Azra Erhat – Mitoloji Sözlüğü

ustalığı bu üçlüde en yüksek zirvesine erişmiştir.
Zaman geçince, Erinys'ler, insanları yeraltında
cezalandıran tanrıçalar olarak görülmeye
başlar. Eski metinlerde beliren bu inanış
Vergilius'un "Aeneis" destanında dile gelmektedir:
Erinys'leri Tartaros'un dibinde ruhlara
ellerindeki kamçılar ve yılanlarla korku salıp
eziyet eder görürüz. Cehennem kavramına
yaklaşan bu görüşler Roma mythos ve şiirinde
Etrüsk etkisiyle gelişmiş olabilir.
Eriphylc. Argos kralı Talaos'un kızı ve Adrastos'un
kızkardeşi. Thebai efsane çemberiyle
ilgili öyküsü Adrastos, Amphiaraos ve
Alkmaion adları altında anlatılmıştır.
Eriş. Ne kadar belalı tanrı ve tanrıça varsa,
ölüm ve yıkım getiren ne kadar varlık varsa
hepsi Nyks (Gece)'ten dogmadır. Kavga tanrıça
Eriş, İhanet, Karasevda ve İhtiyarlık gibi
tanrılaşmış kavramlardan hemen sonra gelir
doğum sırasında. Hesiodos ona "azgın yürekli"
der ve kendi doğurduğu varlıkları sayar
(Theog. 226 vd.).
Sonra da ikinci eseri "İşler ve Günler" de
iki kavga ayırır, biri insana zararlı, biri faydalı
ve şöyle tanımlar ikisini de (İşi. 11 vd.):
İki türlü kavga vardır bu dünyada,
biri övülmeye değer, öteki kötülemeye.
Özden apayrıdır bu iki kavga,
insanı kanlı savaşa götürür birisi,
kötüsü, hiçbir ölümlü sevmez onu.
Zorla girer bu kör dövüşüne
ölümsüzlerin zoruyla, buyruğuyla.
Öteki kavgayı daha önce doğurdu yüce
Karanlık.
Göklerdeki tahtında oturan Kronos oğlu
toprağın özüne kattı onu.
İnsanlara yararlıdır o kavga,
O kavga ki eli tutmaz insanları bile işe
sürükler.
Hesiodos'un bu kavgasına rekabet ya da
ekmek kavgası demeli. Yaşamın özünde görür
onu Hesiodos ve kardeşine kötü değil de
iyi kavgadan yana gitmesini öğütler.
Eriş, Üç Güzeller yarışmasında da bir rol
oynar, Peleus'la Thetis'in düğününe hır çıkarmasın
diye çağrılmadığı için altın elmayı
tanrıların dügtin sofrasına atar da, üstüne "en
güzeline" yazdığı altın elmanın kime verilece­
ği kararı Paris'in yargısına bırakılır (Paris).
Bu kavga Troya savaşı gibi yüce bir çatışmanın
kaynağıdır.
Eros. Eros, ilkçağın en eski metinlerinden
beri evrende birleşme ve üretmeyi sağlayan
doğal bir güç olarak karşımıza çıkar. Hesiodos
yaratılışı anlatırken Khaos'tan hemen
sonra Eros'u sayar, onun etkisini insan dünyasında
açıkça gördügü'halde, ilk tanrılar arasına
nasıl yerleştireceğini iyice bilemez, ama
bu evrensel ilkeyi gene de saymış olmak için
şöyle der (Theog. 116 vd.):
Khaos'tu hepsinden önce var olan,
sonra geniş göğüslü Caia, Ana Toprak...
Ve sonra Eros, en güzeli ölümsüz tanrıların,
o Eros ki elini, ayağını çözer tanrıların,
ve insanların da, tanrıların da ellerinden
alır
yüreklerini, akıl ve istem güçlerini.
Ama daha sonra, Eros'un devler, Titanlar
gibi azman yaratıkların birleşmesinde ne gibi
bir rol oynadığını tanımlamakta güçlük çeker,
giderek "parthenogenesis", yani kendi kendiliğinden
doğurma ilkesini bazı tanrısal varlıklar
için sürdürür. İlkçağın en içli ve bilinçli aşk
şairi Sappho da Hesiodos'a benzer bir tanımlama
verir:
Gene Eros, elimi, kolumu çözen,
hem tatlı hem acı Eros,
o karşı gelinmez yaratık
sarsıyor beni.
Hesiodos'tan başka theogonia ve kosmogonia'larda
da Eros'a yer ayrılır. Orfizm denilen
ve şair Orpheus'tan geldiği ileri sürülen
mistik akımda da Eros'un dünyayla birlikte
kaos'tan çıktığına, yahut da Gece'den dogma
evren yumurtası ikiye bölünüp yarı kabuğundan
gök, yarı kabuğundan toprak ortaya
çıkınca, Eros'un da doğduğuna inanılmaktadır.
Platon'un "Şölen" adlı diyalogunda herkes
kendine göre sevginin tanımlamasını yaptıktan
sonra, Sokrates bir kadın bilici, Mantineia'lı
Diotima'nın görüşlerini anlatır. Diotima'ya
göre Eros bir tanrı bile değildir, ölümlüyle
ölümsüz arası bir varlık, Yunanlıların
"daimon", bizim "cin" diyeceğimiz bir yaratıktır.
Eros'un doğuşunu anlatmak için yepye-