Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

Hekamede. Güzel saçlı Hekamede Troya
savaşı sırasında Akha'ların Tenedos'a (Bozcaada)
yaptıkları bir baskın sırasında esir aldıkları
kızdır. Akha'lar bu kızı Nestor'a köle
olarak verirler ve İlyada'da onu Nestor'un barakasında
hizmet eder görürüz (il. XI, 624;
XIV, 6).
Hekate. Hekate, Olympos tanrılarıyla ilişkili
olmayan, hiçbir efsaneye adı karışmamış, kişiliği
epey gizemli bir tanrıçadır. Aslında Hekate,
Anadolu'ya özgü bir tanrıça ve Efes'li
Artemis'in belli bir niteliğini yansıtan ve başka
adla anılan bir tıpkısıdır (Artemis). Homeros
destanlarında hiç adı geçmez, buna karşılık
Hesiodos'un Theogonia'sında büyük bir
yer tutar. Hekate, Titanlar arasında Güneş
Soylular diye anılan tanrılar soyundandır
(Tab. 8). Koios ile Phoibe'nin iki kızları olur:
Biri Leto (ki Zeus Leto'yu eş edinip onunla
iki büyük Olympos tanrısını, Apollon ile Artemis'i
üretir), öbürü Asterie'dir (Leto, Asterie).
Asterie Perses ile birleşip Hekate'yi doğurur.
Hekate'nin Titanlar kuşağında ne denli
ayrı bir yer tuttuğunu Hesiodos'un Theogonla'sından
öğrenmekteyiz. Ozan, Titanlar kuşağını
saydığı parçanın sonunda Hekate'ye
kırk altı dizelik uzun bir övgü düzmektedir
(Theog. 404-450). Theogonia'nın başlangıcındaki
Musa'lara Övgü'yü andıran bu parçada,
Zeus, deniyor, Hekate'yi "herkeslerden
üstün tuttu" ve evrende onur paylarını tanrılar
arasında paylaşırken, bu tanrıçaya karalarda,
denizlerde ve göklerde bir yetki payı
ayırdı. Metinde şöyle denir (415-450):
Ölümsüzlerin saygısı büyüktür ona,
Bugün yeryüzünde kurban kesen her
ölümlü
Hekate'nin adını anar yakarışlarında,
Kimin dileğini iyi karşılarsa o tanrıça
Onun elde etmeyeceği şey yoktur,
Ona bütün mutlulukları vermek elindedir.
Ünlü Gaia ile Uranos'un bütün çocukları
Kendi paylarından pay vermişlerdir ona...
Kim hoşuna giderse Hekate'nin
Yardım görür ondan, destek bulur onda.
Meydanlarda, kalabalıklar içinde
Kimi isterse onu parlatır Hekate.
Ölüm-kalım savaşlarında Hekate
Dilediği savaşçıya yardım eder.
Dilediğine verir hıynıvı, sanı, şerefi.
Kurultaylarda saygın kralların yanındadır,
İnsanlar arasındaki yarışmalarda
Tanrısal gücüyle işe karışır,
Zaferi kazanan alır güzel ödülü
Ve şeref kazandırır yakınlarına.
Binicilerden de dilediğine yardım eder.
Belalı engin denize açılanlar da
Başvururlar Hekate'ye ve yeri sarsan
tanrıya,
Bereketli av sağlar onlara soylu tanrıça,
Ya da tam başaracakları sırada
Avlarını alır elinden canı isterse.
Hermes'le sürüleri üretir ağıllarda:
Öküzleri, keçileri, ak yünlü koyunları
Azaltır ya da çoğaltır gönlünce.
Ölümsüzler arasında yeri büyüktür
Hekate'nin
Zeus gençliğin besleyicisi yapmıştır onu.
Hekate'ye Hesiodos pantheon'unda tanınan
ayrıcalığın nedeni bilginleri epey düşündürmüştür.
Homeros destanlarında sözü bile
edilmeyen bu tanrıça Theogonia'da ancak
Ana Tanrıça Kybele ile kıyaslanabilecek evrensel
bir nitelik taşımaktadır. Burada yüceltilen
tanrıçanın kimi yerde Artemis, kimi yerde
Diktynna ya da Britomartis diye anılan Ana
Tanrıça'yı bu denli andırması Hesiodos'un
ana yurdu ile ilgili görülmektedir. Bilindiği gibi,
eski Karia'da Stratonikeia'nm (Eskihisar)
kuzeyinde, bugünkü Yatağan'a yakın olan
Lagina'da (Lagina örenine en yakın ilçe Turgut'tur)
Hekate'nin çok ünlü bir tapınağı bulunmaktaydı.
Görkemli bir yapı olan bu tapınağın
kalıntılarından birkaçı, özellikle bazı
kabartmalar İstanbul Arkeoloji Müzesinde
korunmaktadır. Hesiodos ise babasının Ege
kentlerinden Kyme'den Yunanistan'a göçmüş
bir göçmenin oğludur. Yunanistan'a
yerleştiği Askra kasabasının yakınında ise
Thespiai'da bir Hekate kültü bulunduğunu
biliyoruz. Acaba ozanın yücelttiği bu Hekate
tapımını Hesiodos soyu Lagina'dan mı Yunanistan'a
getirmişlerdir? Bu konu daha bilimce
aydınlanması gereken ve doğrudan
doğruya Anadolu kültleriyle ilişkisi olan bir
sorundur. Bu konu için bkz/ "Hesiodos, eseri
ve kaynakları" adlı kitabın s. 53 ve 1. notuna.
Bu tanrıçanın karmaşık kişiliğini açıklamakta
bugünkü bilim de zorluk çekmektedir. Dikkati
çeken bir nokta da tanrıçanın adıdır.He-