Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

i Atina'da Zafer tapınağı da Athena'nın sayılırdı.
Niobe. Niobe, babası Tantalos ve kardeşi
Pelops gibi (Tab. 14) Anadolu'ya özgü efsanelik
bir tiptir. Bu üç kişinin efsanesi de
Anadolu'da kaynak bulur, oradan Yunanistan'a
yayılır ve yerli Yunan efsanesi gibi gösterilir.
Niobe babası Tantalos'un kral olduğu Sipylos
(Manisa) dağının yöresinde doğmuş ve yaşamaktadır.
Tanrıça Leto ile birlikte büyümüş,
onunla arkadaşlık etmiş olması hayatının
bu dönemine rastlar herhalde. Ama efsaneye
göre Niobe Thebai kralı Amphion'la evlenmiş
ve ondan birçok çocukları olmuştur
(Amphion). Dramı çok çocuklu olmasından
ileri gelir. Her çeşit sanatçıya tükenmez bir
esin kaynağı olan Niobe'nin öyküsünü en
açık seçik biçimde Homeros anlatır: Priamos
oğlu Hektor'un ölüsünü almak için Akhilleus'a
geldiğinde, Akha yiğidi ölüyü geri vermeye
razı olur ve ihtiyar kralı barakasında
konuklar, ama şafak söküp de ölüyle birlikte
Troya'ya dönmeden önce de biraz yemek yemesini
ister, onu kandırmak için de Niobe'yi
örnek olarak gösterir (İl. XXIV, 603 vd.):
Güzel saçlı Niobe'nin de i/emek geldi
aklına,
oysa on iki çocuğu ölmüştü sarayında,
altı kızı, ergen altı oğlu.
Apollon öfkelenmişti Niobe'ye,
öldürmüştü oğullarını gümüş yayıyla,
kızlarını da okçu Artemis öldürmüştü,
Niobe güzel yanaklı Leto ile bir tutuyordu
kendini,
diyordu Leto iki çocuk doğurdu, bense bir
düzine,
iki kişi, Apollon'la Artemis, öldürdü
hepsini.
Ölüler yatıp kaldılar kanlar içinde,
kimsecikler yoktu onları gömecek,
herkesi taşa çevirmişti Kronos oğlu.
Göklü tanrılar gömdü ölüleri onuncu günü,
işte o gün yemek geldi Niobe'nin aklına,
gözyaşı dökmekten yorgun düşmüştü.
Bugün Sipylos kayalarında, ıssız
doruklarında,
Akheloos ırmağı kıyısında oynaşan su
perilerinin
Yatakları var derler ya, işte oralarda,
tanrı buyruğuyla taş olmuştur Niobe,
yüreğine sindirir durur acılarını.
218
Niobe gerçekten de taş kesilmiştir. Efsanesi
bugün de yaşar: Manisa'da kadın yüzü biçiminde
bir kaya vardır, bir derenin üstüne sarkan
kapkara, pürtük pürtük bir kaya, göz yerindeki
oyuklanndan su sızar; Niobe'nin gözyaşları
derlerdi ve derler. Ağlar durur yaşlı
ana yitirdiği bunca çocuklarına. Ama birkaç
kilometre ötede, Sipylos dağının yamaçlarında,
çalılıklar arasında başka bir kaya, Ana'
Tanrıça Kybele'nin anıtı vardır Manisa'da.
Kybele ana, Niobe ana, bir de öç alan, analıkta
her ölümlüden üstün olduğunu açığa vuran
Leto ana. Bunlar hep aynı inanç ve efsane
zincirinin halkalarıdır. Niobe kayasının biraz
ötesinde Mesir bayramı kutlanır bugün de
Manisa'da, bir bahar ve bereket bayramıdır
bu, camiden aşağı halka atılan kutsal macunlar
kısırlığı önler, doğurganlığı kamçılarmış.
Kybele, Leto, Niobe aynı simgenin başka
başka kişilerde canlandırılmasıdır. Niobe efsanesi
özbeöz Anadolu efsanesidir, Thebai
ile Amphion'la hiçbir ilişkisi yoktur gerçekte.
Nitekim Niobe'nin asıl dramı yurdu olan
Sipylos dağının eteklerinde geçer ve çocuklarının
babası olan Amphion'dan hiçbir söz
edilmez, giderek Amphion'un tanrılarca öldürülen
çocukların babası olduğu bile belirtilmez.
Anadolulu Ana Tanrıça kültü anaerkil
bir toplum düzenine dayanır, üretilen varlığın
babası aranmaz, üretme önemlidir ve anaç
varlık taşır çocuğun yaşamı boyunca sorumluluğunu
ve gururunu. Nitekim Leto - ki
Kybele'nin Lykia yöresindeki bir tıpkısıdır -
Zeus'tan gebe kalmış der efsane - bu efsanenin
de babaerkil düzen yerleştikten sonra uydurulduğu
açık - ama Apollon'la Artemis'in
doğumlarında da, sonraki eylemlerinde de
baba tanrının hiçbir rolü yoktur (Leto, Kybele).
Niobe dramı tragedya yazarlarını olduğu
kadar plastik sanatları da esinlemiştir: Dünya
müzelerinin birçoklarında tanrılarca öldürülen
Niobe çocuklarının heykelleri sergilenmiştir.
Ne tuhaf ki hiçbiri Manisa'daki gözlerinden
şıp şıp yaşlar damlayan kara kaya kadar
dokunaklı değildir.
(2) Geç çağlarda Yunanistan kaynaklı bir
Niobe daha uydurulmuştur: Peloponez'de yaşamış
ilk adamın kızı olarak gösterilir, yani ilk
kadın, bir çeşit Havva, bütün canlıların anası-