Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
naklarında dikkati çeken bir nokta bunların<br />
Lykia'daki kaya mezarlarına çok benzemeleridir.<br />
İstanbul Üniversitesi Film Merkezince<br />
çevrilmiş olan bir belgesel filmden tanıdığımız<br />
bu Kybele anıtlarının arkeoloji buluntularıyla<br />
ve başka bölgelerde rastlanan buluntularla<br />
karşılaştırılıp değerlendirilmesi Ana Tanrıça<br />
dinini aydınlatmaya yarayabilir. Sözü geçen<br />
filmin asıl değeri de Ana Tanrıçayı Çatalhöyük'ten<br />
Roma çağına kadar her çeşit anıt ve<br />
imgeleriyle ortaya sermekle kalmayıp, Anadolu<br />
halk törelerinde bu inançtan kalma iz<br />
ve etkileri de ortaya koymaya çalışmasıdır:<br />
Phrygia ırmağı Sangarios'un kaynağında; suya<br />
çiçek ve özellikle menekşe atmakla kutlanan<br />
Attis,, yani bahar şenliklerinden bugün<br />
de bir şeyler kalmıştır. Kybele'nin tapım merkezlerinden<br />
olan Manisa'daki Mesir bayramı<br />
ve bu bahar bayramında camiden aşağıya<br />
halka bereket ve doğurganlık sağlayan macunların<br />
atılması Anadolu'nun yerlisi olan bir<br />
inancın süregelmesi olabilir. Yukarda sözünü<br />
ettiğimiz bilim kollarında işbirliği ve daha derine<br />
giden kıyaslamak araştırmalar bu alanda<br />
çok yararlı olabilir.<br />
Yazılı kaynaklarımıza gelince, Kybele gerek<br />
şiir, gerek düzyazıyla en çok sözü edilen tanrıçalardan<br />
biridir. Bu alanda bilgilerimiz Yunan<br />
yazarlarından çok, Roma yazarlarından<br />
gelmedir.<br />
(1) ADLARI VE SIFATLARI. Hiçbir mitolojide<br />
hiçbir tanrı Ana Tanrıça kadar çeşitli adlarda<br />
adlandırılmamıştır. Bu ad ve sıfat çokluğu<br />
Ana Tanrıçanın kaynağı Anadolu'da olmak<br />
üzere uluslarüstü bir nitelik kazandığını<br />
kanıtlamaya yeter. Kültepe tabletlerinde adına<br />
Kubaba olarak rastlanır, Lydia'da adı<br />
Kybebe, Phrygia'da Kybele olarak geçer, Hitit<br />
kaynaklarında Hepat diye adlandırılır. Komana<br />
Pontika (Tokat bölgesinde Gümenek)<br />
ve Kayseri yöresindeki Komana Kappadokika<br />
(Kemer) kentlerinde adı çok eski bir Anadolu<br />
adı olan Mâ'dır. Sümer'de Marienna,<br />
Hitit'te Arinna, Mısır'da İsis, Syria'da Lat,<br />
Girit'te Rhea, Efes'te Artemis, İtalya'da Nemi<br />
gölü bölgesinde Venüs, Ana Tanrıçanın<br />
aldırı değişik adlardır. Ayrıca bazı yer adlarından<br />
üreme sıfatlara Yunanca meter, Latince<br />
mater sözcüğü eklenerek tanrıçanın bölgesel<br />
184<br />
niteliği de dile gelmektedir: Sipylene Sipylos<br />
(Manisa) dağının, ldaia Girit'teki İda ve Troya'ya<br />
hâkim Kazdagının, Berekyntia Sakarya<br />
kıyısındaki eski bir kalenin, Steunene Aizani<br />
(Çavdarhisar) yöresindeki Steunos (Kesikmagara)<br />
mağarasının tanrıçası olduğunu<br />
belirtir; bu sıfatlar arasında en yaygın olan da<br />
Dindi/mene adıdır ki Dindymos dağının tanrıçası<br />
anlamına gelir. Anadolu'da ise Dindymos<br />
adını taşıyan üç dag vardır, biri Phrygia'<br />
daki Murat dağı, öbürü Mysia-Phrygia sınırındaki<br />
Kapıdag, üçüncüsü de tanrıçanın en<br />
önemli merkezi olan Pessinus'a yakın Günyüzü<br />
dağıdır. Pessinus da eski adı Justinianopolis<br />
olan Sivrihisar'ın biraz güneyinde, Gordium'un<br />
güneybatısındaki Balhisar'dır.<br />
Ana Tanrıçanın Pessinus'tan da daha eski<br />
bir tapım merkezi Komana şehridir, ya da şehirleridir.<br />
Tarih kaynaklarından burada tapınılan<br />
tanrıçanın şimşek, topuz ve çift ağızlı<br />
baltayla simgelenen bir savaş ve zafer tanrıçası<br />
olduğu anlaşılır, Yunanlılar bu tanrıçayı<br />
savaş tanrı Ares'in çevresindeki Enyo ile, Romalıiarsa<br />
Bellona ile bir tutmuşlardır. Bu niteliğiyle<br />
Ana Tanrıça'nın kültüyle Karadeniz<br />
bölgesinde merkezlenen Amazonlarla ilişkisi<br />
olduğu sonucuna varılır ki, anaerkil bir toplumun<br />
ürünü olan savaşçı Amazonları efsanelerin<br />
hepsi ister Artemis, ister başka adlarla<br />
anılan Ana Tanrıçanın hizmetinde, ya da<br />
onunla ilişkili olarak gösterir (Amazonlar,<br />
Artemis).<br />
(2) NİTELİĞİ VE EFSANESİ. Bütün bu isim<br />
ve sıfatlardan anlaşıldığı gibi, tanrıça doğayı<br />
bütün canlılığı, verimliügiyle simgeleyen evrensel<br />
bir nitelik taşımaktadır. Toprak ve bereketin<br />
kaynağında olmaktan başka, her türlü<br />
uygarlığın da etkeni olarak daha sonraki dönemlerde,<br />
Efes Artemis'inde görülen kuleli<br />
taçları başında taşımakla bir de meter turrita<br />
ya da turrigera (Lat. kuleli ya da kule taşıyan<br />
ana demektir) olur. Romalıların Magna Mater<br />
(Büyük Ana) diye andıkları tanrıça analık<br />
vasfını da yalnız insan alanında değil, doğal<br />
ve evrensel bir ilke olarak canlandırır.<br />
Aslında bir tek efsanesi vardır, bu efsanede<br />
hem tanrıçada analık kavramının nasıl anlaşıldığı<br />
dile gelmekte, hem de tapanının biçimi<br />
saptanmaktadır: Tanrıça Attis (ya da Attes)
Change language