Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

güzel deniz tanrıçasının yüzen ayaklı fok
balıklan,
derinlerin ekşi deniz kokusunu yayarlar
ortalığa.
İhtiyarın tekmil düzenlerini anlatayım
şimdi sana:
En önce fokları sayacak o,
sonra ayıracak onları beşer beşer,
uzanacak aralarına sürüdeki çoban gibi.
Görür görmez siz onun uykuya daldığını,
ossaat saldırın var gücünüzle,
ne yaparsa yapsın koyuvermeyin, tutun
sımsıkı.
Her kıltğa girecek, her biçimi alacak,
benzeyecek yerde sürünen tekmil
hayvanlara,
su olup akacak, ateş olup yakacak,
bırakmayın sakın, tutun daha sıkı.
Ne zaman dile gelip başlarsa konuşmaya,
zoru bırakın, çözün bağlarını,
sor ona, yiğidim, başına bu dertleri ören
kim,
sor nasıl döneceğini balıklı denizde.
Menelaos ve arkadaşları bu denizkızının getirdiği
dört fok derisinin altına yatarlar, yeni
yüzülmüş bu deriler öyle pis kokar ki neredeyse
bayılacak olurlar, ama dayanırlar ve
Proteus foklarının arasına yatıp uykuya dalacakken
onu yakalarlar, Proteus aslan, ejderha,
pars, domuz kılığına girer, fayda vermeyince,
su olur, ağaç olur, ama sonunda sırlarını
açar ve Menelaos'a yolu gösterir.
Bu masal tragedya yazarı Euripides ve Latin
Şairi Vergilius tarafından da işlenmiştir.
Psamathe. (1) Adı kum anlamına gelen
Psamathe Nereus kızlarından biridir. Kendisine
vurulan Aiakos'la sevişmek istemez, bir
fok balığı kılığına girer, ama Aiakos gene de
ona yanaşıp Phokos'a gebe bırakır (Aiakos,
Phokos). Phokos üvey kardeşleri Peleus ve
Telamon tarafından öldürülünce Psamathe
Peleus'un sürülerine korkunç bir kurt saldırtır
(Peleus).
(2) Linos'un anası, Apollon'un sevgilisi (Linosj.
Psykhe. Ruh anlamına gelen Psykhe Latin
yazarı Apuleius'un "Dönüşümler" adlı eserinde
anlattığı "Eros'la Psykhe" masalının kahramanıdır.
Bir Miletos efsanesine dayanan
2fı«
bu güzel ve ünlü masalda sonraları bütün
dünya folklorunda kullanılacak motif ve temalar
görülmekte, masal türünün en eski
kaynaklarının da Anadolu'da bulunduğu ortaya
çıkmaktadır. Masalın ayrıca simgesel bir
anlamı da vardı: Sevgi ile ruh birbirlerinden
ayrılmaz, ama bu birlik ancak birçok engelleri
yenmek, birçok düşman güçleri alt etmekle
gerçekleşir. Apuleius bu neoplatoncu görüşleri
çok renkli ve dokunaklı bir öyküde dile
getirmiştir.
Çok uzun olduğu için buraya alamayacağımız
Eros'la Psykhe masalının bir anlatımı
"Mavi Anadolu" kitabımızda bulunur (Bilgi
Yayınevi, 1969, s. 135 vd.). Masal şöyle
özetlenebilir: Psykhe Miletos kralının kızıdır,
üç kız kardeşin üçüncüsü ve en güzelidir,
ama güzelliği yüzünden Aphrodite'nin hışmına
uğramıştır: Tanrıça onun tek başına bir
dağa bırakılmasını, kendisine koca olacak ejdere
varmasını buyurur. Oğlu Eros'tan da bu
dileğini yerine getirmesini ister. Ama Eros
Psykhe'yi görür görmez ona vurulur, kızı bir
saraya yerleştirip geceleri gizlice yanına gelir.
Sevgilisine görünmez, kendisini görmek için
herhangi bir girişimde bulunmamasını da
öğütler. Ama Psykhe dayanamaz, bir gece
Eros kanatlarını yaymış, uyurken yağ kandilini
yakar ve yanına varıp ona bakar. Sevgi
tanrı olduğunu görünce elleri titrer ve bir
damla kızgın yağ Eros'un omzuna damlar.
Tanrı uyanır uyanmaz sevgilisini bırakıp gider.
Uzun bir süre birbirlerinden ayrı eriyip
dururlar. Sonunda Aphrodite ikisine de acır,
Psykhe'nin bir sürü olmayacak işler yapmasını
buyurur. Cinler, periler kıza yardım ederler
ve sonunda Psykhe Eros'a, yani can sevgiye
kavuşur.
Pterelaos. Perseus soyundan gelme Taphos
kralı. Mykene tahtını elde etmek için
Elektryon'a karşı sefere çıkar. Kendi oğullarıyla
Elektryon'un oğullan savaşta birbirlerini
öldürürler. Elektryon'un kızı Alkmene amca
oğlu Amphitryon'a varmak için Pterelaos'u
öldürmesini şart koşunca Amphitryon Taphos
adasına karşı sefere çıkar. Ölümsüzlüğü
bir kıla bağlı olan Pterelaos'u Amphtryon'un
nasıl Komaitho'nun yardımıyla öldürdüğü
Amphitryon maddesinde anlatılmıştır.