Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

z
Zagreus. Zagreus Orpheus gizemlerinde adı
geçen bir tanrıdır. İlk Dionysos sayılır. Zeus
Onu üretmek için bir yılan biçimine girip yeraltı
tannrıçası Persephone ile birleşmiş. Dogdoğduktan
sonra da Hera'nın hışmına uğramasın
diye onu Apollon'la Kuretlere vermiş. Onlar
de Zagreus'u Parnassos dağının ormanlarında
saklamışlar. Ama Hera saklandığı yeri bulmuş
ve Titanları genç tannyı kaçırmakla göre'vlendirmiş.
Zagreus Titanlann elinden kurlulmak
için biçimden biçime girmiş, bir ara
bir boğa olmuş, devler de boğayı boynuzlarından
yakalayarak parçalamışlar, etlerini çig
Çiğ ya da kızartarak yemişler, Pallas Athena
Zagreus'un yalnız yüreğini kurtarabilmiş.
Apollon kemiklerini Delphoi'de gömdüğü
halde, Zeus da oğlunun daha atmakta olan
yüreğini ya kendi gövdesine almış, ya da Se-
Semele'ye yutturmuş. Zagreus bir süre sonra da
İkinci kez dünyaya gelmiş.
Zephyros. Astraios'la Şafak tanrıça Eos'un
oğlu, batı yeli (Tab. 8; Rüzgârlar).
Zethos. Bkz. Amphion.
Zeus. Tanrıların tanrısı, tanrıların babası,
büyüğüdür Zeus. Bu yetkiyi nasıl elde ettiğini
anlatmadan önce, adının kökeni ve anlamı
üstünde duralım-.
I. ADI. a) Kökeni. Hint-Avrupa dillerinin
hemen hepsinde görülen bir kökten üremedir
Zeus adı. Bu sözcüğün kaynağında olan
diu- kökü (ki aslında V ile değil de, en eski
Yunancada bulunup, sonraları alfabeden silinen
'digamma' harfiyle yazılırdı) Yunancada
zeu- ve di- olarak iki biçimde belirir. Nitekim
çekiminde de bu çifte kökenlik görülür: Nom.
Zeus (özne hali); Voc. Zeu! (ey Zeus!); Gen.
Dios (Zeus'un); Dat. Dii (Zeus'a); Acc. Dia
(Zeus'u). Sanskritçede, Pers ve İtalya uluslarının
dillerinde, sonradan da Latince ve Latinceden
gelme dillerde bu kök zeu-, dyeudleu-,
diu- diye belirir; örneğin eski Hintçe
Devas, die, dieıuas; Latincede Iupiter (ya da
luppiter) Zeus Baba anlamına gelen Diespitcr'den;
ama bunun gen. hali lovls (lupi
ter'in); aynı kuruluş eski Hintçede Dyaus
-pıta, Gök Baba; gene Latincede deus (tanrı),
dea (tanrıça), divus ile divinus (tanrısal),
Fransızca dieu (tanrı), divin (tanrısal), devin
(tann sözcüsü). Zeus'tan gelme, tanrısal anlamına
gelen dios sıfatı Yunancada da vardır,
nitekim Zeus'un oğlu ve Zeus'un baldırından
çıktığı anlatılan şarap tanrı Dionysos'un adı
da aynı köktendir. Dios sıfatını Homeros
özellikle dia theaon deyiminde kullanır; "tanrıçaların
tanrısalı, ulu, yüce tanrıça" anlamına
gelen bu deyim, ne tuhaf ki Homeros destanlarında
en büyük Olympos tanrıçaları için
değil, Thetis, Kalypso, Kirke gibi, çoğu Olympos
dışında yaşayan yan tanrıçalar için kullanılmaktadır,
b) Anlamı. Birçok ad ve sözcük türeten
div- kökeninin anlamına gelince, ilkel insan
bununla göğün parlaklığını, ışıltılı aydınlığını
dile getirmek istemiş olsa gerek. Tanrıların
tanrısı Zeus gerçekten de göktür, gök tanrıdır,
gökle ilgili doğal güçlerin hepsini kişilendiren
varlıktır. Işık, aydınlık, bulut, gök gürlemesi,
şimşek ve yıldırım Zeus'un egemenliği
altındadır, ne var ki Yunan insanının evren
ve tanrı görüşü bize dil yapıtlarıyla aktarıldığı
çağlarda doğal güçler olduğu gibi değil, insan
biçiminde birer simge olarak canlandırılmaktadır,
yani Zeus daha ilkel bir evren görüşünde
Uranos, Gök Tanrı diye adlandırılan doğanın
kendisi değil, doğayı insan düzenine benzer
bir düzene sokup, yönetimini ele alan bir
insan tanrıdır. Yunan mythos'unda Uranos'
tan Zeus'a dek olan evrim ve gelişimin nasıl
düşünülüp dile getirildiğini dünyanın yaratılış
efsanesini incelerken gördük (Theogonia).
II. SIFATLARI. Bu sıfatlar iki türlüdür: Tanrının
doğa ile ilgili niteliklerini, bir de insan
tanrı olarak özelliklerini belirtir.
(1) Nephetegereta: Bulutları devşiren Homeros
destanlarında Zeus'un adına en çok
eklenen kalıp sıfattır; hypsibremetes: Göklerde
gürleyen; asteropetes: Şimşek savuran;
terpiJ-ercnos: Yıldırım seven; erigdoupos:
Uzaklarda gürleyen, uzaklardan gürleyen,
asıl anlamı, gök gürültüsü, uzaktan duyulan,
yankılanan.
Bir de aigiokhos sıfatı geçer Homeros des
tanlarında. Aslında "keçi derisinden kalkan