Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

G
Gaia. Homeros'ta hiç adı geçmeyen Gaia,
Hesiodos'un Theogonia'smda dünyayı, yeri,
evrensel bir öge olarak toprağı simgeler. Bir
tanrıdan çok kozmik bir varlıktır Gaia, bütün
öğelerin kaynağında bulunan ana ilkedir. Hesiodos
bu yolda doğada ana ilkenin ne olduğunu
tanımlamaya çalışan îonya düşünürleri
gibi davranır. "Bütün ölümsüzlerin sürekli,
sağlam tabanı" saydığı Gaia, evreni bir düzen
yöntemine göre meydana getiren ve düzensiz
boşluktan çıktıktan sonra dişi-erkek birleşme
yoluyla evrenin kendisini ve tanrılarını yaratır.
Tab. l'de gösterildiği gibi Gaia "parthenogenesis"
(kendi kendine doğurma) prensibine
göre Gök'ü, Dağ'ları ve Deniz'i yaratır;
bu süreci şöyle anlatır Hesiodos (Theog. 126
vd.):
Toprak bir varlık yarattı kendine eşit:
Dört bir yanını saran Uranos, yıldızlı,
Gök'ü,
mutlu tanrıların sürekli, sağlam yurdunu
yüksek dağları yarattı sonra,
koyaklarında tanrılar oturan dağları.
Sonra denizi yarattı, ekin vermez denizi:
Azgın dalgalarıyla şişen Pontos'u.
Kimseyle sevişip birleşmeden yaptı bunu.
Sonra ilkin Uranos'la birleşip erkek ve dişi
Titan'ları, Kyklop'ları ve Hekatonkheir'leri
doğurur (Tab. 2). Bu doğurma sürecinden
hemen sonra evrene egemenlik savaşının ilk
belirtisi Uranos tanrının doğan çocuklarını
Gaia'nın karnına gerisin geri tıkmasıyla baş
gösterir (Theog. 154 vd.):
Böylesine korkunçtu Toprakla Gök'ün
oğulları.
Babalan ilk günden iğrenmişti onlardan,
doğar doğmaz gün ışınına çıkaracak yerde
toprağın bağrına saklamıştı onları,
ve Uranos sürdürürken bu korkunç oyunu
koca Toprak inim inim inliyordu zorundan.
Son Titan oğlu Kronos'a babasının erkeklik
uzvunu kestirdikten sonra Gaia bu kez kendi
doğurduğu Pontos'la birleşir ve ondan Nereus,
Thaumas, Phorkys, Keto ve Eurybie'yi
meydana gelini (Tab. 6). Hesiodos'tan gayrı
kaynaklarda adı geçen Nereus'tan deniz varlıklarını
meydana getirir. Ama Gaia'nın öbür
çocukları da aralarında birleşerek yersel ve
göksel birçok varlıkların dogmasını sağlarlar;
Bunların kimisi yıldız, yel ve gökkuşağı gibi
görülen varlıklardır, kimisi de evrenin mitolojik
yorumunun yarattığı simgesel tanrılar
dır.
Gaia Uranos'un devrilmesini sağladığı gibi,
tahta çıkardığı oğlu Kronos'un da devrilmesini
sağlar. Çünkü Kronos babası Uranos gibi
zorbaca davranır ve çocuklarını doğar doğmaz
yutar. Karısı Rheia Zeus'a gebe kalınca
Gaia ile Uranos'tan doğuracağı çocuğu kurtarma
çarelerini sorar. Bu kez de Gaia kızına
kaderi bildirmekle kalmaz - kader Uranos'un
oğluna yenildiği gibi, Kronos'un da Zeus eliyle
devrilmesidir - Kronos'u aldatmak çarelerini
de gösterir ve Zeus'un Girit'te bir mağarada
gizlice doğmasını sağlar, Kronos'a da bir
taş yutturulur (Kronos, Zeus). Gaia birinci kıı
şak devrimini hazırladıktan sonra, ikinci kıı
şak devrimini de yürütür: Zeus'a ne yokl.ın
egemenliği elde edebileceğini o öğretir; çara
Kronos kuşağından Titan'ları yenmek için
Kyklop'ları ve Hekatonkheir'leri kurtarıp yardıma
çağırmaktır. Zeus Gaia'nın dediğini y.ı
parak devlere karşı savaşı gerçekleştirir ve Titan'ları
devirerek dünya egemenliğini ele geçirir.
Gaia son olarak Tartaros'la birlikte
Typhon'u doğurur (Typhon). Başka Theogonia'lara
göre Tartaros'tan Ekhidna adlı bir kızı
olmuş ve Poseidon'la da birleşerek Antaios
devini doğurmuş (Antaios). Genellikle devler,
azmanlar, canavarlar hep Gaia'dan doğma
sayılır.
Zamanla Gaia'nın mythos'ta yeri ve önemi
değişmiş, kozmik nitelikteki Ana Toprak,
dinde daha belirli birer tanrıça olarak görülen,
bir yandan Demeter, öte yandan Kybele
gibi toprak ve bereket tanrıçalarına yer vermiştir.
Gaia böylece daha kişisel ve insansal
tanrıçalarla ya birleşmiş, ya da kozmik öğe
olarak felsefe alanına girmiştir. Gaia Yunanistan'da
birçok kehanet merkezlerinin esinleyicisi
sayılır, örneğin Delphoi'ye Apollon'dan
çok daha önce yerleşmiş bilimi
(Apollon, Delphoi).