Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

geleceği bu açıdan eleştirerek, bize eşsiz değerde
bir politika dersi veriyor bu tragedyasıyla
Akıl gücünün kaba kuvveti nasıl yendiğini
adım adım izledikten sonra, akıl gücü üstüne
kurulan yönetimin akla ve özgür düşünceye
saygıyı elden bırakıp, ona sırt çevirince,
nasıl zayıfladığını ve devrilmek tehlikesiyle
k.ırşı karşıya geldiğini gösteriyor. Zeus bütün
kurbanları, uşakları, dalkavuklarına karşın bir
çocuk gibi zayıf ve çaresizdir: Onu yıkımdan
kurtaracak tek kişi akıl gücünün taşıyıcısı
l'rometheus'tur. Zeus tutukladığı düşmanının
elinde tutukludur aslında. Efsane, Prometheus'a,
geleceği öngören bilici der, çagımızsa
biliciye inanmaz, ama düşünürün akıl gücüyle
geleceği öngördüğünü, insanlığa yaptığı
bu hizmete karşılık kör iktidarların baskısına
uğrayıp olmadık cezalara çarpıldığını da bilir.
Aiskhylos'un tragedyasını bu açıdan okuyun,
göreceksiniz ki çağımızın dramını yansılır.
Bu kadarıyla "Prometheus" politik piyesin
la kendisidir, ama Aiskhylos politika anlayışının
en derinini yansıtmakla kalmamış, uygarlık
değerlerinin ne olduğunu kavrayıp dile getirmekle
insancı eserin en özlüsünü de vermiştir.
Ateşi tanrılardan çalıp insanlara vermek
ne demektir? Başkalarının bir efsane niteliğinden
öteye götüremedikleri bu sembolü
Aiskhylos insanlık açısından ele alıp, uygarlığın
tarihçesini çizmek gibi tiyatro eserlerinde
eşine rastlanmayan güç bir işi başarmaktadır.
Düşüncesi günümüzün olaylarını aydınlatacak
kadar derine giden bu yazarın sanat ustalığı
da şaşırtıcıdır: Okuyucu dikkat etti mi ki
başlangıçta Zeus'un uşakları Prometheus'u
kaba güce başvurarak tutukladıkları sahnede,
Prometheus bir tek söz söylemez: Kayaya çakılmasına,
zincire vurulmasına ve Kratos'un
sövüp saymalarına sessizce katlanır, ama
tragedyanın sonunda Zeus'un casusu Hermes'le
kölelik-özgürlük tartışmasında tanrıları
beş paralık ettikten sonra, başına saldıkları
doğal belaları bir bir izleyip diliyle canlandırır
gözümüzün önünde, dünya başına yıkılıp koruyla
birlikte gömülüp yok olana dek konuşmakta
direnir Prometheus. Son sözünü söyler
ve sonra ölür. Kıyamet de kopsa son söz
özgür düşüncenindir, demek istiyor Aiskhylos.
Proscrpina. Roma dininde ölüler ülkesi
tanrıçası Persephone'nin karşıkgı. Yunan mitolojisinin
etkisi altında kalmadan önce bir kır
tanrıçası olsa gerek.
Protesilaos. Troya savaşında rol oynayan
Tesalyalı önder, İphiklos'un oğlu ve Podarkes'in
agabeyisidir. Troya savaşına kırk gemiyle
katılır, ama Anadolu kıyısına ayak basar
basmaz öldürülür. Homeros şöyle anlatır
bu acıklı serüveni (İl. II, 695 vd.):
Sonra Phylake'de oturanlar gelir...
Eskiden onlar cenkçi Protesilaos'un
buyruğundaydılar,
kara toprak yuttu şimdi Protesilaos'u,
yarım kalmış bir saray bıraktı Phylake'de.
bir de iki yanağını yırtan bir karı.
Öbür Akhalardan çok önce atlayınca
gemisinden karaya,
bir Dardanoslu öldürdü onu.
Protesilaos'un yeni evlendiği karısı Laoda
meia'ya doyamadan ölmesi onun acıklı alın
yazısıdır (Laodameia). Bir efsaneye göre
genç kadının böyle vakitsiz dul kalması kan
kocanın tanrılara borç olan törenleri yapma
dan gerdeğe girmelerindendir.
Proteus. Deniz ihtiyarı Proteus, Odysseia'da
uzun boylu anlatıldığı gibi, Mısır'da Nil
ırmağının ağzındaki Pharos adasına yerleşmiş
bir tanrıdır. Görevi Poseidon'un fok balıklarına
ve öbür deniz yaratıklarına bekçilik
etmektir. Onun olağanüstü kişiliğini Telemakhos'a
Menelaos tanımlar. Troya dönüşü
Menelaos Helene ile birlikte Mısır'a vardıklarında
uzun bir süre denize açılmazlar. Bir tanrı
yollarını bağlamaktadır, Menelaos bunun
kim olduğunu ve nasıl yola çıkabileceğini öğrenmek
için Proteus'a başvurmak zorunda
kalır. Ne var ki denizin tekmil girdisini çıktısını
bilen bu ölümsüz, pusuya düşürülmeden
sırlarını açıklamaya yanaşmaz. Proteus'un kızı
babasını nasıl konuşmaya zorlayacağını
şöyle anlatır Menelaos'a (Od. IV, 400 vd.):
Gün dolanıp varınca göğün ortasına,
çıkar dalganın sırtına denizin yalan bilmez
ihtiyarı,
saklanır Zephyros'un karayeli altında,
sonra gider, oyuk mağaralara uzanır,
Alacalı enginde çıkıp sürüyle yatarlar