Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

Theogonia. Yunanlıların en eski ve en
önemli theogoniası olan Hesiodos'un eseri
besbelli ki doğulu kaynaklara dayanmakta,
I enlkeliler yoluyla Sümer ve Babil inanç ve
efsanelerini yansıtmaktadır. Ne var ki bağdanım
tam olmuştur: Hesiodos'un tanrılann doluşunu,
tanrı soylarının ve kuşaklarının birbirlerini
izleyip gelişmelerini dile getiren yapıtı,
Yunan kaynaklı inanç ve efsaneleriyle kaynaşmış
ve tutarlı bir bütün haline gelmiştir. Hele
Hesiodos'un kurduğu yönetim, Homeros destanlarında
da uygulanan şecere gösterme eğilimiyle
tam bir uyum içinde ilkçağın sonlarına
dek benimsenmiş ve ozanlara olduğu kadar,
hellenistik çağın ve Roma'nın mythograph
denilen mythos yazarlarına da örnek olmuştur.
Dünyanın yaratılışı için de bir yorum veren
Theogonia, Yunanlıların tek dinsel kitabı
olarak kalmış denebilir, ama şunu da belirtmeli
ki, bu gelenek yazma kaynak olmaktan
öte gidememiş, ne tam anlamıyla dini ve kültü,
ne de bambaşka bir yol tutan düşünce
akımını etkileyememiştir. O kadar ki, Heiodos'un,
çoğu yabancı kaynaklardan aldığı kimi
tanrısal varlıkları Yunan yazını doğa dışı,
yaban ve kaba sayarak yadırgamış ve atmıştır.
Hesiodos'un Theogonia'sı gene de tek yaratılış
mythos'u olarak ayrıntılarıyla incelemeye
değer.
Her şeyden önce Khaos vardı der Hesiodos,
(Khaos) ama Khaos'un ne olduğunu tanımlamaz,
hemen Khaos'tan Gaia yani Toprak'ın
çıktığını anlatır ve ne olduğunu tam anlatmadığı
bir birleşme ilkesi olarak Eros'u yani
Sevgi tanrıyı da araya sokar, ama belli ki
Yunan kaynaklı bu varlığı, saydığı öbür unsurlarla
iyice birleştiremediği için "parthenogenesis"
yani kendi kendine doğurma, meydana
getirme ilkesine uyarak, Khaos'tan Erebos'u
(yeraltı karanlığı) ve Nyks'i (yerüstü karanlığı)
yani Gece'yi çıkarır ve şöyle der (Theog.
126 vd.):
Toprak bir varlık yarattı kendine eşit:
Dört bir yanını saran Uranos, yıldızlı Gök'ü,
Mutlu tanrıların sürekli, sağlam yurdunu.
Gaia sonra kendi kendine yüksek dağları ve
Pontos'u, yani denizi yaratır. Sonra da Uranos'la
sevişip üç kuşak dev yaratır: Titanlar,
Kykloplarve Hekatonkheirler.
Bu Titanlar tanrıların ikinci kuşağı sayılır,
birinci kuşak Gaia ile Uranos olmak üzere.
Burada Theogonia boyunca hep rastlanacak
bir süreçle karşılaşırız: Bir kuşak kendinden
sonraki kuşağın doğup gelişmesine izin vermez,
çünkü gücünün elinden alınacağından,
egemenliğinin başka ele, sonraki kuşağa geçeceğinden
korkar. Bu yüzdendir ki Uranos
çocuklarını yok etmeye uğraşır (Uranos).
Gaia son doğan oğlu Kronos'un eline bir
tırpan verir ve koca Uranos gece arzudan yanıp
tutuşarak indiği, sardığı zaman Toprağı,
pusuda bekleyen Kronos fırlar, tırpanla keser
babasının hayalarını. Denize saçılan sperma
köpükleriyle kanlardan tanrıça Aphrodite ve
Erinysler doğar (Aphrodite, Erinys). Kronos
egemenliği ele alır, ikinci tanrı kuşağı birincisini
yenmiştir, Hesiodos erkek Titanların dişi
Titanlarla evlenmelerini ve bu evlenmelerden
doğan çocukları sayar.
İkinci kuşağın da dramı vardır. Kronos
Rheia ile evlenir ve şu evlatları doğurur: Hestia,
Demeter, Hera, Hades, Poseidon ve en
sonuncusu Zeus.
Ama koca Kronos yiyordu ilk çocuklarını
analarının kutsal karnından çıkıp da
dizleri üstüne oturdukça her biri.
Korkuyordu Uranos'un mağrur
torunlarından biri
ölümsüzler arasında kral olacak diye.
Uranos'la Gaia bunun böyle olacağını bildirmişlerdi
Kronos'a. Ne var ki Rheia'ya yardım
edenler onlardır. Zeus doğar doğmaz Girit'e
kaçırırlar, Kronos'a da bir taş yuttururlar.
Zeus büyüyünce, babasına bu taşla birlikte
yuttuğu bütün kardeşlerini de kusturur.
Egemenliği ele geçirmek için hazırlığa girişir,
ilk iş Uranos'un yeraltına kapattığı Yüz Kollu
devleri ve Kyklopları kurtarmak. Tepegözlerden
gök gürlemesini, şimşek ve yıldırımı alır,
Yüz Kolluların da yardımıyla korkunç bir savaşa
girişir. Titanomakhia denilen bu savaş
babasının kardeşleri Titanlara karşıdır (Devler
ve Tanrılar Savası). Bu yaman savaşta zaferi
kazanan Zeus üçüncü kuşağı, yani Olympos
tanrılarının saltanatını kurar.
Mutlu tanrılar bitirince bu islerini,
şereflerini zorla kurtarınca Titanlardan,
uydular Toprak Ana'nın öğütlerine,
engin bakışlı Zeus'a başvurdular,