Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

H
Hades. (1) ADI. Yeraltındaki ölüler ülkesinin
tanrısı Hades, Aidoneus ve Plüton (zengin)
adlarıyla da anılır. "Görünmez" anlamına gelen
Hades adı hem tanrının kendisi, hem de
egemen olduğu ölüler ülkesi için kullanılır.
Hades tanrının bir özelliği kendisini görünmez
kılan başlığıdır. Kuzey mitolojilerinde
geçen ve Alman masallarında "Tarnkappe"
diye anılan bu başlığı Hades'ten başka Athena,
Hermes ve Perşeus'la Herakles de takmıştır.
(2) DOĞUŞU. Hades, Kronos'la Rheia'nın
oğludur (Tab. 5). Hesiodos doğuşunu söyle
anlatır (Theog. 453 vd.):
Rheia Kronos'un yatağına girince
şanlı evlatlar doğurdu ona:
Hestia, Demeter, altın sandallı Hera
ve güçlü Hades, perin altında oturan,
yüreği acımak nedir bilmeyen tanrı.
Olympos'lular, yani üçüncü kuşak tanrıları
egemenliği ele alınca, dünya yetkilerinin paylaşılmasında
Hades yeraltını alır (Hom. İl.
XV, 189 vd.):
(Poseidon konuşur):
Dünya üçe bölündü, üçümüz de aldık
payımızı,
kura çekildi, köpüklü deniz düştü bana...
Sisli karanlıklar ülkesi düştü Hades'ln
payına...
Hades ve karısı Persephone amansız, insafsız,
yürekleri hiçbir yakarış, hiçbir sunu ya da
kurbanla yumuşamayan korkunç tanrılar sayılar.
Kendilerinden de, ülkelerinden de tanrılar
ve insanlar nefret eder (Theog. 810):
"Tanrılar sevmez o küflü puslu yerleri" der
Hesiodos, Homeros da "tanrıların bile tiksindiği
çirkef dolu ülke" diye tanımlar Hades'i
(İl. XX, 65). Tanrı Hades ise gün ışığının
sızmadığı karanlık ülkesinden hiç ayrılmaz,
Olympos'lu tanrılar kuşağından olduğu halde,
onların arasına karışmaz, şölenlerine katılmaz.
Yalnız kendisini Paian tanrıya baktırmak
üzere bir kez Olympos'a çıkmak zorunda
kalır (İl. V, 395-404).
(3) EFSANESİ. Hades üstüne anlatılan tek
efsane, Demeter'in kızı Persephone'yi kaçırmasıdır.
Mevsim dönümünü, toprağın ve bitkisel
doğanın yazın canlanmasını, kışın ölmesini
simgeleyen bu efsanede Hades'in rolü,
âşık olduğu Persephone'yi kaçırdıktan sonra,
bir daha yeryüzüne çıkmasını önlemek için
bir nar tanesi yedirmesinden ileri gitmez. İnanışa
göre, Hades ülkesinde bir şey ağzına koyan
bir daha oradan ayrılamazdı. Kızın kaçırılmasında
payı olan Zeus Demeter'in yalvarmaları
üzerine kızın altı ay yeraltında, altı ay
yeryüzünde kalmasını buyurur (Demeter,
Persephone).
(4) HADES ÜLKESİ. Yunanca "Hadou domos"
yani Hades'in evi, konağı deyiminde,
domos sözcüğünün düşmesiyle Hades, tanrı
Hades'in yönettiği ölüler ülkesinin de adı olmuştur.
İlkçağ yazınında yeraltında, ölü ruhların
oturduğu tasarlanan karanlıklar ülkesini
anlatmayan, canlandırmaya çalışmayan şair
ve yazar pek yoktur. Homeros'la başlayan bu
gelenek, Latin şiirinde Vergilius'un Aeneis
destanında sürdürülüp en yüksek aşamasına
çıkarılmış ve o yoldan ortaçağda Dante'nin
büyük eserini etkilemiştir. Yunan mythos'unda
canlı oldukları halde Hades'e inip de dönen
kahramanlar şunlardır: Odysseus, Orpheus,
Theseus ve Herakles. Sonradan Vergilius,
Homeros'un Odysseia'sını örnek alarak,
Aeneis destanında kahraman Aeneas'ın
da yeraltına gidiş ve dönüşünü anlatmıştır
(Aen. VI), (Ölüler Ülkesi). Hades ülkesinin
en kısa tanımlanmasını Hesiodos yapar (Theog.
767 vd.):
Orada yükselir yankılı konağı
Güçlü Hades'le korkunç Persephone'nin.
Azgın bir köpek bekler kapısını,
amansız, sinsilikler ustası bir köpek,
girenlere yaltaklanır kuyruğu kulaklarıyla
ama gireni bir daha bırakmaz dışarı,
pusuda bekleyip paramparça eder
çıkmak için kapıya gelenleri.
Bu köpek Kerberos'tur (Kerberos). Hesiodos
sonra yeraltı ırmağı Styks'in adını da sayar
(Styks), ne var ki Hades'le Tartaros'u bir
tutar ve geceyle gündüzün, ölümle uykunun
bulundukları bu karanlık ülkesini Hades'i anlattığından
daha canlı renklerle anlatır (Tartaros).