www.somuncubaba.net-2013-04-0150

AYLIK İLİM - KÜLTÜR VE EDEBİYAT DERGİSİ NİSAN 2013 150 

Dergisi Hediyesi... 

150 

AYLIK İLİM KÜLTÜR VE EDEBİYAT DERGİSİ 

18 Tokat 

Bir Bağ İçinde! 

46 

Güzellerin 

En Güzeli 

Fiyatı: 8 

NİSAN 2013

Başyazı Sebahaddin ATEŞ 

YEŞİLLİKLER YURDU: TOKAT 

Yeşillikleriyle ünlü ilimiz Tokat; geniş ve sulak vadilerle bunlar arasındaki geçitlerden oluşan bereketli 

alanların orta yerinde bulunmaktadır. Selçuklu Türklerinin Anadolu’da kurduğu, özü güzellik ve 

sabır olan bu uygarlığın kültür, sanat, mimarlık, bayındırlık eserleri ile Tokat’ta hemen yüz yüze gelinir. 

14. yüzyıl sonunda Osmanlı egemenliğine giren Tokat, yükselme döneminde bölgenin tarım ve sanayi 

merkezlerinden biri olmuştur. Evliya Çelebi’nin uzun uzun anlattığı gibi “Tokat’ın bağ, bahçe ve 

ovaları Osmanlı Ordularının konaklama ve gıda ambarı olmuş, bakırcılık, ipekçilik, pamuklu dokuma 

ile çeşitli sanayi ve el sanatları gelişmiş, iş hanları ve çarşıları Bağdat, Bursa ve Halep’tekiler ile kıyaslanır 

olmuştur.” ifadeleri bunun kanıtıdır. 

Yüzyıllardır bozulmadan günümüze ulaşan gelenek ve görenekleri, yemek ve giyim kültürü, folklorik 

değerleri, bakırcılık, yazmacılık, halı kilim ve kumaş dokumacılığı günümüzde de aynı disiplin ve 

aynı hevesle yapıla gelmektedir. Günümüzde yeni bir teknoloji ve şehir kültürünün hızla gelişmiş olduğu 

çağımızda, ilimizde hala Orta Asya kültürünün gelenek ve göreneklerinin bozulmadan devam ediyor 

olması önemli bir olgudur. Düğün geleneği, oda oyunları, maniler, orta oyunları, batıl inançlar, sosyal 

ve toplumsal dirliğin ayakta kalmasını sağlayan ahlakî ve insanî âdetler hala sosyal hayatımıza yön 

vermektedir. 

Almus, Artova, Başçiflik, Erbaa, Niksar, Pazar, Reşadiye, Sulusaray, Turhal, Yeşilyurt, Zile ilçeleri 

bir gerdanlık gibi Tokat’ın güzellikler ziynetidir. Gazi Osman Paşa’nın ismini yaşatan üniversite şehrin 

kültürel kimliğine fevkalade büyük bir katkıdır. Geçtiğimiz yıllarda Tokat iline ve özellikle Niksar 

ilçesine bir ziyarette bununa Vakıf Mütevelli Heyet Başkanımız. H. Hamidettin Ateş Efendi, Niksar’da 

bulanan maneviyat önderlerinden Hacı Ahmet Niksarî Hazretlerinin kabri şerifinin ve çevre düzenlemesinin 

yapılması için proje ve teknik yardım ekibi hazırlatmıştır. Görüşmeler neticesinde Niksar Belediyesince 

bu ihya hizmeti vakfımızın destekleriyle gerçekleşmektedir. 

Kıymetli Dostlar! Yolunuz bir gün Tokat’a düşerse; nefes darlığı çekenlere bir şifa kaynağı olan 

Ballıca Mağarasını gitmeden, Gökmedrese, Latifoğlu Konağı, Taşhan, Ali Paşa Camii ve Hamamını, 

Meydan Camiini, Hıdırlık Köprüsünü görmeden, tahta baskı yazma almadan, Tokat yemeklerinden, 

özellikle Tokat kebabından yemeden, Vakfımızın Kurucusu Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin çok 

beğendiği ve içilmesini tavsiye ettiği dünyaca ünlü Niksar Ayvaz Suyunu kaynağından içmeden, dönmeyin. 

Somuncu Baba’ya gönül veren dostlara selâm ile… 

HOME OF THE GREENS: TOKAT 

As Evliya Chelebi (an Ottoman Turkish traveler) mentioned in detail in his book: “Vineyards, orchards and 

plains of Tokat have become the staging area and food storehouse of the Ottoman Army. Coppersmith, sericulture 

,cotton textile industry, crafts and some other industries have developed. The commercial buildings and the 

bazaars have become as good as the ones in Bağdat, Bursa and Halep.” The districts Almus, Artova, Başçiflik, 

Erbaa, Niksar, Pazar, Reşadiye, Sulusaray, Turhal, Yeşilyurt, and Zile are like a necklace and seen as the jewels 

of Tokat. The university named as Gazi Osman Paşa, which also perpetuates the name of the commander Gazi 

Osman Paşa, remarkably contributes to the cultural identity of the city. In recent years, the president of the board 

of trustee H. Hamidettin Ateş Efendi visited Niksar in Tokat and also visited the tomb of one of the spiritual 

leaders Hacı Ahmet Niksari. There, he had a project and technical assistance team for the landscaping of the 

tomb and its environment organized. As a result of the negotiations, lanscaping works have been being done by 

Niksar Municipality and via the support of our foundation.

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı’nın 

Yayın Organıdır 

Kurucusu 

A. Şemsettin ATEŞ 

Yaygın Süreli - ISSN: 1302-0803 

Yıl: 19 Sayı: 150 Nisan 2013 

Basım Tarihi: 01 Nisan 2013 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı Adına 

İmtiyaz Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni 

Sebahaddin ATEŞ 

Yazı İşleri Müdürü 

Hulûsi YAYLA 

Yayın Editörleri 

Yrd. Doç. Dr. Mehmet TAŞDEMİR 

Musa TEKTAŞ 

Yayın Kurulu 

Prof. Dr. Nihat ÖZTOPRAK 

Prof. Dr. Ali YILMAZ 

Prof. Dr. Sebahat DENİZ 

Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ 

Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN 

Prof. Dr. Ali AKPINAR 

Danışma Kurulu 

Prof. Dr. Mehmet AKKUŞ 

Prof. Dr. Sinan YALÇIN 

Prof. Dr. Mehmet SOYSALDI 

Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞİRGİL 

Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE 

Prof. Dr. Mahmut YEŞİL 

Yapım 

ARTWORKS 

www.artworks-tr.com 

Genel Sanat Yönetmeni 

İlhan SOYLU 

Sanat Yönetmeni 

Ali GÜRSOY 

Yönetim Yeri-Basım-Yayım-Pazarlama 

VİSAN İktisadi İşletmesi 

Zaviye Mah. Hacı Hulûsi Efendi Cad. No:71 

44700 Darende / MALATYA 

Tel: (422) 615 15 54 Faks: (422) 615 28 79 

www.somuncubaba.net - bilgi@somuncubaba.net 

Dağıtım 

Kültür Dergi Dağıtım 

Baskı & Üretim 

Ege Basım Matbaa ve Reklam Sanatları Ltd. Şti. 

Esatpaşa Mahallesi Ziyapaşa Caddesi No:4 

Ataşehir/iSTANBUL Tel: 0216 470 44 70 

Kurum Abone : 140 

Yurtdışı 1 Yıllık Abone : 72 EURO 

Posta Çeki (Darende Postanesi) : 1361068 

Ziraat Bankası (Darende Şubesi): 26798480-5001 

IBAN - TR 56 0001 0003 2026 7984 8050 01 

Vakıf Bank (Darende Şubesi): 

TR 04 0001 5001 5800 7299 7740 58 

Gönderilerin abone adına yatırılmasından sonra 

lütfen (0422) 615 15 54’ü arayınız. 

Adana 0 322 334 00 65 

Amasya 0 533 681 33 82 

Ankara 0 312 324 40 75 

Antalya 0 242 339 60 57 

Bartın 0 278 228 69 41 

Bolu 0 374 270 38 14 

Bursa 0 224 331 71 11 

Denizli 0 258 371 09 28 

Düzce 0 542 661 90 08 

Elazığ 0 424 224 46 46 

Elbistan 0 344 415 01 88 

Erzurum 0 442 329 03 10 

Gaziantep 0 342 321 43 34 

Hatay 0 505 921 18 06 

İstanbul 0 216 472 08 92 

İzmir 0 232 435 90 91 

K. Maraş 0 535 518 47 23 

/SomuncuBabaDergisi 

Karabük 0 542 240 67 63 

Karaman 0 338 214 28 92 

Kayseri 0 352 311 30 76 

Kocaeli 0 262 426 12 72 

Konya 0 332 233 38 74 

Malatya 0 422 321 66 64 

Manisa 0 236 412 37 80 

Mersin 0 324 336 31 09 

Niğde 0 388 232 32 01 

Osmaniye 0 328 846 21 39 

Sakarya 0 264 339 23 65 

Samsun 0 362 431 44 55 

Sinop 0 368 671 24 50 

Sivas 0 346 222 48 46 

Şanlıurfa 0 414 312 41 24 

Tokat 0 541 845 75 12 

Zonguldak 0 372 253 24 74 

MUSTAFA 

HAKİ EFENDİ (K.S.) 

Şiranlı (ikamet yerine nispetle Çorumlu) 

Şeyh Hacı Mustafa (k.s.) Hazretlerinin 

halîfesi olan Mustafa Hakî Tokadî1, 

Nakşıbendî silsilemizde otuzdördüncüdür. 

Yüz yılın müceddidi olup bu kitabı tertip 

eden âcizin pederidir. 

Abdullah KAHRAMAN 

40 50 62 

PEYGAMBERİMİ SEVERİM - Bekir OĞUZBAŞARAN (9) 

EHL-İ AŞKIN YOL HARİTASI - Hüseyin ALPSOY (10) 

MUHYÎ VE MÜMÎT - Ramazan ALTINTAŞ (14) 

SUDAKİ AY GİBİ GÖNLÜME DÜŞTÜN - Mürsel GÜNDOĞDU (17) 

KUTLU BİR GÜN - Bilal KEMİKLİ (22) 

PENCERE - Celalettin KURT (29) 

SOHBET YOLUNDA - Musa TEKTAŞ (30) 

NEYLEYİM? - Mustafa AKGÜN (35) 

PEYGAMBERİMİZ VE GENÇLER - Mehmet DERE (36) 

GÜZELLERİN EN GÜZELİ – Cihan OKUYUCU (46) 

GÜRÜLTÜ ve PSİKOHİJYEN - Rukiye KARAKÖSE (54) 

HAYATI DA 

ÖLÜMÜ DE GÜZEL 

PEYGAMBER! 

Ali AKPINAR 06 

Allah güzeldir, güzel olanı sever.”1 diyen 

bir peygamberimiz var. Gerçekten O, iyi ve 

güzel olan, iyilik ve güzellik yapanları seven 

Rabbimizin kulu ve seçkin peygamberi olarak 

hep iyi oldu, iyilikler yaptı, iyi insanlar yetiştirdi. 

İSLÂM MİRAS 

HUKUKUNDA 

KADIN 

İslâm’dan önce Araplar kız çocuklarına 

mirastan hisse vermezlerdi. Miras 

erkek çocuklara kalırdı. Bunun dışında 

birisine veya başka bir yakınına mal 

bırakmak istenen kimseler vasiyette 

bulunurlardı. 

18 

TOKAT BİR 

BAĞ İÇİNDE! 

Meryem Aybike SİNAN 

Etrafı dağlarla çevrili Tokat, 

eteklerini toplayıp gül bahçesine 

oturan bir güzeller güzelidir 

Karadeniz yollarında. Dağlar ve 

tepeler uzaktan uzağa şehrin 

üzerine gülümser... 

H. İbrahim ŞİMŞEK Fatih ÇINAR 

20. YÜZYILDA 

‘VAHDET’ 

NEŞVESİYLE PARLAYAN 

BİR SİLSİLE 

‘Varlığın birliği’ şeklinde anlaşılan 

‘Vahdet-i Vücûd’ düşüncesi 

Anadolu’da meşhur sûfî İbnü’l- 

Arabî ve talebesi Sadreddin 

Konevî ile büyük yankı bulmuş 

bir düşünce sistemidir. 

24 

MEDENİYETİMİZİN NURU MUKADDES GELENEKLER - İsmail ÇOLAK (58) 

BİLAL B. RABÂH (r.a) - Bünyamin ERUL (61) 

HİLYE-İ HÂKÂNÎ - Vedat Ali TOK (66) 

DURUP O’NA DÖNMELİYİM - Hatice EĞİLMEZ KAYA (69) 

SULTAN ABDÜLAZİZ - Resul KESENCELİ (70) 

ASHAB-I BEDİR - Muharrem AKIN (74) 

ÜMMET BİLİNCİ - Enbiya YILDIRIM (76) 

TOKAT GÜZELLEMESİ - M. Nihat MALKOÇ (79) 

SİVİLCE HAKKINDA DOĞRU BİLDİĞİMİZ YANLIŞLAR - Akın DİNDAR (84) 

DEREOTU - Şifalı Bitkiler (86) 

GÖNÜLDEN İKRAMLAR - Mesude SARI (87) 

NEFSİ KINAMA 

GELENEĞİ OLARAK 

MELÂMET 

Kadir ÖZKÖSE 

Zühd hayatı Müslümanlar 

arasında ortaya çıkıp yayıldıktan 

sonra bazı davranış biçimleri ve 

şekilleri de beraberinde geldi. 

Tasavvuf tarihinde buna “âdâb 

ve erkân” adı verilmektedir. 

3

Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî 

4 

Nisan 2013 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s) 

Âfitâb-ı hüsnüne hayrân olan gönlüm şehâ 

Âfitâb-ı pertev-i hüsnünle oldu âfitâb 

Zülfünü yüzden götür esrâr-ı hattı zâhir et 

Âyet-i hüsnünü uşşâka okut çekme nikâb 

Gamzene gaddâr demiş cevre tahammül kılmayan 

Cevr odur kim tîğ-ı gamzenden cüdâ çeke azâb 

Mest midir la’lden öz lebine şarâbın mestleri 

Mest-i gül-fâm-i lebinden özgeden içmez şarâb 

Mest ü ser-gerdânlığım sanma şarâb-ı gayr ile 

Nergis-i mest gözlerin kıldı beni mest-i harâb 

Ey Hulûsî ol melâhat mülkünün mahbûbuna 

Bağlanan görmez yarın haşr u neşir Yevmü’l-Hesâb 

5

İlim ve Hayat 

Ali AKPINAR* 

HAYATI DA ÖLÜMÜ DE 

GÜZEL 

PEYGAMBER! 

Bekir SARI 

Allah güzeldir, 

güzel olanı sever.” 

1 diyen 

bir peygamberimiz var. Gerçekten 

O, iyi ve güzel olan, iyilik ve 

güzellik yapanları seven Rabbimizin 

kulu ve seçkin peygamberi 

olarak hep iyi oldu, iyilikler yaptı, 

iyi insanlar yetiştirdi. Yaratılış 

itibarı ile dünya güzeli olan 

Hz. Muhammed (s.a.v.), fizikî 

güzelliğini hep korudu. Beslenmesine 

dikkat etti, vücudunun 

hakkını gözetti, asla kilo almadı, 

güzelliğinden hiçbir şey kaybetmedi. 

Vefatında yakın dostu Hz. 

Ebu Bekir’in dediği gibi “O, hayatında 

da güzeldi, ölümünde de 

güzeldi.” 2 

O iki dünyaya birden talip olduğu 

gibi, iki güzelliğe birden 

talipti. Sürekli okuduğu dualarında 

O, “Rabbimiz, bize dünyada 

iyilik güzellikler ihsan et; 

ahrette de bize iyilik güzellikler 

ihsan et. ”3 derdi. Aynı şekilde o, 

aynaya bakarken okuduğu dualarında 

şöyle derdi: 

“Elhamdülillâh. Allâhümme 

kemâ hassente halkî fe hassin 

hulukî. / Hamdolsun Allah’a, 

Allah’ım yaradılışımı güzel kıldığın 

gibi ahlâkımı da güzelleştir.” 4 

O’nun bu dualarında maddî 

güzellikle birlikte manevî güzelliğe 

de önem verdiğini görmekteyiz. 

O’nun bu özlü duasında şu hususlar 

dikkatimizi çekmektedir: 

İslâm gösteriş ve şekilci bir 

din değildir. Ne var ki O, şekil ve 

görüntülerin güzel olmasına da 

özen göstermiştir. Peygamberimiz 

bir hadislerinde bu konuya 

şöyle açıklık getirmiştir: “Allah 

kullarının mallarına, dış görünüş 

ve şekillerine değil; onların 

kalplerine, iç dünyalarına, niyetlerine 

ve amellerine bakar.” 5 

Ancak bu anlayış, asla Müslümanın 

dış görünüşüne özen göstermeyen 

plansız, pasaklı, kirli 

ve düzensiz olduğu anlamına 

gelmez. Zira Allah güzeldir, güzeli 

sever. Zaten dış görünüş, iç 

dünyanın aynasıdır. Onun için 

kişinin fikri, zikrine, zikri de fikrine 

yansır. Bunun için “Dervişin 

fikri neyse zikri de odur.” denilmiştir. 

Bu söz, iç dünyanın 

dış dünyaya yansıdığını ifade etmektedir. 

Cihadda ve namazda kenetlenmiş 

bir yapı gibi saf bağlamak 

6 , namazda her rüknü yerli 

yerince şeklen de güzel yapmak 

(=ta’dil-i erkân), kıyafetin temiz 

ve intizamlı olması, saç sakalın 

bakımını yapıp taramak, 

hayırlı-güzel işlere sağdan başlamak, 

hayırlı yerlere sağ ayakla 

girip sol ayakla çıkmak, 

sağından giyinip solundan çıkarmak, 

sağ elle yemek, sol elle 

sümkürmek ve taharetlenmek, 

hacda hervele-ızdıba-remle 

yapmak 7 , kabri kıbleye yönelik 

ve düzgün kazmak vb. şeyler 

İslâm’ın üzerinde durduğu 

şekil disiplini cümlesindendir. 

Bizim ilmihâl kitaplarımız 

özellikle bu şekil düzgünlüğünü 

sağlayan esaslar/rukünler 

üzerinde ayrıntılı dururlar. Elbette 

bunlara takılıp kalmak, 

bunlarla uğraşırken ibadetin 

ruhunu ihmal etmek istenen 

bir şey değildir. Ancak bu şeklî 

kurallar, ruha ermenin bir aşamasıdır. 

Aynanın karşısında durmak 

da şekil ve görüntü güzelliğini 

sağlamaya yöneliktir. Aynaya 

bakarken Rabbimizin bize 

lutfettiği bir büyük nimetle karşı 

karşıya kalırız: Her şeyi yerli 

yerince monte edilmiş, birbiriyle 

uyumlu ve düzenli çalışan 

vücut nimeti. Gözümüz kaşımız, 

saçımız sakalımız, ağzımız 

burnumuz ve diğer güzelliklerimiz… 

Tüm özellik ve güzellikleriyle 

bize bakan bu nimeti görüp 

sahibini hatırlamamak, O’na teşekkür 

etmemek ne mümkün! 

İşte dua ederken bu vesile ile O 

nimet sahibi yüce kudreti hatırlıyor, 

şükrümüzü O›na has kılıyor; 

saçımızı, başımızı düzelterek 

şeklî düzensizliklerimize bir 

son veriyoruz. Ama şeklî güzelliklerin 

yeterli olmadığını, şeklî 

güzelliğin ahlâkî güzellikle bütünleştiğinde 

bir anlam ifade 

ettiğini düşünüyor ve duamızı 

okuyoruz. Rabbimizden yaratılış 

güzelliği yanında ahlâkî güzelliği 

de istiyoruz. Tabi ki O’ndan 

istediğimiz ahlâkî güzellik ve 

Kur’ânî hayat. Örnek insan Peygamber 

(s.a.v.)’in ahlâkı olan 

Kur’ân ahlâkı. Yoksa doğrulukdürüstlük 

gibi bir kaç kelime ile 

sınırlanmış, yalnızca vicdan güzelliği 

değil muradımız. Doğuştan 

irade dışı olarak getirdiklerimizi 

değiştirmek mümkün 

olmayabilir, ama huyumuzu değiştirebilir, 

ıslah edebiliriz. Bunun 

için gayret etmeliyiz. 

Aynada gördüğümüz şeklî 

düzensizlikler gibi, Kur’ân aynasına 

bakıp ahlâkî düzensizlikleri 

de tespit edip, düzeltmek için 

seferber olduğumuz an en güzeli 

yakalamış olacağız ancak. Gü- 

6 Nisan 2013 

7

zel ve yakışıklı olma konusundaki 

titizliğimizi, iman ve amelî 

güzellikler için de gösterdiğimiz 

zaman Yüce Allah’ın sevdiği güzel 

insanlardan olabiliriz. 

Elbette Peygamberimizin 

güzellikleri fizikî güzelliklerden 

ibaret değildi ve O yalnızca 

fizikî güzelliklere özen göstermezdi. 

Ancak fizikî güzellikler 

sahibini manevî güzelliklere taşır, 

onlara hazırlar. İki güzellik, 

birbirini tamamlayarak kemale 

ulaştırır. Bu yüzden diyoruz ki 

Hz. Peygamber (s.a.v.), son derece 

düzenli ve disiplinli bir hayatın 

adamı idi. O’nun izlediği 

ve bizlere örnek sunduğu disiplin 

ve düzen, asla yapmacık 

ve zorlama değildi. Son derece 

tabiî ve fıtrî idi. O’nun yemesi, 

içmesi, giyim kuşamı, hal ve 

hareketleri belli bir düzen içerisindeydi. 

Rasgele ve başıboş, 

anlamsız ve gayesiz davranışlar 

O’nun hayatında yoktu. 

Sözgelimi O, sağından giyinirdi. 

Gömleğini giyerken önce 

sağ kolunu, sonra sol kolunu 

giyerdi. Çıkarırken önce solunu 

çıkarır, sonra sağını çıkarırdı. 

Sağ eliyle yer içerdi. Evine, 

mescidine sağ adımıyla girer, 

sol adımı ile çıkardı. Abdest 

alırken önce sağ kolunu sonra 

sol kolunu yıkardı. Ayaklarını 

yıkamaya da sağından başlardı. 

Namazda önce sağ tarafına 

sonra sol tarafına selam verirdi. 

O’nun davranışlarında devamlılık 

ve düzen vardı. Ve O, bu disiplin 

ve prensipli anlayışını hiç 

bozmadan sürdürdü. 8 Günlük 

beş vakit namazı, gece namazı 

ve diğer mutad kıldığı nafile na- 

8 


mazları ve ibadetleri hep O’nun 

ne kadar nizam insanı olduğunun 

açık göstergesidirler. Cemaatle 

namaz kılarken safların 

düzenine büyük önem verir, 

“Saflarınızı düzeltin ki kalpleriniz 

düzelsin.” buyururdu. O, 

bu sözleriyle şeklî düzen ve güzelliğin, 

manevî düzen ve güzelliği 

sağlayacağını söylüyordu. 

Gerçekten de dış görünüşünü 

düzeltemeyen kişilerin, iç dünyalarını 

düzeltmeleri çok daha 

zor olacaktı. 

Oğlu İbrahim, küçük yaşta 

vefat etmiş, onu Medine kabristanına 

defnederken, kabrinde 

küçük bir delik gördüğünde, 

o deliğin toprakla kapatılıp 

düzeltilmesini istemişti. Orada 

bulunanlar, sonuçta burası 

bir mezar, cesedi koyup üzerine 

toprak örtüp gideceğiz ey 

Allah’ın Rasûlü, diyenlere şöyle 

diyerek her konuda estetiğe 

önem verdiğini açıklıyordu: 

“Sizden biriniz, bir iş yaptığınız 

zaman, onu içe sinecek biçimde 

yapsın! Çünkü öyle yapmak, 

musibete uğrayanın içini 

yatıştırır. Gerçi, bunun ölüye 

ne zararı, ne yaran olur; fakat 

bu, dirinin gözünü aydınlatır!” 

9 Nitekim O, “Allah sanatını 

en güzel şekilde icra eden 

kulunu sever.” 10 derken de aynı 

noktaya temas ediyordu. 

O, getirdiği din ile sesi, yürüyüşü 

ölçülü ve düzenli kullanmayı 

emrediyordu. Sesin 

frekansını değil, kalitesini yükseltmeyi 

istiyor; Müslümanın 

onurlu duruşu ve vakarlı yürüyüşü 

ile örnek olmasını istiyordu. 

O’nun nizamında ikti- 

sat/ölçülü olma yalnızca mâlî 

harcamalarda değil, her alanda 

ölçülü/dengeli olmak esastı 

ve O’nun şiarıydı. Şu ayetlerde 

bunu görmemiz mümkündür: 

“Yürüyüşünde tabii ol; sesini 

kıs. Seslerin en çirkini şüphesiz 

merkeplerin sesidir.” 11 

“Yeryüzünde böbürlenerek 

yürüme, çünkü sen ne yeri delebilir 

ve ne de boyca dağlara 

ulaşabilirsin.” 12 

“Rahman’ın kulları yeryüzünde 

mütevazı yürürler.” 13 

O halde ona yaraşır ümmet 

olabilmek için, Rahman’ın has 

kullarından olabilmek için içimiz 

ve dışımızla, özümüz ve sözümüzle, 

duruşumuz ve yürüyüşümüzle 

intizamlı olmalı, bu 

düzenliliği sürekli olarak ve hayatımızın 

her alanına yansıtarak 

sürdürmeliyiz. Tüm güzelliklerin 

temsilcisi, denge insanı 

Müslüman, Yüce Allah’ın rızasını 

kazanma adına sergileyeceği 

güzelliklerle herkese örnek 

olan insandır. 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 Münavî, Feyzu’l-Kadîr, V, 264. 

2 Asım Köksal, İslâm Tarihi, VII, 285-286. 

3 2/Bakara, 201. 

4 En-Nevevi, el-Ezkar, s, 270. 


6 “Doğrusu Allah, kendi uğrunda, kenetlenmiş bir duvar 

gibi, sıra halinde savaşanları sever.” 61/Saf, 4. 

7 Tavafta ihramlı iken sağ omuzu açık bırakıp ilk üç 

şavtta erkeklerin koşarak ve omuzlarını silkerek 

yürümeleri, sa’y yaparken ilk üç şavtta yeşil direkler 

arasında koşarak ilerlemek hep şeklî/sembolik 

şeylerdir. Haccın pek çok rüknü de semboliktir. 

8 Asım Köksal, İslâm Tarihi, VIII, 440-443. 

9 Asım Köksal, İslâm Tarihi, VII, 489-491 (İbn Sa’d, I, 

142) 


11 31/ Lokman, 19. 

12 17/İsra, 37. 

13 25/Furkân, 63. 

PEYGAMBERİMİ 

SEVERİM 

İçim dışım birdir benim 

Peygamberimi severim 

Samimiyettir madenim 


İster erkek, ister dişi 

Sevdiği iledir kişi 

Rengine boyanmak işi 


O’na lâyık olmasam da 

Sünnetiyle dolmasam da 

İbâdetle solmasam da 


O’na varır bütün yollar 

O’na muhtaç bütün kullar 

Öksüzler, yetimler, dullar 


Dağda, yaylada, ormanda 

Yeryüzünde, âsumanda 

Her mekânda, her zamanda 


Madde ile, mânâ ile 

Câhil ile dânâ ile 

Her dem gül-i rânâ ile 


Ateş ve su, hava, toprak 

Çiçek çiçek, yaprak yaprak 

Tâ yürekten haykırarak 


Seven kalbim O’nu ara 

Doğduğun günden mezara 

Ellerim boş, yüzüm kara 


Tüm rûhunu O’na bağla 

Kalbini aşkıyla dağla 

Şefâate kadar ağla 


Oruç ile, namaz ile 

Duâ ile, niyaz ile 

Siyah ile, beyaz ile 


O, Allah’ın Sevgilisi 

İlmi Hak’tan vergilisi 

Kâinâtın övgülüsü 


Varlıklar O’nun yüzünden 

Hikmet fışkırır sözünden 

Rabbim ayırma izinden 


Oğuz, gönlü Habîb’e ver 

O’nu en çok Allah sever 

Yüce Kitâbı’nda över 

Peygamberimi severim… 

Bekir OĞUZBAŞARAN 

9

Hulûsi Kalb’den 

Hüseyin ALPSOY 

EHL-İ 

AŞKIN 

YOL HARİTASI 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s.)’nin 

gönül iklimi, rahmet yüklü bulutlar gibi 

şiir yüklüdür. Tasavvufu, düşünce 

dünyasından ötede hâl dünyasında da yaşamış ve 

hissettiği Rahmet tecellilerini ‘doğuş’ adıyla sevenleriyle 

paylaşmıştır. Hulûsi Efendi’nin ilham 

kaynaklı sözleri şiir olmaktan öte irşad vazifesi de 

gören birer ders niteliğindedir. Çünkü mutasavvıf 

şaire göre şiir, duygu hâlinden öte, insana varoluşunu 

sorgulamasını ve kendi varlığının farkına 

varmasını öğütleyen “Mutlak Hakikati” arama 

işidir. Seçmiş olduğumuz şiir, Hulûsi Efendi’nin 

kalbine yansımış olan hakîkat tecellilerinden bir 

numunedir. 

Senin şem’-i cemâlin olmasa pervânen olmazdım 

Senin “Ve’l-Leyl” zülfün olmasa dîvânen olmazdım 

(Senin cemâlinin mumu olmasaydı pervâne olmazdım 

(ve) senin vel’leyl (gibi olan siyah) saçın 

olmasaydı dîvâne olmazdım.) 

Mum Sevgili Pervâne İse Âşıktır 

Birinci mısrada geçen şem ve pervâne kelimeleri 

Dîvân edebiyatı geleneğinde birlikte kullanılan 

kavramlardır. Bu iki kavram birlikte kullanıldığı 

zamanlarda sevgili ve âşık kastedilmektedir. 

Zira mum sevgili pervâne ise âşıktır. Eski zamanlarda 

meclislerde mum yakılırdı. Gece karanlığında 

bu mumun etrafında pervâneler bulunurdu. 

Pervâne mum ışığında döner döner ve öyle bir an 

gelir ki kendini ateşe atarak yakar. Bu hayâli, şairler 

sevgilinin etrafında pervâne olmak ifadesiyle 

kullanmışlardır. Ancak bu hayal mutasavvıf şairlerin 

dünyasında başka mânâlar ifade etmektedir. 

“Tasavvuf edebiyatında; harâbât tekkeyi, şarab 

irfan ve Allah aşkını, sâkî ise mürşidi temsil 

etmektedir. Beyite bu penceren bakınca anlam 

bir öncekinden tamamen farklı bir noktaya 

gelmektedir.” 

Sâlik’in aşkı beyitte şem’-i cemâl şeklinde ifade 

edilmiştir. Çünkü onun için cemâl sahibi tek zât 

Allah’tır. Âlemde cemâlden gayrı bir şey yoktur. 

Çünkü Allah, âlemi kendi sûretinden başka bir 

sûrette yaratmamıştır. O güzeldir, o hâlde âlem 

bütünüyle güzeldir. Âşığın pervâne olması bu eşiz 

güzelliği müşahede etmesi anlamına gelmektedir. 

Tasavvufta cemal müşahedesi, kalblere nurların, 

sırların, lezzetli sözlerin, dostane ifadelerin tecelli 

etmesi ve Allah’a yakınlık durumudur. Cemâl, 

ilâhî rahmet cinsinden lütuf ve merhamet vasıflarıdır. 

Hâl böyle olunca pervâne misali âşığın kendini 

ateşe atması ise bu ilâhi kaynağa yani vahdete 

erişmesidir. 

İkinci mısrada âşıklığın bir başka hâli anlatılmıştır. 

Sevgilinin saçı, gece ve karanlık gibi simsiyahtır. 

Bu nedenle sevgilinin saçı kara siyah anlamına 

gelen Kur’an-ı Kerim’in doksan ikinci sûresi 

olan ‘Ve’l-leyl’ tâbiriyle ifade edilmiştir. Âşıkların 

gönlü her daim sevgilinin saçına bağlıdır. Saçları 

tarafından adeta zincire vurulmuştur. Eski zamanlarda 

akıldan âzâde dîvâne kişileri zincire 

vurarak tedavi ederlermiş. Bu nedenle âşık kendini, 

sevgilinin saçları tarafından zincire vurulmuş 

dîvâne olarak nitelendirmektedir. Aynı zamanda 

sevgilinin saçının kokusu ve rengi de aşığın aklını 

başından almaktadır.Tasavvufta zülf, hiç kimsenin 

ulaşamadığı gaybî hüviyeti temsil eder. Zülf, 

Hakk’ın zâtı ve künhüdür. Sâlik vecd halinde iken 

akıl ve hislerle izah edemediği bazı gaybî hallere 

şahit olur. Bu nedenle Hulûsi Efendi kendini 

dîvâne olarak nitelendirmektedir. 

Karârın gönlümün ger almasaydı hüsn-i tâbânın 

Şarâb-ı la’lininûş eyleyip mestânen olmazdım 


11

(Eğer parlak güzelliğin gönlümün kararını almasaydı, 

dudağının şarabını içip sarhoş olmazdım.) 

Hüsn-i tâbân ile yalnız Hakk’ın zâtında bulunan 

kemâl ifade edilmek istenmiştir. Âlemdeki 

bütün güzellikler, O’nun güzelliğindendir. Beyitte 

ifade edilen Hüsn, ilâhî güzelliktir.Bu güzelliğin 

gönlün kararını alması ise tasavvuftaki hâl 

mertebelerinden olan vecde işarettir. Zira vecd 

mertebesi ezeli nurun parıltısının kalbe yansıdığı 

ve hakiki cezbenin ruhu uyandırdığı makamdır. 

Hakk’ın vechinin ve ezeli zatının nurunun parıltısıyla 

meydana gelen vecd, akıl veya his ile kavranabilecek 

bir hal değildir. 

İkinci mısrada, Hulûsi Efendi (k.s.) vecd 

hâlinden hayret makamına geçişini bazı sembollerle 

anlatmıştır. Âşığın temel gayesi aşk şarabı 

içmektir. Ancak bu şarap öylesine bir şarap değil 

sevgilinin la’l gibi kırmızı dudağının şarabıdır. 

Tasavvuf edebiyatında; içki, dudak, yanak, 

şarap, kâse, sâkî gibi mecazlı kullanımlar, tamamen 

sûfinin geçirdiği, yaşadığı hâllerin veya bazı 

tâbirlerin sembolüdür. Mısrada la’l ile ifade edilen 

dudak ise tasavvufta vahdeti simgeler. Gönül 

aşk şarabıyla sarhoş olmuş ve hayret makamına 

ermiştir. 

Harâbât Tekke, 

Sâkî İse Mürşiddir 

Bi-hamdi’llâh düşürdün râhımı semt-i harâbâta 

Velî yoksa ne mümkün sâlik-i mey-hânen olmazdım 

(Hamd olsun yolumu meyhânelerin semtine 

düşürdün, yoksa ne mümkün mey-hânenin sâliki 

olmazdım.) 

Eski zamanlarda meyhânelerin bulunduğu 

semtlere semt-i hârâbat adı verilirdi. Yolu bu semtlere 

düşenler ise hiç şüphesiz o meyhânelerden birinin 

müdâvimi olur ve kendi de o harâb-hâneler 

gibi harâb olurdu. 

Ancak Hulûsi Efendi’nin hârâbâtdan ve 

meyhâneden kastının bu olmadığı bilinmektedir. 

Çünkü mutasavvıf bir şair için, bir önceki beyit vesilesiylede 

izah ettiğimiz gibi, semboller hâlini anlatmakta 

yardımcı unsurlardır. Tasavvuf edebiyatında; 

harâbât tekkeyi, şarab irfan ve Allah aşkını, 

sâkî ise mürşidi temsil etmektedir. Beyite bu penceren 

bakınca anlam bir öncekinden tamamen 

farklı bir noktaya gelmektedir. 

Ancak beyitte anlatılmak istenen bir üçüncü anlam 

daha vardır. Hârâbat tabiri, sûfinin, maddî ve 

nefsî dediğimiz yönünü yıkması ve kendisinde dünyalık 

bir şey kalmaması anlamında kullanılmıştır. 

Meyhâne kelimesi de aynı mânâyı ifade için kallanılır. 

Hak âşığı sâliklerin dünyalarını harap etmeleri, 

ahireti imâr içindir. Zira âyetlerde, dünyanın 

bir oyun yeri olduğu, ahiretin dünyadan daha hayırlı 

bulunduğu anlatılmaktadır. Harabelik, yıkık 

yer, kimseye mal olmayan, ne kadar onarılırsa onarılsın, 

bir türlü mamur hâle gelmeyen, bir çeşit sarhoş 

olup sonunda yıkılıp giden, yok olan şu dünyadır. 

Zira Allah›ın vechinin haricinde olan her şey 

fânidir, yok olucudur, helak olucudur. (55/Rahman, 

26-27) Hulûsi Efendi (k.s.) Rabbine bu hali 

kendisine ihsan ettiği için hamd etmektedir. Çünkü 

Allah’ın ihsânı ve keremi olmasa kulun doğru 

yolu bulması mümkün değildir. 

O günde rûhumuvaslın demiyle etmesen sîr-âb 

Bugün bezm-i gamında tâlib-i peymânen olmazdım 

(O gün, ruhumu vuslat şarabıyla doyurmasaydın, 

bu gün gam meclisinde kadehinin tâlibi olmazdım.) 

Beytin genel anlamına bakıldığında Hulûsi 

Efendi (k.s.)’nin ‘O gün’ ifadesi ile ‘Bezm-i Elest’i 

ifade ettiğini anlarız. Bezm-i Elest, Farsça ve Arapça 

iki kelimeden oluşmuş “Elest Toplantısı” anlamında 

bir tabir. A’raf Suresi’nin 172. âyetinde Allah 

ruhlara “Elestübi-Rabbiküm” (Ben sizin Rabbiniz 

değil miyim?) sorusunu yöneltince ruhlar “Belâ” 

(Evet) dediler. İşte bu toplantı, ruhlar bedene girmeden 

yapılmış, Allah ile ruhlar arasında “misak” 

(sözleşme) vuku bulmuştu. Orada verilen sözün 

doğruluğunun sınanması için, Allah, ruhları bu 

imtihan dünyasına gönderdi. İşte Allah ile ruhlar 

arasındaki sözleşmenin meydana geldiği bu top- 

lantıya, ayete telmihte bulunularak ‘Bezm-i Elest’ 

denmiştir. Bezm-i Elest, Dîvân edebiyatında şairlerin 

sıklıkla başvurdukları bir ifadedir. Zira şairler 

âşıklıklarını bezm-i eleste dayandırmaktadırlar. 

Ve ‘Evet’ anlamına gelen ‘Belâ’ ifadesiyle cinas yaparak, 

alınlarına belâ yazıldığını ve aşkın belâsına 

düştüklerini ifade ederler. 

İlk mısrada Hulûsi Efendi şarab kadehinin tâlibi 

olmasını birinci mısrada ruhunun vuslat şarabına 

doyurulmasıyla ifade etmiştir. İlk mısradaki ‘vaslın 

demi’ ifadesini kavuşma anı olarakda düşünülmemelidir. 

Çünkü ardından gelen ‘Sîr-âb (suya doymuş, 

kanmış)’ ifadesi ‘dem’in şarap anlamında kullanıldığını 

göstermektedir. Zaten ikinci mısradaki 

‘tâlib-i peymâne’ ifadesi de bu anlamı kuvvetlendirmektedir. 

Hakk’ın Kapısının Eşiğine 

Yüz Sürmek 

Hulûsi Efendi dünyayı gam meclisi olarak adlandırmaktadır.Dünya 

ehl-i kalb için bir gam meclisidir. 

Ancak bu mecliste huzur tâlib-i peymâne olmak 

ile bulunabilir. Çünkü aşk şarabına kavuşmanın ilk 

mertebesi kadehe tâlib olmaktır. Zira tasavvufta hedefe 

ulaşmak için dört mertebe vardır. Bunlar; tâlib, 

mürid, sâlik, vâsıldır. Diğer makamlara ulaşmak ve 

murada vasıl olmak için önce tâlib olmak gerekir. Bu 

sebeple, «Men talebe ve cedde vecede» (İsteyen ve 

bu isteğinde ciddî olan hedefe ulaşır.) denmiştir. 

Hulûsîkemteri dergâha lutfun etmese bende 

Koyup yüz âsitâna âşık-ı ferzânen olmazdım 

(Eğer lütfun kemter Hulûsi’yi dergâha kul, 

köle etmese, eşiğine yüz koyup nefsinden sıyrılmış 

âşık olamazdım.) 

Bir önceki beyitlerde ifade edilen doğru yolun 

lütuf ile mümkün olması bu beyitde de tekrar edilmiştir. 

Zira kul sahip olduğu hasenâtı Allah’tan, 

işlediği seyyiâtı nefsinden bilmelidir. Bu kâideye 

binâen Hulûsi Efendi de Allah’ın lütfunu çokça 

ifade etmektedir. Bu lütuf sayesinde Hulûsi Efendi 

Hakk’ın kapısının eşiğine yüz sürerek nefsinden 

sıyrılmış bir âşık olma imkânı bulmuştur. 

İkinci mısrada ifade edilen eşiğe yüz sürmek 

ve nefsinden sıyrılmak tabirleri beytin anlamını 

tam kavramak açısından önemlidir. Doğu toplumlarında 

eşik kutsal sayılmış ve yüce kişilere 

saygının ifadesi olarak eşiklerine yüz sürülmüştür. 

Beyitte bu durum ‘âsitân (yüz koymak eşiğe 

secde etmek)’ kelimesiyle anlatılmıştır. Divan 

edebiyatında sevgilinin eşiği âşığın secdegâhıdır. 

Eşik tasavvufta ise mahviyeti simgeler. Mürid 

şeyhinin kapısının eşiğini öpmesi, eşiğe yüz sürmek 

olarak ifade edilir. Eşiğe baş koymak bağlılığı 

ifade eder. Dergâhın eşiği müridi zahirden batına, 

mecazdan hakikate götüren kapının parçası 

olması sebebiyle kutsal sayılmıştır. Ayrıca âsitan 

kelimesinin dergâh ve tekke anlamına gelmesi anlamı 

daha da derinleştirmektedir. 

Görüldüğü üzere her şiirinde bizlere aşk bahçesinin 

farklı farklı güzelliklerini gösteren Hulûsi 

Efendi, bu gazelinde de bize gönlünde duyduğu 

tecelli yansımalarını ifade etmiştir. Gazel ilk 

beyitten itibaren adeta aşk yolunda aşılması gereken 

vadileri ve hâlleri bizlere göstermektedir. 

Vecd halinden hayret makamına, vuslatdan mahviyete 

kadar ehl-i aşkın yol haritasını çizmektedir. 

Ele aldığımız gazel, gerçek makamın sahibi olmak 

için çok yol katetmek zorunda olan sâlikler için 

özet bir tarif niteliği taşımaktadır. 


13

Güzel İsimler 

Ramazan ALTINTAŞ* 

Yaşatan, hayat veren ve canlının 

hayatına son veren: 

MUHYÎ VE MÜMÎT 

14 

“Din ve ölüm gerçeği, tarih boyunca bütün insanlığı meşgul etmiş bir konudur. 

İşte bu açıdan “ölüm ötesi” hayatın kelam, psikoloji ve felsefe disiplinleri 

yönünden ele alınıp değerlendirilmesi, günümüzün çağdaş toplumları açısından 


da büyük önem taşımaktadır.” 

Muhyî, “diri, 

canlı olmak 

ve yaşamak” 

anlamındaki ‘hayat’ kökünden 

türemiş bir sıfat olup 

“yaşatan ve dirilten” demektir. 

“Ölmek” manasına gelen ‘mevt’ 

kökünden türeyen “mümît” ise, 

“canlının hayatına son veren, 

ölümünü gerçekleştiren” anlamını 

taşır. 1 Her iki isim de Yüce 

Allah’ın güzel isimleri arasında 

yer alır. 

Muhyî, yoktan bir şeyi îcâd 

etmek, yaratmaktır. Eğer var kılınan 

şey, can verme ise, o zaman 

îcâd işini yapan kimsenin bu eylemine 

ihyâ/diriltme; eğer meydana 

getirilen ölümse, bu işi yapanın 

bu fiiline, imâte/öldürme 

denir. Ölümü de dirimi de yaratan 

Yüce Allah’tır. O’ndan başka 

öldüren ve dirilten yoktur. Bu 

konuda Kur’an-ı Kerim’de birçok 

âyet vardır: “O, hanginizin 

daha güzel amel yapacağını sınamak 

için ölümü ve hayatı yaratandır. 

O, mutlak güç sahibidir, 

çok bağışlayandır.” 2 

Görüldüğü gibi bu âyette, 

Allah’ın kudret ve tasarrufunu 

en açık bir şekilde gösteren deliller 

anlatılmakta, kimlerin O’nun 

emir ve yasaklarına uyarak daha 

güzel işler yapacağını ortaya çıkarmak 

için hayatı ve ölümü yarattığı 

bildirilmektedir. Aynı 

âyette geçen, Allah’ın imâte ve 

ihyâ/öldürme ve diriltme fiille- 

rine dikkatleri çekmenin ötesinde, 

önce ölümü, sonra da hayatı 

yarattığının vurgulanmış olması 

anlamlıdır. Ölümün önce zikredilmesinin 

mânâsı, dünya hayatından 

âhiret hayatına geçiş hali, 

hayattan maksatsa, âhiret hayatıdır. 

Bir başka açıdan, ölümle, 

dünya hayatından âhiret hayatına 

geçiş, hayatla da dünya hayatı 

kastedilmektedir. Zira hayat 

da ölüm de imtihan için yaratılmıştır; 

imtihan yeri ise âhiret 

değil, dünyadır. Çünkü dünya, 

teklifler yurdu, âhiret ise, 

ödül ve cezâ yeridir. Her ikisinin 

de bu dünyada olması amaca 

daha uygun görünmektedir. Hayat, 

ölümden önce olduğu halde 

âyette sonra gelmesi bize, eşyada 

asıl olanın yokluk olduğunu, 

varlık ve hayatın sonradan verildiğini 

hatırlatmaktadır. 

Ölüm, Ciddi Bir 

Uyarıcıdır 

Bizim kanaatimize göre ölüm 

olgusu, âyette, insanlara hayatın 

sorumluluğunu hatırlattığı, onları 

iyi işler yapmaya teşvik ettiği 

ve bir uyarıcı olduğu, nihâyet 

insan hayatında “imtihan” sorumluluğunu 

daha canlı tuttuğu 

için önce zikredilmiştir. Bir 

Müslüman için dünya hayatı hayırlı 

faaliyetler alanı, ölüm ise bu 

faaliyetlerin karşılığının verileceği 

ebedî varlık sahnesine geçişi 

sağlayan dönüm noktasıdır. Hz. 

Peygamber (s.a.v.)’in de belirtti- 

ği gibi ölüm, ciddi bir uyarıcıdır. 

Din ve ölüm gerçeği, tarih boyunca 

bütün insanlığı meşgul etmiş 

bir konudur. İşte bu açıdan 

“ölüm ötesi” hayatın kelam, psikoloji 

ve felsefe disiplinleri yönünden 

ele alınıp değerlendirilmesi, 

günümüzün çağdaş 

toplumları açısından da büyük 

önem taşımaktadır. Çünkü ölüm 

sonrası yaşam, ölüm kaygısı 

ve dindarlık düzeyleri arasındaki 

ilişki, egzistansiyel bir değer 

ifade etmektedir. Bu sebeple 

Kur’an’da önce ölümün sonra da 

hayatın zikredilmesi anlamlıdır. 

Niçin Önce Hayat 

Değil de Ölüm Başa 

Alınmıştır? 

Aslında hayata anlam katan, 

hayatı yaşanılır kılan 

ölüm duygusudur. Ölüm olgusunu 

içselleştiren bir birey, 

hayatını disipline eder, amaçlı 

yaşar. Ölüm, insan hayatına 

anlam katar, insanda sorumluluk 

duygusunu canlı tutmak 

suretiyle ahlâkî gelişime büyük 

katkı sağlar. Dolayısıyla ölüm 

olgusuna tasavvuf geleneğimizde; 

sevgiliye kavuşma, ten 

kafesinden kurtuluş, mekân 

değiştirme, sırlanma gibi anlamların 

yüklenmiş olması, 

ölüm korkusunu yenmekle kalmaz, 

ölüm düşüncesinin insan 

psikolojisi üzerinde yıkıcı etkisini 

de asgari düzeye indirir. 

15

Diğer taraftan âhiret inancı 

ve ölüm duygusu, ‘Allah’a 

rağmenliği’ besleyen duyguların 

etkisinde gelişen negatif 

dünyevîleşmeyi aşmada, insana 

yardımcı olur. Ebedîlik düşüncesinin 

buraya, şimdi’ye değil, 

“öte”ye ait olduğunu insan bilincinde 

sürekli yaşatır. Bu inanç, 

insan yaşamını altüst edecek acı 

ve ıstırapları, gönül huzuruna 

çevirir, insanı kendisiyle, çevresi 

ve toplumuyla barışık hale getirir. 

Güçlü âhiret inancı ve ölüm 

duygusu, yüce hedeflere ulaşmayı 

arzu eden insana, yaşama sevinci 

kazandırmakla kalmaz, hayatında 

karşılaşabileceği tüm 

olumsuzluklara karşı, direnme 

gücüne kuvvet katar. 

Yaşadığımız modern zamanlarda 

her türlü ahlâkî ilkeleri 

ve toplumsal kuralları bir bariyer 

olarak algılayan; çalışmayan, 

üretmeyen sadece eğlenceye ve 

cinsel yaşama odaklanan hedonist 

yaşam tarzları, felsefî bir 

anlayış olarak “ölümden kaçış” 

üzerine kuruludur. İnsan neden 

maddî hazza bu kadar müptelâ 

olur da insânî değerleri hiçe sayar? 

Çünkü ölüm olgusu, onun 

hayatına yapıcı bir kuvvet olarak 

girememektedir. Zaten Batı 

uygarlığının temel kabullerinden 

biri de budur. Batı medeniyeti 

ölümün inkârı üzerine kuruludur. 

Eğer bu hayata ölüm ışık 

tutmuyorsa, bu hayatı aydınlatmıyorsa, 

bu hayat neyle aydınlatılır? 

16 

Zafer İçin Sefer 

Aslında pek çok şey, hayata 

bakış açımızla alâkalıdır. Siz 


hayatın içinde saklı olan küçük 

mucizeleri, detayları, sürprizleri 

görmeye ayarlamışsanız bilincinizi, 

size bir çiçeğin açışı, 

bir bebeğin yürüyüşü, bir kuşun 

ötüşü, bir kar taneciği, mevsimlerin 

değişmesi, gecenin gündüze 

inkılâp etmesi… Bütün bunlar, 

mânevî hazlar verir. Önemli 

olan, insanın aşkınlığı yakalayabilmesidir. 

Bu da ancak insanın 

“kendini aşma”sıyla gerçekleşebilir. 

Kendini aşma, kendi 

benliğinin üstünde anlamlara 

yönelebilmek, öteyi aramak demektir. 

Bu kişiler için hayat biraz 

da “zafer” değil, “sefer”dir. 

İnsan özgür iradeye dayalı yaratılış 

gereği, bir yerden daha iyi 

bir yere yolculuk edebilen bir 

varlıktır. Zaferi önemseyen insanlar, 

maddî olanın peşinde 

koşarlar. Seferi önemseyen insanlar, 

mânevî olanın, mânevî 

hazzın, oluş ve tekâmülün peşinde 

koşarlar. İnsanı insan kılan 

şey, yolda olduğunun bilincinde 

olması, hayatı bir 

bütünlük duygusuyla yaşaması, 

maddî olanı bütünüyle elinin 

tersiyle itmemesi, ama asıl olanın 

ruhun arayışı olduğunu fark 

etmesidir. 3 

“Öldüren ve dirilten 

Allah’tır.” 4 Kur’an’da “ihyâ” fiilinin 

geçtiği birçok âyette “imâte” 

fiili de geçer. Genel anlamda diriltme 

ve öldürme fiillerinin 

Allah’a nispet edildiği alanda; 

can verme, öldükten sonra diriltme, 

tabiattaki bütün canlılara 

kendisinin koyduğu kurallar 

çerçevesinde hayat verip yaşatma 

mânâsı mevcuttur. 5 Ayrıca 

Kur’an’da mecâzî anlamda ihyâ, 

hidâyet verme; imâte de kâfir 

olma mânâsında kullanılır: 

“Ölüden diriyi çıkarırsın, diriden 

ölüyü çıkarırsın.” 6 Nitekim 

bu âyeti ünlü Kur’an yorumcusu 

İbn Kesir; “Kâfirden mü’mini; 

mü’minden kâfiri çıkarmak” 

olarak yorumlamıştır. 7 Gerçekten 

de öyledir. Tarihe baktığımız 

zaman ve hatta günümüzde 

nice hidâyet öykülerinde, küfürde 

iken ihtida edenler, imanda 

iken irtidâd edenler vardır. Hatta 

kâfir olan nice babaların çocukları 

Müslüman, az da olsa, 

nice babaları Müslüman olanların 

çocukları da din değiştirmiş 

ve tanrıtanımaz olmuşlardır. 

Sonuç olarak, varlık alanında, 

ihyâ/diriltme ve imâte/öldürme, 

her şeyde kendisini 

gösterir. Bu konuda her türlü 

tasarruf yetkisi Allah’a aittir. O, 

nice bedenleri ruhla, nice ruhları 

gaybî yardımlarıyla diriltir. 

İnsan, Allah’ı ne kadar çok zikrederse, 

kalbi o kadar diri olur, 

ne kadar Allah’ı zikirden kaçarsa, 

kalbi o kadar ölür. Onun için 

insan, varlığın başlangıç ve sonucunu 

iyi düşünmeli, hayattan 

sonra ölümü asla aklından 

çıkarmamalıdır. “Gerçek ârifler 

ölmez, ölenler hayvan imiş.” dediği 

gibi Yûnus’un, daima iman 

üzere olmak ve o şekilde Allah’a 

kavuşmak O’nun ihya isminden 

hisselenmek mânâsına gelir. 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 El-İsfehani, el-Müfredât, s. 197-98. 

2 67/Mülk, 2. 

3 Ömer Baldık, Dr. Kemal Sayar’la “Hazcılık” Üzerine 

Bir Söyleşi”, Zafer Dergisi, Ağustos, 2006. 

4 2/Bakara, 28. 

5 Bkz. 57/Hadîd, 17; 21/Enbyâ, 30; 41/Fussilet, 39; 6/ 

En’âm, 122. 

6 3/Âl-i İmrân, 27. 

7 Krş. İbn Kesîr, M. Tefsir, tahk. M. Ali es-Sâbûnî, 

Beyrut, 1981, I, 275 

SUDAKİ AY GİBİ 

GÖNLÜME DÜŞTÜN 

Sudaki ay gibi gönlüme düştün 

Senden başkasına bakmayacağım. 

Karanlık ruhuma bir ışık saçtın 

Gayrı hüzünleri takmayacağım. 

Elinde mahkûma dönse de canım 

Azapla hicranla dolsa her yanım 

Gözümden süzülüp aksa da kanım 

Ben seni sevmekten bıkmayacağım. 

Sevda yağmurları yağsa üstüme 

Gökteki yıldızlar kaysa gözüme 

Sel olsa dağların karı gönlüme 

Artık yüreğinden akmayacağım. 

Gönlüm susuzluktan yanıp kavrulsa 

Bin bir çeşit iksir bana yoğrulsa 

Bütün zalim oklar gönle doğrulsa 

Senden başkasını sokmayacağım 

İçimdeki dertler şavkınla dindi 

Kararan geceler mehtaba döndü 

Seninle kalbimin hicranı söndü 

Bir daha gönlümü yakmayacağım. 

Mürsel GÜNDOĞDU 

17

Şehir Güzellemesi 

Meryem Aybike SİNAN 

TOKAT 

BİR BAĞ İçinde! 

Sivas’tan öteye Tokat vardır! 

Etrafı dağlarla çevrili Tokat, eteklerini toplayıp gül 

bahçesine oturan bir güzeller güzelidir Karadeniz yollarında. 

Dağlar ve tepeler uzaktan uzağa şehrin üzerine 

gülümser gibidir müstehzi nazarlarla. Yeşilin bin türlüsünü 

kuşanmış Tokat, bahçelerin serinliği ve derinliği 

içinde kadim düşüncelere dalmış, bir efsunlu destanı 

düşlemektedir! 

Mustafa Hâkî Efendi ve Niksarlı Hacı Ahmet 

Efendi’nin maneviyat yurdunda bir erenler faslına yolunuz 

düşmüş gibidir… 

Yürüdüğünüz yollar dervişane fısıldarlar kulağınıza: 

Amasya’dan öteye Tokat’a gidilir! 

Tokat’tan mı geliyon da/Kız sen Almuslu’musun 

Ben sana varacağım da/Söyle namuslu musun? 

Namus duygusuna vurgu yapan bu türküsü düşüyor 

hatıralarıma. Mihrican Bahar söylerdi, Tokat’ı o zaman 

bildik. Şehrin ruhunu bu türküyle anladık, tanıdık. Tokat 

bize türkülerle geldi, efsunlu bir iklimin içinden süzüldü, 

tertemiz olarak ruhumuza misafir oldu. 

Dağlarının Ardından 

Yine Dağlar Olsa da 

Tokat bir meyve bahçesi, bir huzur durağı ve bir güzellikler 

geçididir. Her ilçesi en az Tokat kadar özel ve 

güzeldir. Dağlarının ardından yine dağlar olsa da sanki 

her dağın ardını aştığımızda bizi bir büyülü tevafuk karşılayacakmış 

kabilinden bir heyecanın girdabına düşer 

mahrem-i esrarımız. 

Tokat ruh hanemize minare minare düşen bir beş 

vakit duraktır. 

Tokat, Horasan erenlerinin bağdaş kurup oturdu- 


19

ğu bir sümbüllü bağdır ıtır kokulu. Kültürden irfana 

yürüyüşü her anlamda sürdüren desen desen 

Türkistan ve Horosan’ı anımsatan bir destansı yürüyüştür 

yola revan olduğumuz. Dünden bugüne 

gelen, her adım toprağında geçmişin fısıltılı güzelliğini 

bulduğunuz, duyduğunuz, hatırladığınız 

bir Hacı Bektaş kehanetinin hikâyesidir dinlemeye 

doymadığınız. 

Zile, Reşadiye, Erbaa, Turhal, Niksar gibi ilçeleriyle 

zaman, durak bilmeden dünden bugüne 

tarihî serüvenini an be an hatırlatan Tokat, amansız 

mücadelelerin yiğit adresidir! 

Tokat’tan Öteye Yozgat Ses Verir! 

Tokat akarsular geçidir Karadeniz’e yol veren! 

Tokat, Allah vergisi güzelliğini gelene geçene 

sunan bir cömert eldir tuttuğumuz. Bir yayla- 

lar cennetidir göklere yükselen. Duman duman 

yaylalara yürüyen aklımız, buldukları, gördükleri 

ve yaşadıkları karşısında sessiz kalır! Batmanlaş 

Yaylası, Akbelen Yaylası, Selemen Yaylası, Dumanlı 

Yaylası, Çamiçi Yaylası sıcak yaz aylarının 

serin duraklarıdır geleni geçeni buyur eden. 

Göller, irili ufaklı göller Tokat ovasını, bağ ve 

bahçelerini doyasıya sular, emzirir, büyütür. Zinav 

Gölü, Düden Gölü, Kaz Gölü, Göllüköy Gölü 

Tokat’ın kıymetlileridir paha biçilmez. 

Gıj Gıj tepesine serinlemek için çıkılır 

Tokat’ta. 

Tokat’ın dağları vardır çimenli. Dumanlı 

Dağları, Çamlıbel, Boğalı Dağı, Akdağ, Deveci, 

Yaylacık, Mamu Dağı zirvesi dumanlı sarp geçitler 

olsa da Tokat’ı çepeçevre kuşatmış ve korumaya 

almışlardır Akıncı misali. 

Tokat dört dağ içinde olsa da çıkış Samsun’adır. 

Tokat bir mutfak zenginidir her geleni buyur 

eden. Ayran aşı çorbası, keş, oğmaç çorbası, helle 

çorbası, bütün çorba, püşürük çorba, kelem çorbası, 

keşbo çorba, kamalı çorba, bacaklı çorba, 

meşhur Tokat Keşkeği, bat, basta, büryan, karışık 

yahni, etli bakla dolması, ferfene, dolma köfte, 

Tokat kebabı, coştu yemeği, baldıran, madımak, 

bakla dolması, nivik, pakali, ısırgan yağlı aşı, 

gelinparmağı Bişi, papa, siron, kulak, cadı, şipsi, 

tülü köfte, kavlak börek, mısır böreği, pırasa böreği, 

yaş börek, hamba, Almus böreği, taş ekmeği, 

çarşaf böreği, hasuda, sini, kumak, güdül... 

Geçmişin Mührü Kalbinde 

Tokat tarihî eserleriyle geçmişin mührünü 

kalbinde taşır gibidir. 

Tokat’ın manevî süsü olan, Ali Paşa Camii, 

Takyeciler Camii, Ulu Camii, Çöreğibüyük Camii, 

Silahtar Ömer Paşa Camii, Elbaşoğlu, Hatuniye, 

Meydan Camiidir. Çukur Medrese, Gökmedrese, 

Mevlevihane gibi eserlerle kadim 

zamanlara sefere çıkarsınız! 

Tokat bir ipeksi bedastan gibidir. İçerisinde 

çeşitli dükkânlar ve kafeteryalar bulunan Taşhan, 

Bedestenler Hanı, Yazmacılar Hanı ve yaz 

kış yerel Tokat yemeklerini tadabileceğiniz Mahperi 

Hatun Kervansarayı hala ağır ağır misafir 

ağırlamaktadır. 

“Hey On beşli, Niksar’ın fidanları, Tokat 

yaylası” türküleriyle Tokat türkülerin diliyle 

geçmişe uzanmakta ve kadim kültürün çırasını 

yakmaktadır ruhumuzda. Tokat dil hanemizin 

gül bahçesidir, tarihi çehresi ve uhrevi lehçesidir. 

Tokat’tan öteye sonsuzluk vardır… 


21

Edebiyat 

Bilal KEMİKLİ* 

22 

“Hz. Peygamber (s.a.v.)’in bu dünyayı teşrifi, rahmettir, zevktir, safadır. Nebi olarak, 

mübelliğ olarak risaletle görevlendirilmesi ise, dertlere devadır.” 


Efendim, kutlu bir gündeyiz… Söze bu kutlu 

günü destanlaştıran bir büyük ruhun dizeleriyle 

başlamak lazım… 

Allah adın zikredelim evvela 

Vâcib oldur cümle işte har kula 

Bugün, “Ben, sizi, sizden ziyade esirgerim.” 

buyuran Kerem Denizinin veladet günü; kerem 

günü, cömertlik günü. Bugün, Mevlid Günü, diriliş 

günü, kendimize geliş ve kendimiz oluş günü; 

içimizdeki Kisra Saraylarının çöküş günü, içimizdeki 

Sâve Göllerinin kuruduğu gün, gönül 

Kâbe’mizi işgal eden putların birer birer devrildiği 

gün. 

Bugün, Muhammedî doğuş günü; Mustafa oluş 

günü, Ahmed’e eriş günü. Bugün, tevhid günü; 

Kur’an günü… Kur’an’la buluşma günü. Bugün 

Muhammed yolunun toprağı olma günü. Toprağa 

eriş günü. 

Bu gün, “Işık saçan bir kandil”e eriş günü. Aydınlanma, 

nur olma günü. Bugün, muhabbet 

günü. Bugün Muhammed günü. 

Yâ Nebiyyallah Cenab-ı Hak seni kılmış Habîb 

Ol sebepten bağ-ı vahdette sen oldun andelib 

Ketencizade Mehmed Rüşti 

Hz. Peygamber (s.a.v.), vahdet bağının bülbülüdür. 

O, bülbülün tulu’ ettiği gün… O sese aşina 

Ol cihanın fahrının sırrına kurban olayım, 

Hutbe-i levlâke inen şânına kurbân olayım, 

Kabe kavseyni ev-ednâ’sına kurban olayım, 

Ben anın ilmiyle irfânına kurbân olayım, 

Ben anın esrâr-ı mi’râcına kurbân olayım. 

olma günü. Bugün, rahmete eriş günü. 

Bir tanedir 

Bir sümbül bir tanedir 

Peygamberler içinde 

Muhammed bir tanedir 

Anonim mani 

Biricik, bir tanecik olan Hz. Fahr-i kâinatın doğuş 

günü. 

Kudûmun rahmet u zevk u safâdır ya 

Rasûlallah! 

Zuhurun derd-i âşıka devâdır ya Rasûlallah! 

Hudâî 

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in bu dünyayı teşrifi, rahmettir, 

zevktir, safadır. Nebi olarak, mübelliğ olarak 

risaletle görevlendirilmesi ise, dertlere devadır. 

Ol cihanın fahrının sırrına kurban olayım, 

Hutbe-i levlâke inen şânına kurbân olayım, 

Kabe kavseyni ev-ednâ’sına kurban olayım, 

Ben anın ilmiyle irfânına kurbân olayım, 

Ben anın esrâr-ı mi’râcına kurbân olayım. 

Bugün, kurban olma, yakın, daha da yakın olma 

günü. Bugün, İbrahim nesline, insanlığa Allah’ın 

ayetlerini okuyan, kitabı ve hikmeti öğreten ve onları 

tezkiye eden el-Muallim’in, el-Beşîr’in, el-Emîn’in, 

es-Sâdık ve el-Mübelliğ’in doğuş günü. Efendim, bu 

kutlu güne erdiren Rabb’e şükür! *. Prof. Dr. 

23

Sûfi Perspektif 

Kadir ÖZKÖSE* 

NEFSİ KINAMA GELENEĞİ OLARAK 

MELÂMET 

24 


Zühd hayatı Müslümanlararasında 

ortaya çıkıp yayıldıktan 

sonra bazı davranış 

biçimleri ve şekilleri de beraberinde 

geldi. Tasavvuf tarihinde 

buna “âdâb ve erkân” adı verilmektedir. 

Zâhidlere has bir 

kıyâfet, sûfîlere has ibadet ve zikir 

çeşitleri, onlara ait yapılar 

ve dergâhlar gibi unsurların zamanla 

çoğalması ve bünyeleşmesi 

neticesinde çıkış itibariyle 

ruhânî ve mânevî bir hüviyete 

sahip olan tasavvuf cereyanı hızla 

müesseseleşmeye doğru kaymaya 

başladı. Taç ve hırka gibi 

kıyâfetlerin yanında âdâb ve 

erkân başlığı altında seyr u sülûk 

için pek çok kâide ve prensip 

ortaya çıktı ve tasavvufî hayat 

bunlarla yürür hâle geldi. Dışa 

vuran bu şekil ve davranışlar giderek 

riya ve gösteriş için müsait 

bir zemin hazırladı. Diğer taraftan 

sonu gelmeyen halvet ve 

uzlet hayatı insanları cemiyetin 

dışına itmeye, hatta dilenerek 

geçinmeye sürükledi, pek 

çok insan da çalışmadan tekke 

ve zaviyelerin gelirleriyle hayatını 

devam ettirme yollarını aramaya 

başladı. Bütün bunlarla 

beraber “kerâmet göstermek”te 

odaklaşan bir rol ve gösteri hareketi 

de tekke muhitlerini derinden 

etkilemeye başlamıştı. 

İşte bu tarz tavır ve fikirlere karşı, 

yine tasavvufî muhitin içinden 

doğan alternatif harekete 

melâmetiyye adı verilmektedir. 1 

Bu yol sûfîlerin taçlarına, hırkalarına, 

iktidara satılıp vakıftan 

geçinmelerine, büyüklerden 

saygı görmelerine, halka büyük 

görünmelerine karşı tasavvufun 

içinden patlayan bir reak- 

siyondur. Tasavvuf ehlinin pîri 

kabul edilen Cüneyd-i Bağdâdî; 

“Tasavvuf ehli geçip gitti; tasavvuf, 

tesbih, hırka, seccade, bağırıp 

çağırmak olup çıktı.” 2 diyerek 

zamanın tasavvuf ehlini 

kınamıştır. 

Kınamak, ayıplamak, azarlamak, 

serzenişte bulunmak, 

korkmak, rüsvaylık anlamına 

gelen melâmet mastar bir kelime 

olup, melâmetî ise kınanmaya 

konu olan; ululuktan, davadan, 

kendini göstermekten, 

halkın sevgi ve saygısını kazanmak 

kaydından geçen; kendini 

herkesten aşağı, herkesi 

kendinden üstün gören; giyim 

kuşam özelliğiyle, tekkeyle, vakıftan 

hazır yemekle, zikirle, bağırıp 

çağırmayla kendisini göstermeye 

çalışmayan, halktan 

hiçbir suretle ayrılmayan, kendi 

kazancıyla geçinen, iç yüzden 

Hak’la, dış yüzden halkla beraber 

olan, hatta halkın saygısını, 

sevgisini bir kayıt bildiğinden 

farz ibadetlerini bile gizleyen, 

halka kendisini kötü gösteren 

kişi, demektir. Melâmîler, dini 

Allah’tan başka hiç kimsenin 

hatta bizzat kendilerinin bile 

muttali olamayacağı bir sır olarak 

görmektedir. Ayrıca onların 

meşrebine göre insanın, yaptıklarını 

görmesi, (bir şey yaptığını 

düşünmesi) bu fiilleri iptal 

eder. Melâmîler, insanlara hayırlı 

yanlarını göstermez ve itaatleri 

bulunduğunu iddia etmezler. 

Bu sebepledir ki, melâmîler 

birçok öğretileri ve âdetleri bakımından 

diğer sûfîlerden farklı 

olmuşlardır. Mesleâ sûfî hırkası 

giymemiş, semâ’ meclislerinde 

bulunmamış; müritlerine vecde 

gelmeyi; cezbeye tutulmuş olarak 

görülmeyi ya da daha genel 

bir tabir ile iddia kokan, şöhrete 

sebebiyet veren hiçbir tavır ve 

görünümü mübah görmemişlerdir. 

Bunun temelinde hallerini 

gizleme kaygısı bulunmaktadır. 3 

Birinci kuşak 

melâmetîlerinden Ebû Hafs 

Ömer b. Mesleme el Haddâd’ın 

ifadesiyle melâmîlik; “Hak Teâlâ 

ile beraber olmak için sırrını gizlemek, 

yakınlık ve kulluk adına 

kendini kınamak, halka yalnız 

kusur ve kabahatlerini gösterip 

iyiliklerini gizlemek suretiyle kınamasını 

celbetmektir.” 4 

Gösteriş Olur 

Endişesiyle Gizlemek 

Melâmet; kişinin yaptığı iyilikleri 

gösteriş olur endişesiyle 

gizlemek, kötülükleri ve işlediği 

günahları ise nefsiyle mücadele 

etmek için açığa vurmaktır. 

Bu tanımdan da anlaşılacağı 

gibi, melâmetin temel vasfı riyadan 

kaçınmak amacıyla gizlilik 

ve şöhretten sakınma olarak 

tezâhür etmektir. 5 Yapılan 

melâmet tanımlarında, kelimelerin 

literal anlamı korunarak, 

iddia sahibi olmama, riyadan 

sakınma, şöhretten uzak durma, 

nefsi itham ederek onun ayıpları 

ile meşgul olma, amelleri görmeme, 

şeklinde ifade edilmiş 

ve bu hareket, anılan anlamları 

kasten “Melâmetîlik” veya kurucusu 

Hamdun Kassâr’a nispetle 

“Kassârîlik” şeklinde isimlendirilmiştir. 

Melâmetîlik, dış görünüşlerinden 

iç hallerine intikal 

edilmeyecek hal, fiil, davranış ve 

sözleri seçerek avam ile avam, 

25

havas ile havas olmuşlar: gerçek 

durumlarını sezdirmemeyi, 

toplum içerisinde kıyâfet ve 

görünüşte ayırt edilmemeyi anlayışlarının 

esası olarak belirlemişler, 

sırlarının açığa çıkmasından 

korktukları ve insanların 

övmelerine sebebiyet verecek 

bir hal ortaya çıkınca nefislerinin 

gururlanmasından çekindikleri 

için bir taraftan bu halleri 

gizlemeye çalışmışlar, diğer 

taraftan nefislerini kırmak için 

halkın öfke ve tepkisini çekecek, 

hatta zaman zaman kınama ve 

azarlamalarına neden olacak fiiller 

işlemişlerdir. 6 

Gerçekte melâmîlik, İslâm 

tasavvufundaki özel bir eğilimi 

ve bakışı temsil etmektedir. 

Bu bakış, beşerî nefse, nefsin 

amellerine, bu amellerin değerlendirmesine, 

zühd ve zühdün 

tezâhürlerine dairdir. Sülemî, 

ister melâmîlerin ya da başkalarının 

bir ifadesi, ister bir âyet 

veya bir hadis olsun, bu eğilimin 

esası olmaya uygun olan her şeyi 

melâmîliğin bir esası zikretmiştir. 

7 

Muhabbetin hâlis olmasında 

melâmetin büyük bir tesiri 

ve tam bir meşrebi mevcuttur. 

Allah (c.c.), mü’minlerin sıfatlarından 

bahsederken, “Onlar, 

kınayanların kınamalarından 

korkmazlar. Bu Allah’ın bir lütfüdür 

ki, onu dilediğine verir. 

Allah her şeyi kuşatandır, bilicidir.” 

8 buyurmuştur. 

Bir melâmînin uzak durması 

gereken özellikler, bezenmesi 

gerekenlerden, terk etmekle 

mesul olduğu fiiller, yerine ge- 

tirmesi istenilen fiillerden daha 

fazladır. Melâmîlerin müritleri 

için şart koştuğu öğretiler, 

neredeyse şu veya bu şeyin kerih 

görülmesi veya yasaklanması 

veya bir şeyin reddedilmesine 

dair bir yasaklar silsilesini 

taşımaz. Meselâ melâmî, ibadetini, 

takvasını, zühdünü, ilmini 

veya halini izhar etmemekle sorumludur. 

Bir melâmî, ihlâsın 

zıddı olan riyadan bahsettiği 

kadar, ihlasın kendisinden bahsetmez; 

nefsin âfetleri, ayıpları 

ve kirlerinden bahsettiği kadar, 

fazîletlerinden ve olgunluklarından 

bahsetmez. Nefsi suçlamak, 

küçümsemek ve bütün istek ve 

arzularında onu hesaba çekmek 

gibi kendisine farz kıldığı şeyler 

kadar, nefsi güçlendiren ve süsleyen 

şeylerle kendisini sorumlu 

tutmaz. 

Noksanlıklarından 

Bahsedilmesini Sever 

Melâmî, amellerinin noksanlıklarından 

ve günahlarından 

bahsetmeyi, güzelliklerinden ve 

övgülerinden bahsetmeye tercih 

eder. 9 Dünyanın kınanması, 

melâmîliğin sisteminde hiçbir 

şekilde yer almaz, çünkü 

onların öğretilerinde dünyanın 

zemmi yasaktır. Ebu Hafs 

en-Nişaburî; “Gizlemen gereken 

şeyi izhar ettin, artık bizimle 

oturma ve arkadaşlık etme!” 10 

diyerek iddiada bulunmaktan 

kaçmayı öğütlemektedir. Çünkü 

melâmîler, nefisleri ile mutmain 

olmazlar. Melâmî Allah 

ile arasında gerçekleşen ilişkiyi 

sır olarak düşünür, başkasının 

bu ilişkiyi bilmesini istemez. Bu 

durum onların diliyle şu şekil- 

de dile getirilmiştir: “Melâmîler, 

halk için birtakım kötü fiilleri, 

amelleri ve tabiatın neticesi olan 

huyları işlemişlerdi. Hak için 

ise, onun gizli emanetlerini yerine 

getirmişlerdir.” 11 

Sülemî’ye göre sûfî ile 

melâmî arasındaki temel fark 

şudur: Sûfînin zâhiri, bâtınını 

anlatır ve sırlarının nuru fiil ve 

sözlerinde zâhir olur. Bunun 

için sûfî, Hallâc ve benzerlerinin 

yaptığı gibi, iddialarda bulunmaktan 

veya Allah’ın kendisine 

keşfettiği gaybî sırları açıklamaktan 

veya Allah’ın onun eliyle 

gerçekleştirdiği kerâmetleri insanlara 

göstermekten çekinmez. 

Melâmî ise, Allah’ın sırrının 

emînidir; kendisiyle Rabbi 

arasındaki hali kendisine saklar. 

Ayrıca melâmî, hiçbir iddia 

sahibi değildir; çünkü ona 

göre iddia, bir çeşit câhillik ve 

münâsebetsizlikten ibarettir ve 

eksiklikten kurtulamayışın delilidir. 

Melâmî kerâmet göstermez; 

bu kerâmetle Allah’ın nefis 

gururunu ve kendisini beğenmesini 

imtihan etmesinden, insanların 

bu kerâmetle fitneye 

düşmesinden korkar. 12 Bununla 

birlikte sûfî ile melâmî arasında 

mukayesede bulunan Ebu Hafs 

Ömer es-Sühreverdî, sûfîleri 

daha üstün görmekte ve mânevî 

hayatta sûfîleri melâmîlerin üstünde 

bir mertebeye yerleştirmektedir. 

13 

İbnü’l-Arabi ise melâmîleri, 

bütün zaman ve mekânlarda yaşayan, 

kendilerine özgü nitelikleri 

olan ve ortaya çıktıkları 

vaktin durumuna göre sayıları 

artan veya eksilen ehlullahtan 

bir grup şeklinde tanıtır. İbnü’l- 

Arabî’nin ifadesi ile onların vatanları, 

ne Horasan ve ne de 

Nişabur’dur. Pîrleri ne Hamdun 

el-Kassâr ne Ebû Hafs el- 

Haddâd ne de Ebû Osman el 

Hîrî’dir. İbnü’l-Arabî, bu makama 

ulaşanlar arasında, farklı 

tabaka ve bölgelere mensup 

Ebû Said el-Harrâz, Abdülkadir 

Geylânî, Ebû Yezid el-Bistâmî, 

Ebussuûd b. Şiblî gibi isimler 

yanında, başta Hamdun el- 

Kassâr olmak üzere Nişabur 

pîrlerinden melâmîlik makamına 

ulaşmış kimseleri de zikretmiştir. 

İbnü’l-Arabî sâlikleri üç 

kısma ayırır: 

Birincisi, âbidlerdir. Bunlarda 

zühd hâli, iyi fiiller ve nefsi 

kötü amellerden temizlemek 

gibi davranışlar hâkimdir. Bu 

insanların hâller, makamlar, 

ledünnî ilimler ve sırlar hakkında 

hiçbir bilgileri yoktur. 

Bunlardan birisi bir şey okumaya 

kalksa, okuyacağı şey 

Muhâsibî’nin er-Riâye’si veya 

onun yerine geçecek bir eserdir. 

İkinci sınıf ise, bütün fiillerin 

Allah’a ait olduğunu ve kendilerinin 

hiçbir şekilde fiil sahibi 

olmadığını müşahede eden 

sûfîlerdir. Bu insanlar takvâda, 

zühdde ve tevekkülde âbidler 

gibi ahlâk ve fütüvvet mensuplarıdırlar. 

İnsanlara nâil oldukları 

kerâmet ve hârikaları gösterir, 

onların Allah katındaki 

derecelerini bilmelerine sebep 

olacak herhangi bir şeyi izhâr 

etmekten çekinmezler. Çünkü 

onlar Allah’tan başkasını görmezler. 

Bunlar melâmîlere nispetle, 

nefis ve arzu sahipleridir. 

Üçüncü sınıf ise melâmîlerdir. 

Bunlar, Allah’ın kendisine yönelttiği 

bir sınıftır. Allah, onları 

kendilerine bir göz ilişir 

de, kendilerinden alıkoyar kıskançlığıyla 

muhafaza etmiştir. 

İbnü’l–Arabî melâmîlerin sahip 

olduğu özellikleri şu şekilde 

sırlamaktadır: Melâmîler, 

Allah’ın emirlerini yerine getiren 

diğer mü’minlerden fazladan 

bildikleri bir hâlden dolayı 

ayrılmazlar. Onlar, farz 

“Bir melâmînin uzak 

durması gereken 

özellikler, bezenmesi 

gerekenlerden, terk 

etmekle mesul olduğu 

fiiller, yerine getirmesi 

istenilen fiillerden 

daha fazladır.” 

namazlara sadece nâfileleri ilave 

eder, sokaklarda yürür, insanlarla 

konuşur; farzları insanlarla 

beraber îfâ eder, her 

beldeye o beldenin insanlarının 

kıyâfetleri ile girerler. 

Melâmîlerden hiçbirisi, mescidi 

mesken edinmez; insanlar 

arasında kaybolmak için Cuma 

namazının kılındığı mescitlerdeki 

mekânları değişiktir. Konuştukları 

zaman, kelamlarında 

Allah’ı murâkabe ederler. 

Kimse onları fark etmesin diye 

komşularının dışındaki insanlarla 

fazla haşir ve neşir olmazlar. 

Her türlü ihtiyaçlarını kendileri 

karşılarlar. Allah’ın râzı 

olacağı şekilde çoluk çocukları 

ile şakalaşır ve sadece gerçeği 

söylerler. 14 İbnü’l-Arabî 

melâmet ehlini, bu vasıflarından 

dolayı “ümenâ” olarak nitelendirdikten 

sonra, “Onlar 

bâtınlarında olanı zâhirlerine 

yansıtmayan, sûfîlerin en üst 

tabakasında bulunan kimselerdir.” 

15 demektedir. 

İnsanın en büyük düşma- 


27

nı olan nefis ile mücadeleleri 

uğrunda melâmîler, riyâya yorumlanabilecek 

her türlü tavra 

karşı çıkmışlardır: Meselâ hem 

kendilerine hem de tâbîlerine 

sûfîlerin alâmet-i fârikası ve fakirin 

nişânesi olan yamalı elbise 

giymeyi yasaklamışlardır. Zira 

onlara göre yamalı elbise giymek, 

sûfînin kendini ispatlamasının 

göstergesidir. Aynı şekilde 

verâ’, takvâ ve îsâr gibi görüntülerle 

ortalıkta dolaşmayı kendi 

kendilerine yasaklamışlardır. 

Başka bir ifadeyle, bu ekol 

sahipleri amel, hal ve ilim boyutunda 

riyâyı yasaklamış, bütün 

bunlarda nefsin kınanması 

gerektiğini savunmuş ve itâat 

adına nefisten sadır olan her eylemde 

kusur arama yoluna gitmişlerdir. 

16 Melâmîler, halkın 

kendilerini hor ve hakir görme 

yolu ile nefislerini edeplendirmişlerdir. 

Bu zümrenin geçirdikleri 

en hoş zaman, nefislerini 

belâ ve zillet içinde buldukları 

vakittir. Bu durumun örneği İbrahim 

b. Edhem’dir. İbrahim 

b. Edhem’e; “Nefsinin muradına 

nâil olduğunu hiç gördün 

mü?” diye sorulunca, şu cevabı 

vermiştir: “Evet bunu iki defa 

28 


gördüm. Bir kere bir gemiye 

binmiştim. Oradakilerden hiçbiri 

beni tanımıyordu. Üzerimde 

eski bir elbise vardı. Saçlarım 

da uzamıştı. Gemideki ahalinin 

benimle alay etmeye ve dalga 

geçmeye müsait bir hâlde idim. 

Gemide yolcuların yanında 

“Onlar toplum içinde ârif bir sûfî edasıyla dolaşmak yerine, 

sıradan bir insan gibi davranmayı tercih ederler. Gösterişten 

kaçındıkları için kerâmetlerini gizlerler. Sema meclislerinde 

vecde gelip raksetmekten, yüksek sesle (cehrî) zikir 

yapmaktan, tarikat mensubu olduklarını gösterecek özel bir 

kıyâfet giymekten, hatta tekke kurmaktan kaçınırlar.” 

maskaralık yapan biri vardı. Bu 

kişi her zaman bana gelir, saçlarımı 

çeker, sakalımı yolar ve dalga 

geçmek için beni hafife alırdı. 

İşte o an nefsimi murâdına 

nâil olmuş bir hâlde bulur, nefsimin 

zillet içinde olmasına sevinirdim. 

Nihayet günün birinde 

maskaralık yapan kişi kalkıp 

üzerime bevledince sevincim 

son haddine ulaşmış oldu. Başka 

bir seferinde, bardaktan boşanırcasına 

yağan yağmur altında 

bir kasabaya varmıştım. Kışın 

soğuğu iliklerime kadar işlemişti. 

Üzerimdeki abâ ıslanmıştı. 

Mescide vardım fakat içeri girmeme 

müsaade edilmedi. İkinci, 

üçüncü mescide vardım, yine 

aynı durumla karşılaştım. Nihayet 

âciz kaldım. Soğuk vücuduma 

iyice tesir etmişti. Gittim 

bir hamamın külhanına girdim. 

Abamı ateşin karşısına serdim. 

Altımdan çıkan duman elbise- 

mi ve yüzümü simsiyah hâle getirmişti. 

Bir de o gece muradıma 

nâil olmuştum.” 17 

Özetle onlar toplum içinde ârif 

bir sûfî edasıyla dolaşmak yerine, 

sıradan bir insan gibi davranmayı 

tercih ederler. Gösterişten kaçındıkları 

için kerâmetlerini gizlerler. 

Sema meclislerinde vecde 

gelip raksetmekten, yüksek sesle 

(cehrî) zikir yapmaktan, tarikat 

mensubu olduklarını gösterecek 

özel bir kıyâfet giymekten, hatta 

tekke kurmaktan kaçınırlar. Tarikat 

merasimlerine önem vermezler, 

görkemli türbeler yapmaz 

ve kendilerine yapılmasını 

istemezler. Fütüvvet neş’esinde 

fedakâr ve cömert insanlardır. 

El emeği ile çalışıp kazanmaya 

önem verirler. 18 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 Kara, Mustafa, Dervişin Hayatı, Sûfînin Kelâmı Hal 

Tercümeleri-Tarikatlar-Istılahlar, s. 97-98, Dergâh 

Yayınları, İstanbul 2005. 

2 El-Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerim, er-Risâletü’l- 

Kuşeyriyye fi ilmi’t-tasavvuf, haz. Ma’ruf Zerrik ve Ali 

Abdulhamid Baltacı, s. 314, Darü’l-Hayr, Beyrut 

1993. 

3 Afîfî, Ebü’l-Alâ, Tasavvuf İslam’da Manevi Devrim, 

ter. H.İbrahim Kaçar-Murat Sülün, s. 138, Risale 

Yayınları, İstanbul 1996. 

4 Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda 

Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler, s, 113, TTK. Yay., Ankara, 

1999. 

5 Tosun, Necdet, Bahâeddîn Nakşbend –Hayatı, Görüşleri, 

Tarikatı-, İnsan Yayınları, İstanbul 2002. 

Tosun, Bahâeddîn Nakşbend, s. 346. 

6 Bolat, Ali, Melâmetîlik, s. 15-16, İnsan Yay., İstanbul 

2004. 

7 Afîfî, Ebü’l-Alâ, İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler, 

s. 159, ter. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 

2000. 

8 5/Mâide, 54. 

9 Afifî, İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler, s. 138. 

10 Afifî, age., s. 140. 

11 Afifî, age., s. 140-141. 

12 Afifî, age., s. 144. 

13 Afifî, age., s. 146. 

14 Afifî, age., s. 144-146. 

15 Addas, Claude, Kibrit-i Ahmer’in Peşinde, Sufi Kitap 

Yay., İstanbul 2010, s. 81-82. 

16 Afifi, Tasavvuf, s. 311-313. 

17 Hucvirî, Ali b. Osman, Keşfu’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), 

s. 151, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 1996, II. 

Baskı, Dergâh Yayınları. 

18 Tosun, Bahâeddîn Nakşbend, s. 346. 

PENCERE 

Boynunu büken gülün 

Susuzluğu var dilimde 

Ah! Yanmışım yalaz yalaz 

Sahralara dönmüşüm 

Düşmüşüm hasretine 

Bir katre sevda suyunun 

Oy yürek yakanım 

Seni ne kadar 

Ne kadar çok sevmişim 

Bir damla suya hasret 

Göklere uzattığım ellerim 

Bu mevsim çok aykırı 

Bu mevsim bahtıbaranlar bile yok 

Bilmem ki neyleyeceğim bu mevsim 

Ayrılığın elinden 

İstemem senden 

Gün solgunu, gün çalgını ışıklar 

Üstüme saçacaksan 

Gül sürgünü saç ışıklar 

Diyorsan ki açarım 

Gel bahtımın dehlizlerine 

Küçük küçük pencereler aç 

Seni ne çok sevmişim meğer 

Tarifi var mı bunun 

Ama böyle geçmez 

Ki aşkın vardiyası 

Ağıtlı, acılı, pür-matem 

De haydi yürek yakanım 

Bu aşka bir dermân buyur 

Derman buyurmazsan 

İçim kandır dışım kan 

Çağır gözlerinin 

Büyüsüne kapılayım 

Ekileyim toprağına 

Ihlamur fidanlarınca 

Oy yürek yakanım 

Gülüm, gülşenim 

Seni ne kadar 

Ne kadar çok sevmişim 

Celalettin KURT 

29

Edebiyat 

Musa TEKTAŞ 

sohbet 

yolunda 

30 


Çok mütevazı bir hayat 

yaşayan Hâce 

Bahâeddîn Şah-ı 

Nakşbend Hazretleri haramlardan 

titizlikle sakınır, ruhsat 

yolundan çok, azimet 

yolunu seçerdi. Misafirlere ikramdan 

hoşlanır, hediyeye hediye 

ile mukabele etmeye çalışırdı. 

Mahlûkatın tümüne şefkat 

nazarıyla bakardı. 1 Misafirlerine 

çok saygı gösterir, ona uymak 

maksadı ile gerekirse (farz olmayan 

bir) orucu bozmanın bile 

caiz olacağını söylerdi. 2 

Şah-ı Nakşbend Hazretlerinin 

yolunu sıkı sıkıya takip eden 

H. Hamidettin Ateş Efendi de 

misafire ikramda fevkalade cömert 

davranır, ikramlarda bulunur. 

Bir sohbetlerinde misafirle 

ilgili şöyle buyurmuştur: 

“İman sahibi her mü’min misafirine 

ikram etmelidir. Ahirette 

kendine verilen malın ve diğer 

imkânların hesabını kolay verebilmek 

maksadıyla Allah rızası 

için paylaşmayı, mü’min kardeşlerine 

ikram etmeyi severek 

yapması gerekir. Yakınlarıyla 

ilişkilerinde kardeşine iyi duygularla 

davranmalı, iyiliklerde 

bulunmalıdır. Yine inanan insan 

ağzından çıkana dikkat etmeli, 

yararlı bir kelam edip etmediğini 

kontrol etmelidir. Çoğu zaman 

susmak konuşmaktan daha 

faydalıdır. Çünkü sükût kalp huzurunu, 

kalp huzuru da toplum 

huzurunu oluşturur. 

Misafir evin bereketi, gönlümüzün 

sürurudur. Misafir girmeyen 

hanede bereket, huzur 

yoktur, o hanede oturanlar mutsuzdurlar. 

Allah misafirleri geldiği zaman 

Es-Seyyid Osman Hulûsi 

Efendi Hazretleri kapıda karşılar, 

onları evimizin en güzel köşelerinden 

birine oturtur, yemek 

yesinler veya yemesinler, 

mutlaka onlara ikramda bulunur, 

tüm ihtiyaçlarını karşılar, 

öylece onları huzurlu bir şekilde 

yolcu ederdi. Misafir ağırlamak 

devlethanede, bir itina, bir gelenek, 

geçmişten gelen bir coşku 

ve bir kültür idi. Bizim hanemizde 

misafirsiz günümüz 

geçmezdi, misafir olmadığı günler 

komşu ve yoldan geçenler 

davet edilirdi, herhalde Efendi 

Hazretlerinin misafire verdiği 

önemin bir göstergesi olsa gerektir. 

Bu davranış Peygamberî 

emre mûti olabilmek için onun 

sünnetine uygun bir davranıştır. 

Gönüller de, Allah ve 

Rasûlü ile onların dostlarının 

mekânıdır. Bu müstesna 

mekâna başka şeyleri sokmamak, 

eğlememek gerekir. Kişi 

gönlünü neye hasrettiğini iyi bil- 

meli, iyilerle beraber olmalıdır. 

Aşk ve muhabbetle yüreği çarpanlar 

sevdikleri misafir geldiği 

zaman kurban keserler. Hatta 

öyle ileri derecede sevda ehilleri 

vardır ki, onlar canlarından bile 

geçerler.” 3 

Hulûsi Efendi 

(k.s.)’nin 

Misafirperverliği 

Hulûsi Efendi Hazretleri, 

Müftü Vekili olduğu bir sırada 

ziyaretine gelen aynı zamanda 

görevli imam olan Mustafa 

Kaygusuz ile öğle namazını 

kılmak için Şeyh Hamid-i 

Velî Camii’ne gelirler. Namaz 

çıkışında yemek için Mustafa 

Hoca’yı Osman Hulûsi Efendi 

eve davet eder. Mustafa Hoca 

gönlünden; “Efendi Hazretleri 

yeni benimle müftülükten geldi. 

Eve misafir olduğunu haber 

vermedi. Belki yemek hazırlığı 

olmaz da mahcup olur.” 

diye düşünür. O hiç bir şey 

söylemeden, Hulûsi Efendi; 

“Bizim söylediğimiz şeyde Allah 

bizi reddetmez.” yukarı çıkalım 

buyurur. Yukarı çıkılır 

ki, sofra hazırlanmış ve kurulmuş, 

bu defa o mahcup olur. 

Onun sofrası herkese açıktı 

ve her zaman misafir gelir giderdi. 

Allah’ın bu kapıya lütfu 

hâlen aynı şekilde devam etmektedir. 

31

Hulûsi Efendi (k.s.)’ye göre; 

insanlar için bu kapı, yalnızca 

tarikat kapısı değil, Hakk misafiri 

olarak kabul edilip, yardım, 

sulh, arabuluculuk temin edecekleri 

bir kapıdır. Bir kısım insanlar 

için ise, onun ilmi ve ışığıyla 

aydınlanacakları bir okul 

ve kalp hastalıklarından kurtulacakları 

bir şifahanedir. 

Şah-ı Nakşbend Hazretleri 

müridlerine dinî kaidelere 

uymayı, takvayı ısrarla tavsiye 

eder ve velîlik derecelerine bu 

şekilde ulaşılabileceklerini söylerdi. 

Tarikatını, Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in sünnetine ve ashabının 

sözlerine tâbî olmak diye 

özetleyen Şâh-ı Nakşbend, ilme 

ve âlimlere karşı son derece saygılıydı. 

Bu yüzden birçok âlim 

kendisine intisap etmişti. Kendisi 

de iyi bir hadis eğitimi gördüğü 

için sohbetlerinde bazen 

hadisleri izah eder, tasavvufî 

şerhler yapardı. 

32 

İleri Ufuklara 

Bakmak 

O, ileri ufuklara bakmayı, 

daima yükselmeyi öğütleyen 

bir mânâ sultanıydı. Müridlerine, 

“Eğer himmetinizi 

yüksek tutmaz, oyununuzu büyük 

oynamazsanız, size hakkımı 

helâl etmem. Üstün himmetle 

öyle olmalısınız ki, ayaklarınızla 

başıma basmalısınız. Yani sizin 

mânevî dereceniz, benden 

daha yukarılara ulaşmalı.” 4 diye 

öğüt verirdi. Diğer yandan Şâh-ı 

Nakşbend (k.s.)’e göre, müridin 

üzerinde meydana gelen tüm sıfat 

ve güzellikler, aslında şeyhin, 

lütuf merdivenleri sayesinde 


gerçekleşmektedir. Çünkü mürşidin 

himmeti, müridin himmet 

burağına bindirilmiş hâli gibidir. 

5 

Şah-ı Nakşbend Hazretleri 

fütüvvet neşesine sahip olduğu 

için çok cömerttir. Fütüvvet neşesinin 

gereği olarak el emeği ile 

çalışıp kazanmaya çok önem verir, 

işsiz insanları müridliğe kabul 

etmez. Kendisi de arpa, burçak 

ve kayısı yetiştirerek ziraatla 

geçimini temin etmektedir. Bu 

konuda: “Tevekkül sahibi nefsini 

görmemeli ve tevekkülünü 

çalışarak gizlemelidir.” buyurmuştur. 

Onun prensibi, dünyevî 

işlerde çalışıp kazanmak ve kimseye 

yük olmamak, ancak çalışırken 

de Hak Teâlâ’dan da gafil 

olmamaktır. Hacca gittiğinde 

Mekke’de biri himmet ve kalbî 

ilgileri bakımından düşük, diğeri 

ise gayet yüksek iki kişi görmüştür. 

Himmeti düşük olan kişi 

Kâbe kapısının halkasına yapışmış 

dünyalık istemektedir. Yüksek 

olan kişi ise çarşı ve pazarda 

(Mina Pazarı’nda) dolaşıp 

ticaret yapmakta, binlerce altınlık 

mal satın almasına rağmen 

bir an bile Hak Teâlâ’dan gafil 

bulunmamaktadır. Bu manzarayı 

gören Nakşbend Hazretleri, 

himmeti yüksek olan karşısında 

duygulandığını ve yüreğini kan 

bastığını söyler. 6 

“Yolumuz Sohbet 

Yoludur” 

Şah-ı Nakşbend Hazretleri tarikatını 

sohbet esası üzerine kurmuştur. 

Abdulhalik Gucdevânî 

Hazretleri’nin “Halvet der encümen” 

yani halk içinde Hak ile 

olmak prensibini esas alır. Pirimiz 

sohbet hususunda şöyle buyurur: 

“Yolumuz sohbet yoludur, 

halvette şöhret, şöhrette de âfet 

vardır. Hayır cemiyettedir. Cemiyet 

de dostların birbirini 

nefy şartıyla sohbettedir. ‘Geliniz 

bir an iman edelim.’ sözünün 

anlamı şudur: ‘Eğer bu tarikatın 

taliplerinden bir cemaat 

sohbet ederlerse hayır ve bereket 

çokça olur. Buna devam ve 

ısrar ise hakiki imana ulaşmaya 

vesile olabilir.’ Bizim tarikatımız 

urve-i vüska/kopmayan 

kulptur. Peygamberimizin eteğine 

sarılmaktır. Sahabe-i kiramın 

sözlerine uymaktır. Bu tarikatta 

az amel ile çok fetihler 

hâsıl olur. Fakat sünnete uyup 

onu gözetmek büyük bir iştir. 

Hak dostlarından biriyle sohbet 

eden sâlike düşen, kendi 

hâline vakıf olmak, sohbet zamanı 

ile önceki zamanı mukayese 

etmek, arada fark bulursa 

‘İsabet ettin, sakın bundan ayrılma.’ 

hükmüyle o şeyhin sohbetini 

ganimet bilmektir.” 7 diyen 

Bahâeddîn Nakşbend (k.s.), 

sohbeti genel anlamda ve halvetin 

zıttı olarak kullanmıştır. 

Bahâeddîn Nakşbend’in bu konuda 

şöyle söylediği nakledilir: 

“Bizim sohbetimize gelenlerin 

bazısının gönlünde muhabbet 

tohumu vardır, dünyevî 

alâkaların dikenleri arsasında 

bu tohum gelişememiştir. Bu 

durumda bizim vazifemiz o dikenleri 

temizlemektir. Bazılarının 

gönlünde ise muhabbet tohumu 

yoktur. Burada vazifemiz 

tohum oluşturmaktır.” 8 

Sohbet ve Zikir 

Meclisleri 

H. Hamidettin Ateş Efendi 

sohbetin önemine işaretle şöyle 

buyurmuşlardır: 

“Hulûsi Efendi Hazretleri bir 

sohbetlerinde: ‘Bizim sohbetlerimize 

nefis iştirak edemez.’ demiştir. 

Samimi gönüllü muhibbanın 

manevî eğitimi sohbet 

vesilesiyle gelişmektedir. İnsanlar 

sohbetlere iştirak etmekle, 

kötülüklerden uzaklaştır, 

ruhunu güçlendirir, mü’min 

kardeşleriyle kalpleri birbirine 

yakınlaşır. Gafletten uzaklaşarak 

zikrullah aydınlığına 

kavuşur. Dünyalık bir beklenti 

olmaksızın Allah rızası için, 

sohbet, muhabbet maksadıyla 

bir yerde toplanan insanların 

meclisine, meleklerin de iştirak 

ettiklerini tasavvuf büyükleri 

çeşitli sohbetlerinde beyan buyurmuşlardır. 

Sohbetlerde çoğunlukla hal 

eğitimi ve manevî yansıma olmakla 

birlikte, zaman zaman 

sözlü eğitim ve öğretim de yapılmaktadır. 

Mürşid-i kâmil nazarıyla 

birlikte, gönüllere hitap 

eden ilahîlerin sözleri can kulağıyla 

dinlenmektedir. Ayet ve 

hadislerin yanı sıra, büyüklerin 

menkıbelerinin anlatılmasına 

önem verilir. Böylece muhabbet 

artar, ibret alınır ve anlatılanlar 

güzel örnekler olarak hatırda 

kalır. Sohbet vesilesiyle 

cemaat birbirinden görerek, yaşayarak, 

edep, erkân öğrenir. 

Dinî nezaket, sevgi, şefkat, hizmet, 

fedakârlık gibi olgun ahlâkî 

özellikleri içine sindirir. Kar- 

deşlik duygusu bizzat yaşanarak 

pekiştirilir. Sohbet ve zikir meclisleri, 

ilâhî rahmet ve sekinetin 

sağanak sağanak yağdığı, dünyadaki 

cennet bahçeleridir. Bu 

gül bahçesinden güzel kokular 

alabilenlere ne mutlu…” 9 

Şâh-ı Nakşbend (k.s.)’e göre, 

gerçek sevgili kalpte ortak istemez. 

Ortak yapılan işleri de 

sevmez. İşte bu yüzden sevgililer, 

başkalarının ortak edildiği 

amelden ve başkasına yönelen 

kalpten bir şey elde etmezler. 10 

H. Hamidettin Ateş Efendi 

buna benzer bir ifadeyi “Çatal 

kazık yere batmaz” atasözünü 

sıkça kullanarak zaman zaman 

hatırlatır ve şöyle buyurur: “Kişi 

bağlandığı ve sevdiği kapıya gönülden 

bağlanmalı, başka bir 

yere meyletmemelidir. Gönülde 

sultan bir gerek.” 

“Biz Keramete Değer 

Vermeyiz” 

Melâmet neşesinin bir gereği 

olarak keramete önem vermez 

ve onu gizlemeye çalışırdı. Onun 

nezdinde en büyük keramet, 

kerametin gizlenmesiydi. 

Çünkü Allah (c.c.) bazen 

velî kulunu kerametle taltif 

ederek kendisi ile keramet 

arasında muhayyer bırakarak 

imtihan eder. Kul, gayenin 

keramet değil, istikamet ve 

Hak rızası olduğunu anlarsa 

kurtulur; değilse ayağı sürçer 

ve tökezler. Maneviyat yolunun 

en tehlikeli geçidi burasıdır. 11 

Kendisinden keramet 

göstermesi istendiğinde; ‘Bizim 

kerametimiz açıktır. Zira 

bunca günahla yeryüzünde 

yürüyebiliyoruz.’ 12 diye 

cevap vermişti. Yine keramet 

konusunda şöyle dediği 

33

nakledilmektedir: ‘Bir kimse 

bir bahçeye girse ve her ağaç ile 

yaprağın, ey Allah (c.c.)’ın velîsi 

diye seslendiğini duysa, zâhir ve 

bâtını o sese hiç iltifat etmemeli, 

aksine kulluktaki çabası 

artmalıdır.’ Bazı müridleri Şah-ı 

Nakşbend’e kendisinde gördükleri 

kerametlerden bahsettiklerinde: 

‘Onlar müridlerin kerametleridir.’ 

diyerek tevazu göstermişti. 

Hâce Bahâeddîn henüz 

hayatta iken onun söz ve 

menkıbelerini derleyip yazmak 

isteyen müridi Hüsâmeddîn 

Hâce Yûsuf’a müsaade 

etmemesi de onun tevazuunu 

gösteren önemli bir hadisedir. 13 

İsmail Hakkı Toprak Hazretleri, 

keramete itibar etmezlerdi 

ve Allah’ın ihsanı büyüklerin 

duasının bir tecelliyatı olarak 

değerlendirir, kendini gizlerdi. 

İhramcızâde’den sayısız kerametler 

zuhur etmiştir. Bir hadiseyi 

bir arkadaş şöyle anlatıyor: 

“Bir Çarşamba günü vekalede 

sohbette oturan İhramcızâde 

Hazretlerinin yanına ihtiyaçlı 

34 


olan üç kişi geldi. İhramcızâde 

Hazretlerini elini oturduğu 

minderin altına sokarak oradan 

para çıkarıp üç ayrı şahsa 

da verip, ihtiyaçlarını gördü. 

Öğle namazı yakın olduğu 

için abdeste kalktılar. Ben merak 

edip, bu minderin altında 

para mı var diyerek minderi 

kaldırıp iyice araştırdım, ama 

para göremedim. Abdestten 

sonra tekrar yerine oturan Pir 

Efendimizin yanına hastanede 

yatan bir hastası olan ihtiyaçlı 

bir zat daha geldi. Tekrar 

İhramcızâde Hazretleri elini 

minderin altına sokup bir miktar 

para çıkarıp, o kişiye verdi. 

Ben gönlümden tereddütle 

kendi kendime orayı kontrol 

ettiğimi, para göremediğimi 

geçirince, İhramcızâde İsmail 

Toprak Efendimiz; ‘Gardaşlarım, 

bir tarihte hapse düşmüştük. 

Şeyhim Mustafa Haki 

Efendim beni kader arkadaşımız 

Arap Şeyhi’ne emanet etti. 

Hapishaneden çıkacağım zaman 

Arap Şeyhi’nin yanına gidip 

elini öptüm, günlerden Çarşamba 

idi. Arap Şeyhi; ‘Oğlum 

İsmail, elini nereye atarsan Allahu 

Teâlâ seni boş çevirmesin, 

bugün Çarşamba olduğu için 

o zatın duasıyla, Allahu Teâlâ 

bizi boş çevirmez.’ buyurdular. 

Ben mahcup bir şeklinde elini 

öpüp, tebessümlerine mazhar 

oldum.” 14 

Tasavvufta kerametin değil 

istikametin büyük önem taşıdığını 

iyi bilen, binlerce insan 

tarafından kerametlerine rastlandığı 

halde istikameti tavsiye 

eden, âbide bir şahsiyet 

olan Hulûsi Efendi Hazretlerinin 

şu kelamlarıyla yazımızı 

taçlandıralım: 

“Biz keramete değer vermeyiz. 

Keramet göstermek yanlıştır. 

Kerameti değil, doğruluğu 

ister olmak lazımdır. Nefis 

sizden keramet ister. Lakin 

kalbiniz sizden doğruluk ister. 

En büyük keramet nefsinizi 

Müslüman etmenizdir.” 15 

Dipnot 

1 Yılmaz, H. Kâmil, Altın Silsile, Erkam Yayınları, İstanbul 

1994, s. 114. 

2 Yazıcı, Tahsin, “Nakşibend”, İslâm Ansiklopedisi, 

Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993, c. IX, s. 53. 

3 H. Hamidettin Ateş Efendi’nin sohbetlerinden. 

4 Hâce Ahmed b. İbrahim b. Allân es-Sıddıkî el- 

Malikî, Şah-ı Nakşbend –Sohbetlerinden Bir Güldeste-, 

Semerkand Yayınları, İstanbul 2001, s. 35; 

Yılmaz, Altın Silsile, s. 115. 

5 El-Malikî, Şah-ı Nakşbend, s. 36. 

6 Tosun, Necdet, İmâm-ı Rabbânî Ahmed Sirhindî: 

Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, İnsan Yay., 

İstanbul 2005, s. 113. 

7 Câmî, Molla Abdurrahman, Nefahâtü’l-üns -Evliya 

Menkıbeleri-, çev.: ve şerh. Lâmiî Çelebi, haz. Süleyman 

Uludağ ve Mustafa Kara, Marifet Yayınları, 

2. Baskı, İstanbul 1998, s. 533. 


9 H. Hamidettin Ateş, Gönülden Gönüle Sohbetler 

kitabı takdim bölümü, 

10 El-Malikî, Şah-ı Nakşbend, s. 58. 

11 Yılmaz, Altın Silsile, s. 115-116. 

12 Câmî, Nefehâtü’l-üns, s. 533. 


14 Alıcı, Lütfi, İhramcı-zâde İsmail Hakkı Toprak Efendi, 

Somuncu Baba Araştırma ve Kültür Vakfı Yay., 

Ankara 2001, s. 75. 

15 Palakoğlu, İsmail, Gönüller Sultanı es-Seyyid Osman 

Hulûsî Efendi, Somuncu Baba Araştırma ve 

Kültür Merkezi Yay., 2.bs., Ankara 2005, s. 

NEYLEYİM? 

Peygamberim!... Seni Allah medh etmiş 

Seni medh etmeyen dili neyleyim? 

Salat ü selâmın ne güzel virddir 

Boş sözleri kîl ü kâli neyleyim? 

Herkesin yolu bir yerlere çıkar 

Ravzana çıkmayan yolu neyleyim? 

Niceleri hırka, şallar bürünmüş 

Riya kokan hırka, şalı neyleyim? 

Sevdalı gönüller yanar da yanar 

Sevdanla yanmayan gönlü neyleyim? 

Aşkınla her şey yanar, kavrulur 

Yanıp kavrulmayan çölü neyleyim? 

Ruhumu aşkının tadı sarınca 

Artık şekerleri, balı neyleyim? 

Yadınla canlanır bütün ağaçlar 

Sen’le yeşermeyen dalı neyleyim? 

Fani dünya türlü renklerle dolu 

Sensiz mavi, yeşil, alı neyleyim? 

Şu gönül bahçemde açıver artık 

Sensiz başka gonca gülü neyleyim? 

Açmış çiçekleri nasıl dererler? 

Senden gül dermeyen eli neyleyim? 

Nice yeller eser divane gönle 

Ravzan’dan esmeyen yeli neyleyim? 

Nice cânlar feda olmuş yoluna 

Feda olmayan cân, malı neyleyim? 

Lutf et bu kul kurban olsun yoluna 

Kurbanın olmayan kulu neyleyim? 

Mustafa AKGÜN 

35

Eğitim 

Mehmet DERE 

PEYGAMBERİMİZ VE 

GENÇLER 

36 


Yüce Allah insanı her bakımdan 

diğer canlılardan üstün kılmış, 

kâinatın en seçkin ve şerefi 

varlığı olarak yaratmıştır. İnsanın en verimli 

olduğu dönem ise gençlik çağıdır. Gençlik Yüce 

Allah’ın bizlere ihsan ettiği çok önemli nimetlerden 

biri olan gençlik dönemi çok iyi ve verimli bir 

şekilde değerlendirilmelidir. Nitekim Peygamberimiz 

(s.a.v.): “İnsanoğlu kıyamet gününde beş 

şeyden sorguya çekilmedikçe bir yere ayrılamaz. 

Bu beş şeyden biri de gençliğini nerede ve nasıl 

geçirdiğidir.” 1 buyurarak gençlik dönemine dikkat 

çekmiştir. Yine Peygamberimiz (s.a.v.), dinin 

en iyi gençlikte yaşanacağına, makbul olan ibadetin 

gençlikte yapılan ibadet olduğuna işaret ederek, 

kıyamet gününde arşın gölgesi 

altında mutlu olacak yedi 

sınıf insandan birinin de “Gönlü 

Allah’a bağlı ve Allah’a ibadet 

ederek yetişen gençler.” olduğunu 

bildirmiştir. 2 

Gençlik, Yüce Allah’ın bizlere 

ihsan ettiği çok önemli nimetlerin 

başında gelir demiştik. 

Çünkü gençlik, Allah’a ibadet 

etme, çalışıp üretime katkıda 

bulunma/rızık kazanma, evlenip 

aile kurma, topluma faydalı olma vb hususlar 

açısından hayatın en verimli çağıdır. Bunun için 

her insan, gençlik çağını her açıdan çok iyi ve doğru 

bir şekilde değerlendirmeli, dünyasını ve ahiretini 

huzura ve kurtuluşa kavuşturmalıdır. 

Ruhen Çok Zinde ve Aktif 

Gençlik, her yönden gelişme ve olgunlaşmanın 

yaşandığı bir dönemdir. Bu dönem; hayallerin, 

tutkuların ve ideallerin yaşandığı, yakın arkadaş- 

lıkların ve dostlukların kurulduğu, kendini ispatlama 

çabalarının yoğun olduğu, zaman zaman da 

uyumsuzlukların ve çatışmaların yaşandığı bir 

dönemdir. Bu dönem olumlu ve olumsuz pek çok 

duygunun yoğun bir şekilde yaşandığı, gençlerin 

her türlü etkiye ve olumsuz yönlendirmeye açık 

olduğu bir dönemdir. Çünkü gençler bu dönemde, 

genellikle iyi niyetli ve önyargıdan uzaktırlar. 

Yine gençler bu dönemde bedenen ve ruhen çok 

zinde ve aktiftirler. Gençlerin bu yönünün olumlu 

ve doğru yönde kullanılması gerekir. Bu konuda 

başta aileler olmak üzere, eğitimcilere, din görevlilerine, 

medya organlarına, sivil toplum kuruluşlarına 

kısacası bütün bir topluma büyük görevler 

ve sorumluluklar düşmektedir. 

“Peygamber Efendimiz (s.a.v.) de mübarek hayatı 

boyunca gençliğe her alanda gereken önemi fazlasıyla 

vermiş, İslâm’ı tebliğ ederken toplumun yeniliklere açık, 

idealist ve enerjik kesimini oluşturan gençlerden büyük 

ölçüde destek ve yardım almıştır. “ 

Günümüzde bazı gençlerimizin enerjilerini 

olumlu yönde kullanmadıklarını üzüntüyle görmekteyiz. 

Başta zararlı alışkanlıklar olmak üzere 

birçok olumsuz tutum ve davranışlar, bir kısım 

gençler arasında yaygınlaşmış, hatta sıradan eylemler 

halini almıştır. İşte burada devreye gençlerimizin 

dinî, millî ve evrensel değerlerle yetiştirilmesi 

girmektedir. Gençlik sürecinde dinin, çok önemli 

bir rolü vardır. Gençlerimizin sağlam bir karaktere 

ve kişiliğe, güzel ahlaka sahip olmasında doğru bir 

din anlayışının çok önemli bir rolü vardır. 

37

Gençlik, sağlam ve temiz bir toplumun vazgeçilmez 

bir unsurudur. Toplumların yaşadığı iyiliklerin 

ve güzelliklerin temelinde sağlam karakterli 

ve kişilikli, güzel ahlaklı gençler olduğu gibi; yaşanan 

toplumsal huzursuzlukların ve kötülüklerin temelinde 

de ihmal edilmiş, iyi yetiştirilmemiş gençliğin 

olduğu görülmektedir. Yarınlarımızı emanet 

edeceğimiz gençlerimizi ne kadar iyi ve doğru yetiştirir; 

dinine, ailesine, vatanına, tarihine, şanlı 

mazisine bağlı olmasını sağlarsak geleceğimizden 

de o kadar çok emin olabiliriz. Ayrıca bu bağlamda 

gençlerimizi içki, kumar, uyuşturucu, fuhuş, sigara 

vb zararlı alışkanlıklardan ve ateizm, satanizm vb 

zararlı akımlardan da özenle korumalıyız. 

En Fazla Katılım Gençlerden 

Peygamber Efendimiz (s.a.v.) de mübarek hayatı 

boyunca gençliğe her alanda gereken önemi fazlasıyla 

vermiş, İslâm’ı tebliğ ederken toplumun yeniliklere 

açık, idealist ve enerjik kesimini oluşturan 

gençlerden büyük ölçüde destek ve yardım almıştır. 

Bir anlamda İslâm, “gençlik hareketi” olmuştur. 

Nitekim İslâm’ın başlangıcından itibaren en 

fazla katılımın gençlerden olduğu tespit edilmiştir. 

İlk Müslümanlardan birkaç kişi elli yaş civarında, 

birkaç kişi otuz beş yaşın üzerinde, geri kalan çoğunluk 

ise otuz yaşın altında bulunuyordu. Mesela, 

genç yaşta İslâm’ı kabul edenlerden Hz. Ali 10, 

Zeyd b. Hârise 15, Abdullah b. Mes’ud ve Zübeyr 

b. Avvam 16, Talha b. Ubeydullah, Abdurrahman 

b. Avf, Erkam b. Ebi’l-Erkam ve Sa’d b. Ebî Vakkas 

17, Mus’ab b. Umeyr 18-20, Abdullah b. Ömer 

13, Câfer b. Ebî Tâlib 22, Osman b. Huveyris, Osman 

b. Affan, Ebû Ubeyde b. Cerrah ve Hz. Ömer 

25-31 yaşlarındaydılar. Bunların dışında genç yaşta 

İslâm’ı kabul eden daha pek çok şahıs mevcuttur. 

Bunlar arasından İslâm’ın Mekke ve Medine 

dönemlerinde ve Hz. Peygamber (s.a.v.)’in vefatından 

sonraki dönemlerde çok önemli fonksiyonlar 

üstlenen şahsiyetler yetişmiştir. İçlerinden devlet 

başkanları, âlimler, valiler, hâkimler ve ülkeler fetheden 

komutanlar çıkmıştır. 

Hz. Peygamberimiz (s.a.v.) gençlerin dinî, 

ahlakî, ilmî vb açılardan gelişimleri için onlara özel 

bir önem vermiştir. Vahiy kâtiplerini genellikle 

gençler arasından seçmiş, İslâm’a davet mektuplarını 

genellikle gençlere yazdırmış, davetçileri/mürşidleri 

genellikle gençler arasından seçmiş, gençlerin 

fetva vermelerine izin vermiş, onlardan kadı ve 

muallim atamış, gençleri çoğu yaşlı ve önde gelen 

sahabelerden (Allah cümlesinden razı olsun) oluşan 

ordulara komutan olarak tayin etmiştir. 

Burada ilginç bir anekdot olarak şunu aktarmak 

istiyorum: Hz Peygamber (s.a.v.), Suriye 

üzerine gönderdiği ordunun başına on sekiz yaşındaki 

Üsame b. Zeyd (r.a.)’i atamıştır. Ordunun 

içinde Hz. Ebû Bekir (r.a.), Hz. Ömer (r.a.), Hz. 

Osman (r.a.), Hz. Sa’d b. Ebû Vakkas (r.a.), Hz. 

Ebû Ubeyde b. Cerrah (r.a.) gibi önde gelen sahabeler 

de bulunuyordu. Peygamberimiz (s.a.v.), 

Üsame b. Zeyd’i överek ve ona bazı tavsiyelerde 

bulunarak sancağı ona teslim etmiştir. 

Genç Komisyon Başkanı 

Konumuzla ilgili olarak bize örnek teşkil edecek 

çok sayıda genç sahabe vardır. Biz bunlardan 

ikisini konumuzun daha iyi anlaşılması için anlatmak 

istiyoruz: 

Bunlardan birincisi Zeyd b. Sabit (r.a.)’tir. Hz. 

Peygamber (s.a.v.) tarafından komşu hükümdar, 

emir ve Arap kabilelerine gönderilen mektupların 

birçoğu Zeyd b. Sabit (r.a.)’in kaleminden 

çıkmıştır. Zeyd b. Sabit komşu ülkelerden 

gelen mektupları tercüme etmek ve cevap yazmak 

için Hz. Peygamber (s.a.v.)’in emriyle İbranice 

ve Süryanice öğrenmiştir. İyi bir miras bölüştürücüsü 

olduğu için savaşlarda ele geçen 

ganimetlerin taksimine memur edilmiştir. Vahiy 

kâtipleri arasında yer almıştır. Hz. Peygamber 

(s.a.v.) vefat ettiğinde yaşı 21 civarında idi. 

Hz. Ebû Bekir döneminde Kur’an-ı Kerim’i cem’ 

eden komisyonun başkanı idi. Bugün elimizde 

bulunan Kur’an-ı Kerim’i cem’ eden komisyonun 

başkanının bu faaliyeti gerçekleştirdiği sıralarda 

22 yaş civarında olması, İslâm’ın ilk döneminde 

gençlerin ne derece büyük rol oynadığını ortaya 

koymaktadır. Yine Peygamberimiz (s.a.v.) Tebük 

Seferi’nde sancağı Zeyd b. Sabit’e verdiğinde, 

Zeyd b. Sabit 20’li yaşlardaydı. 

Bahsedeceğimiz diğer bir önemli şahsiyet 

ise Muaz b. Cebel (r.a.)’dir. Hz. Peygamber 

(s.a.v.), onu 26-27 yaşlarındayken Yemen 

(Cened)’e kadı ve muallim/mürşid 

olarak göndermiştir. Peygamberimiz (s.a.v.) 

Muaz b. Cebel’e, kendisine bir dava getirildiği 

zaman neye göre hüküm vereceğini sorar. 

Muaz: “Allah›ın kitabına göre hüküm veririm.” 

der. Hz. Peygamber (s.a.v.): “Onda bir 

hüküm olmazsa neye göre verirsin?” diye sorar. 

Muaz: “Rasûlullah’ın sünnetine göre hü- 

küm veririm.” der. Hz. Peygamber (s.a.v.): 

“Eğer Rasûlullah’ın sünnetinde de hüküm bulamazsan 

ne yaparsın?” deyince, Muaz: “Kendi 

görüşüme göre hüküm veririm.” der. Hz. 

Peygamber (s.a.v.), onun bu cevabından son 

derece memnun olur. 3 

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in, kadılık ve muallimlik 

gibi büyük bir sorumluluk gerektiren 

bir işi 26-27 yaşındaki genç bir insana vermesi, 

Peygamberimizin gençlere ne kadar büyük 

bir önem verdiğinin sayısız örneklerinden sadece 

bir tanesidir. 

Yine Peygamberimiz (s.a.v.), Muaz b. Cebel 

hakkında: “Ümmetim içinde haramı ve helali 

en iyi bilen Muaz’dır.” 4 , “Kur’an’ı şu dört kişiden 

öğreniniz. Bunlardan birisi de Muaz 

b. Cebel’dir.” 5 , “Muaz b. Cebel, kıyamet günü 

âlimlerin önünde yürüyecektir, onların önderidir.” 

6 buyurmuşlardır. 

Sonuç olarak söylemek gerekirse; İslâm 

dini hayatın dönüm noktasını oluşturan gençliğe 

büyük bir önem vermiş, gençliğin her açıdan 

iyi ve doğru bir şekilde yetiştirilmesi için 

gereken ilkeleri belirlemiştir. 

Gençlerimizin dinî, millî ve evrensel değerlerle 

yetiştirilmesi, yarınlara güvenle bakmamızı, 

güçlü ve sağlam bir toplum olmamızı 

sağlayacaktır. Bu hususta başta anne babalar 

olmak üzere eğitimcilere, din görevlilerine, 

medya organlarına, sivil toplum kuruluşlarına 

kısacası bütün bir topluma büyük görevler ve 

sorumluluklar düşmektedir. 

Kaynakça ve Dipnot 

-Arı, Mehmet Salih, “Üsâme b. Zeyd”, 

Diyanet İslâm Ansk., c. 42, TDV. Yay., 

İstanbul 2012. 

-Aydın, Mehmet, “Gençlik ve Din”, 

Gençlik ve Din, TDV. Yay., Ankara 1998. 

-Erboğa, Halid, “Zeyd b. Sabit” maddesi, 

Şamil İslâm Ansiklopedisi, c. 8, Dergâh 

Ofset, İstanbul 2000. 

-Hökelekli, Hayati, “Hz. Peygamber’in 

Çocuk ve Gençlere Yaklaşımı”, Hz. Muhammed 

ve Gençlik, TDV. Yay., Ankara 

1995. 

-Kandemir, M. Yaşar, “Muaz b. Cebel”, 

Diyanet İslâm Ansk., c. 30, TDV. Yay., 


-Köksal, Asım, İslâm Tarihi, c. 11, Şamil 

Yay., İstanbul 1981. 

-Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed ve 

Evrensel Mesajı, DİB. Yay., 4. basım, Ankara 

2005. 

1 Tirmizî, Kıyamet, 1 

2 Buhârî, Ezan, 36 

3 Tirmizî, Ahkâm, 3 

4 Tirmizî, Menâkıb, 32 

5 Buhârî, Fezâilü’l Kur’an, 8 

6 Buhârî, Fezâilü’l Kur’an, 8 


39

Kültür 

H. İbrahim ŞİMŞEK* 

MUSTAFA HAKİ 

40 


OĞLU MEHMET BAHATTİN EFENDİ’NİN NOTLARINDA 

EFENDİ (K.S.) 

Ahmed GENCAL 

“Mustafa Hâkî Tokadî Hazretlerinin 

oğlu Mehmet Bahattin Efendi 

(1902–1964)’nin “Tasavvuf ve Menâkıb” 

adlı yazma eserinin orijinal nüshası 

evlatları tarafından, 

H. Hamidettin Ateş Efendi’ye takdim 

edilerek, Darende H. Hulusi Ateş 

Şeyhzadoğlu Özel Kitaplığının yazmalar 

bölümüne konulmuştur. Bu çalışma o 

eserin ilgili kısmının sadeleştirilerek yayına 

hazırlanmıştır.” 

Şiranlı (ikamet yerine nispetle Çorumlu) 

Şeyh Hacı Mustafa (k.s.) 

Hazretlerinin halîfesi olan Mustafa 

Hakî Tokadî 1 , Nakşıbendî silsilemizde otuzdördüncüdür. 

Yüz yılın müceddidi olup bu kitabı 

tertip eden âcizin pederidir. Nesebi Hz. Hasan 

(r.a.) soyundan Şeyh Abdusselâm b. Meşiş (k.s.)’e 

(Trablusgarb’da) dayanmaktadır. 

Pederimiz 1281/(1864) tarihinde Tokat’ın Soğukpınar 

Mahallesi’nde doğmuştur. Gençliğinde 

mâneviyâta arzulu olduğu için rüyasında Hz. 

Şâh-ı Nakşıbend’i görüp iltifâtına mazhar olurmuş. 

Dokuz yaşında Kur’an-ı Kerim’i ezberleyip 

şer’î ilimleri tahsil etmeğe yönelmiştir. Esasen 

dedemiz Hoca Abdullah Efendi muttaki 

âlimlerden olduğu için pederimizin dinî terbiyesine 

îtinâ göstermiştir. 

Tokat’ta yaşayan ârif kimseler pederimizin 

istîdâdını o vakit anlayıp ileride büyük bir zât 

olacağını sezerlermiş. Hatta dedemiz onun bazı 

mânevî sözlerini işitince ağlar ve gıyabında, “Bizim 

Mustafa büyük bir insan olacak.” dermiş. 

Filhakîka pederimiz aşk ve şevk ile kendini 

yetiştirmiş. Bazen mânevî aşkı yoğunlaşıp geceleyin 

kendine has latif sesiyle kasîdeler okur ve 

komşular onu dinlemek için pencerelere koşarlarmış. 

41

Bir taraftan ilim tahsiline 

çalışan pederimiz daha sonra 

Çorum’a gidip Çorumlu Şeyhefendimize 

intisap etmiş ve tahsil 

için oradaki tedris halkasına 

oturmuş. Çorumlu Şeyhefendimiz, 

“Hafız Mustafa geldiği ilk 

gün onun büyük adam olacağını 

anladım.” Filhakîka pederimiz 

(k.s.) az zamanda akranlarını 

geçerek hem zâhir ilim hem 

de bâtın ilimde ilerlemiştir. 

Yaz günleri geldikçe Tokat’a 

döner ve kışları Çorum’a gidermiş. 

O sırada seyr ü sülûk görüp 

kemâl derecede muvaffakiyet 

zuhûr etmiş ve Şeyhefendimiz 

Hazretleri ona teveccüh ve nazar 

ederek az bir müddette zâhir 

derslerini tamamladığı gibi 

bâtınında da fevkalade ilerlemeler 

ve kemâller zuhûr ettiği 

için henüz 18 yaşındayken Şeyh 

Hazretleri pederimize hilâfet 

vermiştir. 

42 

Mehmet Bahattin Efendi 


Sonra pederimiz 25 sene 

daha Çorumlu Şeyhefendimizin 

sohbetine devam edip hizmetinde 

bulunmuştur. Kendisine 

bazı zuhûrât olduğunda onları 

Çorumlu Şeyhefendimize arz 

edince, “Size nasıl zuhûrât olursa 

öyle hareket edersiniz. Sizin 

dereceniz benden daha yüksek 

ve bâtınınız benden kuvvetli 

olup zamanınızın müceddidi 

olursunuz. Siz sâliklere kolaylıkla 

yol verirsiniz. Biz bütün 

bâtınî vazîfelerimizi size devrettik. 

Tokat’a gidip tâliplere seyr 

ü sülûk ettiriniz ve kendinize 

râbıta yaptırınız.” buyurmuş- 

“Size nasıl zuhûrât 

olursa öyle hareket 

edersiniz. Sizin 

dereceniz benden 

daha yüksektir.” 

Tasavvuf ve Menâkıb Adlı Eserin İlk Sayfası 

tur. Fakat pederimiz hazretleri 

kemâl-i edep ve tevâzuunda 

buna cür’et etmeyip yine 

tâlipleri Çorum’a gönderirmiş. 

Hâlbuki Çorumlu Şeyhefendimiz 

de tâlipleri pederimize gönderirmiş. 

Ne zaman ki Çorumlu 

Şeyhefendimiz Medîne-i 

Münevvere’de vefat edip pederimiz 

Tokat’a dönünce her taraftan 

tâlipler ve sâlikler artık 

Tokat’a gelmişler. O sene sülûk 

açılıp sâliklerde azîm tesirler ve 

şaşırtıcı ilerlemeler zuhûr etmiştir. 

Bu aciz o sene doğmuşum. 

Pederin sâliklerde meydana 

getirdiği bâtınî tesirler ve 

sünnet-i şerîfe üzere istikâmeti 

etrafta duyulup yayılınca insanlar 

onu mânevî açıdan yönelecek 

rehber edinerek her taraftan 

Tokat’a teveccüh etmişlerdir. 

Pederimiz sofrasını misafirlere 

açmış ve sünnet-i şerîfeye 

uyup bid’atlerden kaçınmıştır. 

Sessiz zikri (hafî) emredip sesli 

zikri (cehrî) tercih etmemiştir. 

Kadınların kendi etrafında 

toplanmalarını yasaklamıştır. 

Onlardan ancak sâliha olanlara 

eşlerinden izin almaları kaydıyla 

vâlidemiz vasıtasıyla zikir 

ve sülûk dersleri tarif etmişlerdir. 

Pederimiz meyli olmadığı 

halde bazı kerâmetleri de zuhûr 

etmiştir. Biz burada onlardan 

bahsetmeyeceğiz. Kendisi şöyle 

buyurmuştur: 

Bizim elimizden zuhûr eden 

o şeylerden biz mahçûbuz. Zira 

bizden istenen kulluktur. 

Pederimizin en büyük 

kerâmeti sâliklerde görülen 

mânevî tasarrufudur. Onlardan 

bir nebze hatırlatmak isterim. 

Pederimizin halîfelerinden merhum 

Menteşeli Hoca Hüseyin 

Efendi nakletti: “Tokat’ta medrese 

odasında sülûk dersleriyle 

meşgulken başıma felç inerek 

yüzüm şişip muzdarip oldum. 

Tokatlı Şeyhefendimiz beni o 

halde görünce: 

Hüseyin Efendi! Falan ilaçları 

alıp yüzüne sür ve yarın teveccühe 

gelme. Odanda sabah namazından 

sonra bekle. Ben sana 

özel teveccüh ederim, dedi. 

Ben de emrettiği gibi yaptım. 

Teveccüh vakti odamda bekledim. 

O sırada karşımda güneş 

gibi bir nur göğsüme doğdu. 

Bende büyük bir iç huzûr meydana 

geldi. Ertesi gün teveccühe 

gittim. Teveccühten sonra Şey- 

hefendimiz halimi sordu ve şöyle 

buyurdu: 

Sana ettiğim teveccühü duydun 

mu? 

Dedim ki: 

Evet Efendim. Her gün böyle 

lütfetseniz minnettar olurum. 

Buyurdu ki: 

Bu husûsiyet daima olmaz.” 

Darende eski müftüsü Hoca 

Abdurrahman Efendi merhum 

hikâye etti: “Tokat’a gelip 

ilk ders aldığım zaman medrese 

odasında dersimi yaptım ve 

hediye kısmında Hz. Ebu Bekir 

(r.a.)’in ismini andıktan sonra 

Hz. Ali (r.a.)’yi de zikrettim. 

Kuşluk vakti olunca Şeyhefendimiz 

odayı teşrif etti ve oturduktan 

sonra şöyle buyurdu: 

Müftü! Sende Kızılbaşlığa 

meyil var mı? 

Ben utanarak dedim ki: 

Hayır Efendim. Ehl-i sünnet 

ve’l cemaat akîdesindenim. 

Buyurdu ki: 

Ya niçin dersinde Hz. Ebu 

Bekir (r.a.)’den sonra Hz. Ali 

(r.a.)’yi andın? 

Dedim ki: 

Büyüklüğü için. 

Buyurdu ki: 

Niçin Hz. Ömer (r.a.) ve Hz. 

Osman (r.a.)’ı da anmadın? Onlar 

da büyük değiller miydi? 

Bu sualine cevap veremedim. 

Buyurdu ki: 

Bizim silsilemiz Hz. Ebu Bekir 

(r.a.)’de sonlanır. Onun ismini 

anar ve diğer ashâbı umûmî 

olarak zikrederiz. Mürit, mürşidinin 

emir ve tertibine bir şey 

katmamalıdır. 

Şeyhefendimizin bu sözüyle 

kendi dersimi ne şekilde yaptığıma 

vâkıf olmasından dehşete 

düşüp kendisine karşı güven 

duygum arttı. Eğer ben Tokatlı 

Şeyhefendimize yetişmesey- 

43

dim Kızılbaşlığa meylederdim. 

Çünkü o kâbiliyet bende vardı. 

Onun sohbetinin bereketiyle o 

duygu benden silindi.” 

Yine Müftü Efendi hikâye etti 

ki: “Sülûk etmek için Tokat’a 

geldiğim zaman birçok tâlibin 

de oraya toplanıp sülûkün açılmasını 

beklediğini gördüm. Henüz 

Şeyhefendimize bu konuda 

zuhûrât olmamış. Hatta onları 

geri döndürmeğe niyet etmiş. 

Bir gece rüyamda gördüm ki, 

nurlu bir sahraya yeşil ve süslü 

büyük bir çadır kurulmuş. Birçok 

insan toplanmış ve o sırada 

Şeyhefendimiz bana görünüp 

kendisini takip etmemi emretti. 

Gittik, yeşil çadırın kapısına 

ulaşınca buyurdu ki: ‘Bu çadırda 

Efendimiz (s.a.v.) vardır.’ 

Kendisi içeriye girdi ve ben kapıda 

bekledim. Bir müddet sonra 

beni de çağırdı. İçeriye girip 

Şeyhefendimizin arkasında dikildim. 

Efendimiz (s.a.v.) içeri- 

de bir taht üstünde oturuyordu. 

Buyurdu ki: 

Hacı Mustafa Efendi! Yarın 

sülûk derslerine başlayınız ve 

müritlere şöyle sülûk ettiriniz. 

Sonra dışarı çıktık, uyandım. 

Bu rüyamı söylemek için 

Şeyhefendimizin nezdine gittim 

ki, huzûrunda birkaç zât vardır. 

Ben kapıdan girince onlara buyuru 

ki: 

Peygamber Efendimiz 

(s.a.v.)’i göreni görmek isteyen 

Müftü’nün yüzüne baksın! Artık 

ben bir şey söyleyemedim. 

Bana buyurdu ki: İhvâna tebliğ 

et, yarın sülûka gireceklerdir. 

Sonra sülûka girdik. Bana keşf-i 

kubûr vâki oldu. Müşâhedemde 

Tokat’ta medfun Şeyhefendimizin 

akrabasından Behzad 

Velî’nin kabri açılıp içeriye girdim. 

Behzad Velî Hazretleri ayağa 

kalkıp benimle kucaklaştı ve 

dedi ki: 

Nakşıbendiyye’den bir mürşid-i 

kâmil emrinde kolayca seyr ü 

sülûk ettiğiniz için ben size gıpta 

ediyorum. Biz bu yolları sıkıntılarla 

geçmiştik. 

Daha sonra semâvât ve 

cennet âlemleri keşfolundu. 

Nihâyet Şeyhefendimiz bunlar 

kapanmadıkça ilerleyemeyeceğimizi 

beyan etti. Bunun üzerine 

bu gibi keşifler örtüldü.” 

Merhum Marangoz Mehmed 

Efendi bir gün medrese odasında 

sülûkta iken müşâhede âlemi 

açılıp seyre dalmış. Pederimiz 

Hazretleri de evde merhum Sivaslı 

Hoca Abdurrahman Efendi 

ve diğerleriyle yemek yiyorlarmış. 

Buyurmuş ki: 

Muhammed Usta seyre daldı, 

bir perde olsa da önüne çeksek. 

Hoca Abdurrahman Efendi pe- 

derimizin meclisinden kalkınca 

Mehmed Ustanın yanına gelerek 

Şeyhefendimizin kelamını 

ona nakledip hâlinden sormuş. 

Mehmed Usta da demiş ki:Evet, 

o vakit dersimde müşâhede 

açılmıştı. Bir müddet seyrettikten 

sonra hemen Şeyhefendimiz 

görünüp önüme bir perde çekip 

kapattı.Ertesi günü teveccühe 

gidince pederimiz sâliklere 

bu gibi müşâhedelere meyletmemelerini, 

zira bunların bâtın 

yollarına mâni olacağını anlatmış. 

Bunun gibi vâkıalar çoktur. 

Müritlerin dışında halktan pek 

çok insan pederimiz hakkında 

rüyalarında güzel şeyler görmüşlerdir. 

Onun nasîhatleriyle 

hâllerini ıslah edenlerin sayısı 

sayılmayacak kadar çoktur. Hemen 

her evde pederimizin bir 

kelâmı söylenir ve hâlleri anılırmış. 

Maddî ve mânevî derdi 

olanlar ona koşarlar dertlerine 

devâ bulurlarmış. Çarşıya çıksa 

insanlar saf saf selâma dururlarmış. 

Pederimiz beş defa hacca 

gitmiştir. Her defasında birkaç 

ay Hicaz topraklarında 

kalmıştır. İlk haccında - ki o zaman 

Çorumlu Şeyhefendimiz 

(k.s.) hayattaymış - Mekke-i 

Mükerreme’de Çorumlu Şeyhefendimizin 

şeyhi Yahya (k.s.) 

Efendimizin oğlu Şeyh Halil 

Paşa Hazretlerini ziyaret etmiş. 

Halil Paşa Hazretleri pederimize 

teveccüh etmiş ve buyurmuş 

ki: Sizin letâifiniz pek kuvvetlenmiş, 

size teveccüh tesir ettiremedim. 

Sonra pederimize kendisi 

de hilâfet vermiştir. Her ne za- 

man pederimiz orada hazır bulunsa 

hatim okutup ihvâna teveccüh 

etmeyi ona terk edermiş. 

Çorumlu Şeyhefendimize yazmış 

ki: 

Siz Tokatlı Hacı Mustafa 

Efendiyi pek güzel terbiye edip 

mükemmel olarak yetiştirmişsiniz. 

Size ve ona gıpta edip 

ben de ona hilâfet verdim. 

Pederimiz ikinci haccını 

Çorumlu Efendimizle beraber 

yapıp onun Medîne’de kalması 

üzerine kendisi dönmüştür. 

Diğer üçüncü haccı irşâd 

vazîfesine başladıktan sonra 

gerçekleşmiştir. 

Sultan Abdulhamid’in son 

zamanlarında Tokat halkı pederimizi 

meb’us seçmesinin 

ardından diğer iki meb’usla 2 

beraber İstanbul’u teşrif etti. 3 

Bu bağlamda mânevî işaret 

de görmüş olduğu için buna 

icâbet etti. Meb’usluğu müddetince 

almış olduğu maaşı 

zarûrî ihtiyaçlarını temin, fakirlere 

ve misâfirlere ikram, 

infâk şeklinde harcamıştır. 

Bu sebeple vefatında geriye 

ne para ne de mal bırakmıştır. 

Meb’usluğu devam ettiği 

süre zarfında ibadet ve tâatını 

artırmıştır. Dört yılın sonunda 

Tokat halkı kendisini tekrar 

meb’us yapmak istedilerse 

de kabul etmemiştir. Sonra 

İstanbul’da ikâmet etmeği tercih 

etmiştir. Meşîhat tarafından 

kendisine İsmet Efendi 

Dergâhı tevcih edildiğinden 

orada oturup namazları Fatih 

Camii’nde edâ etmiştir. 

*. Doç. Dr. 

1 Bahaddin Efendinin kaydettiği notlar Osmanlı 

Türkçesi harfleri ve dönemin üslubuyla yazılmıştır. 

Bu sebeple metni günümüz Türkçesine aktarırken 

genel olarak metnin içeriğine sadık kalmakla birlikte 

olduğu gibi aktarmayıp okuyucuların metni okuma 

ve anlamasını kolaylaştırmak amacıyla üslupta 

sadeleştirme, kelime ekleme veya çıkarma gibi bazı 

tasarruflarda bulunduk. 

2 1908’de seçilen diğer iki Tokat mebusu Mustafa 

Sabri Efendi ve Hattatzâde İsmail Paşa’dır. 

3 Mustafa Haki Efendinin meb’usluğu 4 Aralık 

1908’den 3 Ocak 1912’ye kadar 4 yıl (49 ay) sürmüştür. 


45 

Dipnot

Edebiyat 

Cihan OKUYUCU* 

GÜZELLERİN 

EN GÜZELİ 

46 


Sultân-ı rusül şâh-ı mümeccedsin efendim 

Bî-çârelere devlet-i sermedsin efendim 

Divân-i ilâhîde ser-âmedsin efendim 

Menşûr-ı ‘le-amrük’le müeyyedsin efendim 

Sen Ahmed ü Mahmûd u Muhammed’sin efendim 

Hak’dan bize sultân-ı müeyyedsin efendim 

Merhum Şeyh Galib’in âşıkane bir üslûpla yazdığı 

Müseddes Na’tı bu vadide yazılan şiirlerin en güzellerindendir. 

Biz de nefesimizi onun nefesine uydurarak 

ve dikkati lâfızdan ziyade mânâya tevcîh suretiyle 

serbest bir tercümeyle deriz ki: 

Ey Allah’ın Rasûlü! Ey soyu pak Sultân! Ey kutlu 

Efendimiz! Sana nasıl ‘Efendimiz’ demem ki sen 

Seyyidü’l-beşer (insanlığın efendisi) sıfatına bihakkın 

lâyıksın. Sana, “Peygamberler zincirinin 

ser-halkası ve o kutlu kafilenin serdârı” desem çok 

mu* Değil mi ki ‘Seyyidü’l-beşer’ lâfzı ‘Seyyidülmürselin’i 

de şâmildir. Gerçi sen o eşsiz inceliğinle, 

Yahudi muarızına karşı senin Hz. Mûsâ’ya üstünlüğünü 

haykıran bir arkadaşını bundan men etmiş ve 

“Benim Mûsâ’dan daha iyi olduğumu söyleme!” 1 buyurmuştun. 

Bazıları bu tavırdaki inceliği ve Kelâm-ı 

Kadîm’in mü’minlere talim buyurduğu; “Onun peygamberlerinden 

hiçbirini diğerinden ayırt etmeyiz.” 

2 düsturunu yanlış anladılar. Oysa sen şeksiz 

şüphesiz rasûller arasında da en baştasın. 

Ey Yüce Sultân! Sultânlık ya soy cihetiyle olur, ya 

ahlâktaki kemâlle. Sen ise her iki cihetle de bütün insanlara 

faiksin. Senin büyük ahlâkın nass-ı kat’î ile 

tasdîk ve teyîd edildikten ve, “Hiç şüphesiz sen büyük 

bir ahlâk üzerinesin.” 3 dendikten sonra beşer lisanına 

söyleyecek söz mü kalır. 

Soy bakımından da beşer hilkati ta başından 

beri süzüle süzüle saflaşmış ve kemâl noktasında 

seni bulmuştur. “Övünmek yok” inceliğiyle bu üstünlüğünü 

sen de kabul buyurdun. Ey iki âlemin 

Sultânı! Sultânlıktan sultânlığa ne büyük fark var. 

Hiç avâmm-ı nâsa şâh olmakla her biri bir ümmetin 

rehberi olan seçkin nebîler kâfilesinin şahı olmak 

bir mi? Her bîçâre ve düşkün başı sıkışınca kendi 

sultânına ilticâ eder, ondan medet umar. Ne var 

ki bu ilticâ ve ilticâdan umulan fayda, ömrü bir tayfa 

benzeyen dünya hayatı ile sınırlı. Üstelik ken- 

disi de sâiri kadar muhtaç biri başkasına ne verebilir 

ki. Bir kemâl ehlinin kendisine yardım teklif 

eden bir sultâna söylediği gibi: “Ey bîçâre! Beni başıma 

üşüşen sineklerden bile korumaya gücün yetmezken 

senden ne isteyeyim. Görüyorum ki sen de 

benim kadar aciz ve muhtaçsın.” Ama ey şanı yüce 

Sultân! Şüphesiz ki senin hükümranlığın iki cihâna 

da şâmil, iki âlemde de bâkî. Sana sığınan çâresizlere 

bu dünyada da el uzatırsın, o âlemde de. Bu dünyadaki 

saltanatın başkalarınınkine hiç benzemedi: Yetimin 

başı ilk senin kutlu zamanında okşandı, yoksulun 

beli senin devrinde doğruldu ve kadının da bir 

insan olduğu ancak o saadet asrında hatırlandı. Sade 

bu dünyada değil, yarın kurulacak İlâhî divanda da 

-herkes makam ve mansıbına göre bir yer ihrâz ettiğinde- 

senin yerin yine en başta olacak. Nasıl öyle olmasın 

ki Kitab-ı Mübîn’de Yüce Allah, kulları içinde 

bir senin ömrüne yemin etti. “La-amrük” 4 hitabına 

mazhar olmuş bir ömür bereketlenmez mi, sermed 

olmaz mı? Elinde böyle bir fermân-ı ilâhî bulunurken 

hükmün zevâl bulur mu hiç. 

Adı Güzel Kendi Güzel Efendim 

Ey benim adı güzel kendi güzel Efendim! Sen 

her cihetle insanların en güzeli olduğun gibi isimlerin 

de isimlerin en seçkini. Bir adın Ahmed, öbürü 

Mahmûd, bir diğeri Muhammed. Hangi fânînin ismi 

Ahmed isminden daha güzel olabilir. Bu isim ezel 

defterinde senin için saklanmış ve daha sen doğmadan 

adın annenin kulağına fısıldanmıştı. Oysa senden 

önce kavmin arasında bu ismi kullanan yoktu. 

Senden sonra da insanlar uzun yıllar edeben bu 

ismi sırf sana tahsis ettiler. Nasıl tahsis etmesinler 

ki; bu isim sana mahsus iki mazhariyeti kendisinde 

topluyor. Sen hem övmede, hem övülmede baştasın! 

Kendisini tesbîh eden birçok dudak arasında 

Hak Teâlâ senin tesbîhini ve övmeni kendisine lâyık 

buldu. Bu bahtiyarlık başka kime nasip olmuştur. 

Lâkin sen övülme bahsinde de biriciksin. Zira birçok 

insanın yücelttiği birçok sultânın yıldızı çoktan battı. 

Ama senin her asırda insanlığın umûmî hayranlığına 

mazhar olan güneşin batmadı, batmayacak. 

Beşerin hayranlığı bir yana bizzat Cenâb-ı Hak 

seni beğendi ve övdü. O övdükten sonra farzımuhal 

bütün beşeriyet seni zemmetse şanına halel mi gelir? 

47

Ey Ahmed, Ey Mahmûd ve Ey Muhammed! Senin 

diğer isimlerin de bu mânâyla irtibatlı. Ey ilâhî bir 

destekle desteklenmiş Peygamber! Sen bizim desteğimiz, 

dayanağımız, sultânımızsın. 

Hutben okunur minber-i iklim-i bekâda 

Hükmün tutulur mahkeme-i rûz-ı cezâda 

Gülbang-i kudûmün çekilir arş-ı Hudâ’da 

Esmâ-i şerîfin anılır arz ü semâda 



Yüce Sultanım 

Ey Yüce Efendim! Dünya sultânlarının hüküm 

alâmetlerinden biri de kendisine hutbe okunması, 

adının o hutbede ululanmasıdır. Ama bir 

müddet sonra ne o sultândan, ne de o isimden bir 

eser kalır. Oysa asırlardır bütün kıt’alarda sayısız 

minberde okunan her hutbede senin ism-i şerîfin, 

nâm-ı celîlin vardır. Ama asıl şeref şurada ki, senin 

mübârek adın ölümün öldüğü, bakâ âleminde 

de hükümfermâ. Nasıl öyle olmasın ki haşir-neşir 

gününün; nice yüzlerin ay gibi parlayacağı, nice 

yüzlerinse kararacağı o dehşetli mahkemenin başkadısı 

sensin. Dünyada ölçüler, tartılar, teraziler 

çeşit çeşittir. Her kadı iyiyi, kötüyü kendi çürük 

terazisinde tartar. Oradaysa geçerli tek ölçü senin 

ölçün, tek tartı senin tartındır. Kimin batıp gittiği 

ve kimin kurtulduğu orada belli olacak. Şüphesiz 

kurtulanlar ancak sana uyanlardır, batanlarsa 

o saâdetten mahrum kalanlar. Âdettir ya, sultân 

bir yere ayak bastığında onun şerefine mehter çalınır, 

adına gülbang okunur. Gözlerin bir kurtarıcı 

ümidiyle yollara dikileceği o korkulu günde, 

kutlu ayağın mahşer meydanını şereflendirdiğinde 

duyulacak tek gülbang senin gülbangındır. Değil 

mi o kutlu ayak Arş-ı A’zam’a kadar uzanmış, 

“Kâbe kavseyn” 5 sırrına mazhar olmuştur. Bu saltanat 

ve devlet karşısında senin şerefli isimlerin, 

yerde beşerin, Arş-ı A’zam’da ise meleklerin dilinde 

tesbîhtir o gün. Cenâb-ı Hak, Kitâb-ı Celîl’inde 

seni Muhammed isminle dört kere anmadı mı! 

Ey Yüce Efendim! Sen Ahmed’sin, sen 

Mahmûd’sun, sen Muhammed’sin. Sen Hakk’ın 

tayin ettiği, desteklediği Sultânımızsın bizim. 

Ol dem ki velîlerle nebîler kala hayrân 

‘Nefsî’ deyü dehşetle kopa cümleden efgân 

Ye’s ile usâtın ola ahvâli perîşân 

Destûr-ı şefaâtla senindir yine meydân 



Aman Allah’ım! O gün ne büyük, ne dehşetli bir 

gündür. Öyle ki Hak katında naz, niyâz sahibi nice 

ulu veliler ve peygamberler bile bu dehşetle kendilerinden 

geçecek, şaşırıp kalacaklar. Kimsenin kimseyi 

düşünmeye tâkati ve el uzatmaya mecâli kalmayacak. 

O can pazarında herkes kendi derdinde kendi 

telâşındadır. Duyulacak tek çığlık; “Nefsî, nefsî” (Benim 

halim ne olacak, bana kim el uzatacak!) çığlığıdır. 

Peki, ama o ulu zevatın hali böyle olursa 

günahkâr ve âsîler kendi kendinden ümidi kesmesin 

de ne yapsın. İşte bu dehşetli anda o meydanda insanlara 

uzanacak şefkat eli Allah’ın izniyle 6 yine senin 

elindir. O gün nice eller nice ulu peygamberin 

kapısını çalacak ve şefaat dilenecek. Ama o gün senin 

kapından başka melce yoktur. Her kapıdan boş 

dönen eller senin kapına yapışacaktır o gün. Ey bir 

adı Mahmûd olan! O gün Allah sana, seni râzı edene 

kadar verecek, verecek, verecek ve seni makâm-ı 

Mahmûd’a erdirecektir. 7 Bir Hak erinin semerât-ı 

fuâdı olan olan şu mısralarda ifade edildiği gibi: 

Yusuf Coşkun BENEFŞE 

Ey menba-ı lutf u cûd 

Yerin makâm-ı Mahmûd 

Aziz Mahmûd Hüdayi 

Ve kalbinde hardal tanesi kadar iyilik olan hiç 

kimse o övülmüş kapıdan boş döndürülmeyecek. 

Mademki sen ‘Şefîü’l-müznibîn’sin ve mademki, 

“Benim şefâatim ümmetimden büyük günah işleyenler 

içindir.» 8 buyurdun; o halde ben de bu şefâati 

ümit etmekten geri kalmam. 

Ey Yüce Efendim. Sen Ahmed’sin, sen Mahmûd’sun, 

sen Muhammed’sin. Sen Hakk’ın tayin ettiği, desteklediği 

Sultânımızsın bizim. 

Bir gün ki dalup bahr-ı gama fikrete gitdim 

İlden yitürüp kendümi bî-hôdlıga yitdim 

İşyânım anıp âkıbetimden hazer etdim 

Bu matlaı yâd eyledi bir seyyid işitdim 



Ey Kutlu Efendim 

Ey Kutlu Efendim! Bir gün başımı elime aldım, 

günahlarımı düşündüm. Baktım ki tutar tarafım 

yok; zarurî olarak bir gam denizine düştüm. Öyle ki 

elden ayaktan çıktım ve kendimi kaybettim. İrtikâb 

ettiğim günahları bir bir hatırladıkça bende yarına 

ait bir ümit kalmadı. İşte bu sırada senin pak soyundan 

gelen bir zatın andığı şu matlaı işiterek tesellî 

buldum: 

Ey yüce Efendim. Sen Ahmed’sin, sen Mahmûd’sun, 


Sultânımızsın bizim.. 

Ümmîddeyiz ye’s ile âh eylemeyiz biz 

Sermâye-i îmânı tebâh eylemeyiz biz 

Bâbın koyup agyâre penâh eylemeyiz biz 

Bir kimseye sâyende nigâh eylemeyiz biz 



Bu matlaı işitince kendime geldim ve dedim ki: 

Çok şükür bizim ümidimiz var. Bu ümidi bırakıp ah 

vah eylemeyiz biz. Değil mi ki, “Allah’ın rahmetin- 

den umudunuzu kesmeyiniz.” 9 buyurulmuştur ve 

değil mi ki ümidi kesmek imanı yele vermektir. O 

halde biz, bunca kusurumuza rağmen o yüce kapının 

bağışından asla ümidimizi kesmeyiz, yeis çukuruna 

düşmeyiz. Ey Yüce Efendim! Senin bunca bağışın 

varken bizim günahımızın sözü mü olur. Hem senin 

kapını bırakıp biz nereye gidelim. Değil mi ki sen bizim 

hesap-kitap gününde de sığınağımız, dayanağımızsın. 

Çok şükür, sana mensubuz ve mademki 

mahşer gününde senin kutlu gölgen altındayız, başkasına 

ihtiyacımız yok. Sen dururken bir başkasına 

göz ucuyla dahi olsa bakmak ve medet ummak hiç 

yakışık alır mı? 




Bîçâredir ümmetlerin isyânına bakma 

Dest-i red urup hasret ile dûzaha yakma 

Rahm eyle amân âteş-i hicrânına yakma 

Ez-cümle kulun Gâlib-i pür-cürmü bırakma 



Ey Yüce Peygamber 

Ey Yüce Peygamber! Acz ve kusur kulluğun gereği. 

Sen bîçâre ümmetlerinin hasbe’l-beşer işledikleri 

isyanlarına bakma, onları bağışla. Eğer bu isyanları 

yüzünden onlardan yüzünü çevirir, elini çekersen, 

onları hasret ateşine yakarsın. Ne olur, sende temerküz 

eden o engin merhametin icabı onlara acı; onları 

ayrılığın ateşine atma ve kendinden mahrum eyleme. 

Değil mi ki “Rahmeten li’l-âlemîn» 10 olarak 

gönderildin, o rahmetten bizleri de mahrum eyleme. 

Bu muhtâc-ı himmet zavallılar arasında lütfen ve keremen 

mücrim kölen Galibi de unutma. 




Dipnot 

* Prof. Dr. 

1 Buhârî, 55 

2 2/Bakara, 285 

3 68/Kalem, 4 

4 15/Hicr, 72 

5 53/Necm, 8 

6 3/Âl-i İmrân, 159 

7 17/İsrâ, 79 

8 Tirmizî 

9 39/Zümer, 53 

10 21/Enbiyâ, 107 


49

Fıkıh 

Abdullah KAHRAMAN* 

50 

İslâm Mİras Hukukunda 

Kadın 


İslâm’dan önce 

Araplar kız çocuklarınamirastan 

hisse vermezlerdi. Miras 

erkek çocuklara kalırdı. Bunun 

dışında birisine veya başka 

bir yakınına mal bırakmak 

istenen kimseler vasiyette bulunurlardı. 

Rivayet edildiğine 

göre, Sa’d b. Rebi’ (r.a.), Uhud 

Savaşında şehid düşmüştü. 

Geride iki kız evlat, bir erkek 

kardeş ve bir de hanımını bırakmıştı. 

Malının tamamını 

kardeşi almıştı. O gün bir ailenin 

gelir kalemlerinin başında 

savaştan sonra alınan ganimetler 

ve kan bedeli denilen 

diyet geliyordu. Bu sebeple sadece 

erkekler mirasçı olabiliyor, 

eli silah tutmayan, savaşta 

yararlılık göstermeyen ve 

evin bütçesine doğrudan katkı 

sağlamadıkları için çocuklar ve 

kadınlar mirastan bir şey alamıyorlardı. 

Hatta miras âyeti 

inip kadına belirlenen pay verildiğinde 

mü’minlerin annesi 

Ümmü Seleme şöyle demişti: 

“Erkekler savaş yapıyorlar fakat 

kadınlar savaşamıyor; sonuçta 

bize de mirasın ancak 

yarısı düşüyor.” Bunun yanında 

Kur’ân’ın yarım pay vermesini 

bile hazmedemeyenlerden 

biri Rasûl-i Ekrem’e gelip 

şöyle demişti: “Yâ Rasûlallah! 

Kıza yarım pay mı vereceğiz? 

Halbuki o, ata binemez ve savaşamaz.” 

Her ne olursa olsun 

ortada ciddî bir mağdûriyet 

ve zâlimce bir anlayış ve uy- 

gulama vardı. Bunun üzerine 

Sa’d’ın hanımı Rasûlullah 

(s.a.v.)’a gelip şöyle demişti; 

“Ya Rasûlallah! Şunlar Uhud 

harbinde şehid düşen Sa’d’ın 

iki kızıdır. Babalarından kalan 

malın tamamını amcaları aldı. 

Malları olmadan da kimse bunlarla 

evlenmez.” Bunun üzerine 

Rasûlullah (s.a.v.) da ona; 

“Dön bakalım. Umarım ki, bu 

mes’ele hakkında Allah (c.c.) 

hüküm verecektir.” buyurdu. 

Bu hanım sahâbînin feryadı 

ulaşması gereken makama, 

yani Dergâh-ı İlâhî’ye ulaşmış, 

asırların hukuksuzluğuna son 

verecek miras hükmünü bildiren 

âyetler 1 nazil olmuştu. Bu- 

nun üzerine Rasûlullah (s.a.v.) 

o iki kızın amcalarına haber salarak; 

“Malın üçte ikisini o iki 

kıza, sekizde birini annelerine 

ver. Kalanı da senin olsun.” bu- 

“Erkek; kendisinin, hanımının, çocuklarının, hatta 

gerektiğinde yakın akrabalarının nafakasını teminle 

mükelleftir. Kadın ise evli olsa ve kendi malı bulunsa 

bile, her hangi birinin geçimini sağlamak ve hatta kendi 

nafakasını ödemekle yükümlü değildir.” 

yurdu ve bu İslâm tarihinde taksim 

edilen ilk miras oldu. 2 

Mirasla İlgili 

Hükümler 

İslâm miras hukukunda erkek 

kardeşe iki kız kardeş kadar 

pay, kocaya da karısının 

aldığı payın bir kat fazlasının 

verilmesi Kur’ân’ın emridir. 3 

Asr-ı saâdetten itibaren Müslümanlar 

bu hükmü kabul etmiş, 

buna gönülden iman etmiş, 

bunu da olduğu gibi 

uygulamış ve değiştirilmesini 

akıllarından geçirmemişlerdir. 

Mirasla ilgili hükümler, aksine 

yorumlar bulunmakla bir- 

51

likte, Kur’ân’ın kesinlik ifade 

eden değiştirilemez hükümleri 

arasındadır. Bu sebeple tarih 

boyu İslâm âlimleri bunları 

içtihada kapalı tutmuşlardır. 

Dinin değişmezleri arasında 

olan bu hükmün ancak farklı 

hikmetleri üzerinde durmuşlardır. 

Buna göre söz konusu 

hükmün şu şekilde bir takım 

hikmetleri olabilir: 

1. Erkek; kendisinin, hanımının, 

çocuklarının, hatta gerektiğinde 

yakın akrabalarının 

nafakasını teminle mükelleftir. 

Kadın ise evli olsa ve kendi 

malı bulunsa bile, her hangi 

birinin geçimini sağlamak 

ve hatta kendi nafakasını ödemekle 

yükümlü değildir. 

2. Erkek hem cihat ile hem 

de akrabalarından birinin hata 

yoluyla öldürdüğü bir kimseye 

ödemek durumunda olduğu 

diyete (kan bedeli) katılmakla 

mükelleftir. Kadının böyle bir 

yükümlülüğü yoktur. 

3. Kadın malını artırmak 

için ticaret, ziraat vb. meşru 

yollara başvurma hakkına sahiptir. 

4. İslâm, hiç miras kaleminde 

anılmayan kadını ve kızı ilk 

defa bu kaleme dâhil etmiştir. 

5. İslâm miras hukukunda 

40 hal kanunu vardır. Ölen 

kimseye yakınlık derecesine 

göre yapılan bu hesaplamaya 

göre kız ve kadın her zaman 

erkeğin yarısı kadar pay almaz, 

erkekten fazla aldığı durumlar 

da vardır. Fakat erkek 

52 


kardeş ile bulunduğunda yarı 

pay alır. Ancak özellikle Hanefiler 

rızâî taksim diye bir 

usulden bahsederler. Buna 

göre mirasçılar aralarında anlaşarak 

daha mağdur olana 

fazla pay verebilirler. Şayet 

anlaşamazlarsa kazâî taksim 

(yani İslâm mahkemesinin 

Kur’an’a göre yapacağı taksim) 

geçerli olur. Bu gün bu 

görüşten yararlanmak mümkündür. 

6. Karı koca arasındaki farka 

gelince; günümüzde çalışan 

kadınları düşündüğümüz 

zaman, evlilik esnasında edinilmiş 

olan mallarda “mal ortaklığı” 

rejimi vardır. Dolayısıyla 

kocası ölen kadın zaten 

maldan kendisine ve payına 

düşeni alır 4 , kocanın payından 

da ¼ veya 1/8 oranında 

hisse alır. 

7. Hayatın diğer alanlarıyla 

ve İslâm’ın hükümleri bütün 

halinde düşünüldüğü zaman 

ciddî bir problem olmaz. 

Babadan kalan şey sadece terekeden 

yani miras malından 

ibaret de değildir. Baba hayatında 

iken mağdur kızına dilediği 

kadar yardım edebilir. 

Koca da karısına aynı şekilde 

ölmeden önce istediği kadar 

mal bağışlayabilir. Miras taksimi 

ölen kimsenin defin masrafları, 

borçları ve 1/3 oranında 

vasiyeti yerine getirildikten 

sonra geriye kalan mal üzerinden 

yapılır. Şayet baba veya 

koca sağlığında mallarını taksim 

etmiş ve geriye yüklü bir 

şey de bırakmamışsa fazla bir 

problem de yaşanmaz. 

Mirastan Alınacak 

Paylar 

Şu şekilde yorumlar da vardır: 

“Miras hisselerinin farklı 

olduğu elbette doğrudur. 

Ancak bu farklılık hukuk bakımından 

bir farklılık değil, paylaşım 

farklılığıdır. 

Hukuk insanların ehliyetlerine 

göre olur; ama paylaşım, 

ihtiyaçlarına göre olur. Farklı 

vazifelere göre ihtiyaçlar da 

farklılık arzederse mirastan 

alınacak payların da farklı olması 

zorunlu olur. Farklı ihtiyaçlara 

rağmen eşit pay alınırsa, 

bu, adalet olmaz, belki 

büyük bir zulüm olur. 

Miras hisselerindeki farklılık 

(veya eşitsizlik) hukuk 

farklılığı değil, belki ihtiyaçların 

farklılığıdır. İhtiyaçların 

farklılığını (ve bu ihtiyaçlara 

göre paylaşım farklılığını) hukuk 

veya ehliyet farklılığına atfetmek 

elbette büyük bir hata 

olur. 

Miras hisselerindeki farklılık, 

gerçekliğe uygun bir zorunluluktur. 

Erkeklerin de hiçbiri 

paylaşım bakımından bir diğerine 

eşit değildir. Ancak herkes 

hukuk bakımından eşittir. 

Buna göre, mülkiyet hakları 

bakımından herkes eşit ise 

de mülkiyet paylaşımı her yerde 

farklılık arzeder. Bu hem 

erkekler hem de kadınlar için 

böyledir.” 5 

İslâm, böyle bir süreçten 

sonra hükmünü vermiş, hak- 

kı yok kabul edilen kadını miras 

kalemine dâhil etmiş ve 

onu hak sahibi kılmıştır. Tarih 

boyu ve bugün kadınlar, 

Kur’ân’ın verdiği payın azlığından 

çok, kendilerine sırf kadın 

oldukları için pay verilmemesinden 

muzdariptirler. Özellikle 

bazı yörelerde kadına asla 

miras payı verilmediği veya 

çok sembolik şeyler verildiği 

için kadınlar ve kızlar Allah’ın 

takdir ettiği haktan da mahrum 

bırakılmaktadırlar. 

Miras Meselesinde 

Şer’î Hukuka 

Mürâcaat 

Günümüzde özellikle miras 

taksimi noktasında medenî 

hukuk ve şer’î hukuk arasında 

ikilem yaşanmaktadır. Genelde 

kadınlar medenî taksimi 

tercih etmektedirler. Erkek- 

ler ise, dinin diğer hükümlerinde 

hassas olmasalar bile, 

miras meselesinde şer’î hukuka 

mürâcaat etme yoluna gitmektedirler. 

İnsanların içinde 

bulunduğu ekonomik durumlar, 

ana-babayla olan münasebetleri 

farklılık arzetmektedir. 

Mesela, ana-babasına hastalığında 

hiç bakmayan veya gerektiği 

gibi ilgilenmeyen erkekler 

var. Ancak bunların tam 

aksine, hayatı boyunca anababasına 

bakan, özellikle hastalığında 

kendi rahatını onlara 

feda eden kızların bulunduğu 

da bir gerçek. Böylesi dengesiz 

durumlar Kur’ân temelli taksimin 

bazı kimseler tarafından 

sorgulanmasına sebep olmaktadır. 

Burada hukuk ve ahlak 

arasında bir çatışma meydana 

gelmektedir. Elbette hukuk 

duygusal durumu değil, gerçek 

durumu dikkate alır. Bu- 

rada kız ve erkeğin payı nasıl 

belirlenmişse hukuk ona göre 

hüküm vermek zorundadır. 

Ancak bu taksim böyle özel durumu 

olan kadınları tam olarak 

tatmin etmemektedir. Sonuçta 

mesele imanla alakalı 

olduğu için buna teslim olanlar 

olmaktadır. Özellikle medenî 

kanun alternatifini dikkate 

alarak sorgulayanlar da gittikçe 

artmaktadır. İşte böylesi 

bir durumda, baba veya kocanın 

hayatında iken kızına veya 

hanımına bulunacağı bağışlarla 

bunu çözme imkânı vardır. 

Hayatında bunu yapamayanların 

rızâî taksimi tavsiye etmeleri 

de mümkündür. 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 4/Nisâ, 11-12. 

2 Buhârî, “Vasâyâ”, 6; Tirmizî, “Ferâiz”, 3. 

3 4/Nisâ, 11-12. 

4 4/Nisâ, 32. 

5 Bk. Musa Carullah, Hatun. 

53

Kadın ve Aile 

Rukiye KARAKÖSE 

54 

GÜRÜLTÜ ve 

PSİKOHİJYEN 


Gürültü, ilk bakışta 

önemsiz gibi 

görünse de, günlük 

hayatımızda en yoğun olarak 

karşı karşıya kaldığımız 

kirlilik türlerinden biridir ve 

psikohijyene direkt olumsuz 

etki eder. Ruh sağlığı üzerinde 

tehdit oluşturan çok ciddi bir 

problemdir. Gürültü, “gelişigüzel 

bir yapısı ve ses spektrumu 

olan, istenmeyen ses” olarak tanımlanır. 

Psikohijyen, genel hijyenin 

bir alt bölümüdür ve ruh sağlığının 

muhafazası ve sağlamlaştırılması 

konuları ile ilgilenir. 

Bu yöntem, çalışma ortamının, 

geçim şartlarının ve çevrenin 

bireyin ruh sağlığına etkisini 

araştırır. Çevrenin ruh sağlığına 

olumsuz etkilerinin ortadan 

kaldırılması en temel amacıdır. 

İnsanların refah seviyesinin, 

bu çerçevede yaşadığı konutun 

şartlarının ve seviyesinin daha 

da iyileştirilmesi için gerekli 

tüm tedbirleri almak, aynı zamanda 

ruh sağlığını temin eden 

gerekli temel yapıtaşlarıdır. 

Somatik hastalıkların meydana 

çıkmasında, ruh sağlığının 

rolünü unutmamak gerekir. Ge- 

“Gürültü, ilk bakışta önemsiz gibi görünse de, 

günlük hayatımızda en yoğun olarak karşı 

karşıya kaldığımız kirlilik türlerinden biridir ve 

psikohijyene direkt olumsuz etki eder. 

Ruh sağlığı üzerinde tehdit oluşturan 

çok ciddi bir problemdir.” 

nel hijyen, çalışma şartlarının ve 

yaşam standartlarının yükseltilmesi, 

dinlenmenin, spor uğraşlarının 

temininin yanı sıra alkol, 

madde bağımlılığı ve zührevi 

hastalıklarla ortaya çıkabilen 

durumlarda da zihnin sağlamlığı 

ve hijyeni de korunmalıdır. 

Öyle ki, öğrencilerin, beyni ile iş 

yapan bilim adamlarının ve ruh 

sağlıkçılarının iş süreleri ve tatillerinin 

düzgün şartlarda belirlenmesi 

de psikohijyenin problemlerindendir. 

Gürültü Nedir? 

Gürültü, ilk bakışta önemsiz 

gibi görünse de, günlük hayatımızda 

en yoğun olarak karşı 

karşıya kaldığımız kirlilik türlerinden 

biridir ve psikohijyene 

direkt olumsuz etki eder. Ruh 

sağlığı üzerinde tehdit oluşturan 

çok ciddi bir problemdir. 

Gürültü, “gelişigüzel bir yapısı 

ve ses spektrumu olan, istenmeyen 

ses” olarak tanımlanır. 

Bir başka tanımda gürültü, zaman 

içerisinde bir sesin tayfsal 

yapısında (sesin frekans özelliğinde) 

gelişigüzel düzensizliklerin 

olması olarak açıklanır. Genel 

olarak ise beğenilmeyen, 

hoşa gitmeyen veya dinlenilme- 

sine tahammül edilemeyen kısaca 

herhangi bir değeri olmayan 

sese veya seslere gürültü deriz. 

Hoşa giden rahatlatıcı seslere 

insanların ihtiyacı vardır. Sesin 

uyumsuz, düzensiz olması, kabul 

edilebilir olmaması ve istenen 

düzeyden yüksek çıkması o 

sesin gürültü olarak tanımlanması 

için yeterlidir. 

Özellikle büyük kentlerimizde 

gürültü yoğunlukları yüksek 

seviyede olup, Dünya Sağlık 

Örgütü’nce belirlenen ölçülerin 

üzerindedir. Bu nedenle İşyerleri 

Tüzüğü ve Kazalardan Korunma 

Yönetmeliğinin “Gürültü” ile 

ilgili bölümleri, belirli aralıklarla 

kontrol muayenelerini ya da 

diğer bazı önlemleri öngörmektedir 

Kent gürültüsünü artıran sebeplerin 

başında trafiğin yoğun 

olması, sürücülerin yersiz 

ve zamansız klakson çalmaları 

ve belediye içerisinde bulunan 

endüstri bölgelerinden çıkan 

gürültüler gelmektedir. Meskenlerde 

ise televizyon ve müzik 

aletlerinden çıkan yüksek sesler, 

zamansız yapılan bakım ve 

onarımlar ile bazı işyerlerinden 

kaynaklanan gürültüler insanla- 

55

ın işitme sağlığını ve algılamasını 

olumsuz yönde etkilemekte, 

fizyolojik ve psikolojik dengesini 

bozmakta, iş verimini azaltmaktadır. 

Gürültünün 

Olumsuz Etkileri 

Yüksek gürültü düzeyi; rahatı, 

emniyet hissini ve dolaylı 

olarak da çalışma verimliliğini 

etkiler. Gürültünün giderek 

artması kişiler üzerinde önce 

rahatsızlık duygusuna neden 

olmakta, arkasından konuşmayı 

zorlaştırmakta ve en sonunda 

da işitme gücünü azaltmaktadır. 

Düzeyi yüksek gürültü içinde 

uzun süre çalışmanın veya 

bulunmanın, işitme gücü üzerinde 

olumsuz ve onarılamayacak 

sonuçlar doğurduğu bilinmektedir. 

Gürültünün kronik baş ağrısı 

yaptığı, insanı alınganlaştırdığı 

ve öfkeli yaptığı da yapılan 

araştırmalarla tespit 

edilmiştir. Gürültünün insan 

üzerindeki olumsuz etkileri kısaca 

şöyledir: 

• Fizyolojik etkiler, 

• Performans değişimleri, 

• Psikolojik rahatsızlıklar, 

• İşitme kayıpları 

Gürültüye maruz kalan insanların 

uyku saatleri bozulur, 

iş verimleri düşer. Konuşulanların 

anlaşılamaması, işitme duyarlılığında 

geçici olarak azalma, 

yorgunluk, bezginlik gibi 

psikolojik problemler orta- 

ya çıkmaktadır. Ani gürültüye 

maruz kalan insan vücudunda 

ani bir kas gerilmesi oluşur 

ve böylesi bir refleksin önlenmesi 

mümkün değildir. Dolayısıyla 

gürültülü bir ortamda bu- 

lunan canlıların rahat etmesi 

mümkün değildir. Aynı zamanda 

fizikî dayanıklılığı da olumsuz 

etkilediğinden, gürültü vücut 

direncini de azaltır. 

Gürültünün bir diğer zararı 

da insan kalbine verdiği rahatsızlıktır. 

Araştırmacılar gürültünün 

kalp atışlarını düzensizleştirdiğini, 

kanı koyulaştırdığını ve kan 

damarlarının kasılmasına sebep 

olduğunu ispatlamışlardır. 

Gürültüye maruz kalma 

süresi ve gürültünün şiddeti, 

insana vereceği zararı etkiler. 

Endüstri alanında yapılan 

araştırmalar göstermiştir ki, 

işyeri gürültüsü azaltıldığında 

işin zorluğu da azalmakta, verim 

yükselmekte ve iş kazaları 

azalmaktadır. 

Çalışma ve Sosyal Güvenlik 

Bakanlığı verilerine göre; 

meslek hastalıklarının %10’u, 

gürültü sonucu meydana gelen 

işitme kaybı tespit edilmiştir. 

Meslek hastalıklarının pek 

çoğu tedavi edilebildiği halde, 

işitme kaybının tedavisi yapılamamaktadır. 

Gürültünün 

Psikolojik Zararları 

Gürültünün insan üzerindeki 

geçici ve kalıcı zararları bir yana 

bırakılsa bile sıkıntı, gerginlik, 

isteksizlik bile yeterince olumsuz 

etkilerdir. Gürültüden duyulan 

rahatsızlık, dinleyicilerin bir 

tepkisi olarak bilinmektedir ve 

zamana, zemine, gürültünün türüne 

göre yarattığı rahatsızlığın 

şiddeti de değişmektedir. Mesela, 

gece saatlerinde duyulan 

bir ses, insanı gündüz saatlerinde 

duyulandan daha fazla rahatsız 

etmektedir veya düzensiz bir 

yapıya sahip ses, kişileri düzenli 

yapıya sahip olan sesten daha 

fazla rahatsız etmektedir. Ayrıca 

anlamsız olduğuna inanılan 

sesler de yine rahatsızlık unsuru 

olma özelliğine daha yatkındırlar. 

Bir diğer örnek ise, kaynağını 

görebildiğimiz nitelikteki 

gürültüler, kaynağını göremediğimiz 

gürültülerden daha fazla 

rahatsızlık verici niteliktedir. 

Gürültü psikolojik olarak sürekli 

gerilim, sinirlilik, şüphecilik 

gibi durumlara neden olur. 

Morali etkiler ve verimi azaltır. 

Gürültünün verdiği bu rahatsızlıklar 

kişilere ve durumlara 

göre değişebilir. Aniden meydana 

gelen gürültü insanların 

korkmasına ve kızgın hissetmesine 

neden olabilir. Gürültü bazı 

durumlarda iş basamaklarını da 

etkiler. Mesela, doğru bir ritim 

varsa işçiler ritimlerini veya hızlarını 

bu gürültüye göre ister istemez 

değiştirebilirler. 

Gürültü; dinlenmeye engel 

olarak uykuyu da aksatır. Uyku 

problemi ise günümüzde son 

derece ciddiye alınması gereken 

bir rahatsızlıktır. Modern 

çağın insanının başı kronik uykusuzlukla 

derttedir. Araştırmalarda 

uykuya dalma güçlüğü, 

uykuyu sürdürme güçlüğü, 

sabah erken uyanma ya da toplam 

uyku süresinin kısa olması 

gibi durumlardan birinin 

varlığı uykusuzluk olarak kabul 

edilmektedir. Kesitsel araştırmalarda 

“son bir hafta içinde” 

erişkin toplumun yaklaşık 

1/3’ünde uykusuzluk yakınması 

bildirilmektedir. Şiddetli uykusuzluk 

yakınması ise %4 olarak 

bulunmuştur. Şiddetli uykusuzluğu 

olan hastaların yaşam kalitesi 

önemli oranda azalmakta; 

buna karşın tedavi amacıyla 

doktora başvuru oranı düşük 

kalmaktadır. Şiddetli uykusuzluk 

yakınması olan hastaların 

%55’inin doktorundan bu konuda 

yardım istediği belirlenmiştir. 

İzleme araştırmaları 

ağır uykusuzluk oranının yıllar 

içinde giderek arttığı ve kronikleşme 

eğilimi gösterdiğini desteklemektedir. 

Kronik uykusuzluk 

yakınmaları toplumun 

%5’inde görülmektedir. 

Uykusuzluğun 

Sonuçları: 

• Yargı kabiliyetini zayıflatır. 

• Ruh halini değiştirir. 

• Sıkıntı verici ve sinir bozucudur. 

• Konsantrasyonu zayıflatır. 

• Yüksek kan basıncı, kalp rahatsızlıkları, 

performans yetersizlikleri 

gibi ciddi sonuçları 

olabilir. 

Gürültü kirliliğinin sadece 

kronik uykusuzluğa sebep olarak 

bile psikohijyene ne kadar 

zarar verdiği açıktır. Oysa psikohijyenin 

bozulmasında tek 

etken gürültü de değildir. Günümüzde 

yaygın görülen, haz 

kültürünün teşvik ettiği alkol, 

sigara, madde tüketimi, yalan 

söylemek, dedikodu yapmak, 

aşırı dünyalık hırsı taşımak 

gibi insanı özünden uzaklaştıran 

ne varsa varoluş ekolojimizi 

zehirlemektedir. İstemesek 

de radyoaktif serpinti gibi 

bu etkiye maruz kalıyoruz. Aldığımız 

nefes gibi, içinde yaşadığımız 

bu haz kültürü de ister 

istemez bizi şekillendiriyor ve 

maalesef kirletiyor. 

Korunmak İçin 

Ne Yapılabilir? 

Psikohijyenle ilgili farkındalık 

geliştirmek, manevî korunma 

yollarından faydalanmak 

ilk adımlar olabilir. İnsanı 

yaratan ve sistemini en iyi bilen 

yaratıcı, bizi nelerin kirleteceğini 

ve aşağıların aşağısına 

düşüreceğini bildirmiş. Nelerin 

arındırıp yukarılara çıkaracağını 

da açıklamış. Bize düşen 

belki de kulak vermek… Özümüze 

sadık kalıp varoluşumuzu 

kirletmemek bile yetecek 

aslında. İnsan olabilmek, dahası 

insan kalabilmek için bile 

bu zor zamanda epey çaba gerekiyor. 

Zor olsa da buna değmez 

mi? 

Dr. Tahir Özakkaş, “Azerbaycanda Psikohijyen Ve 

Psikoprafilaksi”, 36. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Türkiye 

Sosyal Psikiyatri Derneği Özet Kitabı. 

Yard. Doç. Dr. Yaşar Avşar, Gürültü Kontrolü Ders 

Notları, YTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü. 


57 

Kaynakça

Tarih 

İsmail ÇOLAK 

MEDENİYETİMİZİN NURU 

MUKADDES 

58 


GELENEKLER 

Osmanlı’nın temellerindeki en mukaddes 

harçların; padişahların asırlarca 

“baş tacı” ettiği değerlerin başında, 

“Peygamber sevgisi” gelmiştir. Osmanlı, 

Peygamber Efendimize (s.a.v) ve onun kutsal beldesine 

karşı derin muhabbet, hürmet ve sadakatini 

sonsuz bir hassasiyetle muhafaza etmiş ve 

devletinin en muhkem kaidelerinden biri hâline 

getirmiştir. Söz konusu asil duygularını her zaman 

ve mekânda açığa vurmayı, hatta devlet çapında 

bir ciddiyet ve duyarlılığa bürümeyi meziyet 

bilmişlerdir. Tarih, bunu izah eden birbirinden 

muhteşem misallerle doludur: 

Mevlid Alayı Merasimi 

Osmanlı Padişahlarının, Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’e hürmet ve muhabbetlerinin en güzel göstergelerinden 

biri de, onun kutlu doğum gününde 

asırlar boyunca aksatmadan tertipledikleri “Mevlid 

Alayı Merasimi”dir. 

Osman Gazi devrinde bile mevcut olduğunu 

tespit ettiğimiz bu âdet, Sultan II. Selim ve I. Ahmed 

dönemlerinde yapılan ilavelerle resmî bir 

merasime dönüşmüştür. Önceleri doğum gecesinde, 

padişahın huzurunda birtakım naat, münacat 

ve kasideler okunması söz konusuyken, Orhan 

Gazi zamanında, Emir Sultan’ın müridi, Ulu Camii 

İmamı Süleyman Çelebi’nin “Mevlid-i Şerif”i 

kaleme almasından sonra hem sarayda hem de 

cami, mescit ve evlerde, gündüz ve gece mevlid 

okutulması âdeti yaygınlaşmıştır. 

1909’da kurulan Encümen-i Tarih-i Osmanî 

üyesi tarihçi Ali Seydi Bey, “Teşrîfat ve Teşkilât-ı 

Kadîmemiz” isimli eserinde sarayda tatbik ettikleri 

Mevlid Alayı Merasimi’ni ana hatlarıyla şöyle 

anlatmıştır: 

“Peygamberimizin doğum gününden birkaç 

gün önce şeyhülislam, merasimde bulunması gerekli 

kişilerin isimlerini tespit edip bir defter halinde 

reisülküttap efendiye gönderirdi. Daha sonra 

bu defterde isimleri bulunan vezirlerle sair 

erkân ve rüesaya mevlid günü, saati birer tezkereyle 

bildirilirdi. O gün davetlilerin hepsi resmî 

elbiselerini giymiş olarak çoğu zaman Sultan Ahmed 

Camiine gelirlerdi. Başka vakitlerde camide 

mevki, rütbe ve mesleğe göre saf ve yer ayrılmazken, 

bu Mevlid Alayı’nda teşrifat gerekli idi. Padişahın, 

Mahfel-i Hümâyûn’a (padişahlara ayrılmış 

hususî yer) geldiği cemaate özel bir işaretle 

bildirilince, camidekiler hep birden ayağa kalkar 

ve yine işaret üzerine otururlardı. Mevlidin okunup 

bitmesinden sonra padişah, vükelaya, kürsi 

şeyhlerine, mevlid okuyanlara, müezzinlere ve diğer 

icap edenlere hil’atler (Padişah hediyesi kaftan/elbise) 

giydirir, şeker ve şerbetler dağıtılırdı. 

Bu merasimin tamam olabilmesi için gerekli 

bir işlem daha vardı: Her sene Mekke-i Mükerreme 

emiri tarafından, sadakatini bildiren mektubun, 

reisülküttap tarafından padişaha verilmesiydi. 

Mektup, hususî merasimle açılarak okunur ve 

bunu emir tarafından gönderilen nefis hurmaların, 

camide bulunanlara dağıtılması takip ederdi.” 

Hırka-i Saadet’te Asırlarca Süren 

Kur’an Tilâveti 

Yavuz Sultan Selim, ondan ümmetine yadigâr 

kalan, hiçbir kıymetle ölçülemeyecek kadar paha 

biçilmez olan “Mukaddes Emanetleri”, Mısır Seferi 

dönüşünde Topkapı Sarayı’na getirip, Hırka-i 

Saadet Dairesi’ne koymakla bizi şereflerin en yücesine 

eriştirmiştir. 

Yavuz’dan itibaren tatbik edilen güzel bir âdet 

de, Hırka-i Saadet Dairesi önünde, asırlar boyunca 

kırk hafıza 24 saat nöbetleşe okutulan Kur’an 

tilâvetidir. Bu uygulama, 1517’den 3 Mart 1924 

Halifeliğin ilgasına kadar sürmüş; ancak 67 yıl 

aradan sonra 15 Mart 1991’de yeniden başlatılmıştır. 

Halit Ziya Uşaklıgil, bu güzel uygulamanın 

Osmanlı insanı üzerindeki derin tesir ve yansımaları 

hakkında şu ilginç müşahedeleri nakletmektedir: 

“Uzaktan, yakından gelmiş vezir, vüzera, 

avamdan insanların, minareden duyulan 

ezan, huzurda okunan Kur’an-ı Kerim tilâvetleri, 

Hz. Muhammed (s.a.v.)’in hırkasını uzaktan gören, 

bir imkânını bulup yüzünü hırkaya sürebilen 

gözü yaşlı, gönlü huzur ve huşu dolan insanların 

59

manevî heyecanını gördüm. Kendimde, fena duygulardan 

arındığımı, ruhanî bir zevkle dolduğumu 

hissettim.” 

Yahya Kemal Beyatlı’nın, “Aziz İstanbul” isimli 

eserinde, daha da ileri gidip bu hususta vardığı hüküm 

ise, tüm ruhumuz ve benliğimizle tasdik edeceğimiz 

ebedî bir hakikattir: “Gezintilerimde bir 

hakikati keşfettim. Bu devletin iki manevî temeli 

vardır: Fatih’in, Ayasofya minaresinden okuttuğu 

ezan ki hâlâ okunuyor! Selim’in, Hırka-i Saadet 

önünde okuttuğu Kur’an ki hâlâ okunuyor!” 

60 

Ramazan’ın 15’inde 

Hırka-i Şerif’i Ziyaret 

Osmanlı’nın asırlar boyunca uyguladığı güzel 

manevî adetlerden biri de, ilk defa Yavuz Sultan 

Selim tarafından başlatılmış olan, her Ramazan 

ayının 15. gününde başta padişah olmak üzere, 

devlet erkânı, şehzadeler, hanım sultanlar, kadın 

efendiler, ikballer ve ustaların, en güzel elbiselerini 

giyerek büyük bir alay eşliğinde Hırka-i Saadet Dairesini 

ziyaret etmeleriydi. Harem, 1854’te Topkapı 

Sarayı’ndan Dolmabahçe’ye taşınınca bu merasim 

daha çok önem kazandı. 

Sultan II. Abdülhamid’in kızı Ayşe 

Osmanoğlu’nun ve diğer saraylıların hatıralarında 

naklettiklerine göre, arabalarla Topkapı’ya gelen 

harem halkını burada Harem Ağası karşılardı. 

Hırka-i Saadet’in kapısı açılınca, kadınlar rütbe sırasına 

göre dizilerek Hırka-i Saadet’e doğru ilerlerdi. 

Her tarafta buhurdanlarda yanan buhurun kokusu 

hissedilir, perdelerin arkasından çok güzel 

sesli bir müezzinin okuduğu Kur’an-ı Kerim duyulurdu. 

Daha sonra, büyük gümüş sandık içinde saklı 

bulunan altın anahtarla, hırkanın içinde saklı bulunduğu 

altın sandık, padişah tarafından açılır ve 

içerisinden büyük bir tazimle çıkarılan Hırka-i Şerif, 

önceden hazırlanan hususî bir masa üzerine konurdu. 

Hırka-i Şerif’e yüz sürüldükten ve padişah 

selamlandıktan sonra tekrar Harem’e dönülürdü. 

Bu bilgileri, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud 

ve Abdülmecid dönemlerinde çeşitli devlet kademelerinde 

görev almış ve Osmanlılarda törenlerle 


ilgili “Teşrifât-ı Kadîme” ismiyle eser kaleme almış 

Esad Efendi (1790-1848) de teyit etmektedir: 

“Ziyaret günü, sözü edilen devlet adamları, 

öğle namazını kıldıktan sonra Bâbü’s-Saade önüne, 

yani Kubbe-i Hümâyûn tarafına gelip, sağ tarafa 

vezirler ve ulema, sol tarafa ocak ağaları ile 

diğer devlet adamları oturup, sadrazamın gelmesini 

beklerler. Reisü’l-küttab’ın, şeyhülislamı 

evinden alıp Ayasofya Cami’ine götürdüğü haberi 

geldiğinde, sadrazam maiyetiyle birlikte camiye 

gider ve burada öğle namazını kılar. Bu sırada 

haberci çavuş, davetlilerin Bâb-ı Hümâyûn denilen 

kapıdan girmeye başladıklarını bildirir. Bunun 

üzerine sadrazam, maiyetini ve şeyhülislamı 

alarak Topkapı Sarayı’na gelir. 

Hep birlikte Bâbü’s-Saade’ye doğru yürürler. 

Hepsi birden Bâbü’s-Saade’den girerek Hırka-i Şerif 

Odasına gelirler. Birinci ve İkinci imam efendiler, 

Hırka-i Şerif’in konduğu sandığın önünde 

oturur ve bir miktar Kur’an okurlar. Kur’an okunduktan 

sonra padişahın kendisi sandığı açar ve 

Hırka-i Şerif’e yüz sürülmesine izin verir. İlk kez 

sadrazam yüzünü sürer. Yüz sürme işlemi, devlet 

adamlarının rütbelerine göre sırayı izler. Bu işlem 

bittikten sonra şeyhlerin her biri sandığın önüne 

gelir, önce dua eder, yüz sürer ve yerlerine dönerler. 

Sonra padişah dönüş için izin verir. Herkes dışarı 

çıkar... Ziyaret gününde yeniçeri ve diğer ocak 

erlerine baklava vermek gelenek olmuştur. Hırka-i 

Şerif’e yüz sürüldükçe, sadrazam ve silahtar, tülbent 

ile silip, yüz sürene bu tülbendi verirler. Yüz 

sürme işi bittikten sonra bu kısım altın maşrapa 

içinde yıkanır. Yıkanan yer nemli olduğundan öd 

ve anber yakılarak kurutulur.” 

Ali Seydi Bey’in “Teşrîfat ve Teşkilât-ı 

Kadîmemiz”inden öğrendiğimize göre padişahların, 

bayramın birinci günü sabah namazını Hırka-i 

Saadet Dairesinde kılmaları ve bayramla merasimini 

burada yapmaları; padişahların tahta çıkışlarının 

15. günü burayı ziyaret etmeleri; padişahın 

tahta çıkış merasimi tamamlandıktan sonra ölen 

padişahın naşının, tekfin işlerinin tamamlanmasını 

müteakip aynı daire önünde bekletilmesi de âdet 

olmuştu. 

Adı : Bilâl b. Rebâh 

Künyesi : Ebû Abdullâh (Ebû Abdukerîm, 

Ebû Abdurrahmân veya Ebû Amr) 

Nisbesi : Habeşî 

Doğum yılı : Hicretten 40 yıl evvel (M. 581) 

Doğum yeri : Arabis tan’ın batısındaki Serât 

veya Mek ke’de Cumah kabilesi 

Baba adı : Rebâh (köle idi) 

Anne adı : Hamâme (cariye idi) 

Eş(ler)i : Hind el-Havlâniyye 

Akrabaları : Hâlid adlı bir kardeşiyle Gufre 

veya Gufeyre adında bir kız kardeşi var. 

Oğulları : Tespit edilemedi. 

Kızları : Tespit edilemedi. 

Kabilesi : Habeşli 

İslâm’a girişi : İlk günlerde 

Sohbet süresi: 23 sene 

Rivayeti : 44 

Yaşadığı yer : Mekke, Medine, Şam 

Mesleği : Müezzinlik, Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’e yakın hizmet 

Hicreti : Medine 

Savaşları : Hz. Peygamber (s.a.v.) ile bütün 

savaşlara katıldı 

Görevleri : Müezzinlik, hazinadârlık, bekçilik, 

hizmetçilik 

Fizikî yapı : Uzun boylu, zayıf ve kuru yüzlü, 

kam burca, gür ve kır saçlı, siyah tenli. 

Mizacı : Azimli, sabırlı, kararlı, istikrarlı, 

duygusal. 

Sahabe Albümü 

Bünyamin ERUL* 

BİLAL B. RABÂH (r.a) 

Ayrıcalığı : İlk Müslüman olan köle ve ilk 

ezan okuyan müezzindir. 

Ömrü : 60-70 arası yaşlarda 

Ölüm yılı : H. 20. 

Ölüm yeri : Şam’da vefat etmiş ve orada 

medfundur. 

Ölüm sebebi : Hastalık olmalı 

Hakkında : Bir defasında Hz. Peygamber 

(s.a.v.) Bilal’e: “Bu gece cennette, önümde senin 

nalınla rının tıkırtısını duydum.” diyerek bunu 

hangi ameliyle elde ettiğini sormuş, o da her abdest 

aldıktan sonra “Allah Teâlâ’nın nasip ettiği 

kadar” nafile namaz kıldığından söz etmişti. 

Hz. Ömer: “Ebû Bekir efendimizdir; efen dimizi 

(Bilâl’i) azat etmiştir” derdi. 

Hadisleri : “Ömer hoşlanmadığı ve seni kıskandığı 

halde Sabah ve Yatsı namazlarını mescitte 

cemaatle kılıyorsun?’ diye sorulunca o: ‘Onu 

beni bundan men etmekten alıkoyan nedir (bilir 

misin)? Onu Peygamberimizin ‘Allah’ın hanım 

kullarını Allah’ın mescitlerinden men etmeyin!’ 

hadisi engelledi.” demiştir. Hz. Ömer namazda 

hançerlendiğinde o da oradaydı. 

Kaynaklar: İstîâb, I. 54-55; İsâbe, I. 326; Üsd, I. 

129-131, 1423; DİA, VI. 152-153; Müsned, VI, 12- 

14; İbn Sa’d, Tabakât, III. 232-239. 

*Prof. Dr. 

61

Kültür 

Fatih ÇINAR 

62 

20. yüzyılda 

‘Vahdet’ 

Neşvesİyle Parlayan Bİr Sİlsİle 


birliği’ şeklinde anlaşılan 

‘Vahdet-i Vücûd’ düşüncesi 

‘Varlığın 

Anadolu’da meşhur sûfî İbnü’l- 

Arabî ve talebesi Sadreddin Konevî ile büyük 

yankı bulmuş bir düşünce sistemidir. Bu düşünce 

sistemine göre, Allahu Teâlâ’nın dışındaki bütün 

varlıklar ‘gölge’ varlıklar hükmündedir. Gerçek 

anlamda ‘var’ olan Allahu Teâlâ’nın zatıdır. 

Kâinat, insan ve diğer varlıklar Allahu Teâlâ’nın 

tecelligâhıdır. Allahu Teâlâ’nın ilk olarak Hz. Muhammed 

(s.a.v.)’in nurunda (Nûr-i Muhammedî) 

tecelli etmesi ise bu sistem içerisinde insana verilen 

değerin bir göstergesi niteliğindedir. Vahdet 

fikrini benimseyen sûfîlerin düşünce sistemlerinde 

‘Dünya sevgisini kalpten çıkarma ve sadece Allahu 

Teâlâ’nın sevgisini kalbe hâkim kılma’ ilkesi 

çok önemli bir yer tutmaktadır. 1 

Bu düşüncenin yirminci yüzyıl Anadolu’sundaki 

önemli temsilcileri arasında Mustafa Çorumî 

(k.s.), Tokatlı Mustafa Hâkî (k.s.), Sivaslı Mustafa 

Takî (k.s.), Sivaslı İsmail Hakkı Toprak (k.s.) 

ve Darendeli Hulûsi Efendi(k.s.)’nin de yer aldığı 

Nakşî-Halidî silsilesine mensup sûfîler önemli bir 

yer tutmaktadır. 2 Yakın tarihimizin, siyasî, sosyal, 

ekonomik ve manevî cepheleri üzerinde son derece 

etkili olan bu isimler, tasavvufî kişilik/kimliklerini 

‘Vahdet’ fikri üzerine inşa etmişlerdir. Çalışmamızda, 

yakın tarihimizin gönül kahramanları olan 

bu sûfîlerin düşünce sistemlerinin merkezinde yer 

alan vahdet telakkilerini ve bu düşüncelerinin günlük 

hayatlarına yansımalarını incelemek istiyoruz. 

“Vahdet fikrinin en belirgin özelliklerinden birisi 

olan dünyanın geçici olduğu fikrine yer vererek 

sözlerine başlayan Çorumî, sonrasında Allah’tan 

başka bir şey/ağyar ile ülfet etmeyi büyük bir 

hata olarak kabul ettiğini ifade etmiştir.” 

Mustafa Çorumî, Mustafa Hâkî 

Efendi ve Vahdet Düşünceleri 

Ahmet Ziyâüddîn Gümüşhanevî, Abdullah 

Mekkî ve Yahya Dağıstanî gibi büyük isimlere 

hizmet eden ve onların manevî işaretleri 

ile Anadolu’ya gelerek tekkesini kuran Mustafa 

Çorumî, en çok varlığın birliği fikrinden hareketle 

halkı irşat etmeye çalışmıştır. O, şu şiirinde vahdet 

anlayışını açıkça ifade etmiştir: 

El çekmişem fânilere/ Menzil olan viraneden 

Lâhut eli menzil bana/Hâki diyarı neylerem 

Bülbül niçin verdin gönül/ 

Rengi solan bir goncaya 

Solmaz benim nazlı gülüm/Fani baharı neylerem 

Ağyâr ile yok ülfetim/Bigânedir dünya bana 

Canan ile vahdet gerek/ Kesrette yâri neylerem 3 

Vahdet fikrinin en belirgin özelliklerinden 

birisi olan dünyanın geçici olduğu fikrine yer 

vererek sözlerine başlayan Çorumî, sonrasında 

Allah’tan başka bir şey/ağyar ile ülfet etmeyi 

büyük bir hata olarak kabul ettiğini ifade etmiştir. 

Kesreti yani Allah’ın dışındaki varlıklar 

ile birlikte olmayı manevî ilerleme açısından 

tehlikeli bir nokta olarak gören Çorumî, ‘Cân’ 

diye ifade ettiği Allahu Teâlâ ile ‘Vahdet’ şuuruna 

erebilmeyi hedef olarak benimsediğini anlatmıştır. 

63

Çorumî’den sonra irşat makamına geçerek insanlara 

istikamet ve sevgi pusulası ile yön gösteren 

Mustafa Hâkî Efendi de üstadı gibi düşünce 

sisteminin merkezine ‘Vahdet’ anlayışını yerleştirerek 

hareket etmiştir: 

Hem de bak yine yemiş laklakayı çokça demiş 

Men arafe 4 bilememiş mayesi bi-pak dediler 

Dünyayı bir yana koyup hali kanaate doyup 

Varlığını cümle soyup kalmalı çıplak dediler 

Menzilini buldu bulan var yürü sen böyle dolan 

Gördü beni arif olan kupkuru kavlak dediler 

Sıdk ile gûş eyle cevap işte budur râh-ı sevap 

Mahlemiz oldu turap ahiri toprak dediler 5 

Üstadı gibi şiirinde dünyanın geçiciliği üzerinde 

duran Hâkî Efendi, nefsinin, dünyanın geçiciliğini 

anlamaktan uzak, kemale eremeyen bir nefs 

olduğundan bahsetmiştir. Dünya için, çok uğraş 

vermenin ne denli yanlış bir davranış olduğunu 

belirten Hâkî Efendi, dünya hayatında önemli 

olanın, bireyin Hak yolunda canla başla çalışması 

olduğunu belirtmiştir. Bundan sonra Hâkî Efendi, 

Hakk’a vâsıl olmak isteyen kimseler için yapılması 

zorunlu olan ilkeleri sıralamaya başlamıştır. 

Buna göre, Hakk’a ulaşmak isteyen kimse, dünyaya 

değer vermemeli, kanaat sahibi olmalı ve benliğinden 

vazgeçmelidir. 

Mustafa Takî Efendi ve 

İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak 

Efendi’de Vahdet Düşüncesi 

Mustafa Hâkî Efendi’nin vefatından sonra irşat 

makamına geçen Mustafa Takî Efendi de üstatları 

gibi ‘Vahdet’ eksenli hizmet anlayışına hız 

kesmeden devam etmiştir. O; 

Vahdeti ehadiyyettir diyarları bir bir 

Hep seyri güzar ettirilir sâlike bir bir 

mısralarında vahdet fikrinin, kendisini Allahu 

Teâlâ’ya adayanlara süratli bir ilerleme kazandıracağını 

açıkça ifade etmiştir. 6 Yine Takî Efendi’den 

sonra gönüllere yön veren İsmail Hakkı Toprak 

Efendi ise; 

Gel beri gel mâsivâdan uzlet et 

Ba’dehu Mevlâ ile var sohbet et 

Sivâ kaydından azâd olmaya sa’y eyle erkenden 

Ki zira râh-ı ıtlak içim mâni’dir kuyûd ey dil 7 

dizeleri ile ancak Allahu Teâlâ’nın dışındaki her 

şeyden vazgeçme suretiyle Mevlâ’ya vasıl olunacağını 

ve bu engelin aşılması gereken önemli bir 

engel olduğunu belirtmiştir. 

Hulusî Efendi ve Vahdet Anlayışı 

Bu silsilenin son halkası olan Darendeli Hulûsi 

Efendi de 

Bu âlem-i kesretde gizli halvete erip 

Vahdet ile bir olup ol bî-nisân olaydı. 

Görünen ol, gören ol, aralıkta kimse yok. 

Yokluk ilinde varlık, cümle canan olaydı 8 

dizeleri ile üstatları ile aynı olan kanaatini dile 

getirmiştir. O, açık bir şekilde her şeyde Allahu 

Teâlâ’nın görüldüğünü O’ndan başka bir şeyin 

gerçek anlamda var olmadığını ve var olmak için 

yok olmak gerektiğini kendine has üslubu ile dile 

getirmiştir. Ardından; 

Kim daldı vahdet bahrına, ere hakîkat şehrine. 

Yârın muhabbet bezmine, cânını kurbân eyledi 9 

ifadeleri ile ancak vahdet denizine dalan kimselerin 

yani Hak’tan başka hiçbir şeye varlık izafe etmeyenlerin 

hakikat şehrine varabileceklerini belirtmiştir. 

Sonuç 

Daha birçok söz ve şiirleri ile vahdet anlayışlarını 

dile getirmemiz mümkün olan bu gönül insanlarının 

vahdet düşüncelerine genel olarak baktığımızda 

dünya sevgisini kalpten çıkarıp Allah 

sevgisi ile kalbi doldurabilmenin endişesine sahip 

olduklarını görürüz. Onlara göre fani olana gönül 

“Hulûsi Efendi (k.s.) vahdet 

denizine dalan kimselerin 

yani Hak’tan başka hiçbir 

şeye varlık izafe etmeyenlerin 

hakikat şehrine varabileceklerini 

belirtmiştir.” 

vermek doğru bir davranış değildir. Yine onlara 

göre dünya gönülden çıkarılıp Allah sevgisi gönlü 

kaplayınca eşyaya, insana ve bütün yaratılmışlara 

kişinin bakışı değişecektir. Allah sevgisi ile hareket 

eden bir kimse yaratılmışa hizmeti Yaratan’a 

hizmet olarak görecek ve bu şuur ile dünya-ahiret 

dengesini gözeterek hayatını anlamlı kılmaya 

çalışacaktır. Bütün yaratılmışlara ilahi tecellilere 

mazhar olması yönüyle bakıp şefkat ve merhamet 

penceresinden onları değerlendirecektir. Dolayısıyla 

adalet, birlik ve beraberlik, aşk, sevgi ve saygı 

gibi birçok değer ve ilerleme aşamalarını hayatında 

başarıyla gerçekleştirecektir. 

Bu zikredilen hasletlerden dolayı olsa gerek 

parçalanmış bir toplumda Mustafa Çorumî’nin 

gerçekleştirmeye çalıştığı birlik projesi; Mustafa 

Hakî Efendi’nin Tokat Ali Paşa Cami imam-hatipliği 

ve Son Osmanlı Mebusan Meclisi’ndeki birlik-beraberlik 

gayretleri; Mustafa Takî Efendi’nin 

öğretmenlik ve ilk TBMM’deki mebusluk sürecinde 

vatan, millet ve maneviyat uğrunda can verecek 

seviyede bir kardeşliği tesis etme çabaları; İsmail 

Efendi’nin cami, yol, köprü yapımı ve gönül 

kazanmaya yönelik hizmet felsefesini hayata geçirerek 

sergilediği birlik-beraberlik heyecanı ve 

Hulûsi Efendi’nin kütüphanesi, imam-hatiplik 

hizmetleri ve vakıf faaliyetleri çerçevesinde oluşturduğu 

birlik ve kardeşlik ruhu varlığın özünde 

gördükleri birlik/vahdet fikrinin maddî âlemdeki 

karşılığını elde etmeye yönelik faaliyetlere dönüşmüştür. 

Onlar, sevgi, saygı, kardeşlik, hoşgörü, 

sabır, tevazu ve daha birçok güzel ahlak ilkesi ile 

varlığın özündeki birliği inanan gönüllere hatırlatarak 

tefrika, kargaşa ve ayrılıktan uzak durmanın 

önemini anlatmaya çalışmışlardır. 

Her zamankinden daha fazla birlik ve beraberliğe 

ihtiyaç duyduğumuz bugünlerde varlığın 

özünde görülen birliği inanan gönüllerde de görebilmek 

ümidi ile… 

1 Sadreddin Konevî, en-Nusûs fî tahkîki tavri’l-mahsûs, (Vahdet-i Vücûd ve Esasları), 

Çev: Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul 2004, s.7-108. 

2 Çorumî 1906, M. Hâkî 1921, M. Takî 1925, İsmail Efendi 1969 ve Hulusî Efendi 

1991 yılında vefat ettikleri için ‘yirminci yüzyılda bu silsile içerisinde yer alanların 

vahdet fikri’ şeklinde çalışmamızı şekillendirdik. 

3 Hamdi Ertekin, “Son Dönem İskilipli Âlimler”, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli 

Âlimler Sempozyum Bildirileri, TDV Yay., Ankara 1998, s.409-410; Fatih 

Çınar, ‘İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak’ın Tokatlı Üstadı: Mustafa Hâkî Efendi’, 

Bir Gönül Eri: İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak, Buruciye Yay., Sivas 2010, s.78. 

4 Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.262 (Hadis No:2532). 

5 Mehmet Fatsa, Tasavvufta Mekkî Kol, Mavi Yayıncılık, İstanbul 2000, s.119. 

6 Çınar, Mustafa Hâkî Efendi’, s.93. 

7 H. İbrahim Şimşek, ‘İsmail Hakkı Toprak’ın Bazı Tasavvufî Görüşleri’, Bir Gönül 

Eri: İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak, Buruciye Yay., Sivas 2010, s.284. 

8 Osman Hulusi Ateş, Divan-ı Hulusi-i Dârendevî, haz. Mehmet Akkuş ve Ali Yılmaz, 

Nasihat Yayınları, İstanbul 2006, s.290. 

9 Ateş, Divan, s.300. 


65 

Dipnot

Edebiyat 

Vedat Ali TOK 

66 


HİLYE-İ 

HÂKÂNÎ 

Edebiyatımızda Peygamber Efendimizin 

fizikî ve rûhî güzelliklerini anlatan 

pek çok eser yazılmıştır. Hilyelerin 

mensur ya da manzum olma şartı yoktur. “Yâ 

Ali, hilyemi yaz ki vasıflarımı görmek, beni görmek 

gibidir.” mealindeki hadîs, şairlerimiz arasında 

revaç bulmuştur. Yazarların ve şairlerin bu 

husustaki en büyük kaynakları da Hz. Ali’nin Peygamber 

Efendimiz ile ilgili söyledikleri olmuştur. 

Türk edebiyatında hilye türünün ilk örneğini 

Hâkânî Mehmed Bey (?-1606) vermiştir. “Hilye-i 

Hâkânî” diye bilinen eserin tamamı 712 beyittir. 

Bu esere daha sonra, çok sayıda nazîre yazılmıştır. 

Eser mesnevi şeklinde yazılmış olup, dili ve anlatımı 

yalındır. Şair, Peygamber Efendimizin yüzü 

ile ilgili hususları dile getiriyor. 

1 İttifak itdi bu mânâda ümem 

Ezherü’l-levn idi fahr-i âlem 

(Bütün ümmet Peygamber Efendimizin yüzünün 

aydınlık, parlak olduğu hususunda birleşmiştir.) 

2 Yüzünün hâli idi ağı katı 

Ruhların sâf idi sâfî sıfatı 

(Yüzünün akı lekesiz bembeyazdı, yanakları da 

yüzü gibi tertemizdi.) 

3 Reng-i rûyu gül ile yek-dil idi 

Gül gibi kırmızıya mâ’il idi 

(Yüzünün rengi gül rengiydi. Yani gül gibi kırmızıya 

çalıyordu.) 

4 Kaplamışdı yüzünü nûr-ı sürûr 

Sûre-i nûr idi yâ matla’-ı nûr 

(Onun yüzünü sevinç nûru kaplamıştı. Çünkü 

o yüz yâ Nûr Sûresi, ya da güneşin doğuş yeriydi.) 

Bu beyitte Peygamber Efendimizin yüzünün 

parlaklığına temas edilirken aynı zamanda Nûr 

Sûresine de telmihte bulunuluyor ki Peygamberi- 

mizin yüzü daima Nûr Sûresine teşbih edilir. Saçları 

ise siyahlığından dolayı “Velleyl” ile tarif edilir. 

5 Mushaf-ı hüsn idi ol vech-i cemîl 

Hatt-ı ruhsâresi nass-ı tenzîl 

(O gül yüz, güzellik mushafıydı, yanağındaki 

yazıyı andıran tüyler, indirilen Kur’ân’ın gerçek 

deliliydi.) 

Burada Peygamber Efendimizin yüzü Kur’an 

sayfasına, yüzündeki tüyler ise yazılara (âyetlere) 

benzetiliyor. “Hat” kelimesi hem yazı hem de yüzdeki 

tüyler anlamındadır. Şair bu kelimeyi tevriyeli 

olarak kullanıyor. 

6 Gün yüzünden utanıp âb-ı hayât 

Meskenin etdi verâ-yı zulumât 

(Ölümsüzlük suyu, güneş gibi parlayan yüzünden 

utandığı için karanlıklar ötesinde yerleşti.) 

Bu beyitte “âb-ı hayât” (ölümsüzlük suyu) 

mazmununa işarette bulunuluyor. Âb-ı hayât, efsaneye 

göre karanlıklar ülkesinde bir yerdedir. 

Şair bu durumu bildiği halde, âb-ı hayatın karanlıklar 

ötesinde bulunma sebebini, suyun Peygamber 

Efendimizin parlak yüzünü görüp, kendi parlaklığından 

utanmasına bağlıyor, böylece hüsn-i 

talil sanatı yapıyor. 

7 Vech-i berrâkının ashâb-ı safâ 

Humreti gâlib idi der hattâ 

(Ashap, Peygamber Efendimizin aydınlık yüzünün 

biraz fazlaca kırmızı olduğunu söylerdi.) 

8 Gökde olmuşdu o rûy-ı rengîn 

Şem’-i cem’-i harem-i illiyyîn 

(O parlak yüz, gökte gizli ve mukaddes yerlere 

ait toplantıların mumuydu.) 

Şair, Peygamber Efendimizin yüzünün parlaklığını 

güneşe benzetmektedir. 

67

9 Ana vermişdi kemâl-i zînet 

Kâtib-i çehre-guşâ-yı fıtrat 

(O’na, yaratılış çehresine şekil veren Kâtib, 

bütün güzelliği vermişti.) 

10 Arak-âlûd olıcak ol sultân 

Gül-i pür jâleye benzerdi hemân 

(O sultan tere bulanınca üzerine çiğ düşmüş 

güle benzer.) 

Peygamber Efendimizin terlerinin gül gibi 

kokmasına telmihte bulunulurken, ayrıca güzel 

bir tasvirde de bulunuyor. 

11 Hem demişler dürür eşrâf elhâk 

Ârız-pâk arak-nâk olıcak 

(Ayrıca, büyükler, “Doğrusu temiz yanağı terleyince,) 

12 Dâne-i dürr gibi rûyında teri 

Hoş-nümâ eyler idi ol güheri 

(Yüzünde inci tanesi gibi duran ter, o cevheri 

güzelleştirir” derler.) 

13 Şem’-i ruhsârı dönerdi mâha 

İki kandîl idi arş-ı ilâha 

(Yanaklarının mumu aya benzerdi ve sanki 

kutsal arş’ın iki mumuydu.) 

14 Itr-ı hûbıyla pür olurdu meşâm 

Bûy-ı misk idi yâhûd anber-fâm 

(Burunlar, onun amber veya misk kokusunu 

andıran güzel kokusuyla dolardı.) 

15 Terlese ol gül-i gülzâr-ı sürûr 

Cûş ederdi sanasın kulzüm-i nûr 

(O mutluluk bahçesinin gülü terlediği zaman, 

nûr denizi dalgalandı sanırsın.) 

16 Nitekim şu’le-i şem’-i hâver 

Berk ururdu ruh-ı pâkinde o ter 

(Nitekim gün doğusu mumunun ışığı olan o 

tertemiz yanağında şimşek gibi parlardı.) 

17 Olup envâr-ı ruhı iki alev 

Der ü dîvâra salardı pertev 

(İki aleve benzeyen iki parlak yanağı her yanı 

aydınlatırdı.) 

18 Berg-i gül gibi o rûy-ı nîgû 

Terlediğince olurdu hoş-bû 

(O güzel yüz, gül yaprağı gibi terledikçe daha 

hoş kokular saçardı.) 

19 Gördü Kevser arak-ı gül-bûyın 

Nice akmasın ağzı suyın 

(Cennetteki Kevser ırmağı onun gül kokan terini 

gördü, nasıl ağzının suyunu akıtmasın.) 

20 Dahî sîmâ-yı şerîfinde anun 

Bilinürdi garazı ol cânun 

(Ayrıca onun şerefli yüzünde, niyetinin ne olduğu 

sezilirdi.) 

21 Nûr idi âyine-i vech-i Nebî 

Zâhir olurdu rızâ vü gazabı 

(Peygamber Efendimizin yüzünün aynası 

nûrdu; onda rızâ ve gazap açıkça görünürdü. (Kalbinde 

olan yüzüne yansırdı.)) 

22 Kendi nefsi içün ol pâk-neseb 

Etmedi kimseye ömründe gazab 

(O soyu temiz, kendisi için ömrü boyunca kimseye 

gazap etmedi.) 

23 Olmadı hergiz o la’l-i nâ-yâb 

Hiç kimseyle cihânda şeker-âb 

(O, eşsiz yâkut dudaklı, dünyada kimse ile kırgın 

olmadı.) 

DURUP O’NA DÖNMELİYİM 

Arif bir temennayla selama dursun cismim 

Arza değsin başım, araza sığsın sesim 

Göğsümde birleştirip avuçlarımı 

Güzel huylu, tatlı dilli olmak ne iyi 

Yine de en güzeli kendi dilimden dinlemek 

O nebevi türküyü 

Baksana âlem hakikat dönüyor 

Döndükçe bu âlem, eşya kanıyor 

“Sus!” dedi bana Tebrizli bir münzevi 

“Derdinin dermanı daha çok lâle yakın değil mi?” 

Yıpratılmış bir hazan 

Göz istemez açılmayı bazen 

Bir sancı harelenir 

Yüreğinde sudan da ince 

Oysa şahitlik lazım feleklerin 

Kaygısız raks edişine 

Kordan kadeh kırıldı çoktan 

Badesi zemine yâr oldu belli 

Bir yanı toprağın altında 

Bir parçası üstünde sözün 

Kırılgan, kımıltısız ve sitemli 

Her gelin gidecek 

Her düğün kalacak bir gün 

Ağlamak gereksiz 

Bilirim bu da geçer 

Bir çift yıldız müjde verir 

Ne zaman kalsam naçar 

Aklımın zümrütten sahilinde 

“Subhanallah” diyen yanım 

Durup yalnız O’na dönmeliyim 

Hatice EĞİLMEZ KAYA 


69

Tarih 

Resul KESENCELİ 

SULTAN 

ABDÜLAZİZ 

70 


Sultan Abdülaziz, 

1861 yılında 32. Osmanlı 

Padişahı olarak 

tahta çıktığında henüz 31 yaşındaydı. 

Şehzadelik yıllarında, 

mütevazı bir hayat tarzı benimseyeceğini, 

israfa karşı politikalar 

uygulayacağını söyleyip insanların 

takdirini toplamış ve 

nitekim sözlerinde de durmuştur. 

Nihayetinde Sultan Abdülaziz 

hem mâlî açıdan Avrupa’ya 

karşı borç içinde bir Osmanlı 

Devleti teslim almış, hem de saltanat 

hususunda sorunları beraberinde 

getiren yeni bir dönemi 

yönetmek durumunda tahta 

oturmuştur. 

Sultan Abdülaziz’in 

Avrupa Seyahati 

Sultan Abdülaziz, Avrupa’yı 

sadece seyahat ve ikili ilişkiler 

kurmak amacıyla ziyaret 

eden ilk Osmanlı padişahıdır. 

Seyahat 46 gün sürmüştür. 

İlk davet Fransa İmparatoru 

III. Napolyon’dan, onur konuğu 

sıfatıyla gelmiş, daha sonra 

İngiltere Kraliçesinin daveti 

bunu takip etmiştir. 1 Elli altı kişiden 

oluşan bir heyet şeklinde 

Avrupa’ya seyahat etmişlerdir. 

Bu seyahat Osmanlı Devleti’nde 

bir ilk ve son olmuştur. Bu gezi 

neticesinde birçok yenilik ve 

ilerlemeye öncülük edecek fikirler 

edinilmiştir. Bir Osmanlı padişahı 

olarak Avrupa’ya seyahat 

davetinden sonra Sultan Abdülaziz 

bu davete olan cevabı vermekteki 

zorluğunu Başmabeyin- 

cisi Mehmet Bey’e şöyle aktarır: 

“Zaman zaman ne isterdim, bilir 

misin? Ya Kapalıçarşı’da, ya 

Asma altında küçük bir dükkân 

olan esnaf, ya bir zanaatkâr olayım, 

sabah evimden çıkayım, 

işime geleyim, akşam Allah ne 

verdi ise onunla çoluk çocuğumun 

nafakasını alayım… Şu Ali 

ile Fuad ille de Frengistan’a gitmeli 

derlerken de ne isterdim 

bilir misin? Cebinde harçlığı 

olan hali vakti yerinde unvansız, 

makamsız kişi olarak Avrupa’ya 

gitmek… Ben de istemez miyim 

oraları görmek? Amma gel gelelim, 

bu koskoca ülkenin padişahısın, 

cümle âlemin gözleri 

senin üzerinde… Neylersin ki 

bu tac u tahtın da esareti var…” 2 

Ayrıca Sultan Abdülaziz 3 Nisan 

1863 senesinde Mısır’a, Yavuz 

Sultan Selim’den sonra ayak basan 

ilk Osmanoğlu olarak tarihe 

geçmiştir. Bu ziyaret esnasında 

at üzerinde Kahire’yi gezen padişaha 

halk yoğun şekilde sevgi 

gösterilerinde bulunmuştur. 3 

Sultan Abdülaziz’in 

Katline Doğru 

Osmanlı Devleti Batı’ya karşı 

imajını yenilemiş, donanmasını 

güçlendirmiş yeniden cihan 

devleti olma yolunda ilerlerken 

içeriden ve dışarıdan müdahalelerle 

tekrar boyunduruk altına 

alınmak istenmiştir. Bu sürece 

giden yolda devlet bürokrasisi 

ve sıkıntılı siyasî yapı 1871 senesinde 

sadrazam Ali Paşa’nın vefatıyla 

başlamıştır. Maalesef bu 

kadar büyük bir cihan devletinin 

yönetilmesi kolay değildi. Güçlenen 

Osmanlı Devleti içerde, yetkileri 

Tanzimat’la birlikte artan 

hırslı ve kötü niyetli bürokrat 

ve paşaların ortaya çıkması ile 

padişahın otorite boşluğundan 

faydalanarak har vurup harman 

savurmuşular, dışarıda ise güçlenen 

Osmanlı’nın artan düşmanları, 

bu paşaları kullanarak 

doğrudan ya da dolaylı müdahaleleriyle 

Osmanlı Devleti’nin 

eski günlerine dönmesine müsaade 

etmemişlerdir. 1876 darbesi 

ve Sultan Abdülaziz’in katline 

giden yolda ülkedeki siyasî 

istikrarsızlık ana sebeplerden 

biriydi. 1871 senesinden sonra, 

yani 11 sene içinde1882’ye kadar 

tam 24 hükümet değişmiş 

durumdaydı. 4 Padişah üzerinde 

çok önemli bir etkisi olan Tanzimat 

hükümetlerinin bu denli istikrarsız 

ve farklı oyunlar içinde 

olması Osmanlı Devleti’nin 

sonunu getiren bu elem verici 

hadiseye 1876 askerî darbesi ve 

Sultan Abdülaziz’in öldürülmesine 

giden acı olay zemin hazırlamıştır. 

Bu siyasî istikrarsızlıklara 

ek olarak isyanların çıkması 

Osmanlı’yı zor duruma düşürmüştür. 

Karadağ isyanı, 

Sırp isyanı, Eflak-Boğdan olayları, 

Bosna Hersek isyanı, Bulgar 

isyanı, Girit isyanı, Yemen 

isyanı, Lübnan olayları ve Mısır’daki 

veraset sorunu Osmanlı 

Devleti’nde bazı iç karışıklıklara 

ve otorite kaybına yol açmıştır. 

71

Özellikle Mısır’daki veraset sorunu 

Osmanlı Devleti’nde padişahın 

otoritesini sarsan önemli 

bir olaydır. 1863 senesinde 

Yavuz Sultan Selim’den sonra 

Mısır topraklarına ayak basan 

ilk Osmanoğlu olan Sultan 

Abdülaziz’in tek amacı Mısır’a 

sahip çıkmak ve merkeze olan 

bağlılığını güçlendirmekti. Oysaki 

1867 senesinde Mısır valiliği 

babadan oğula geçerek, Mısır 

valilerine “Hıdiv” unvanı verilmiş, 

Mısır Hıdivleri iç işlerinde 

tam yetkiye kavuşmuştur. Bu 

olay çok derin bir otorite yıkımına 

neden olmuştur. 5 

72 

1876 Darbesi 

Gerçekleşiyor 

Darbe 31 Mayıs 1876 tarihinde 

yapılacaktı. Veliaht Murad 

askerin gelip kendisini dışarı 

çıkarmasını emretti. Darbe 

başarı kazanmazsa, amcasına 

karşı masum olduğunu iddia 

edecekti. Ancak Süleyman 

Paşa’nın Hüseyin Avni Paşa ile 

görüşmesi neticesinde darbenin 

bir gün öncesine, 30 Mayıs sabahına 

alınması, veliahda haber 

verilmedi. Hüseyin Avni, Midhat 

ve Rüşdü Paşalarla Hayrullah 

Efendi, darbenin öğle vakti 

yapılmasında çok ısrar ettiler. 

Çünkü o sırada dördü de kabine 

toplantısında, Bab-ı Ali’de bulunacaklardı. 

Darbe başarılamadığı 

takdirde, suçu Süleyman Paşa 

ile Harbiye öğrencilerinin üzerine 

atıp kendi şahıslarını sigortalamak 

istiyorlardı. Süleyman 

Paşa ise eylemin sabaha karşı 

gerçekleştirilmesi gerektiğini 

bildirdi. 300 harbiye talebesi ve 

Türkçe bilmeyip İstanbul’a yeni 


gelen Suriyeli Arap bölükleri 

ile Dolmabahçe Sarayına geldi. 

Bunlara, düşmanlara karşı padişahı 

korumak için sarayın muhasara 

edileceği söylenmişti. 6 

Nitekim darbe gerçekleşmiş 

ve Sultan Abdülaziz tahtından 

indirilmişti. Daha sarayda iken 

Sultan Murad’ın cülus toplarının 

seslerini işitmiş ve kaderine razı 

olarak darbeyi bizzat gerçekleştiren 

Süleyman Paşa’ya refakat 

ederek kayıklara binmeye doğru 

yol almıştır. 30Mayıs 1876 

yılında gerçekleştirilen bu darbe 

şeyhülislâmın fetvası ile halka 

duyurulacak ve yeni padişah 

ilan edilecekti. Bu nokta da Şeyhülislam 

Hayrullah Efendi’nin 

bu darbedeki önemi artmaktadır. 

Hayrullah Efendi ise istenilen 

fetvayı yayımlar. 7 

“Halife olan kişi, deli ve politikadan 

anlamaz olup, devlet hazinesini 

milletin takat ve tahammül 

edemeyeceği mertebede 

şahsî masraflarına sarf etmekle, 

din ve dünya işlerini karıştırmakla 

yani dinden sapmakla 

makamında kalmış olsa, tahttan 

indirilmesi lazım olur mu? 

Cenab-ı Hak bilir ki, olur.” 

Fetvada belirtildiği gibi bir 

padişahın tahttan indirilmesi 

için bir padişahın hem aklen, 

hem de dinen kusurlu olması 

gerekir. Halk üzerinde bu sözlerin 

tesiri çok büyüktür. Bu fetvayı 

yazması için önce Peygamber 

Efendimiz ’in torunlarından 

Şerif Abdülmuttalib Efendi ile 

irtibata geçildi. Ancak Abdülmuttalib 

Efendi buna rıza göstermedi. 

Sultan Abdülaziz 

Cinayeti 

Abdülaziz’in Topkapı 

Sarayı’ndan Feriye Sarayı’na taşınışının 

ikinci günü (4 Haziran 

1876) Osmanlı tarihinin en 

acı vakalarından biri yaşandı. 

O sabah Abdülaziz abdest alarak 

sabah namazına durmak 

amacıyla odasından dışarı çıktı. 

Daha sonra sarayda görevli Fahri 

Bey ile karşılaşıp selamlaştıktan 

sonra odasına dönüp sakalını 

düzeltmek için bir ayna ve 

makas istediğini iletti. Saraydaki 

diğer nöbetçiler eski Sultanı 

kontrol ettikten sonra durumu 

Valide Sultan’a bildirdiler. Valide 

Sultan durumu kendi gözleri 

ile görmek için Abdülaziz’in yanına 

giderken kapının içeriden 

kitlendiğini gördü. Ayrıca içeriden 

de birtakım iniltiler işittiler. 

Kapı kırılıp içeri girildiğinde 

manzara gerçekten feciydi. Abdülaziz 

kolu sıvalı, başı açık olarak 

odanın yan minderi üzerinde 

yan tarafına yatmıştı. İki bileklerinden 

de kanlar fışkırıyor ve 

son nefesini vermek üzereydi. 

Yanı başında rahlenin üzerinde 

sayfası açık biçimde Kur’an-ı 

Kerim duruyordu. Durumu haber 

alan Hüseyin Avni Paşa kayığına 

atlayarak 20 dakika gibi 

bir sürede olay yerine ulaşır ve 

Sultan Abdülaziz’in cansız bedenini 

olay yerinden uzaklaştırır. 

Cenazenin otopsisi yapılması 

için Dr. Marko Paşa olay 

yerine gelen ilk doktorlardandır. 

Detaylı bir inceleme yapılmadan 

Hüseyin Avni Paşa’nın 

isteği doğrultusunda bir rapor 

hazırlanır. Raporda imzası olan 

19 doktordan yalnızca bir kaçı 

Abdülaziz’in kesik bileklerini inceleme 

fırsatı bulduğu söylenebilir. 

Cenazeyi görmeden rapora 

imza atmayan bazı doktorların, 

Serasker Hüseyin Avni Paşa tarafından 

rütbelerinin söküldüğü 

belgelerle sabittir. Rapor birçok 

açıdan yanlışlıklarla dolu olmasına 

rağmen, kesinlik belirten 

bir intihar vakası olduğuna 

dair bir cümle de yer almamıştır. 

Birçok adlî tıp uzmanı bir kişinin 

iki bileğini kesme ihtimalinin 

olmadığı görüşünde 

birleşmiştir. 

II. Abdülhamid döneminde 

kurulan Yıldız Mahkemesi 

sorgularında ve sonuçlarında 

bu vakanın intihar vakası olmadığı, 

aksine bizzat cinayet 

olduğu ispatlanmıştır. Feriye 

Sarayı’nda göreve başlayan 

üç bahçıvan Cezayirli Mustafa 

Pehlivan, Yozgatlı Pehlivan 

Mustafa Çavuş ve Boyabatlı 

Hacı Mehmet Pehlivan 

Çavuş; Hüseyin Avni Paşa tarafından 

görevlendirilmişler 

ve Sultan Abdülaziz’in katilleri 

olduğu mahkeme kararlarıyla 

sabitlenmiştir. Sultan 

Abdülaziz’in çıplak bedenini görebilen 

Sultan Ahmet Camii vaizi 

ve başimamı Ömer Efendi’dir. 

Ömer Efendi padişahın cenazesini 

yıkamış ve Abdülaziz’in kalbi 

üzerinde mor ve büyük bir 

leke olduğunu yeminle beyan 

etmiştir. Mahkemede teşhir edilen 

padişahın hırkasının kalbin 

üzerine isabet eden kısmındaki 

delik ise meseleyi daha da ciddi 

bir konuma getirmiştir. İşte bu 

ifade olayın cinayet olduğu şüphesini 

daha da kuvvetlendirmiştir. 

Olayın bir intihar değil cina- 

yet olduğunun anlaşılması ise II. 

Abdülhamid döneminde kurulan 

Yıldız Mahkemesi sonucunda 

ortaya çıkacaktır. 8 

İntikamın Alınması 

Sultan Abdülaziz ve ailesi 

saraydan kayıklarla Topkapı 

Sarayı’na götürülürken padişahın 

hanımlarından Neş’erek Kadın 

Efendi’nin omzundaki şal da çe- 

kilmiş ve geri verilmemişti. Sağanak 

yağmurlu bir havada bu muameleye 

maruz kalan Neş’erek 

Kadın Efendi, daha sonra rahatsızlanarak 

Abdülaziz’den bir 

hafta sonra vefat etmiştir. Sultan 

Abdülaziz’in tahttan indirilmesi, 

ardından katledilmesi ve 

Neş’erek Kadın Efendi’nin vefatı 

dönülmez intikam hislerinin 

oluşmasına neden olmuştu. 

İntikam fikrindeki kimse 

Abdülaziz’in kayın biraderi olan 

Neş’erek Sultan’ın kardeşi Çerkez 

Hasan Bey’dir. Bu olaylara 

sebep olan darbeci paşalar ve diğer 

askerlere karşı intikam duygusuyla 

15 Haziran 1876 günü 

Mithat Paşa’nın konağını basmaya 

karar verir. Konakta toplantı 

yapılmaktadır. Toplantıya 

Mithat Paşa başta olmak üzere 

toplam 13 kişi katılmıştı. Konağa 

silahla baskın yapan Çerkez 

Hasan, Hüseyin Avni Paşa 

ve Raşid Paşa olmak üzere 5 kişiyi 

öldürmüş 10 a yakın kişiyi 

de yaralamıştır. Kendisi 

ise 17 Haziran 1876 günü 

sabah namazından sonra 

Bayezid Meydanındaki 

Serasker Kapısı’nın önündeki 

dut ağacına asılarak 

idam edilmiştir. Cesedi iki 

gün teşhir edildikten sonra 

Edirnekapı Mezarlığına 

defnedilmiştir. Korkusuzca 

hareket etmiş, hunharca 

öldürülen kayınbiraderi, 

Abdulaziz Han’ın öcünü almış 

sonra da direnmeyerek 

teslim olup idam edilmiştir. 

Abdülhamid Han tahta 

geçince Çerkez Hasan’a 

bir mezar yaptırıp kitabesini 

yazdırmıştır. 9 

Dipnot 

1 Nejdet Gök, Mütercim Halim Efendi’nin Notları 

Çerçevesinde Sultan Abdülaziz’in Avrupa Seyahati 

ve Sonuçları, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar 

Dergisi, 2012, S, 7 

2 Cemal Kutay, Avrupa’da Sultan Aziz, Şile Matbaası, 


3 Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi C.7, Ötüken 

Yayınevi, İstanbul 1978. 

4 Yılmaz Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, Babıali 

Kültür Yay. , İstanbul 2010. 

5 Abdullah Özkan, Osmanlı Tarihi, Boyut Yay. ,İstanbul 

2009. 

6 Yılmaz Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, Babıali 

Kültür Yay. , İstanbul 2010. 

7 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Sultan Abdülaziz 

Vak’asına Dair Vakanüvüs Lütfi Efendi’nin Bir Risalesi, 

C.LI, 1943. 

8 Ramazan Balcı, Beyaz Atlının Ölümü Sultan Abdülaziz, 

Nesil Yay., İstanbul 2007. 

9 Aziz Üstel, Abdulaziz Han’ın Öcünü Alan Çerkez 

Hasan Bey, Tımeturk, 31 Mayıs 2012. 

73

Kitap 

Muharrem AKIN 

ASHAB-I BEDİR 

Nasihat Yayınları 

2013’ün ilk 

ayında yeni bir yayını okurlarıyla 

buluşturdu: Ashab-ı 

Bedir’in İsimleri ve Fazileti. 

Eseri yayına hazırlayanlar 

Prof. Dr. Ünal Kılıç ve Hattat 

Cafer Kelkit. 

Kitap, Takdim yazısıyla 

başlıyor. Sonraki bölümlerin 

başlıkları şöyle: 

Bedir Gazvesi’nin 

Önemi ve Ashab-ı 

Bedir’in ISBN: 978-9944-774-27-7 Fazileti 

Bedir Ashabını Anmanın 

Fazileti 

Ashab-ı Bedir’in İsimleri (Latin Alfabesi ile) 

Ashab-ı Bedir’in İsimleri (Arap Alfabesi ile) 

Takdim yazısında şöyle deniyor: 

74 

“Bedir Gazası’na katılan sahabelerin esrarı, isimlerini okumanın 

faziletleri hakkında bu güne kadar birçok müstakil eser ve çeşitli 

yazılar kaleme alınmıştır.” 

9 789944 774277 

Ay yüzlü Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) 


Ashab-ı Bedir’inİsimleri ve Fazileti 

Ashab-ı Bedir’in 

İsimleri ve Fazileti 

Prof. Dr. Ünal KILIÇ Hattat Cafer KELKİT 

Mekke’den Medine’ye hicret 

ettiğinde Medineli çocuklar 

ve gençler “Taleal 

bedru aleyna /Ay doğdu 

üzerimize” nidalarıyla onu 

karışlamışlardı. Hicret; 

Allah’a ortak koşanlara 

karşı mü’minlerin açtığı 

çetin mücadelenin bir 

çıkış hareketi ve zaferidir. 

Hicret; İslâm kardeşliğinin 

temelinin atıldığı en mükemmel 

hadisedir. Hicret 

Müslümanların bir araya 

gelerek teşkilatlanıp devletleştiği 

en önemli harekettir. 

Kitabı yayına hazırlayan 

yazarlardan Prof. Dr. Ünal 

Kılıç Bedir Gazvesi ile ilgili şu görüşlere yer veriyor: 

Bedir Gazvesi’ni önemli kılan husus onun 

İslâm tarihi açısından adeta bir dönem noktası ol- 

masıdır. Aslında barış ve esenlik kökünden 

gelen ve savaş yerine barışı asıl olarak 

benimseyen İslâmiyet daha çok güler yüz, 

güzel söz ve hikmetli söylemlerle kendisini 

kabul ettirmiş, ona inananların da temel 

özellikleri bu doğrultuda şekillenmiştir. 

Aslında son derece sıradan bir savaş 

gibidir bu haliyle Bedir Gazvesi. Dolayısıyla 

da üzerinde fazla durmaya değmez 

gibi görünmektedir. Oysa Bedir Gazvesi ve 

bu gazvede Hz. Peygamber (s.a.v.)’le birlikte 

mücadele eden Müslümanlar, hem 

Kur’ân hem de hadislerde kapsamlı bir 

şekilde ele alınmış, Bedir Mücahitleri’nin 

sahâbîler arasında ayrıcalıklı bir konumlarının 

olduğu ifade edilmiştir. 

Hattat Cafer Kelkit de Bedir Gazasına 

katılan sahabelerin isimlerini okumanın 

faziletleri ilgili şu cümlelere yer veriyor 

eserde: 

Bedir Gazası’na katılan sahabelerin esrarı, 

isimlerini okumanın faziletleri hakkında 

bu güne kadar birçok müstakil 

eser ve çeşitli yazılar kaleme alınmıştır. 

Bu çalışmaların genelinde Bedir ashabının 

isimleri anılarak yapılan duaların kabul 

olunacağı, bu mübarek isimleri anan 

mü’minleri, ilahi rahmetin, bereketin kuşatacağı, 

bu isimleri okuyarak hacette bulunanın 

dileği mutlaka yerine getirileceği 

gibi birçok husus dile getirilmiştir. 

Buhari’de Bedir Gazâsı’na katılan sahabelerden 

Rifâa b. Râfi ez-Zerkâ (r.a.) şöyle 

rivayet etmiştir: “Cebrail (a.s.) Peygamberimiz 

(s.a.v.)’e gelerek şöyle demiştir: “Siz 

aranızda Bedir Gazâsı’na katılanları nasıl 

sayarsınız?” Rasûlullah “Müslümanların 

en üstünleri olarak sayarız.” dedi. Cebrail 

de: “Biz de Bedir Gazâsı’na katılan melekleri 

de öyle kabul ederiz.” dedi.” 

Kitapta Bedir Savaşına katılan 319 

sahâbinin ismi zikrediliyor. Bu isimler Latin 

ve Arap alfabeleri ile ve güzel bir hat ile 

yazılmıştır. 

Nasihat Yayınları (422) 615 15 54 

KİTAPLIK 

Anadolu’nun Kalbi 

Harakâni 

Yavuz Selim Uzgur 

Sufi Kitap 

Tel: 0212 511 24 24 

Açıklamalı Osmanlı 

Fetvâları II 

H.Necâti Demirtaş 

Kubbealtı Yayınları 

Tel: 0212 516 23 56 

Hacı Bayram ı Veli 

Anadolu’yu 

Aydınlatan Işık 

Abuzer Kalyon 

Akçağ Yayınları 

Tel: 0312 432 17 98 

Dünyaya Bilimi Öğreten 

İslam Alimleri 

Anne Blanchard, 

Emmanuel Cerisier 

Kaknüs Yayınları 

Tel: 0216 341 08 65 

İslam Âlimlerinden 

Gençlere Sesleniş 

Mehmed Paksu 

Nesil Yayınları 

Tel: 0212 551 32 25 

75

Kültür 

Enbiya YILDIRIM* 

76 


ÜMMET 

BİLİNCİ 

Hz. Peygamber 

(s.a.v.) İslâm’ı 

tebliğ etmeye 

başladığı andan itibaren davet 

ettiği kitlelere hitap ederken, 

“Ey Araplar” şeklindeki bir 

hitap tarzını benimsememiştir. 

Bunun yerine, onun seslenme 

şekli bütün insanları veya bütün 

mü’minleri kuşatıcıdır. Bu 

yüzden “ey mü’minler” ve “ey 

insanlar” gibi hitap ifadelerini 

özellikle kullanırdı. Peygamberimizin 

yaşamış olduğu dönemde 

davet ettiği kitlenin büyük 

kısmının Arap olmasına bakacak 

olursak, “ey Araplar” ifadesini 

çoğunlukla kullanması gerektiğini 

düşünebiliriz ve bunu 

belki makul de görebiliriz. Oysa 

İslâm, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in 

tebliğe başladığı ilk günden itibaren 

“evrensel bir din” olduğunu 

belirtmiş ve Hz. Allah yanında 

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in 

kendisi de İslâm’ın evrenselliği 

vurgusunu yapmıştır. Şüphesiz 

bu gerçek ve diğer hikmetler 

Kur’an gibi onun da herkesi 

kuşatan bir dil kullanmasına sebebiyet 

vermiştir. Çünkü İslâm, 

Arapların mahallî bir dini değildi 

ve öyle olmadı da. Bu yüzden 

de Allah Rasûlü insanlara konuşurken 

sanki karşısında her milletten 

insan varmış gibi bütün 

insanlığı içine alan bir dil kullanırdı. 

Vedâ haccındaki şu sözleri bu 

yaklaşımın belki de son kez kuvvetli 

bir şekilde vurgulanmasıydı: 

“Ey insanlar! Dikkat ediniz! 

Rabbiniz tektir. Babanız aynıdır. 

Arabın Arap olmayana, 

Arap olmayanın Araba, kırmızının 

siyaha, siyahın kırmızıya 

hiçbir üstünlüğü yoktur. Şüphesiz 

Allah Teâlâ katında en üstününüz, 

ondan en çok korkanınızdır.” 

(Müsned, 38/474). 

“Sizin şu soyunuz-sopunuz kimseye 

üstünlük ve kibir taslamaya 

vesile olacak şey değildir. 

Hepiniz Âdem’in çocuklarısınız. 

Hepiniz bir ölçek içindeki birbirine 

eşit buğday taneleri gibisiniz. 

Hiç kimsenin kimseye 

din ve takva dışında üstünlüğü 

yoktur.” (Müsned, 28/548). 

Bu hitap tarzı herkesi “kardeşlik” 

potasında tek vücut yapmayı 

hedefleyen son dinin ne 

kadar hassas ve nâzik bir dil kullandığının 

da delilidir. Bu yolla 

Araplar yanında zenci veya diğer 

ırklardan İslâmı benimsemiş 

olanlar da İslâm şemsiyesi 

altına alınmıştır. Milliyetçilik 

özellikle de kabilecilik anlayışının 

en üst sınırda olduğu bir 

zaman diliminde ve coğrafyada 

kuşatıcı bir dil kullanmak 

son derece önemlidir ve bu gerçek 

İslâm’ın yüceliği hakkında 

ipucu vermektedir. Böylece hak 

dini benimsemiş olanlarda bir 

ümmet ve kardeşlik bilinci oluşturulmaya 

çalışılıyor, herkes 

İslâm nazarında eşit bir düzlemde 

tutulmuş oluyordu. 

Burada ashabın büyük 

fedakârlığını da göz ardı etmememiz 

gerekmektedir. Asabiye- 

tin insanların bütün hücrelerine 

işlediği bir ortamda bundan 

fedakârlık etmek ve İslâm kardeşliğini 

öne çıkararak İranlı 

da olsa, Afrikalı da olsa İslâm’ı 

benimsemiş olan herkesi “ana 

baba bir kardeş” gibi görmek 

takdir ifadelerinin yetersiz kalacağı 

bir civanmertliktir. Bu yüzden 

de ashab hem Allah hem de 

son elçisi tarafından övülmeyi 

fazlasıyla hak etmekteydiler. 

Şu bir gerçektir ki: İslâm’ın, 

inanan herkesi kucaklayan ve 

din potasında kardeş sayan kabulü, 

bu dinin Arap coğrafyası 

dışında da hızlı bir şekilde yayılmasında 

çok etkili olmuştur. 

Çünkü aziz dini benimseyecek 

olanlar, kendilerinin de birinci 

sınıf insanlar olarak kabul göreceklerini 

anladıklarından, onu 

benimsemekte zorlanmıyorlardı. 

Günümüzde de durum aynıdır. 

Kur’an’ın ve hadislerin 

kullanmış olduğu evrensel dil 

İslâm’ın gönül hoşluğuyla kabul 

görmesini sağlamaktadır. 

Kâbe’nin etrafında dönen her 

renkten insan bunun şâhididir. 

Çünkü İslâm; sıfatı, konumu ve 

ırkı ne olursa olsun, hiç kimseye 

ikinci sınıf insan muâmelesi 

yapmamakta, “Müslümanım” 

demeyi yeterli görmektedir. Düşünsenize 

aynı safta çekik gözlükısa 

boylu bir Japon, yanında iki 

metreye yaklaşan boyuyla simsiyah 

bir Afrikalı, onun yanında 

sarı saçlı-mavi gözlü bir Avrupalı, 

hemen yanında da buğday 

tenli bir İranlı. Milletler karması 

77

ir araya toplanmış gibi bir durum. 

Ve hepsi birden namazın 

ardından birbirleriyle tokalaşıp 

“tekabbelellâh” diyorlar. 

Sözünü ettiğimiz İslâm kardeşliğinin, 

bir başka ifadeyle 

ümmet bilincinin günümüzde 

gönüllerde iyice hissedilebilmesi 

için İslâm’ın toplum içinde 

derinlikli olarak yaşanmasına, 

dinin sosyal hayatta hissedilmesine 

ihtiyaç vardır. Bir başka 

ifadeyle, toplum içinde insan, 

İslâmî havayı teneffüs edebilmelidir. 

Bu hava teneffüs edilmediğinde, 

insanın yeryüzünde 

yaşayan diğer Müslümanlara 

bakışında zayıflıklar söz konusu 

olabilir. Mü’minleri yaşadığı ülkenin 

sınırları içinde yaşayanlarla 

sınırlandırabilir, hududun 

ötesinde kalanlara karşı hassasiyeti 

azalabilir. Hatta onların 

çektikleri sıkıntılar ile uğradıkları 

zulümler sıradan bir haber 

gibi gözünün önünden geçip gidebilir. 

Bunun da ötesinde, ülke 

dışındaki Müslümanlara yapılan 

yardımlar için, “Yurdumuzdakiler 

dururken onlara ne diye 

yardım ediliyor.” bile denilebilir. 

İslâm’ın istediği kardeşlik 

anlayışının ve özellikle de 

Türkiye’den beklentilerin ne kadar 

yüksek olduğu göz ardı edildiği 

zaman böylesi isabetsiz sözler 

dile getirilebilir. 

Bunun yanında, günümüzde 

yeryüzüne göz attığımızda, çeşitli 

yerlerde Müslümanların zulme 

uğradığını görüyoruz. Çile 

çekenlere yardım etme, dertleriyle 

ilgilenme noktasında günümüz 

Müslümanlarının önemli 

bir kısmının ne kadar duyarsız 

78 


olduğuna şahidiz. Durum böyle 

olmamış olsa, çekilen sıkıntıların 

önemli bir kısmının asla gerçekleşmeyeceği 

elbette sır değil. 

Bunun yanında kendi iç sorunlarıyla 

boğuşmakta ve birbirlerini 

boğazlamakta olan aynı dünyanın 

dışarıya başını uzatıp, 

“Diğer kardeşlerimiz ne durumda 

acaba?” diyecek halinin kalmadığı 

da malumumuz. Çünkü 

şu anki haliyle Müslümanların 

bir ümmet olduğunu söylemek 

neredeyse imkânsızdır. 

Söz konusu olumsuzluğu kırmak 

için (idarecilerin atabilecekleri 

adımlar yanında) farklı 

İslâm ülkelerine gitmek, diğer 

mü’min kardeşlerle aynı yerlerde 

secdeye alnı koymak, kısa süreli 

de olsa onlarla birlikte yaşamak 

son derece faydalı olur. 

Bu yapıldığında Malezyalısından 

Afrikalısına varıncaya kadar 

her bir Müslümana karşı 

kalpte çok farklı bir sevgi oluşur. 

Bunun en güzel etkisini hacca 

ve umreye giden kardeşlerimizde 

görebilmekteyiz. Kutsal 

mekânlara giden insanlarımızda 

ümmet bilinci zirve yapmakta, 

dillerini anlamasalar bile ümmetin 

fertlerine karşı derin bir 

sevgi kuşanmış olarak memleketlerine 

dönmektedirler. Hatta 

karşılıklı selamlaşmanın dışında 

birbirlerini anlamak için 

kullanabilecekleri tek bir cümle 

olmamasına rağmen, hactan 

veya umreden döndükten sonra 

mü’min kardeşleriyle ilgili anlatacak 

o kadar çok mâcerâları 

olur ki, dinlerken hayret edersiniz. 

Gözlerinden yaşlar boşanarak 

size karşılaştıkları, sarıldıkları 

din kardeşlerinden 

bahsederler, sınırları gözünüzün 

önünde kaldırırlar. İslâm’ın ümmet 

kavramının tecellîsi işte budur 

dersiniz. 

Ümmet bilinci öyle bir güzelliktir 

ki, insana yapacağı ve söyleyeceği 

her şeyde çeki düzen 

verdirir. Özellikle din alanında 

konuşanların, ümmetin vahdaniyetine 

ve ortak değerlerine hasar 

verdirebilecek konuşmalardan 

kaçınmalarını sağlar. Çünkü 

yapıp ettikleriyle İslâm coğrafyasında 

ortaklaşa icra edilen değerlere 

kötülük edebileceğini, vahdeti 

zedeleyebileceğini çok iyi 

bilir. Bu nedenle de konuşmadan 

önce iki kez düşünür. “Önce nefsim” 

yerine “önce ümmet” der. 

Yeryüzündeki Müslümanları 

tekrar bir araya getirecek, Hz. 

Peygamber (s.a.v.)’in buyurduğu 

üzere bir binanın tuğlaları 

misali birbirlerine kenetlenecekleri, 

vücudun bir yanında 

ağrı olduğunda diğer azalar nasıl 

bunu paylaşıyorsa aynı şekilde 

birbirlerini destekleyecekleri 

günlerin özlemi içindeyiz. Bunun 

tek yolu mü’minlerin vahdetini 

sağlamak ve onları bir 

ümmet haline getirmektir. Bu 

gerçekleştiği zaman “Müslümanlara 

zulüm” yeryüzünden 

neredeyse tamamen silinecektir, 

bu büyük güçten korkulacak 

ve Müslümanlar her zamankinden 

daha onurlu yaşayacaklardır. 

Çünkü rabbimiz bizi şöyle 

tarif etmişti: “Siz, insanların 

iyiliği için ortaya çıkarılmış 

en hayırlı ümmetsiniz; iyiliği 

emreder, kötülükten meneder 

ve Allah’a inanırsınız.” (3/Âl-i 

İmrân, 110). *. Prof. Dr. 

TOKAT GÜZELLEMESİ 

Tokat gönül nikâhım, gördüğüm lâtif düştür 

Yeşilırmak misali akasım var Tokat’ım!... 

Suretin dudaklardan yansıyan bir gülüştür 

Çamlıbel Tepesi’nden bakasım var Tokat’ım!... 

Osman Paşa’nın yurdu, kahramanlar yatağı 

Molla Hüsrev, Tokadî; âlimlerin otağı 

Turhal, Niksar ovası; Akdağ, Dumanlı dağı 

Kalbine zafer takı çakasım var Tokat’ım!... 

Eşsiz güzelliğinle şaire oldun esin 

İçimizi ısıtır o sımsıcak nefesin 

Gönlümün dergâhında yankılanıyor sesin 

Saçına gonca güller takasım var Tokat’ım!... 

Sulusokak Caddesi zamana meydan okur 

Genç kızlar tezgâhlarda hayallerini dokur 

Hasret yürekte kaynar, kaynar da fokur fokur 

Ayrı düşene ağıt yakasım var Tokat’ım!... 

Nice gizemler taşır Ballıca Mağarası 

Büyülü coğrafyadır Zile-Niksar arası 

Oyun havalarıyla silinir yürek pası 

Saz çalınca meydana çıkasım var Tokat’ım!... 

Ali Paşa Camii mâziyi hâl’e taşır 

Uhrevî hissiyatı yürek yürek dolaşır 

Sılayı özleyenler bir gün sana ulaşır 

Aradaki engeli yıkasım var Tokat’ım!... 

Bereketli toprağın kamaştırır gözleri 

Gurbete düşenleri yakar hasret sözleri 

Mevlevihanende var Mevlâna’nın izleri 

Bahçende gül misali kokasım var Tokat’ım!... 

M. Nihat MALKOÇ 

79

Psikoloji 

GAZALÎ’YE GÖRE 

KİBİRLİ İNSAN 

M. Doğan KARACOŞKUN* 

Kibir; büyüklenme, kendini olduğundan 

fazla görme ve sahip oldukları 

nedeniyle kendini başkalarından 

üstün tutma gibi anlamlara gelen bir 

kelimedir. İslâm dini kibri günah olarak görür ve 

yasaklar. Genellikle kibirle birlikte anılan bir diğer 

ifade de ucb yani kendini beğenmedir. Çoğunlukla 

ortak veya benzer duygulara karşılık gelen 

bu iki kavram birbirinin eşanlamlısı olmayıp, belki 

tamamlayıcısı gibi görülebilir. 

80 

Din psikolojisinin öncüsü diyebileceğimiz 


Gazâlî, çalışmalarında insanın olumlu ve olumsuz 

pek çok karakter özellikleri, tutum ve davranışlarına 

geniş yer ayırmıştır. Bu bağlamda ele aldığı 

konular arasında kibir ve kendini beğenme 

de çalışmalarında önemli bir yer işgal eder. O, birçok 

çalışmasında bu kavramların insan psikolojisi 

üzerindeki etkilerini ve psikososyal açılardan algı 

ve işlev farklılıklarını ortaya koyma gayretinde olmuştur. 

Gazâlî, öncelikle ve temelde kibri, Allah’a düşmanlık 

yapmak olarak yorumlar. Çünkü büyüklük 

yalnızca Allah’a ait olup, âciz olan insanın büyüklenmesi 

Allah’a karşı düşmanlık anlamına gelir. 

Gazâlî, aynı zamanda kibir ve kendini beğenme 

yaşantılarına psikolojik yorumlarda bulunur. Ona 

göre kibir ve kendini beğenme, insandaki erdemleri 

yok eder ve onu olumsuz karakter ve yaşantılara 

sürükler. Çünkü kibir ve kendini beğenmeyi 

kişiliğinin bir parçası haline getiren kimseler, aynı 

zamanda bunlarla erdemli yaşantılara set çekmiş 

olurlar. Gazâlî, bu anlamda kibir ve kendini beğenmeyi, 

olumlu karakter özellikleri ve davranışlara 

yönelmeyi engelleyici bir perde olarak görür. 

Bu perde, dışarıdan gelecek her türlü olumlu eğitim 

ve öğütlere karşı kişiyi duyarsız kılar. 

Kibrin Davranışlara 

Yansıyan Yönü 

Gazâlî kibrin iki yönü olduğuna dikkat çeker. 

Birincisi, bâtınî kibir olup, kişilikte veya nefste 

söz konusudur. Diğeri ise, tutum ve davranışlarla 

görünen zâhiri kibirdir. Yani kibrin davranışlara 

yansıyan yönüdür. Gazâlî, konuyu tutum oluşumu 

süreçlerine benzer bir şekilde açıklar. Ona göre 

görünen davranışlar, içsel süreçlerin sonucudur. 

Yani kibirli davranışlara sahip olan bir insanın, 

bu tutumunun gerisindeki bilişsel ve duygusal süreçler 

ile davranış eğilimleri asıl güdüleyicilerdir. 

Kendini başkalarından üstün görme isteği içindeki 

bir insan, kibirli tutum sahibi olup, ona uygun 

davranışlar sergiler. 

Gazâlî, kibir ve kendini beğenme ifadelerinin 

sosyopsikolojik işlevlerine dikkat çeker. Ona göre 

kibir, insanlar arası ilişkilerde söz konusu olur. 

Bir insanın başkalarıyla kendini karılaştırarak onlardan 

üstün olduğunu düşünmesi veya öyle davranması 

durumunda kibirden söz edilebilir. Oysa 

kendini beğenme, insan bir başına olduğunda da 

mümkün olabilir. Gazâlî, kibrin işlevsel olabilmesi 

veya kibirden söz edebilmek için üç şeyin birleşmesi 

ve bir araya gelmesi gerektiğini belirtir. 

İlk olarak bireyin kendine bir konum belirlemesi 

gerekir. Daha sonra başkaları için de konum belirlemesi 

gerekecektir. Yani hem kendisi, hem de 

başkaları için belirlenmiş mevki yahut konumlara 

ihtiyaç vardır. İşte kibir davranışı için bu ikisinin 

bireyde olması yanında, bunlar arasında karşılaştırmaya 

da gerek olacaktır. Yapılacak karşılaştırma 

yahut mukayese sonucunda kendini başkalarından 

üstün görme kanaatiyle birlikte kibir 

karakteri, kişilikte belirir. Böylece tutum ve davranışlar 

üzerinde etkide bulunarak, başkalarınca 

da kibirli insan nitelemesi yapılabilecektir. 

Kendini Beğenen Kimse 

Kibirli olmak, kendini beğenme ile birebir aynı 

şey değil, ama ilgili bir yaşantı olarak görülebilir. 

Nitekim az önceki açıklamalarda görüldüğü gibi, 

kibirde bir mukayese gerekirken, kendini beğenme 

daha çok kişinin kendi iç dünyasında yaşanan 

bir süreçtir. En azından kişinin oluşumu itibarıyla 

kendi iç dünyasıyla ilgili bir yaşantı olarak gözükmektedir. 

Gazâlî’ye göre, kendini beğenen kimse, 

sahip olduğu mal-mülk, ilim, para, ahlak vb. ne 

tür özellikler varsa, bunların Allah’ın lütfu olduğunu 

unutup kendine mal edendir. Hatta bu çerçevede 

kendini beğenen kimseler, her şeyi kendilerinden 

bilip ya da kendilerinin olduğu vehmine 

kapılıp, başkalarına verdiği şeyleri çok görür ve 

onları minnet altına almaya kalkışırlar. 

Gazâlî bazı durumlarda kendini beğenme olarak 

görülebilecek halleri sakıncalı görmez. Sahip 

olduğu ilim, amel ve bazı olumlu niteliklerin yok 

olmasından korkmanın problem oluşturmayacağına 

inanır. Burada önemli olan Allah’tan, olumlu 

sıfatlara, ahlakî özelliklere ve ilme sahip olmayı 

dilemek, var olanları korumayı istemek ve bunları 

sadece Allah’tan bilmektir. 

Sonuç olarak Gazâlî’ye göre kibir, sosyopsikolojik 

işlevleriyle gerçekleşen olumsuz bir karakter 

özelliğidir. Kendini beğenme ise, psikolojik yönü 

daha ağır basan, bireyin kendisinde başlayan ama 

kibri besleyen ve destekleyen hastalıklı bir karakter 

özelliğidir. İnsan, her ikisinden de sakınmalıdır. 

Çünkü kendini beğenme ve kibirle gelişen 

karakter özellikleri, narsistik kişiliğin insandaki 

zemini olacaktır. Narsizm denilen kendini abartılı 

olarak algılama şeklindeki sorunlu kişilik özelliğinin 

sonucu ise, psikolojik ölümden başkası değildir. 

* Doç. Dr. 

81

Behrullah Efendi, son Osmanlı 

dönemi velilerden olup Tokat 

ili Erbaa ilçesine bağlı 

Eksel (Koçak) köyündendir. İlk önceleri ilim tahsilini 

Tokat›ta yaptı. Bir gün Tokat’ta kaldıkları 

eve gelen bir misafirin gece boyu uyumayıp ilimle, 

zikirle meşgul olduğunu görünce, kendisinden 

nasip almak istediğini söyleyerek, «Efendim 

bu gece hiç uyumadınız, ilminizden biz de istifade 

etsek.» dedi. O zat da: «Evladım! Senin ilmî 

nasibin İstanbul›daki Yanyalı İsmetullah Efendiden 

olacaktır. Sende onun kokusu var» buyurdu. 

Bunun üzerine Behrullah Efendi, köyüne dönüp 

ağabeyinden izin aldıktan sonra İstanbul›a gitti. 

Bu arada İsmet Efendi de o günlerde, sık sık 

talebelerine; “Anadolu›dan bir er gelecek. Benim 

İstanbul›a gelmemin asıl sebebi hocamın isteği 

ile bu eri yetiştirmektir.” derdi. Otuz yıl kadar 

İsmetullah Efendinin dersini takip ederek ondan 

ilim ve marifet tahsil eden Behrullah Efendi bütün 

ilimlerde ve özellikle de tasavvuf yolunda yetiştikten 

sonra, hocası tarafından kendi köyüne, 

insanlara doğru yolu anlatıp irşad etmekle görevli 

olarak gönderildi. 

İlk günlerde onu kimse anlamadı ve tanımadı 

da. Bu sebeple de köylüler ona “Garip Mehmet» 

diyorlardı. Bu günlerde Sivas›tan kendisini ziyarete 

gelen Memduh Paşa, kimsenin onun ilmine 

82 


Örnek Hayat 

Yusuf HALICI Ali Osman 

Efendi 

TOKAT 

VELÎLERİ 

değer vermediğini anlayınca köylülere: 

Behrullah gibi cihâna gelmez bir veli 

Bulan buldu, bulmayan mutlak deli 

beytini okudu ve “Şayet siz bu zatın kıymetini bilmez 

iseniz, elinizden çıkar.” dedi. Durumun ehemmiyetini 

anlayan insanlar Behrullah Efendiden ilim 

öğrenmeye koştular. Memduh Paşa’nın başkanlığında 

yapılan dergâhta Behrullah Efendi, akın akın gelip 

kendisinden yararlanmak için gayret gösteren taliplerine 

ders vermeye başladı. 

Behrullah Efendi herkese şefkatli, sevecen ve 

güler yüzlü davranırdı. Sokakta karşılaştığı çocukların 

başını okşayıp, onlara çeşitli hediyeler vererek 

gönüllerini alırdı. Kendisine gönderilen hediyelere 

el sürmeden fakirlere dağıtırdı. Sık sık Allahu 

Teâlâ’nın merhametinden bahseder; “Biz insanlar 

da merhametli olmalıyız.” derdi. 

Kendisi “Biz kuşlar kadar bile olamıyoruz. Onlar 

Allahu Teâlâ’yı devamlı zikrediyorlar. Biz ise yatıyoruz 

ve gafletteyiz.” buyururdu. Yine “Dinin emir ve 

yasaklarını bilmezseniz, bu yolda hiç meşale kat edemezsiniz.” 

buyururdu. 

Behrullah Efendi 1915 yılında doğduğu köy 

Eksel’de vefat etti. Kalabalık bir cemaatle kılınan cenaze 

namazından sonra köy kabristanına defnedildi. 

Tokat’ın Erbaa ilçesi 

Holay Köyünde 1877 yılında 

doğan Ali Osman Efendi son devir 

Anadolu velilerindendir. Köyünde 

tamamladığı ilk tahsilinden sonra saatçilik 

yapmaya başladı. Bir gün Eksel köyünden 

büyük veli Behrullah Efendinin saati bozuldu. 

Talebelerine tamir edilmesini söyleyince talebeleri 

de Ali Osman Efendiye giderek Eksel Köyüne 

gelmesini sağladılar. Ali Osman Efendi saati 

tamir edip duvara astı. Behrullah Efendiye «Tamam 

çalışıyor efendim.» 

dedi. Behrullah Efendi saate 

bakınca çalışan saat durdu. 

Ali Osman Efendi tekrar 

tamir edip duvara astı. 

Behrullah Efendi saate bakınca, 

saat yine durdu. Ali 

Efendi hayretler içinde tekrar 

yaptı. Behrullah Efendi 

saate tekrar bakınca, 

saat yine durdu. Ali Osman 

Efendi o an huzurunda bulunduğu 

zatın bir evliya olduğunu 

anladı ve kendisini kabul etmesini istedi. 

Behrullah Efendinin sohbetlerine devam eden 

Ali Osman Efendi Arapça, Farsça ve kalp ilimleri 

de dâhil bütün ilimleri Behrullah Efendiden öğrendi. 

Behrullah Efendi vefatına yakın; «Bende 

ne varsa Ali Osman Efendi aldı götürdü. Bende 

bir şey bırakmadı.» buyurdu. 

Köy köy dolaşarak insanlara doğru yolu anlatan 

Ali Osman Efendi bu işi yaparken gayet 

yumuşak davranır, arada bir de nükte yaparak 

insanları tebessüm etmelerini sağlardı. Sohbetlerinde 

ağırlıklı olarak güzel ahlak üzerinde durur, 

güzel ahlakın bulunmaz bir hazine olduğunu 

söylerdi. Siyaset ve devlet işlerine hiç karışmazdı. 

Bir gün yine talebeleri ile birlikte Lâdik’e ders 

vermek için gidiyordu. Talebelerinden birinin 

kalbine vesvese gelip 

hocası için; “Bu da insan 

biz de insanız.” gibi 

bir düşünce geldi. Yolları bir 

ormandan geçiyordu. Bu sırada 

bir kurt, Ali Osman Efendinin 

önüne gelip iki ön ayaklarını havaya 

kaldırıp, iki arka ayağı üzerine durunca; 

“Dağ ve taşlardaki hayvanlar inandı 

da bazıları hâlâ anlayamadı.” buyurdu. 

O talebesi kalbine gelen vesvesesinden dolayı 

hemen tevbe etti. 

Dinî görevleri yerine getirmede oldukça sıkıntı 

çekilen dönemlerde Ali 

Osman Efendi talebeleriyle 

bir köyde sohbet halinde 

iken jandarmalar köyü 

bastı ve Ali Osman Efendiyi 

tutuklayarak önce Vezirköprü 

daha sonra da Samsun 

cezaevine gönderdiler. 

Samsunda bir hücreye konan 

Ali Osman Efendinin 

namaz kıldığını görünce, 

abdest alamasın da namaz 

kılmasın diye su vermediler. 

Su olmamasına rağmen onun yine namaz kıldığını 

gördüler. Mahkeme sırasında savcı kendisine 

çok ağır hakaretlerde bulundu. Ali Osman 

Efendi de cevaben; “Savcı bey, biz insanlara namaz 

kılın, ahirete hazırlanın dedik. Söylediklerimizin 

hepsi bu kadar.» dedi. Bu duruma daha da 

hiddetlenen savcı ertesi gün geçirdiği bir kalp krizi 

sonucu öldü, bir süre sonra da mahkeme Ali 

Osman Efendiyi serbest bıraktı. 

Talebelerine sık sık; “Hiç kimse ile münakaşa 

etmeyiniz. Söz dinleyiniz. Kim söz dinlerse, o benim 

öz oğlumdur. Birbirinizi sevin, beni sevmiş 

olursunuz. Aranızda dargınlık olmasın.” diye nasihati 

ederdi. 

1942 yılında vefat eden Ali Osman Efendi kendi 

köyü Holay’ın kabristanlığına defnedildi. 

83

Sağlık 

Akın DİNDAR 

84 

SİVİLCE 

HAKKINDA DOĞRU BİLDİĞİMİZ YANLIŞLAR 


Toplumda daha 

çok ‘sivilce’ olarakadlandırılan 

“Akne vulgaris” hastalığı, 

cilt sorunlarının en sık görülenleri 

arasında yer alıyor. Yapılan 

araştırmalara göre her 100 kişiden 

85’i yaşamında bu sorunla 

3-5 kez karşılaşıyor. 

Deri Hastalıkları Uzmanı Dr. 

Ayşe Ferzan Aytuğ, aknenin ciltteki 

yağ bezlerinin ve kil yapısının 

iltihaplanması olduğunu, 

fazla sebum üretimi ile gözeneklerin 

kapanması ve bir bakterinin 

(p.acnes) mevcut ortam bulması 

nedeniyle sorunun ortaya 

çıktığını belirtiyor. Akne yaygın 

bir sorun olduğu için bu konuda 

birçok yanlış bilginin ortada 

dolaştığına değinen Dr. Ayşe 

Ferzan Aytuğ, akne konusunda 

yanlış bilinen noktalar hakkında 

bilgiler veriyor: 

1- Akne kalıtsal değildir: 

Akne çoğunlukla genetik bir 

hastalıktır. Ayrıca genetiğin etkisiyle 

oluşmayanları da vardır. 

2- Akneyi sıkarsan kurtulursun: 

Aksine akne sıkılmamalıdır. 

Çünkü sıkılırsa aknenin 

içinde bulunan enfeksiyonu 

ve inflamasyonu da dağıtmış 

oluyorsunuz, bunun sonucunda 

hem yüzde iz oluşuyor, hem 

daha da büyüyor. 

3- Aknenin nedeni tektir: Kişinin 

cildinde akne oluşmasında 

birçok faktör etkilidir. Bunlar 

arasında hormonlar, genetik 

nedenler, yağ bezlerindeki hüc- 

resel bozukluklar, bakteri çoğalmaları 

etkili oluyor. 

4- Akneli cilt sık sık yıkanmalıdır: 

Her şeyin fazlası nasıl 

zararlıysa burada da aynı prensip 

geçerlidir. Yüzü çıplak elle, 

yıpratıcı, tahriş edici maddeler 

kullanmadan, sabah ve akşam 

iki defa olmak üzere yıkamak 

yeterlidir. Yüzü sürekli yıkamak, 

silmek, asit oranı yüksek 

ürün kullanmak sivilceleri daha 

da kötüleştirmekten başka bir 

şeye yaramaz. 

5- Bir ergenlik sorunudur: 

Akne ergenlik döneminde başlar 

ama ömür boyu da sürebilir, 

bu nedenle ergenlikte başlayan 

ama her yaşta da görülebilen bir 

sorundur. Bu yüzden ergenlik 

döneminde sık yapılan bir hatayla 

bekle-gör politikasını izlemek 

yanlıştır. Sivilcelerin kendi 

kendine geçmesini beklemek yerine 

bir uzmandan yardım alınmalıdır. 

Sivilceler çıkar çıkmaz, 

sorun büyümeden önlem almak 

en doğru yaklaşım olacaktır. 

Çünkü bu sayede iz riski de 

azaltılmış olur. 

6- Stresten olur: Günümüzde 

stres birçok hastalığın dolaylı 

faktörü oluyor. Stres akneyi 

alevlendirebilir. Aknenin varlığı 

da stresi artırabilir. Ayrıca kişinin 

kullanmış olduğu antidepresan 

ilaçlar da akneyi artırabiliyor 

veya akneye yol açabiliyor. 

8- Sadece sivilce üzerine ilaç 

uygulanmalıdır: Akne tedavisi 

çok çeşitli ve kişiye özgü olmak 

zorundadır. Bu nedenle iyi araştırılıp 

tedavi edilmelidir. Sadece 

sivilce üzerine ilaç sürmek etkili 

değildir. Göz, dudak ve burun 

kenarı hariç tüm yüze uygulanmalıdır. 

Noktasal uygulama yapılması 

yanlıştır. 

9- Bazı yiyecekler akneye yol 

açar: Hiçbir gıdanın bu konudaki 

etkisi tam olarak kanıtlanmış 

değildir. Bazı araştırmalar fazla 

süt ve süt ürünü akne yapabilir 

diyorsa da, net değildir. Ama 

kişi bir yiyeceği çok tükettiğinde 

ardından sivilcelerinin arttığını 

farkediyorsa daha az yemeyi deneyebilir. 

11- Çok terleyince akne çıkar: 

Burada da aynı şey söz konusudur, 

her çok terleyen kişide akne 

çıkmaz. Ancak çok fazla spor yapılınca, 

sıcaklık ve terlemenin 

etkisiyle ciltte yağlanma artabilir. 

Bazı kişilerde bu yağlanma 

akneye yol açabilir. Bu nedenle 

spor yaparken yüzde yüz pamuklu 

geniş giysiler tercih edilmeli, 

terli kalmadan hemen duş 

alınmalıdır. Terleme ve akneye 

meyilli kişiler yüzme sporunu 

tercih etmelidir. Hamam, sauna, 

buhar odası kullanımı sivilceyi 

artırabiliyor. 

12- Güneş sivilceye iyi gelir: 

İlk aşamada yağlanmayı kısa süreli 

olarak baskılayabiliyor. Ancak 

uzun süreli güneşle temas 

cildin soyulmasına, ölü hücrelerin 

gözenekleri kapatmasına 

ve sivilcenin tetiklenmesine yol 

açıyor. Lekelenme, deri kanseri 

ve iz riski de artıyor. 

85

Şifalı Bitkiler 

Dereotu 

Maydanozgillerden iplik biçiminde 

yaprakları olan güzel 

kokulu bir bitkidir. Sarı renkte 

çiçekler açar. İçerisinde sabit ve 

uçucu yağlar, tanen, pektin, reçine 

vardır. 

Salata, çorba, sos, balık ve 

et yemeklerinde kullanılan dereotunun 

tam bir şifa kaynağıdır. 

Gaz söktürücü, yatıştırıcı 

ve hazmettirici özellikleri bulunan 

dereotunun nefes açmak 

ve kötü ağız kokulardan arınmak 

için yarım ya da bir çay kaşığı 

tohumunun çiğnenmesinin 

yeterlidir. Mide krampları 

ve spazmlarında da oldukça etkili 

olan dereotu, tohumlarının 

kusma, hıçkırık ve karın şişmesi 

gibi rahatsızlıklara da iyi gelmektedir. 

Tohumlarından yapılan çay, 

bağırsak yanmaları, karın ağrıları 

ve idrar yapamama gibi durumlarda 

fayda sağlamaktadır. 

Yine tohumları, sindirim sisteminde 

ishale neden olan birçok 

bakteriye karşı vücudu koruyor. 

Hayvanlar üzerindeki denemelerde, 

damarlarda genişlemeyi 

arttırdığı ve kan basıncını düşürdüğü, 

solunumu teşvik et- 

tiği ve kalp atış hızını azalttığı 

belirlenmiştir. Yine fareler üzerinde 

yapılan denemelerde, dereotu 

yapraklarından çıkarılan 

coumarin (vanilyaya benzeyen 

koku) 14 günlük kürü ile farelerin 

kan serumunda trigliserit 

seviyesinde yüzde 50, toplam 

kolesterol seviyesinde ise yüzde 

20 azalma belirlenmiştir. 

Aynı zamanda sindirime yardımcı 

ve idrar söktürücü özelliği 

de bulunan dereotu düzenli 

tüketilmesi durumunda, emzikli 

kadınların sütünü arttırmaktadır 

Gönülden İkramlar Mesude SARI 

Erişteli Tavuk 

Terbiyesi İçin Malzemeler 

1 tüm tavukgöğsü 

1 tutam biberiye 

1 çay bardağı zeytinyağı veya sıvıyağ 

Toz karabiber, tuz 

Erişte İçin Malzemeler 

1 paket erişte 

Eriştenin Sosu İçin 

2 diş sarımsak 

2 yeşilbiber 

2 domates 

1 çay kaşığı domates salçası 

Tuz, su, sıvıyağ/tereyağı 

Hazırlanışı 

Tavukgöğsünü ince ince dilimliyoruz. Bir kap içerisine alıp 

üzerine ince doğranmış biberiyeyi, limon kabuğunun ren- 

desini ve suyunu, tuzu, karabiberi, zeytinyağı ya da sıvıyağı 

döküp iyice karıştırıyoruz. 

Tavuklar bu şekilde beklerken diğer tarafta eriştemizi hazırlıyoruz. 

Bir tencereye eriştemizi döküp, üzerine sıcak su 

ilave edip kaynatarak pişiriyoruz. Vitamin kaybı olmaması 

için eriştemizin suyunu dökmeyeceğimizden su miktarına 

dikkat ediyoruz. 

Erişte pişerken sosumuzu hazırlıyoruz. Büyük bir tavaya sıvıyağ 

(veya tereyağı) döküp sarımsağı, yeşilbiberi alıp kavuruyoruz. 

Üzerine domates salçasını, doğranmış domatesleri, 

tuzu koyup pişirmeye devam ediyoruz. Tuzunu ilave 

edip sos kıvamına getiriyoruz. 

Suyunu çektirerek pişirdiğimiz erişteleri tavanın içine alıp 

sosla karıştırıyoruz. Teflon tavada veya ızgarada yüksek 

ateşte tavukları cız bız yapıyoruz. Erişteleri servis tabağına 

alıp üzerine tavukları dizip hiç bekletmeden servis ediyoruz. 

Afiyet olsun. 


87 

Bekir SARI

Adı / Soyadı: 

Kurum Adı: 

Ünvan: 

88 

Aylk Somuncu Baba Çocuk Dergisi - Ocak 2010 

Dergi Teslim Adresi: 


Yl: 4 Say: 37 

Posta Kodu: Şehir: 

Telefon: ( ) 

Faks: ( ) 

E-posta: @ 

2012 yılında aboneliğinizi yenilerken, yakınlarınızı da 

Somuncu Baba’nın ilim ve kültür dünyasına katın. 

Onların da abone olmasını sağlayın. 

İnsanlarn başna gelen belâlarn çoğu dilindendir. 

Dili muhafaza etmek lazmdr. Bir hadis-i şerifte 

Peygamberimiz: “Allahu Teâlâ’nn kullarndan 

bazs hakkin rzasna uygun bir söz söyler, o söze 

kendisi de dikkat etmez. Hâlbuki Allahu Teâlâ o 

söz sebebiyle o kimsenin derecesini yükseltir. Ve 

kullarndan bazs da rza-î ilâhîye aykr olarak 

Allah’ gazaplandracak bir söz söyler ve hem de 

söylediği söze zerre kadar ehemmiyet vermeyerek 

laubali olarak söyler. Hâlbuki Allahu Teâlâ o kimseyi 

söylediği o fena sözler sebebiyle derecesini 

indirir.” buyuruyor. 

Müminler söyledikleri sözleri, velev ki latife olsun 

laubali olarak söylemeyip sonunu düşünerek söylemeleri 

icap eder. Yine bir hadis-i şerifte Peygamberimiz: 

“İnsanlarn ekserisinin kyamet gününde 

günahlar dillerinden çkan malayani sözlerdendir.” 

buyuruyor. 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s) 

Visan İktisadi İşletmesi 

Zaviye Mah. Hacı Hulûsi Efendi Cad. No:71 44700 Darende Malatya 

Tel: (422) 615 15 00 Faks: (422) 615 28 79 bilgi@somuncubaba.net 

www.somuncubaba.net 

Dergisi Hediyesi... 

16 

Somuncu Baba Dergisi’nin Ücretsiz Eki’dir. 

115 

AYLIK İLİM KÜLTÜR VE EDEBİYAT DERGİSİ 

Tarihte İstanbul 

Kuşatmalar ve Fatih 

38 

Ümitvâr 

Olmak 

Aylk Somuncu Baba Çocuk Dergisi - Aralk 2009 

Fiyat: 7 TL MAYIS 2010 

Derginizin elinize sağlıklı bir şekilde ulaşabilmesi için yukarıdaki alanları eksiksiz bir şekilde doldurunuz. 

Yl: 3 Say: 36 

Türkiye : 85 Avrupa : 72 Euro ABD: 102 USD 

Banka / Posta çeki hesabınıza yatırdım. 

Dekont İlişiktedir. 

Posta Çeki (Darende Postanesi) : 1361068 

Ziraat Bankası (Darende Şubesi): 26798480-5001 

IBAN – TR 56 0001 0003 2026 7984 8050 01 

Vakıf Bank (Darende Şubesi): 

TR 04 0001 5001 5800 7299 7740 58 

Faturayı şirket adına kesiniz 

Vergi Dairesi: 

Vergi No: 

Abone Başlangıç Tarihi: 

İmza 

Faturayı adıma kesiniz 

2012 Yılı 

Çocuk ekiyle birlikte 

yıllık abone bedeli 

85

100. Doğum Yılında 

Es-Seyyİd Osman 

Hulûsİ Efendİ 

(1914-2014) 

2014 UNESCO HULÛSİ EFENDİ YILI 

Başvurusu Yapıldı 

#2014UnescoHulusiEfendiYılı HulusiEfendiVkf 

NASİHAT YAYINLARI’NDAN 

YENİ ESERLER 

ÇIKTI ÇIKTI 

ÇIKTI ÇIKTI 

ÇIKTI 

ÇIKTI 

Online sipariş ve satış www.nasihatyayinlari.com

www.somuncubaba.net-2013-04-0150

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?