Balık

CİLT: XXI SAYI: 5 

a l ı k „ 

a i i K G i i i k 

t* 

M 

> 'Ol 

- • -TT 

. • . ' i 

ET ve BALIK KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 

EKİM 1973

alık „ 

allKCİllK 

EBK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 

BALIKÇILIK MÜESSESESİ 

TARAFINDAN İKİ AYDA 

BİR YAYINLANIR 

CİLT: XXI, SAYI: 5 

EKİM 1973 

imtiyaz Snlıib:: 

EBK Genel Miidiirlüğii 

Balıkçılık Müessesesi 

Müdürlüğü 

Sorumlu Yayın Müdürü 

ORHAN KARAATA 

Yayın Kurulu 

YEZDAN NABEL 

NECLÂ GÜRTÜRK 

SAtM ONAT 

NtHAT UÇAL 

rURGUT ÇANKAYA 

NERMtN AMTT. 

AYHAN ERTEKİN 

idare Yeri: 

EBK Balıkçılık Müessesesi 

Müdürlüğü 

Beşiktaş - istanbul Tel: 46 30 50 

iY.zılarda belirtilen görüşler 

yazarların kişisel düşünceleridir. 

Gönderilen yazılar yayın 

kumlumuz tarafından incelenir, 

uygun bulunanlar basılır. 

Fiatı: 5 TL. 

Abone Şartları 

Yıllık 30 TL. Harice 60 TL. 

İlân Fialları 

Pazarlığa tabidir. 

Tertip, Dizgi, Baskı ve Cilt 

DİLEK MATBAASI — istanbul 

Telefon : 26 63 78 

GJ ÜRÜNLERİNİN BESLENMEMEDEKİ ÖNEMİ 

BALIK ÜRETİMİ TARİHÇESİ 

İÇİNDEKİLER 

Kimyager Hikmet AKGÜNEŞ 1 

Veteriner Hekim Sevinç TÜRKER 4 

ALABALIKLARIN BESLENMESİ ÜZERİNDE BİLGİLER (I) 

ELLE KULLANILAN SERPME AĞLARI (III) 

Doç. Kâmil DOĞAN 13 

Doç. Dr. Tekin MENGİ 19 

İÇ SULARIMIZIN TURİZMDEKİ ÖNEMİ VE DÖRT BÖLGE ... 

ECHINODERMA (Derisi Dikenliler: 9) 

SU ÜRÜNLERİ TÜZÜĞÜ (II) 

KÜÇÜK ANSİKLOPEDİ 

HASEPLER 

KAPAK RESMİ: 

İbrahim BİLGE 25 

Em. Koramiral Şeref KARAPINAR 33 

Balık ve Balıkçılık 36 

Nihat UÇAL 41 

Balık ve Balıkçılık 43 

50 nci Yılını kutladığımız Cumhuriyetimizin kurucusu 

M. Kemal ATATÜRK 

B.T. 26/10/1973

Su Ürünlerinin ev 

Beslenmemizdeki Önemi 

İnsan beslenmesinde gerekli olan besin 

maddelerinden özellikle üç grup besin 

maddesi; proteinler, yağlar ve karbonhidratlardan, 

yağlar gerek hayvansal ve 

gerekse bitkisel men'şeli olarak alınmaktadır. 

Karbon hidratlar esasen bitkisel 

men'şeli olarak temin edilmektedir. Fakat 

proteinler, bilhassa gelişme çağındaki 

bireyler için düşünürsek, bitkisel orijinli 

besin maddelerinden az, olmak üzere 

genellikle hayvansal menşeli gıdalardan 

alınırlar. İnsan bireylerinin gelişmesi ve 

hayatını normal olarak sürdürebilmesi, bir 

bakıma dengeli beslenmesine de bağlıdır. 

Et ve balık bu arada protein bakımından 

birbirini tanpone eden besin maddeleridir. 

Balıklar, bileşimlerindeki protein bakımından 

etin yerini tutabildikleri gibi vücudumuzda 

ürik asit birikmesine sebep olmamaları 

dolayısiyle de, etlerden üstün vasıftadırlar. 

Genel olarak balık etleri, özellikle 

beyaz etli balıklar, nukleo-proteinleri, sığır 

ve koyun gibi kara hayvanları etlerine göre, 

daha az nisbetde ihtiva ederler. Dolayısiyle 

nukleo- proteinlerin vücutdaki nihayî bozünma 

ürünlerinden bulunan ürik asit, balıkla 

beslenmede daha az teşekkül eder ve 

itrahı daha kolay olur. 

Başlıca balıklar ortalama bir hesapla 

cinslerine, yaş ve cinsi olgunluk devrelerine, 

mevsimlere bağlı olarak % 16-20 protein, 

% 3-25 yağ ihtiva ederler. Bundan ayrı 

olarak, yağda çözünen vitaminlerden A 

ve D grubu vitaminlerle E grubu vitaminleri 

ve suda çözünen vitaminlerden B grubu 

vitaminleri vb. vitaminleri, anorganik tuzları, 

lesitin ile fosfor ve iodun organik bi 

leşiklerini de ihtiva ettikleri, özellikle sayılmağa 

değer. Balıkla yapılan yemeklerin 

suları, proteinleri, hidrolizat ürünleri ve 

küçük moleküllü proteinler ile pepton ve 

peptidler ve amino asitler, suda çözünen 

vitaminler ve mineral tuzlar bakımından 

beslenme için özellik arzeder. 

o 

}* 

Hikmet AKGÜNEŞ 

Kimyager 

S.S.K. Paşabahçe Hastahanesi 

Bio-Kimya Mütehassısı 

Balıkların hazmolına kabiliyetleri cinslerine 

göre değiştiği gibi yağlılık derecesi 

ile de ilgilidir. 

Beyaz etli ve yağsız balıklar daha kolay 

ve tam hazmedilirler. Yağlı balıkların 

ise hazmı daha güçtür. Sindirim organı hasass 

olan insanların dahi rahatlıkla yiyebilecekleri 

makbul balıklar bilhassa Dil balığı, 

Pisi balığı, Mezgit, Gelincik, Kalkan, 

Gümüş, Kaya, Lüfer ve Barbunya hatta Kefal 

gibi beyaz etli deniz balıkları ile Alabalık 

ve Turna balığıdır. 

Balığın esas önemi ihtiva ettiği protein 

bakımından, bugün dünyada mııhim bir 

problem sayılan açlıkla savaşda, protein temini 

imkânı açısından mütalea edilmektedir. 

Yurdumuzda da su ürünlerinin ekonomisi 

bakımından, kasaplık hayvan etleri ile 

balığın arz kapasitesi taleple ters orantılı 

düşmektedir. Ortalama bir hesapla yılda 

su ürünlerinden 14000-20000 ton safi protein 

sağlanmaktadır. Bu ise kesilen kasaplık 

hayvanlardan üretilen proteinin yarısından 

fazladır. Demek oluyor ki, su ürünleri 

ile yurdumuzda alınan protein hiç de küçümsenemiyecek 

bir orandadır. Diğer tarafdan 

ucuz protein temini bakımından kasaplık 

hayvan etleri ile mukayese edilemez. 

Balık fiatları bu açıdan mütalea edilirse 

ucuzdur. Halen İstanbul piyasasında 1 

Kg. Hamsinin perakende satış fiatı 1-5 TL. 

iken 1 Kg. Sığır veya Koyun etinin fiatı 22- 

23 TL. dır. Bu misalimizle, ev ekonomisi bakımından 

balığın önemi halk beslenmesinde 

bariz olarak gözükmektedir. 

Ancak yurdumuzda balıkla yapılacak 

yemeklerden çok azı tanınmakda olup çe- 

1

şitİerîni arttırma yanında, konserve yenebilir 

çeşnilerde İmal ve tanıtılmasının da 

faydaları inkâr edilemez. Aksi halde balığa 

talebin azalması halinde protein temini 

için kasaplık hayvan etlerine talep daha da 

artacak bunun ise Yurdumuzda karşılanamaması 

sebebiyle kasaplık hayvan etlerinin 

fiatları devamlı olarak artacak ve olumlu 

sonuç alınaınıyacakdır. Bu sebepten et 

ve balık birbirini tampone eden iki esas 

hayvani protein kaynağı olarak kalmaktadır. 

Her ne kadar yurdumuzda hayvani protein 

açığının kapatılmasında kanatl kümes 

hayvanlarının seri halinde yetiştirilmesi teammüm 

etmişse de perakende Kg. fiatı 

18-22 TL. arasında değişmektedir. 

Yukarıda da bahsedildiği gibi, balık ve 

balıkla yapılan yemekler, yurdumuzda çoğunlukla 

az tanınmaktadır. Karadeniz sahilleri 

halkının rivayete göre hamsi ile 

kırk çeşit yemek hazırlamaları keyfiyeti sadece 

bölgeseldir. 

Burada, yakın tarihimize ait balık pişirme 

merak ve mahareti ile ilgili olarak 

şu vak'ayı da anlatmadan geçemiyeceğim: 

Sefirlerin aşçıları ile boy ölçüşmeye 

davet olunan, Kamil paşanın aşçıbaşısı, 

büyükçe bir balığın, bütün olarak (kesmeksizin) 

uzunluğuna üçde birini haşlama, 

ikinci üçde birini pilaki ve sonuncu kısmını 

da kızartma yapmış, büyük bir kayık tabağa 

yerleştirip ziyafet sofrasına getirmiş ve 

demiş ki: 

Yemeğe başlamadan evvel lütfen muayene 

ediniz. Balık bütündür. 

Balığın bütün ve gövdesinin üç muhtelif 

şekilde pişirilmiş olduğunu görüp tesbit 

eden sefirler lezzetine de hayran oldukdan 

sonra Kamil paşayı tebrik ve bahsi kazandığını 

teslim etmişlerdir. 

Yurdumuzda sahil halkı az çok balık 

ve deniz ürünleri nimetlerinden asırlar boyu 

kendi çapında nasibini almıştır. Fakat 

yurdun iç kısımlarında yaşayan halka, bugünkü 

modern teknolojinin bahşettiği imkânlarla, 

balığı tanıtmak ve yedirmek şartdır. 

Özellikle taze ve donmuş balığın soğuk 

zinciri ve donmuş zincirin tesisi ve işletilmesi 

suretiyle müstehlik kitlelere balığın 

ulaştırılması yanında konserve sanayiinin 

mevcut teknik, ticari ve hukuki problem- 

lerinin imkânlarımız nisbetinde halli suretiyle, 

et ve balık konpensasyonunun sağlanması, 

bu konuda seçilecek ideal yoldur. 

İç sular balıkçılığının geliştirilmesi bu arada 

zikre değer. 

Tarihde, Roma İmparatorluğunun bilhassa 

inhitat devrinde çok ve iyi yemek 

merakı moda olmuştu. Açıkçası Romalı 

asiller ve kısmen halk oburlukları ile meşhurdur. 

Juvenal'in kaydettiğine göre Roma 

İmparatoru Doınitian lezzetli yemek icadı 

ile yakından ilgili idi, kalkan balığının üzerine 

konulmasını düşündüğü bir salça terkibini 

müzakere için gece vakti Senatoyu 

içtimaa çağırması ile meşhurdur. Sabaha 

kadar devam eden müzakereler sonunda 

kalkan balığı için sebzeli salça uygun görülmüşdür. 

Eski devirlerin en maruf yemek kitabını 

yazmış olan Apicius, sadece deniz kadayıfının 

pişirme usullerini öğrenmek gayesiyle, 

o devirde Afrika'ya seyahat etmişdir. 

Balıkların pişirme ve hazırlama usulleri 

hakkında Seneca'nın kitabında da etraflı 

bilgi vardır. 

Hippokrata göre (M.Ö. 460-337), balıklar 

hafif gıda maddelerindendir. Hassas 

bünveii insanlar için deniz balıkları, tatlısu 

balıklarından daha hafif ve iyidir. 

Sağlıklı yaşamak yukarıda da ifade ettiğimiz 

gibi öncelikle, dengeli beslenmemize 

bağlıdır. Bu arada Yurdumuzda sahil 

halkı arasında mevcut bir kanate göre mide 

ülserierirıin dahi, Lipsoz balığının pişirilerek 

su ile sübye haline getirilmiş eti veya 

benzeri iskorpit balığı çorbaları ile şifa bulacağı 

inancı hakimdir ve buna ait hikâyeyeler 

anlatılır. Buna ne derece inanmak 

caizdir Bu ayrı bir konudur. Kanımca, 

inanmak ve psiko-somatik etkenler de bu 

tarz rehabilitasyonda müessir olsa gerekdir. 

Misallerle daha da uzatılabilecek olan, 

bu özet tarihli ve mahalli bilgiden sonra 

yurdumuzun gerçeklerine dönelim ve Milli 

Balık servetimizden layıkı ile istifade çarelerini 

planlayalım. Burada memnuniyetle 

şunu da ifade etmek isterim ki, her geçen 

gün yurdumuzda düne göre bir ilerlemeye 

şahit olmaktayız.

BİLÛMUM BANKA MUAMELELERİ İÇİN 

TÜRKİYE t BANKASI 

hizmetinizdedir 

Umum Müdürlük - Ultıs Meydanı (Ankara) 

CARİ HESAPLAR • HAVALE • TİCARİ SENETLER • KREDİ MEKTUPLARI 

• KEFALET MEKTUPLARI • DÖVİZ ALIM VE SATIMI • SEYAHAT 

ÇEKLERİ • İTHALÂT AKREDİTİFLERİ • KİRALIK KASALAR • v. s. 

DÜNYANIN HER TARAFINDA MUHABİRLERİ VARDIR 

EBK 1973/44

B A L I K Ü R E T İ M İ 

- ^ T A R İ H Ç E S İ = - 

Barutun ve matbanın keşfiyle medeniyete 

büyük ölçüde hizmet etmiş olan Çin'liler 

tabiatın korunmasında da öncü olmuşlardır. 

Çin'liler balıkların üretimi konusundaki 

metodlarıyla dikkati çekmişlerfr. 

FO-HIS M.ö. 2100 yılında yazılan eserinde 

balık yavrularının ne zaman çıkacağı 

ve balıkların ne zaman yumurta bırakacağını 

belirten kanundan bahsedmektedir. 

Ayrıca DNHALDE'nin 1735 yılında neşredilen 

Çin imparatorluğu tarihinde Çin'lilerin 

balık üretimi (pisikültür) çalışmalarından 

bahsedilmektedir. 

FANAİ (M.Ö. 475) yılında yazdığı risalede 

sazan kültüründen, HERODUS (M.Ö. 

450) nin kıyılarında TİLAPİA yetiştirdiklerinden 

bahsetmektedir. 

Eski Yunanlılarda balık ve su hayvanlarının 

yaşantıları hakkında oldukça bilgiye 

sahiptiler. FİLİNY'nin eserlerinde Romalıların 

havuzlarda balık, midye istiridye ve 

İstakoz yetiştirdiklerinden bahsedilmiştir. 

Balık üretimi orta çağda tüm Avrupa'da 

yayılmaya başlamıştır. Bunların merkezini 

manastırlar teşkil etmekteydi. Hemen 

her manastırda balık havuz ve göl 

etleri bulmak mümkündü. 

Avrupa'da orta çağda balık üretim istasyonlarının 

miktarı bugünkünden daha 

da fazla olması, o çağda bu mevzuun daha 

çok önem taşıdığını göstermektedir. Büyük 

KARL'ın nizamnamelerinde balık çiftliği 

ve havuzlarının önemi üzerinde durulduğu 

görülmektedir. Bu nizamnameye göre 

(bütün memurlar, memleketin tarım kalitesi 

ve balık havuzları üzerinde hassasiyetle 

eğilmelidirler. Bunlar nerelerde imkân 

dahilinde ise oralarda çoğaltılmalıdırlar.) 

1350-1500 yıllarında balık havuzları 

inşaatı en yüksek seviyeye erişmiştir. Bu 

dönemde tahıl fiatları düşerken et fiatları 

Sevinç TÜRKER 

Veteriner Hekim 

E.B.K. İşletmeler Müdürlüğü 

2-3 misli bir artış göstermiştir. 16. yüzyıl 

da nüfusun artışı ile tahıl fiatlarında bir 

yükselme görüldü, buna muvazi olarak balık 

fiatlarının artmayışı balık yetiştiriciliğini 

cazip hale getirmedi 1880 senelerinde 

deniz aşırı ülkelerden Avrupa'ya tahıl ithali 

tarım ürünlerinin ucuzlamasına sebep 

oldu bu arada endüstrinin Avrupa'da gelişmesi, 

artan halk yığınları hayvansal protein 

ihtiyacını oldukça artırdı. Daha önce terk 

edilen balık havuzları artan balık eti önemi 

karşısında tekrar işletmeye konuldu. Ve 

bilhassa tarımı elverişli olmayan yerlerde. 

1950 den sonra Avrupada kültür balıkçılığı 

daha da önemli kazanmış ve büyük 

bir hamleye girişilmiştir. Bugün hektara 

300 Kg. sazan elde edilmektedir. Bu 

miktar göllerde 10-20 Kg./Ha hesaplanmaktadır. 

Bu miktar bir sahada besleme ile 

elde edilen balık prodüktionudur. 

Üretim kadar tüketim de önem taşımaktadır. 

Üretimin çok artmasına rağmen 

ihtiyaca cevap verecek durumda değildir. 

Bugün Almanya'da tüketilen sazanın 12 si 

ithal edilmektedir. Küçük bir devlet olan 

Danimarka'da 250 ala balık üretim istasyonu 

mevcut olup, Amerika'ya ihracaatta bulunmaktadır. 

Pisikültürün ekonomik önemi: Avlanmak 

sureti ile deniz göl ve nehirlerden elde 

edilen balıklarla, plân çerçevesi içinde 

yetiştirilen ve evcil hale getirilen balık 

çiftlikleri ürününü mukayese etmek haksızlık 

olur. Nasıl ki av hayvanları insan 

beslenmesinde önemini kaybetmişse, bu 

durum balık avcılığında da böyledir. Tabiatta 

yaban olarak bulunan balıklar suların

pislenmesi ve diğer son devrede de zararlı 

etkenler nedeni ile miktar olarak günden 

güne azalmaktadır. Ve bilhassa sazan 

ala balıkta pislkültürde gaye sadece balık 

noksanlığını gidermek değil aynı zamanda 

verimi de artırmaktadır. 

Sun'i balık üretimi diğer tarım ürünleri 

ile de kıyaslandığında durumu sonlarda 

olmak aksine en önlerdedir. Ayrıca en 

güzeli balıkçılık işletmelerinin tarıma hiç 

elverişli olmayan yerlerde uygulanmasıdır. 

Sun'i balık üretiminde, balıkçılık ilmi 

esaslarının anlamı: 

Balık üretim hedefi yüksek değerde 

çok sayıda balık elde etmektir. Balık eti 

prodüktionu için ilmi esas, beslenme fizyolojisidir. 

Bu, ilk önce havuz balıklarının 

metabolizma fizyolojisini ve bilhassa soğuk 

kanlı hayvanlardan olan balığın bu yöndeki 

faaliyetinin tanınmasıdır ki balık etinin 

elde edilmesi buna önemli derecede 

bağlıdır. Bu faaliyetler bir çok noktada aynı 

meselelerde sıcak kanlı hayvanlardan 

ayrıtor. Havuz balıklarının, tabii beslenme 

veya fizyolojik maksatlara uygun sun'i 

yemle beslenmesi ile, metaoblizma faaliyetlerinin 

talebinin giderilmesi sorunu da 

oldukça önemlidir. Besin ve beslenme çok 

geniş bir çerçeve içinde mütalâa edilmeye 

mecburdur. 

Diğer bakımdan balık etinin elde edilmesi 

bununla ilgili olarak tabii, balık gıdasının 

ölde edilmesi, bir bitkisel fizyolojik 

problemdir. Örneğin Avrupada geniş tatbikatı 

olan sazan yetiştiriciliği, bu balığın 

önemli tabii beslenme olanağına sahip 

olmasına bağlıdır. 

Sun'i balık üretimi: 

Sun'i balık üretimi denilince üç şey 

akla gelir: 

1 — Gelişme (ergin) balıklardan, yumurta 

ve spermanın sun'i olarak elde edilmesi. 

2 — Balık yumurtalarının sun'i döllenmesi. 

3 — Döllenmiş yumurtalardan sun'i 

olarak yavrunun çıkarılması. 

Bu türlü bir sun'i balık üretimini ilk defa 

1765 de STEPHAN LUDVVİG JAKOBİ 

(1711. 1784) Hannover mağazin adh gazetede 

yayınlamıştır. Fakat detaylı bir şekilde 

halka duyuruluşu Parisli Prof. COSTE'ln 

1850 yılında yayınladığı Fransa ve Almanya'da 

pratik Alabalık yetiştiriciliği adlı eseriyle 

olmuştur. 

Bugün dünyada pisikültürü (sun'i üretimi) 

yapılan balıkların başlıcalarını sıralıyacak 

olursak. 

1 — Alabalık, 2 — Sazan, 3 — Yılanbalığı, 

4 — Taran, 5 — Sarıbalık, 6 — Tahta 

balığı, 7 — Tatlısu Kefalı, 8 — Tatlısu levreği, 

9 — Turna, 10 — Yayın'dır. Bunlardan 

üzerinde en çok durulan ve işletmeleri fazla 

olanları: 

1 — Alabalık 

2 — Sazan 

3 — Yılan balığı yetiştiriciliğid'iı*, 

Pisikültür çalışmalarına esas teşkil etmeleri 

bakımından biz sadece alabalık ve 

Sazan yetiştiriciliğniden bahsedeceğiz, bunların 

üretim ımetodları üzerinde duracağız. 

Alabalık sun'i üretimi: 

Tatlı su balığı sayılan alabalık, doğal 

olarak dünyamızın kuzey bölgesini kendine 

vatan olarak seçmiş ve Avrupa, Asya, Kuzey 

Amerika'da bulunur. Fakat bugün İnsan 

kanalıyla Afrika, Yeni Zelanda, Avustralya'ya 

da götürülmüştür. Gezici (Anadrom, denizde 

yaşayıp, tatlısuda yumurta bırakan 

balıklar) bir balık olan alabalık dünyadan 

buzulların çekilmesiyle tatlı suya adapte 

olmuştur. 

Alabalık Salmonidea familyasındandır. 

Dikkati çeken özelliği yağ yüzgeçinin 

olmasıdır. Yağ yuzgeçi sırt ve kuyruk yüzgeçi 

arasında bulunur. 

Familya: Salmonidea 

Famelyaaltı: A — Salmoniea 

B — Coregoninea 

C — Thymallinea 

A — Salmoninea 

Cins: 

1 — Salmo Salar (Atlantik salmonu) 

Atlantischer Lacha 

2 — Salmo gairdneri (Regenbogenforelle) 

3 — Salmo trutta 

5

4 — Salve llnus 

5 — Salmo trutta 

Cinsalti: 

a — Calmı trutta trutta (denizalasi) 

b — Salmo trutta lacustric (gölalası) 

c — Salmo trutta fario (derealasi) 

g — Salvelinus 

Cinsalti: 

a — Salalpinus 

b — Salv fontlnalis 

c — Salnamaycush 

ç — Oncorhynchus (pasifik Salmonu) 

d — Huco (Huchen) 

Cinsalti: 

a — Huno Hucho 

b — Huco Taimen 

c — Brachymystax Lenoh. 

Ûnlardan üçünün sun'i üretimi tanınmıştır.' 

1 — Salmo truttal. Ders alasa)ı 

2 — Salvelinus fontinalis (lekeli alabalık) 

3 — Salmo gaineri irideus (gök kuşağı) 

alası. 

1 — Salmo truttal. Vatanı Avrupadır. 

Amenkaya Avrupadan götürülmüştür. 

2,5 - 6 Kg. ağırlık kazanabilir, Insekten 

Crustacca'lar Würmern (solcanlar) şayet 

büyükse küçük balıklarla beslenir. Yumurta 

ve spermalarını sonbahar veya kış başlangıcında 

bırakır. 

2 — Salvelinus fontinalis: Lekeli alabalık 

ismiyle tanınır. Sırt kısmı koyu yeşil 

leke veya çizgiler halindedir, (açık zemin 

üzerinde) Erkeğinde karın boyunca kırmızı 

bir çizgi vardır. Tabii olarak sonbaharda 

yumurta bırakır. 4 Kg. ağırlığında ve 50 cm. 

uzunluğa erişebilir. Sünni olarak Salmo 

gardneri irideus kadar süratli gelişebilir. 

3 — Salma gaidneri irideus: Vatanı 

Kaliforniya ve Amerikanın kuzey bölgesidir. 

Buradan insan kanalıyla Avrupa, Afrika, 

Yeni Zelanda, Avustralya'ya yayılmıştır. 

Bundan tür üretilmiştir. Vücudu kısa ve kalındır. 

Erkek dişiye nazaran daha uzundur. 

Rengi cinsiyet ve suyun kalitesine göre 

farklılık gösterir. Üst kısmı mavimtrak, yani 

gümüşi renkte, sırt kısmı ve yan kısımları 

gelişigüzel çok sayıda koyu lekelerle 

6 

kaplıdır. Yan kısmında kırmızı çizgi ve kırmızı 

leke bulunur karın kısmı tamamen 

renksizdir. İlkbaharın başlangıcında yumurta 

ve sperma bırakır. Fakat öyle tür üretilmiştirki, 

Ağustos ve Eylül'de yumurta bırakmaktadır. 

gök kuşağı alası dere alası ve 

lekeli alaya kıyasla çok süratli gelişir. 

Pisikültürde kullanılan Salmon türleri 

içinde en önemlisi gök kuşağı alasıdır. (Salmo 

gaidneri irideus) çok az bir su cereyanı 

ve 6-7 mg./1.02, bir küçük ortamda çok 

miktarda Salmı irideus yetiştirmek mümkündür. 

Bu tür aynı zamanda sunni beslenmeye 

en kolay alışan ve bunu değerlendiren 

bir türdür. Normal olarak 10-15 C° sularda 

yaşarsa da 20C° - 30C° da (Schaperclaus) 

yaşıyabilmektedir. 

Alabalığın dcğal yumurta bırakması: 

Bu dönemde dere alabalıkları suyun 

akıntı istikametinin tersine doğru hareket 

ederler. Salmo gaidneri yumurta bırakmak 

için derin düz ve çakıllı yerleri seçer. Dişi 

balıklar kuyruklarını yere temas ettirerek 

şiddetli olarak hareket eder ve bir çukur 

kazarak erkek balık dişisinin bu hareketi 

esnasında yanında bekler, başka erkeklerin 

gelmesini önler. Çukur kazılmasında hiçbir 

yardımı olmaz. Devamlı olarak dişisinin 

etrafında yüzer, sevgi oyunlarında bulunur, 

ağzıyla yan çizgiyi okşar ve şiddetli 

titreme hareketi gösterir. Dişisinin yumurta 

koymak için kazdığı çukur 8-10 cm. derin 

30 cm. çapındadır. Daima balığın kendi vücudundan 

küçüktür. Dişi balık çukur üzerinde 

kafası yukarıya, kuyruğu aşağıya olmak 

üzere durur. Erkek hemen dişinin yanında 

yer alır. Yumurta ve spermalarını bırakacakları 

esnada her ikisi de hafif titreyip 

ağızlarını açarlar. Yumurta ve spermayı 

bırakan balıklar çukuru terkeder yumurtaları 

15-20 saniye serbest bırakırlar. Sonra 

dişi akıntıya doğru hareket ederek yumurtaların 

üstünü örtmeğe başlar. Yumurtalar 

üzerinde bir tepecik teşekkül edene 

kadar faaliyetine devam eder. Bu işlem 

40 ile 60 dakika sürer, sonra tekrar bir çukur 

kazar, bu işleme yine aynı şekilde devam 

eder. Yumurtalar inkişaf ederken erkek 

balık etrafında dolanır ve onları korur.

Sevgi oyunu, çukurun kazılması ve yumurtaların 

döllenmesi işlemi bir gün içinde 

veya bir haftada tamamlanır. Bu esnada iki 

yaşındaki bir balık 150-200, üç yaşındaki 

350-500, daha yaşlıları 500-2500 yumurta 

bırakırlar. 

Yumurtalar 90-120 gün içinde gelişir 

ve larvalar meydana çıkar. Bütün alabalık 

yumurtaları doğal olarak ta çakıllı, zemin 

üzerinde ışıktan ve tabii afetten korunacak 

şekilde suyun bol akıntılı yerinde bulunur. 

Alabalığın yaşantısına tesir eden dış 

faktörler: 

Alabalığın büyümesi suyun ısısına, oksijen 

miktarına, gıda durumunu ve suyun 

alkolik olmasına bağlıdır. 

PINKER'e göre alabalıklar alkalik sularda 

asitlere nazaran daha iyi bir gelişme 

göstermektedir ve bu sulardan daha çok 

yaşama imkânına sahiptir. Şayet suyun aktığı 

toprak alkalik ise suda alkalik olur. Böyle 

sularda alabalık çok daha iyi gelişir. 

Su ısısı: 

Alabalık yetiştiriciliğinde başarısızlığın 

en önemli sebebi yaşama kabiliyeti ile 

su ısısı arasındaki münasebetin bilinmemesidir. 

En iyi alabalık avcısı avını en çok 

çağlıyanlarda büyük taşlar arasında ve 

akıntı yerlerinde olduğunu bilir çağlıyanlarda 

büyük basınçla düşen su geniş çukurlar 

meydana getirir. Buralar daha soğuktur aynı 

zamanda oksijen bakımından zengindir. 

Aynı suda farklı iki ısının bulunması iki ayrı 

alabalık türünün mevcudiyetine sebeb 

olur ki, birisi soğuk suyu sever nehrin üst 

kısımlarında barınır diğeri daha sıcağa tahammül 

eder aşağılarda bulunur. Dere alası 

için su hiç bir zaman 20 C° yı geçmemelidir. 

Gökkuşağı alabalığı (Salmo Gaidneririrideüs) 

24 C° yaşama imkânına sahiptir. 

Salmo gaidneri irideüs için öldürücü 

derece 30 C° dir. Balıklar soğuk kanlı hayvanlar 

olup çevresine göre metobolizme faaliyetleri 

azalır veya çoğalır. 

Suyun oksijen miktarı: 

Alabalık suları yeteri kadar erinmiş 

halde oksijen ihtiva etmek mecburiyetin- 

dedir. Bunlar oksijen azlığına karşı oldukça 

hassastırlar. 

Sulardaki oksijen miktarı, suyun hava 

ile tamasında (hızlı akan) sularda, çağlayanlarda 

su derecesinin azlığında artar. 

Buna su bitkileri, su organizmaları da yardımcı 

olur. Su faunası ve florası arasında 

biyolojik bir münasebet mevcuttur. Balıklar 

02 alırlar, Co2 verirler. Bu yeşil bitkilerin 

asimilasyonu için mecburidir. 

Tabii gıda ve beslenme: 

Balıklarda memeli hayvanlar gibi çok 

taraflı beslenme arzusuna sahiptirler. Onların 

da su minaral madde yağ, karbonhidrat, 

protein, vitamine ihtiyaçları vardır. Su 

bir balığ'n % 75 vücut ağırlığını teşkil 

eder. 

Ca ve phospor kemik ve kanların mineral 

maddesini teşkil eder. Phospor ve 

demir kan renkli maddesi Hemoğlehon için 

önemlidir. 

Karbonhidrat ve yağ enerji için balıklara 

mutlak lüzumludurlar. Protein vücudun 

inşa elementidir. Vitaminler memeli hayvanlarda 

olduğu gibi hayati öneme hayizdir. 

Köpek, yılan ve dil balığının aksine ki 

bunlar koklama duyusu ile gıdalarını ararlar, 

alabalık gıdasını gözüyle arar. Alabalık 

hemen hemen gündüz veya ay ışığında 

avına çıkar. 

Önemli insekten ki bunlar alabalık sularında 

bol bulunur. (Trichopteren, Ephemriden, 

Plecopteren, Sialis, Luterie alabalığın 

önemli besinidir. Aalabalık yetişkin insekten'leri 

yediği gibi bunların larvalarını 

da yer. Ayrıca küçük balıklar su yüzüne yakın 

böcekler Crustacea'lar, solcanlar 

(Wurm) alabalık besinlerindendir. Balığın 

gelişmesi tamamen beslenme imkânına 

bağlanır. 

Gelişmiş alabalıklar ve yumurta sağımı: 

Damızlık alabalıklar ya yabandan yakalanarak 

gelişmesini tamamlaması için havuzlarda 

muhafaza edilir, veyahutta sırf bu 

maksat için havuzlarda yetiştirilir. Fakat 

nadir olarak her özel işletmede yaban alabalığı 

damızlık olarak kullanılır. Yumurta 

bırakma zamanı bazı tabii ve sun'i faktör- 

7

lerin etkisi altındadır. (Meselâ; alabalığın 

türüne, suyun durumuna, ısısına ve gıda 

durumuna) beslenme etkisi altında olgunlaşma 

gecikebilir. 

Damızlık olarak kullanılacak balıklarda 

şu vasıfları aramak gerekir. 

1 — Büyüme ve verilen besini değerlendirme 

bakımından genetik kabiliyeti üstün 

balıkları, 

2 — Konstitusyon, vücut şekli ve mukavemeti 

üstün olanları, 

3 — İyi bir nesilden gelmiş olanları 

(daha önceki yetiştirilen nesilden olmaları), 

4 — Renk durumuna dikkati alınarak 

uygun olanları, 

5 — Verimlilik ve yumurta bırakma 

zamanına göre (devamlı olarak geç yumurta 

bırakanlar tercih edilir. Üstün vasıfları 

seçmelidir. 

Bugün Amerikada; 

a — Hastalığa mukavim, 

b — İyi gelişebilen, 

c — Büyük yumurta veren, 

d — Canlı kalma kabiliyeti fazla yumurta, 

e — İyi yumurta verebilen, 

g — 2-3 yıl içinde olgunlaşabilen, 

f — Tabii, sulara çok iyi intibak edebilen 

bir balık nesli üretilmesine çalışılmaktadır. 

Yumurta ve sperma bırakma zamanında 

erkek ve dişi birbirlerinden ayrılarak ayrı 

havuzlara veya ayrı bölümlere konur. Yumurta 

bırakma dönemine giren balıklar 

morfholojik değişiklikler gösterirler. Mesela 

Regenbogenfırelle gökkuşağı alabalığı 

erkek yan çizgi üzerinde oldukça canlı bir 

kırınızı çizgi mevcuttur. Dişiye nazaran karnı 

hafif koyu ve alt çene yaşlı erkeklerde 

yukarıya doğru çengel şeklini alır. Dişiler 

cinsiyet organlarının dışa açılan kısmının 

kırmızı olmasıyla, kolay tanınır. Dere alalarında 

erkekler de bütün kafa, bilhassa çeneler 

ve ağız dişiden uzundur. Yumurta bırakma 

devresinde alt çenenin ucu erkekte 

hafif yukarı bükülür ve rengi çok daha canlanır, 

kuyruk yüzgecinin dış kenarında be- 

8 

yaz bir çizgi meydana gelir, vücudu yassıdır. 

Dişide yumurta dolayısıyle yuvarlaktır. ) 

Yumurta ve spermaların sağılması ve 

döllenmesi: 

Balıkların yumuşak vücudu bilhassa dişide 

karın bölgesinin yumuşaklığı sağıma 

işarettir. Sağım için en modern metod erkek 

ve dişinin daha önce anastheriesidir. 

Balıklar bir litre su içine iki gram Trichlorbutyl-alkohol 

de çözülür. Sağım için en 

azından yarım düzine balık hazır vaziyette 

bir havuzcukta toplanır. Sağıma başlamadan 

önce en azından iki kuru temiz 25-40 

cm. çaplı zehirsiz metalden (Plastik, Aliminyum, 

emaye, pastutmaz bir kap) leğen, 

havlu, birkaç adet ördek, kaz veya tavuk 

teleği veya lastik veya parlak yumuşak 

sun'i maddeden yapılmış çubuk hazır tutulur. 

Sağım için leğen alçak bir masa üzerine 

öyle konulur ki sağımda balıkların yumurta 

ve spermaların kolaylıkla leğene 

dökülmesi sağlanabilsin. Kuru ve yaş metodda 

ilk önce dişiler sağılır. Balık muhafaza 

havuzundan alındıktan sonra bir nemli 

havlu ile kurutulur sonra sol elle balığın 

kafasından tutulur, kuyruk aşağı meyilli 

halde sağ elle karnın altındaki çizgi üzerinden 

yavaş yavaş cinsiyet organının dışa 

olan açıklığına doğru masaj yapılır. Bu esnada 

yumurtalar leğen içine dökülür. Şayet 

yumurta çıkmıyorsa o vakit dişi henüz 

olgunlaşmamış demektir. Zorlamamalı. Bu 

şekilde 2 veya 4 dizi sağıldıktan sonra bir 

erkek balık yakalanarak balık yine aynı zekilde 

yalnız karnı alta gelecek şekilde düz 

ve işaret parmaklarıyla masaj yaparak süt 

halinde spermanın yumurta üzerine sağılması 

sağlanır. Bir çay kaşığı sperma muhteviyatı 

erkek süt tüm yumurtaları döllenmeye 

kafidir. 

Bir telekle veya lastik çubukla yumurta 

ve sperme iyice karıştırılır. Sonra en 

azından iki misli su ilâve edilir, tekrar karıştırılır. 

Leğene 5-20 dakika hiç dokunulmaz 

böylece yumurtaların döllenmesi sağlanır 

ve yumurtalar kuluçka kasetlerine aktarılır. 

Alabalık yumurtalarından yavrunun 

gelişerek çıkması oldukça kolay olur. İyi 

havalandırılmış 10-15 C° de su akıtılır. Döl-

lenmemiş yumurtalar beyaz renkte su yüzüne 

çıkarlar bunlar bir pensle uzaklaştırılır. 

Yumurtalar göz lekesi teşekkül edene 

kadar haftada 2-3 defa kontrol edilir göz 

lekesi teşekkül eden yumurtalar oldukça 

dayanıklıdır, bunları deniz aşırı ülkelere dahi 

sevketmek mümkündür. 60 000 veya 

70 000 yumurtadan yavru çıkarmak için 

dakikada 12 İt. suya ihtiyaç vardır. Yavrular 

yumurtadan çıktıktan sonra bu dakikada 

20 İt. çıkar. Vitellus kesesine sahip yavrular 

daha çok 2 e ihtiyaç gösterirler. Bir 

çok kuluçka sistemi olmakla beraber hepsinde 

de aynı prensib hakimdir. Yumurtalar 

kimyevi bakımdan her hangi bir şüpheyi 

arzetmeyen, bilhassa 0 J bakımından zengin 

su almak mecburiyetindedirler. En çok 

kullanılan ve Kaliforniya'da inkişaf ettirilmiş 

bir metodu misal olarak vereceğiz. Bu 

görünjş itibariyle dört köşeye benzeyen 

altı delikli bir süzgeç, üstü açık kasettir. 

Ölçüleri (45X45X12 Cm.) olup bunlar kendisinden 

biraz daha derin ve uzun olan 

kuluçka kanalına konulur. Yumurta süzgeçin 

üstüne konulduktan sonra kuluçka kanalına 

kaset olduğu gibi oturtulur ve su alttan 

süzgeçin altından aradan akar (Kuluçka 

kanalı 46-45-30-0-16 cm. olup suyun giriş 

ve çıkışı bütün aletin genişliğinde ol- 

Gözlekesi durumu: 

140-160 günlük derece 


Derealası için günlük 

olarak -izah edersek 

12 C° derecenin üstünde dere ve göl 

alası yumurtası gelişmektedir. Ancak Regenbogenforella 

yumurtası gelişebilir (15.5 

C°). 

Larva kanalları: 

Larva kanalları beton ve alüminyumdan 

yapılmaktadır. Yer değiştirilmesinin kolaylığı 

ve hafifliği bakımından aliminyum tercih 

edilir. Larva (Vitellus kesesini) 2/3 tü- 

malı ki, su yaygın bir şekilde akabilmeli, 

süzgeç deldirilmiş çinko, aliminyum veya 

sun'i levhadan olabilir. Deliklerin genişliği 

1.5 mm. genişliğinde olmalıdır. Aletler biraz 

karanlık yere konulmalı ve direk güneş 

ışığından sakınmalıdır. Çünkü yavrular ulturuviyole 

ışınlarına karşı oldukça hassastırlar. 

Yavrular yumurtadan çıktıkdan sonra 

süzgeçli kaseti bakırlar ve altta bulunan 

yavru kanalı içerisinde bir müddet beslenirler, 

kanalın su bırakan kısmına bir süzgeç 

konmalı yavruların akıntıda gitmelerine 

mani olunabilir. Süzgeçli kasetlerin bu 

kanalın içine oturtulur. 

Yumurtaların inkişafı iki kısımda mütalâa 

edilir. 

1 — Göz lekelerinin meydana gelmesi 

2 — Göz lekelerinden sonra yavrunun 

çıkması. 

Buna tesir eden en önemli faktör suyun 

ısısıdır. İsı ne kadar yüksek olursa gelişme 

o kadar çabuk olur. Suyun derecesi 

günlük derecede diye ifade edilir. Bu bir 

günlük su ısısının ortalamasıdır. Bunların 

toplamı yumurtanın gelişmesinde ne kadar 

günlük dereceye ihtiyaç olduğunu gösterir 

Regenbogen (Gün kuşağına bağlılığı için). 

Yavrunun çıkması: 



9.5 °C Regenbogen (gök kuşağı) 30 günde 

9.5 Dere alası 41 » 

11 Regenbogen (gök kuşağı) 28 » 

11 Derealası 35 

ketildikten sonra beslenme ve yüzme kabiliyetine 

sahiptir. Burada 2 ilâ 8 hafta 

içinde beslendikten sonra havuzlara konulabilir. 

(Ncrmal 6 hafta devam eder) Larvaların 

son zamanlarda beslenme olanağına 

sahip doğrudan doğruya geliştirme 

havuzlarına konularak orada yemlenmeleri 

sağlanmaktadır. Bunlar için daha ziyade 

küçük havuzlar kullanılır (400 M2 yüzöl- 

9

çüırıüne sahip, 1,00-1,50 m, derinlikte) Bu 

havuzlarda her 100 M- için 5-10 c/sec suya 

ihtiyaç vardır. Bu tip havuzların her metre 

karesine 200 balık larvası konulabilir şayet 

larvalar kanalında beslenmeye alıştırılmışlarsa 

100/m2 optimaldır. Sonbaharda 

bu havuzlarda gelişmiş yavrular alınırken, 

% 25-30 zayiatı normal karşılamak gerekir. 

Yavruların yetiştirilmesi: 

Bunlar için 6-15 m. genişliğinde 120 

cm. derinliğinde 15-30 L/seç. su alan yavru 

havuzları kullanılmaktadır. Havuzların 

su giren kısmı ve salacağı ki bu aynı zamanda 

balıkları almak için kullanılır. Betondan 

yapılmalıdır. Bunlar için aynı zamanda 

yuvarlak tipte beton havuzlarda kullanılmaktadır. 

Bu tip havuzlara çok miktarda 

balık koymak mümkündür. Meselâ 

(10 000 yavru) 8-15 m. çaplı bir havuza) 

normal yavru havuzlarına 50m2 adet yavru 

koymak mümkündür. Ve yavrular kesif 

yenilenmelidirler. Bunlar için iyi bir rasyon 

hazırlanmaktadır. Yavrular, günde 3-4 

kere yenilenmelidirler. 

Mutfaklık alabalığın yetiştirilmesi: 

Bu yavru balıkların, mutfaklık hale 

getirilmesi işlemidir. Bugün menü alabalığı 

130-170 gr. porsiyon ise 200-250 gr. 

dır. Yemeklik alabalık havuzları yavru havuzlarına 

nazaran daha derin ve büyük 

olmalıdır. Büyük olanlar büyümesi hızlandırır. 

600 m2 yüzleri ve 220 cm. derinlik 

optimoldır. Yavru alabalıklar sonbaharda 

ilk defa havuzlara alındığında, bunlar ortalama 

8-15 cm. uzunluk ve 5-25 gr. ağırlığında 

olurlar. Havuzlar çok iyi oksijen ihtiva 

ediyorlarsa 25 adet balık her m2 normal, 

az 0: varsa 15-20 adet hesabiyle konulurlar. 

Balıklar ilkbaharda yani yumurtadan 

çıktıktan sonra 13-14 ay içinde ikinci defa 

havuzlardan alınıp, seleksiyon için kontrol 

edilir. Ve ayrılarak aynı büyüklüktekiler 

bir araya getirilirler. Bu derecede Regenbogen 

forellen (Gök kuşağı alabalığı)ın 

21-23 cm. uzun 120-130 gr. ağırlık kazanması 

gerekir. Bunlar arzuya göre küçük mutfaklık 

balıklar olarak Nisanda satılabilirler. 

Sonbaharda balıklar 200-250 gr. ağırlığın- 

10 

da olarak satılır. Ancak bunların elde edilmesinde 

en önemli faktör balıkların çok 

iyi beslenmesidir. Bu da günlük yemin kâfi 

miktarda ve istenilen kalitede olması ile 

mümkündür. 

Alabalıkların beslenmesi: 

Alabalıklar, hayvansal artık maddeleri 

yüksek değerde hayvansal, proteine çevirme 

imkânına sahiptir. Bitkisel menşeli 

maddeleri işleme kabiliyetine alabalıklar 

sahip değildirler. Çünkü alabalık karbonhidrat 

ihtiva eden fermente meydana getiremez. 

Keşif alabalık yetiştiriciliğinde tabii 

gıda ve beslenme bir rol oynamaz. Alabalığın 

önemli; besini, denizbalığı artıkları, 

küçük balıklar, et artıkları, ve mezbaha artıklarıdır. 

Alabalıkların bütün aminoasitlere 

ve eseri miktarda da yağ asitine ihtiyacı 

vardır. Korbonhidratlara ihtiyacı olmamakla 

beraber şu maksatla bunlardan da istifade 

edilir. 

1 — Müessir maddelerin yokluğunu, 

tamamlamakta. 

2 — Mineral maddelerin yokluğunu, 

tamamlamakta. 

3 — Besin maddelerinin bağlanmasında 

olmak üzere. Müessir maddelerden 

daha ziyade, karotin ve B. vitamin olmayabilir, 

bunlar ençok Musahel ve diğer Crustesee'larda 

bulunur. B. vitamin daha ziyade 

yulaf, kepekte bulunur. Bunlarda büyümeyi 

oldukça hızlandırırlar. Yulaf ve kepek 

alabalık yemi için oldukça önemli olup 

azami 30 9 ilâve edilebilirler. Bunlardan 

buğday kepeği % 10, yulaf ise %5 en normaldir 

(Hulasa kuru yem, protein, vitamin, 

karbonhidrat ve mineral maddeleri ihtiva 

etmelidirler.) Hazırlanacak balık yeminde, 

ham protein miktarının % 40 den aşağı olmamasına 

dikkat edilmelidir. Alabalıklar ne 

kadar beslenirse, o kadar iyi randıman almak 

mümkündür. Bilhassa genç balıkları 

yaşlılara nazaran sık beslemek lazımdır. 

Larvalara günde iki defa yem vermelidir. 

Kuru prese edilmiş yemleri devamlı olarak 

vermekte mahsurludur. Birkaç gün kuru 

yem verilirse, arada bir yaş yem de vermelidir. 

(Karaciğer dalak, kalap ve saire 

2-3 defa makinada çekilmiş olarak).

Larvaların beslenmesi: 

Vitellus kesesinin 2/3 çekildikten sonra 

ve yüzmeye başladıktan sonra larvaları 

beslemek gerekir. Bu larval kanallarında 

larva çukurlarında veya larva havuzlarında 

uygulanır. Larva kanallarında besleme aşağı 

yukarı 6 hafta devam eder. Larvalara ilk 

önce dalak lapası verilir. Dalak çok iyi 2-3 

kere çekildikten ve içine % 2 tuz ilâve 

edildikten sonra larvalara verilir. Sonraları 

büyük larvalara % 2,5 bira mayası ilâve 

edilebilir. Daha sonraları karaciğer ve kalp 

verilebilir. 1/3 oranında arasına tabii yemde 

vermek gerekmektedir. 

Yavruların beslenmesi: 

Yavrulara normal gelişmiş balıklara 

verilen yemler verilir. Üç aylık dalakla beslenmeden 

sonra % 50 balık veya taze çekilmiş 

balık eti verilebilir. Şayet daha önce 

taze balık ve taze et verilmemişse enfeksiyon 

tehlikesi yoksa balık bağırsak ve 

muhteviyatı (içkileri) de çiğ olarak verilebilir. 

Çjğ ve taze bu nevi yemler daima daha 

büyük bir iştahla yenir. Ancak A.D. 

Provitaminini ve bilhassa D.B. vitaminini 

kâfi miktarda yemde olmalarına dikkat edilmelidir. 

Balıklara yem altı elekli küçük gözlü, 

yemleri tamamıyle suya bırakmayacak 

şekilde kasetlerde, verilebilir. Yavrular 

3-4 defa yenilenmelidir. 

Gelişmiş balıkların beslenmesi: 

Bunların beslenmesinde yüksek protein 

ihtiyaçlarını gidermesi bakımından mezbaha 

artıkları oldukça önemlidir. Yine ayrıca 

deniz balıklarının kalitesizleri balıkhane 

artıkları da aynı maksatla kullanılır. 

Balıkhane artıklarında aşağı yukarı % 16- 

19 protein mevcuttur. Ayrıca mineral madde, 

kireç ve fosforasıdinden zengindir. 

Bunlardan başka önceden izah edildiği 

gibi, tamamlayıcı yemleıden istifade 

edilir, (kuru palet sun'i yemde olduğu gibi) 

ET ve BALIK KURUMU'nun 

SOĞUK DEPOLARİ 

i f 

Halkımızın Hizmetindedir. 

........ 

EBK - 1973/45 

11

alışverişte 

PARA 

yerine 

İMZANIZI 

kullanın 

GARANTİLİ ÇEKLER Türk Ticaret 

Bankasının garantisi altındadır. 

GARANTİLİ ÇEKLER Türk Ticaret 

Bankası şubelerinden temin edilebilirler. 

GARANTİLİ ÇEKLER yapılacak her 

türlü ödemede , üzerlerindeki limitler dahilinde 

tanzim edildiği takdirde, nakit para yerine kullanılabilecek 

çeklerdir. 

TÜRK TİCARET BANKASI 

EBK - 1973/46

K Alabalıkların 

Beslenmesi 

Ü z e r i n e 

Bilgiler (1) 

Vo 

Tuzlu suda olduğu kadar tatlı suda entansif 

balık üretimi hâlen tam bir gelişme 

safhasında bulunmaktadır. Bu üretim kolunun 

gelişmesi üreme ve beslenme yönünden 

tam bir maharet ister. Beslenme 

bakımından yemlerin seçimi ilk nazarda 

esas itibariyle amprik müşahedelere dayanır, 

fakat bunu takiben üretimin rasyonel 

bir hale getirilmesi hazırlanmış yerlerin 

kullanılmasını gerektirir ki bu yemlerin formüle 

edilmesi için de besin maddeleri ihtiyaçlarının 

bilinmesine lüzum vardır. Bu 

sebepledir ki alabalık yetiştiriciliğinde pelet 

yemlerin kullanılmasının genelleşmesi 

I. 1. Sindirim borusu - Anatomik bilgiler: 

Alabalık (Salmonidés) tıpkı genellikle 

et yiyen (carnivore) balıklarda olduğu gibi 

kısa ve iyice belirlenmiş bir mide ile donatılmış 

bir sindirim borusuna sahiptirler. Bu 

uzunluğun, balığın boyuna oranı 1 den küçüktür 

ve ağırlığı, alabalıkta, vücut ağırlığının 

% 10'undan daha azdır. Ağız-yutak 

boşluğu dişlerle çok iyi donatılmıştır ve 

sadece yemlerin yakalanmasına yararlar. 

Hatta kısa ve esnek düz bir borudan ibaret 

(1) Données sur l'alimentation des Salmonidés. 

Ind. alim, anlm, 1973, No. 2 pp. 7 - 29. 

(2) Chargé de Recherches, Station de Recherches 

de Nutrition - Centre de Recherches 

Zootechniques, INRA, Jouy - en - Josas, France. 

h 

GİRİŞ 

U — SİNDİRİM 

Yazan: 

Pierro LUQUET (2) 

Çeviren: 

Kâmil DOĞAN (3) 

bunların beslenmesi üzerinde bir çok araştırmaların 

yapılmasını gerektirmiştir. 

Bu gün bu balıkların amino asid ve 

vitamin ihtiyaçları oldukça iyi bilinmekte 

ise de (Halver. 1960, 1970; Mertz 1969). 

hâlen bir çok sorunlar cevapsız kalmaktadır. 

Bu literatür incelemesinde, alabalık 

türleri için yemlerin formüle edilmesine yararlı 

bilgileri ortaya koymak amaciyle, sindirim 

olayları üzerindeki bilgilerimize dayanarak, 

alabalık ve yayın balıklarının besin 

ihtiyaçları alanındaki bildirişlerin derlenmesine 

çalışılmıştır. 

olan oesephage (yemek borusu) da bir kapak 

vazifesi görmektedir. 

Memelilerinkine benzer şekilde isimlendirilmiş 

kardiak bölgesi, médian bölge 

ve pilor bölgesi olmak üzere üç kısımdan 

ibarettir. Ağırlığı ve kapasitesi, balığın 

büyüklüğü arttıkça orantılı olarak azalır 

(Ishiwata, 1968; Brett, 1971). Mide pH sı 

balık aç iken nötrale yakındır (Bernard, 

1952) ve sindirim sırasında pH düşer (Flsh, 

1960). Son olarak Reichenback Klinke 

(1969) septicémie hémorragique'ye yaka- 

(3) A. Ü. Ziraat Fakültesi, Besin Maddeleri 

ve Hayvan Besleme Kürsüsü Doçenti. 

A 13

lanmış balıklarda yüksek bir mide pH sı 

(6-9) tespit etmiştir. Midenin çıkış kısmında 

caeca pylorique bulunur, bunlar pankreatik 

ve yağlı dokularla çevrili, incebağırsak 

cidarının yüksek biçimindeki girintileridir. 

Sayıları değişebilir, gelişkin alabalıkta 

40 ilâ 70 adet bulunur (Northcote ve Peterson. 

1960). Uzun bir süredir iyi ve bilinmeyen 

fonksiyonları Creach (1963) tarafından 

etraflıca eleştirilmiştir, ve Nose 

(1960)'a göre sindirimde çok önemli rol 

oynadıkları sanılmaktadır. Karın boşluğunun 

ventral kısmında yerleşmiş olan ince 

bağırsak kısa ve düzdür. Midenin çıkış deliğindeki 

(pylore) caeca'ları taşıyan baş 

kısım bâriz şekilde ayrılmıştır, halbuki median 

bölgeden son kısma geçiş tedricidir 

ve iç cidarı ağ şeklinde plilerden yapılmıştır. 

Bağırsak ortamının pH sı nispeten alkalidir 

(Berrington, 1957, halbuki safranın 

pH sı asiddir (Bernard, 1952). 

I. 2. Sindirim anzimleri 

i. 2. 1. Proteazlar 

Pasifik yayın balığı mide mukozası 

esktrelerinden hareketle Sorris ve Elam 

(1940) ışığı yansıtan kristal iğneler biçiminde 

bir pepsin elde etmişlerdir. Taze 

hazırlandığı vakit bu anzim iki maksimum 

aktivite pH sı (0,5-3,2) arzettiği halde, üç 

yıllık bir saklamadan sonra kat'iyyen 2,4 

den daha yüksek bir pH göstermez. Buch 

(1954)'e göre maksimum aktivitesini pH 

3,0-3,5 de gösteren anzimin catheptase olması 

icap eder ki bunun proteolitik aktivitesi 

pepsininkinden daha yüksektir. Bu ayni 

yazar, «Ferio» alabalığından (Avrupa alabalığı) 

bir maya mevcut olduğunu ortaya 

koymuştur: 1 ml anzim müstahzarı 80 ml 

inek sütünü 37°C de 1 saatte çöktürebilir. 

Kitamikado ve Tachino (1960 b) «Gök kuşağı» 

alabalığının midesinde bir proteaz 

aktivitesi tespit ettiler. Bu aktivite pH 2,8 

de ve 40-45°C deki bir sıcaklıkta en yüksektir. 

Genç alabalıklarda (12 g), düşük 

olan bu aktivite 100 g.'lık balıklarda maksimuma 

ulaşır. 

«Chinook» yayın balıklarının pylorik 

caeca'lar kısmında Croston (1960) memelilerdeki 

tripsin ve chymotrypsine aktivite- 

14 

sine benzer bir aktivite tespit etmiştir, ki 

bu aktivite soya'daki tripsin inhibütörleri 

ile ortadan kalkmaktadır. Bu proteazların 

optimal aktivite pH sı tıpkı Kitamikado ve 

Tachino (1960 b)'nun «Gök kuşağı «alabalığı 

ince bağırsağı pylore caeca'larında buldukları 

gibi 9 dur. Bu yazarlar, ayrıca 4 g. 

Iık alabalıklarda çok düşük olan bu aktivitenin 

20 g. ağırlığa kadar hızlı arttığını ve 

100 g. Iık alabalıklarda maksimuma ulaştığını 

kaydetmektedirler. Onishi ve Murayama 

(1968-1970) türler arasında da özellik 

bakımından farklılıklar tespit etmişlerdir, 

bilhassa «Fario» alabalıklarının pylore 

caeca'larındaki proteaz aktivitesinin incelenmiş 

olan diğer türlerdekinden daha 

düşük olduğu bulunmuştur. Diğer yandan 

yazarlar, üreme periyodunda «fontaine» yayın 

balıklarında bu aktivitede bir artış müşahede 

etmişlerdir. 

1.2.2. Amilazlar 

Kitamikado ve Tachino (19960 a) «Gök 

Kuşağı» alabalığında bilhassa pylore caeca'larında 

bir amilaz aktivitesi bulunduğunu 

kaydetmişlerdir. Optimal aktivite sıcaklığı 

20-25°C'a doğru yer almaktadır. Bu 

yazarlar ayrıca balığın ağırlığındaki artışla 

amilaz aktivitesinin değiştiğini tespit 

etmişlerdir. 100 g. canlı ağırlıkta aktivite 

en yüksek seviyeye ulaşmakta, fakat 1 kg 

Iık alabalıklarda düşüktür. Sagayama ve 

Saito (1968) da Alabalıkgillerde özellikle 

pylore caeca'ları kesiminde bir amilâz aktivitesinin 

mevcut olduğunu teyit etmiş' 

lerdir. Mamafih, Onishi ve Murayama 

(1969-1970) amilâz aktivitesinin alabalığın 

ağırlığı ile değiştiğini tespit etmemişlerdir. 

Buna karşılık «Gök kuşağı» alabalığında 

diğer Salmonidés türlerinden daha 

yüksek bir aktivite ve proteaz için olduğu 

gibi «Gök kuşağı» alabalığında ve Fontaine 

yayınında üreme periyodunda bir aktivite 

artışı kaydedilmiştir. 

i. 2. 3. Lipaz 

Balıklardaki lipazlar üzerinde ancak 

pek az bilgi mevcuttur, Kitamikado ve Tachino 

(1960 c) « Gök kuşağı» alabalığının karaciğer, 

dalak ve safrasında çok yüksek 

bir lipaz aktivitesi bulunduğuna işaret et-

mlşİerdir. Bu arada yine pyİore caeca'İarında, 

mide ve bağırsakta daha düşük bir 

aktivite tespit etmişlerdir. Nihayet Brockerhoff 

(1966) Morina balığı pankreasında 

«in vivo» bir lipaz aktivitesi tespit etmiş 

ise de izole edememiştir. Léger ve ark. 

(1970) «Gök kuşağı» alabalığında bu aktiviteyi 

«in vitro» olarak tespite muvaffak olmuşlardır. 

Bu yazarlar alabalıkların acclimatation 

ısısına göre farklı optimum bir aktivite 

Ph sı (20°C de 8,4 ve 10°C de 8,7) 

bulmuşlardır. Bu müşahede, bir nevi adaptasyon 

olayını ortaya koymaktadır ki, kâh 

anzim molekülünün yeniden tertibi şeklinde, 

kâh ayni bir anzimin iki veya daha fazla 

molekül türlerinin dağılışı İle izah edilebilir. 

, I. 3. Sindirim kanalından geçiş 

Sindirim hızı deyimi, genel olarak bir 

yemin mideden, bağırsaktan veya tüm sindirim 

borusundan çıkışına işaret etmek 

için kullanılmıştır. Aslında bu ifade iki olayı 

kapsar: Bir yandan geçiş hızı, ve diğer 

yandan da sindirim borusunun muhtelif kesimlerindeki 

absorpsiyon olayları. 

Böylece, bir çok yazarlar yemin yenmesinden 

sonra muhtelif fasılalarla çıkan 

dışkımn doğrudan doğruya taze ağırlığını, 

kuru maddesini veya proteinlerini tespit 

ederek midenin boşalma hızını veya 

bağırsaktan geçişi ölçmüşlerdir (Hess ve 

Rainwater, 1939; Windeil, 1966; Magnusson, 

1969; Windeil ve Norris, 1969; Windell 

ve ark., 1969; Brett ve Higgs, 1970; 

Tyler, 1970). Balıkları kesmeksizin mide 

muhtevalarını ölçmek amaciyle su ile deplasmandan 

yararlanan Hunt (1960) ve Seaburg 

ve Moyle (1964) tarafından endirekt 

bir metod kullanılmıştır. Phillips ve ark. 

(1961) yeme katılmış hayvani kömürün dışkı 

içinde görülmesini kaydederek bağırsaktan 

yemin geçiş hızını ölçmüşlerdir. 

Molnar ve Tolg (1962 a, 1962 b), Fabian ve 

ark. (1963) ve Edwards (1971) tarafından 

da yine cazip bir metod kullanılmıştır. Bu 

yazarlar ışınların da radyografi yoluyla 

bağırsaktan geçiş hızını takip etmişlerdir. 

Salmonidés'lerle ilgili çalışmaların tümünden 

görülmektedir ki, yemin tekstür 

Ve nem nispeti önemİi bir rol oynamaktâdır. 

Gerçekten, 8°C ilâ 10°C de tutulan fontaine 

alabalığında yeniden yemin tamamen 

boşalma süresi, et esasındaki bir rejim 

için 48 saat olduğu halde, et ve kuru un 

esasındaki bir rejim 48 saat olduğu halde, 

et ve kuru un esasındaki bir rejim için 63 

saat bulunmuştur (Phillips ve ark. 19961). 

Ayni şekilde, Windell ve Norris (1969) 

«oligo-Chete»lerle beslenmiş «Gök kuşağı» 

alabalıklarında midenin boşalmasının 

ince veya iri peletlenmiş un alan ayni balıklardakinden 

daha çabuk olduğunu kaybetmişlerdir; 

12 saat sonra, yenen yemin, 

birinci durumda % 70'i ve ikinci durumda 

% 28 i tamamen çıkmıştır. Windell ve ark. 

(1969) ayni şekilde yüksek nispette yağ 

alınmasından sonra midenin boşalmasında 

bir yavaşlama olduğunu kaydetmişlerdir. 

«Sockeye» yayın balığında yapılan tayinlerde, 

Brett ve Higgs (1970) mide muhtevasının 

zamanla eksponentiel bir azalış 

gösterdiğini tespit ettiler. Diğer bir ifade 

ile, midenin boşalma hızı, midede kalan 

kitle ile orantılıdır. Bu yazarlar geçiş hızı 

üzerinde ısının etkisini de ortaya koymuşlardır: 

midenin toplam boşalma süresi 5°C 

de 79 saat ve 23°C de ise 18 saattir, ki 

saat başına boşalma nispetleri sırasiyle 

% 6 ve % 26 demektir. 15°C den itibaren 

midenin boşalma süresi 24 saattan daha 

azdır. Yayın balığının tek bir yemlemede 

doyabilmesi için gerekli yem miktarı 15°C 

de en yüksektir (Brett ve ark., 1969), halbuki 

bu sıcaklığın üzerinde günde bir kaç 

defa yem verilmesi gerekmektedir. «Gök 

kuşağı» alabalığında günde üç defa yemleme, 

en yüksek yem tüketimi ve büyüme imkânı 

sağlamaktadır (ishiwata, 1969; Kono 

ve Nose, 1971). 

II. — BESİN İHTİYAÇLARI 

II. 1. Enerji 

Balıkların enerji ihtiyaçları genellikle 

oksijen tüketiminin ölçülmesi suretiyle dolaylı 

olarak tayine çalışılmıştır. «Gök kuşağı» 

alabalığı için respirasyon emsali 0,96 

dır (Kutty, 1968). Winberg (1956) ise 4.75 

katsayısını kullanarak oksijen tüketimini 

15

(02/kg/saat) enerji kaybına (Kal/kg/saat) 

doğrudan doğruya çevirmenin mümkün olacağını 

kabul etmektedir. Brett (1970) bir 

literatür incelemesinde, bu şekilde elde 

edilmiş başlıca bilgileri topladı ve muhtelif 

değerlendirme düzeylerinde balıklardaki 

ortalama enerji kaybını rakamlarla belirtti. 

Balık 100 kalori aldığı zaman gübre, 

idrar, solunum ve yem tüketinr i ile sonradan 

ısı yükselişinden ileri gelen kayıplar 

20 kaloriye ulaşmaktadır. Geride kalan 80 

kalori net enerjidir ve bizzat büyüme ve 

metabolizma için kullanılır. En elverişli büyüme 

şartlarında, yâni bütün genç balıklarda, 

böylece hayvansal doku şeklinde 50 

kalori bağlanabilir. Balık, yaşama payı durumunda 

iken, metabolize enerjinin yarıst 

(40 kal) yaşama ihtiyacı için kullanılır. Geride 

kalan enerji (40 kal) ısı şeklinde dışarıya 

atılır (20 kal) ve yüzmeyi temine yarar. 

Adelelerin kasılma randımanına göre 

sadece 12 kalori yüzme için kullanılabilir. 

Brett (1970) balığın metabolik düzeyi 

üzerinde etki yapabilecek çeşitli faktörler 

üzerinde de bilgiler vermiştir. Blyotik faktörler 

arasında balığın ağırlığı, beslenme 

faaliyeti ve besleme düzeyi en çok incelenmiş 

olan hususlardır. Diğer hayvan türlerinde 

olduğu 1 gibi, bazal metabolizma 

Q = a. Wb şeklindeki bir denkleme göre 

balığın ağırlığı İle azalmaktadır. Salmonidös'ler 

için en çok bildirilmiş olan b değerleri 

0,8 ile 0,9 arasında değişmektedir 

(Fry, 1957). 

20°C de «Şokeye» yayın balığının enerji 

ihtiyacı, balık aç karına iken 8 kal/kg/ 

gün, yaşama ihtiyacı 24 kal/kg/gün ve nihayet 

«ad libitum» beslendikleri vakit 35 

kal/kg/gün'e yükselmektedir (Brett, 1970). 

Kanaatımızca, alabalık için buna benzer hiç 

bir bilgi mevcut değildir. 

Job (1955) Fontaine yayın balığının 

standart metabolizmasının (bazal metabolizma) 

suyun sıcaklığı ile doğrusal olarak 

arttığına işaret etmektedir. Mamafih, bu yazar, 

10°C ye kadar rutin metabolizmanın 

(balık serbest olarak yüzmekte) sıcaklıkla 

doğrusal olarak artığını, fakat 10°C ile 

15°C arasındaki sıcaklıkta metabolizmanın 

16 

hafifçe hızını kaybetmeye yüztuttuğunu bildirmiştir. 

O vakit fontaine yayın balığı 

termik «preferendum» (tercih) bölgesinde 

bulunur ve spontan hareketleri bariz şekilde 

azalır, ki bu da oksijen ihtiyacında bir 

düşmeye sevkeder (Sullivan, 1949). 

«Gök kuşağı» alabalığı için, Shaperclaus 

(1962) 5-15°C sıcaklık bölgesinde 

010'un 2,9 ve 10-20°C sıcaklık bölgesinde 

3,3 olduğunu bildirmiştir. Deuel (1952) ise 

sıcaklık ile bu metabolizma müşahedelerinden 

pratik sonuçlar çıkarmıştır. Yazar, 

muhtelif Salmonidés türleri için yem cedvelleri 

yayınlamış, bu cedvellerde canlı 

ağırlıkla iştahın azalması ve sıcaklıkla artması 

da dikkate alınmıştır. Bu cedveller taze 

ürünler esasındaki bir beslemeye göre 

düzenlenmiş ise de, halen kuru granüle 

formda kullanılan yemlere dayalı bir besleme 

için prensibinden yararlanılmaktadır. 

Hastings (1969) muhtelif Salmonidés 

türlerinde yaşama payı için hesaplanan değerler 

ile müşahede olunan değerler arasında 

iyi bir uygunluk bulunduğunu göstermiştir. 

Beher gram balık başına günde 3 

ilâ 4,7 mg kuru madde vermek suretiyle 

canlı ağırlığın sabit tutulması temin edilmiştir. 

Pratik yönden karşılaşılan en büyük 

güçlüklerden birisi, muhtelif besin maddeleri 

ile fiili olarak sağlanan enerjinin tayininde 

görülmektedir. Phillips ve ark. 

(1958) tarafından genellikle kullanılan katsayılar 

verilmiştir. Proteinler için ortalama 

% 90, yağlar için % 85 ve karbonhidratlar 

için % 40 hazmolma derecesi üzerine dayanarak 

bu yazarlar muhtelif besin maddeleri 

ile sağlanan metabolize enerjinin proteinler 

için 3,9 kal/ g, yağlar için 8,0 kal/ 

g. ve Karbonhidratlar için 1,6 kal/g. olduğunu 

kabul etmektedirler. Aslında daha 

ilerde etraflı olarak görüleceği gibi rasyönun 

muhtelif elemanlarının hazmolma derecesi 

muhtelif faktörlere bağlı olarak geniş 

ölçüde değişebilir, keza yukarıda teklif 

edilmiş olan değerlerin büyük bir İhtiyatla 

kullanılması lâzımdır. Son zamanlarda 

Smith (19971) metabolizma kafeslerinde 

tayinler yaptı ve, sadece karbonhidratlar

jçin 0,7 den 3,12 ye kadar değişen katsayı- 

lar bildirdi (Tablo - 1). 

Tablo — 1 

«Gök kuşağı» alabalığında muhtelif 

karbonhidratların sağladığı metabolize 

enerji (Smith, 1971'e göre) 

Karbonhidratlar Enerji, kal/g 

Glukoz 3,12 

Pişirilmiş mısır nişastası 2,14 

Çiğ mısır nişastası 0,72 

Sellüloz 0,28 

Salmonides'lere ait rasyonların enerji 

miktarının optimal kıymetleri üzerinde literatürde 

ancak pek az bilgi mevcuttur. Bu 

husus, deneme güçlüklerine yahut muhtelif 

araştırıcıların rejimlerinin sağladığı fiili 

enerji miktarını rakamlandırmak için karşılaştıkları 

güçlüklere atfedilebilir. Alabalıkların 

doğal rejimlerinde olduğu gibi, 

balık yetiştiriciliğinde klasik olarak kullanılan 

rejimlerde, kalorinin yaklaşık olarak 

% 70'i proteinlerle sağlanır. Bununla beraber, 

kolay faydalanılabilen çok fazla yağ 

ve karbonhidrat kullanılarak bu miktar 

% 50 ye kadar düşürülebilmiştir (Phillips 

ve ark., 1966). 

Son olarak, Ringrose (1971) fontaine 

yayın balığı rasyonundaki her 100 g protein 

için 75 kalori teminine lüzum olduğunu 

kaydetmiştir. Burada, bir ihtiyacın (protein 

ihtiyacı) rejim tarafından sağlanan enerjiye 

ircası için yapılan ilk teşebbüstür. Aslında, 

Salmonides'lerin besin maddeleri ihtiyaçları 

ile ilgili mevcut bilgilerin tümü 

rasyonun kuru maddesi üzerinden bildirilmişlerdir. 

II. 2. Azotlu maddeler 

Salmonides'ler tarafından tüketilen 

doğal yiyecekler genellikle % 49 İlâ 65 protein 

ihtiva ederler (*) (Embody ve Gordon, 

1924; Schaperclaus, 1933; Phillips ve ark., 

1956). Hattâ, alabalık yetiştiriciliğinde kullanılmış 

olan et yahut balık esasındaki ilk 

yemler esas itibariyle proteinlerden teşkil 

edilmişlerdi (Wood ve ark., 1957 b). Sonradan 

yapılan araştırmalar göstermiştir ki, 

bizzat alabalıklar, ve genellikle Salmonides'ler, 

rasyonlarında oldukça yüksek, yâni 

zooteknik önemi olan diğer yüksek omurgalı 

hayvanlar için lüzumlu miktarın 2 ilâ 3 

katı bir protein nispeti gerektirmektedirler 

(Mertz, 1969). Salmonides'lerin protein ihtiyacı 

sadece büyüme periyodu için tayin 

edilmiştir; üreme periyodu ile ilgili hiç bir 

bilgi verilmemiştir. Bununla beraber, eşeysel 

ürünlerin hazırlanmasının protein ihtiyacını 

artırması muhtemeldir (Phillips, 

1969). 

(Devamı var) 

17

aUNKER+RUH 

TÜRK DEMİR DÖKÜM 

FABRİKALARI A.Ş. 

Silâhtar- İstanbul

Elle kullanılan serpme ağları - 

— III — 

VI. AĞLARIN KULLANILMAYA 

HAZIRLANMALARI 

Yukarıda elle örülen ağların nasıl yapıldıkları ve 

hazır ağdan kesilecek parçaların nasıl hazırlandıkları 

belirtilmiştir. Hazır ağ gözlerinde kaymalar olmamakla 

beraber sentetik materyalden elle örülenlerde 

düğümün iyi oturmaması neticesi kaymalar 

olmaktadır. Elle örülen ağ gözlerindeki bu kaymalara 

mani olmak için ağın en üst ve en alt gözlerinden 

birer sopa geçirilmekte ve ağ 30-50 kg. Iık 

Şekil: 23 Sentetik materyalden elle örülmüş bir 

serpme ağının düğümlerinin kopmasını önlemek için 

askıya alınmış durumu. 

Doç. Dr. Tekin MENGİ 

İst. Üniversitesi Fen Fakültesi 

II. Zooloji Kürsüsü 

bir ağırlıkla askıya alınmaktadır (Şek. 23). 8-10 gün 

askıda kalan ağa zaman zaman su serpilmekte, askıdan 

inen ağdan gözler sabitleşmektedir. Ağ gözünü 

sabitleştirmek başka yoldan da yapılabilirse 

de. bu balıkçının alıştığı bir yoldur. 

VI. I. AĞLARIN AÇIK KALAN KISIMLARININ 

VEYA PARÇALARIN BİRLEŞTİRİLMELERİ 

El örmesi ağ bir parçadır, açık bir kenarı vardır. 

Açık kalan kısım ya dikilir veya düğümlenir. Hazır 

ağdan kesilen parçaların birleştirilmesi ise genel 

olarak dikişle yapılır. Bu işlemde ekseriya ağ materyalinden 

bir numara daha kalın ip kullanılır. 

V. I. I. ELLE ÖRÜLEN AĞLARIN AÇIK KALAN 

KENARLARININ BİRLEŞTİRİLMESİ 

Büyük gözlü ağlarda açık kalan iki kenar dalma 

düğümlenerek birleştirilir (Şek. 24). Ağ böylece 

dikişin başlangıç ve bitim yerlerinde bir göz 

artmış gibi görünürse de aslında yarım göz artmış 

olur. Küçük gözlü ağlarda birleştirme işlemi dikişle 

yapılmaktadır. Dikişin kaymaması için takriben 

30-40 cm de bir düğüm atılır. 

Şekil: 24 Elle örülmüş serpme ağında ipin akış 

istikametleri, ağın kenarlarındaki gözlerin durumları 

ve kenarların düğümlenerek (Çizgili hat) birleştirilmeleri 

V. 1.2. HAZIR AĞDAN KESİLEN PARÇALARIN 

BİRLEŞTİRİLMESİ 

Dikdörtgen ağlardan yapılan serpmelerde aynı 

parçanın açık kalan kenarlarının dikişi şekil 25 de 

görülmektedir. Üst üste gelen parçaların birleştirilmesinde 

üsteki parçanın bir gözüne alttaki parçanın 

iki gözü gelmektedir (Şek. 26). 

\ 

19

AB kesimi ile elde edilen parçaların kesim kenarlarının 

birleştirilmesi şekil 27 de alt köşelerdeki 

düz kesimlerin dikişi ise şekil 25 de görülmektedir. 

1N 2B kesim kenarlarının dikişi şekil 28 de 

1N 1B kenarlarındaki 29 da ve bunların düz kenarlarındaki 

dikiş ise 25 de görüldüğü gibidir. 

Karışık kesimle meydana getirilenlerin merkez 

kısımlarındaki dikiş 1N 1B dikişi gibidir. Alt kısımlardaki 

küçük parçaların büyük parçalara dikişi ise 

şekil 30 da verilmiştir. Köşelere gelen düz kısımlardaki 

dikiş yukarıda belirtilmiştir. 

Şekil: 25 Düz kesimli bir ağda ağın ağız ağıza 

dikilmesi. 

Şekil: 26 Dikdörtken ağlardan meydana getirilen 

bir serpmede merkezden çevreye doğru olan 

parçaların birleştirilmeleri 

VI. 2. AĞLARIN MERKEZİ KISIMLARINDAKİ 

İŞLEM 

Çarmıklı serpmeler hariç olmak üzere diğer 

serpmelerin merkezlerindeki gözlerden kalınca bir 

ip geçirilerek bağlanır ve buraya bir kasa yapılır 

20 

Şekil: 27 AB kesimi ile elde edilen parçaların 

kesim kesim kenarlarının dikişi 

Şekil 28: 1N 2B kesim kenarlarının dikişi 

Şekil: 29 1N 1B kesim kenarlarının dikişi 

(Şek. 31). Merkezi ipsiz ve büzmeli serpme ağlarda 

kasa yalnız ağı taşımaya veya bir yere asmaya 

yarar. (Şek. 1. Ave E). Genel olarak yalnız sığ suda 

kullanılan merkezi ipli sade serpme ağında ve sa-

Şekil: 30 kesime düzgünlük vermek için parçalara 

ayrılmış (2N 2B + 1N 2B = 3N 4B kesiminin 

1N 1B kesimine dikişi 

bit cepli serpme ağında (Şek, 11. B. ve F) merkezi 

ip kasaya bağlanır. Bu ağların atılış mesafesi çok 

uzak olmadığı İçin ayrıca bir fırdöndü kullanılmamaktadır. 

Çarmıklı serpme ağlarının merkezinde çarmık 

iplerinin içinden geçtiği 3.5-4,5 cm çapında bir halka 

mevcuttur. Halka boynuz, herhangi bir metal 

veya plastiktendir. Metal halkalar takılmadan önce 

ağa zarar vermelerine mani olmak için pamuk veya 

keten iple iyice sarılırlar. Boynuz ve plastik hal 

kalarda böyle bir işleme lüzum yoktur. 

Boynuz halkalar şekil 32 A da görüldüğü gibi 

muntazam aralıklarla delinirler ve bu deliklerden 

karşılıklı İp geçirilerek ağ merkezindeki göz adedi 

aralıklarına muntazam bölünerek takılırlar. 

Diğer halkalara ağın bağlanması ya merkezdeki 

gözler bir ipe geçirerek bu İpin halkaya tutturulması 

(Şek. 32 B) veya bir ipin her gözden geçirilerek 

halkaya dolanması ve zaman zaman düğüm atılması 

ile yapılır (Şek. 32 C.) 

VI. 3. AĞLARIN DONAMI 

Bir çok ağda olduğu gibi serpme ağlarında da 

donam veya birim ağ için kullanılan yaka miktarı 

şahıstan şahısa değişmekle beraber değişiklik belli 

ölçüler içinde olmaktadır. Donam faktörü 0,50 

ile 0,67 arasındadır. Sabit cepli ağların donam faktörü 

ekseriya 0,50 ye yakındır. Diğer serpmelerde 

faktör daha çok 0,67 ye yakın olarak alınmaktadır. 

Sabit cepli serpmelerde donam faktörünün küçük 

olması cepler için gerekli bolluğu sağlamak içindir. 

Bu bakımdan yukarıda hazırlanışı verilmiş olan 

bir ağ sabit cepli serpme olarak kullanılacak olursa 

donam faktörü küçük. Aksi halde büyüktür. Do- 

Şekil: 31 Çarmıksız (merkezi halkanın) serpmelerde 

merkezdeki gözlerin bağlanışı 

A: boynuz halka 

B, C: plastik meya metal halkalar. 

21

nanacak olan gözler ağı yapan şahsın görüşüne göre 

çift kat örülebilmekte veya hazır ağ ise kuvvetlendîrilmekte 

fakat diğer bir kısım yapıcılar ise normal 

tek kat göze donamı yapmaktadırlar. 

Serpmelerde yükseklikle çevre arasındaki 

münasebet tam dairelerde olduğu gibi 

u = 2t r 

şeklinde değildir). Bu münasebet tam daire formü 

lündeki gibi olsa iyi atılmış bir serpmede merkez 

ve ağırlıklar aynı zamanda dibe temas ederler. 

Serpmelerde bu istenmeyen bir durumdur. Yarım 

küre veya buna yakın bir form daima tercih edilmektedir. 

Bu şartlar altında yükseklik (dairede yarıçap) 

ile çevre arasındaki münasebet bir faktörle 

bellrtilebilmektedir. Bu faktör incelenmiş olan serpmelerde 

1,2 ile 1,6 arasında değişmektedir ve ortalama 

olarak 1,4 dür. Serpmelerde yükseklik (h) 

İle çevre arasındaki münasebet daire formülüne bu 

faktörün ilave edilmesi İle belirgin hale gelmektedir. 

Formül 

u = 

2 t h 

şeklindedir ve netice olarak çevre ile yükseklik 

1.4 

(h) arasındaki bağlantı basit olarak 

veya 

ile ifade edilebilir. 

U = 4,48 h 

U 

4,48 

Ağırlıklar donam yapılırken yakaya geçirilir veya 

tesbit edilirler. Ağırlıkların lıangl sıklıkta konacağı 

yapıcıya bağlıdır. Ağırlığın artması serpmenin 

batmasını kolaylaştırır, balığın kaçmasını güçleştirir 

fakat ağır serpmeyi atmak zordur ve fazla ağırlık 

serpmenin maliyetini arttırır. Diğer taraftan kurşunların 

büyüklüğü de takılma sıklığına tesir eder. 

Gene! olarak kurşunlar 2 ile 7 gözde bir takılmaktadır 

(Şek. 33). Donam yapılırken yakaya en alttaki 

gözlerden geçirilir, ki bu arada kurşunlarda diğer 

taraftan istenen aralıklarla yakaya ve ağa (Şek. 33 

E ve E1) veya yaka ve kurşunlar donam İpi ile ağa 

tesbit edilirler. Büzme ipli ağlarda kurşun ve yakanın 

ağa tesblti işi İri bir dikiş İğnesine geçirilmiş 

ince nylon iple yapılır. Diğer donamlarda gözden 

geçebilecek incelikte ağaç veya tel iğneler kullanılır. 

Bilhassa derin suda kullanılan serpmelerde 

çok zaman donam ipi yakaya da dolanmaktadır 

(Şek, 33 B). Ağırlık olarak zincir kullanıldığı zaman 

ağ yakaya donanır ve yaka uzunluğundaki zincirin 

her halkası yakaya bağlanır. Kıstırma kurşunu kullanıldığı 

zamanda yine ağ İlk önce yakaya donanır, 

kıstırma kurşunu arzu edilen aralıklarla yakaya geçirilir. 

22 

VI. 4. AĞIN DİĞER TEFERRUATININ 

TAMAMLANMASI 

Yukarda yapımı belirtilen bir ağ merkezi İpsiz 

sade serpme ağı ise (Şek. 1 A) tamamlanmış demektir. 

Merkezi ipli sade serpme ağının (Şek. 1B) 

merkezdeki gözlerinin bağlanmış olduğu ipe bir el 

incesi (merkezi ip) bağlanmakla bu ağ da kullanılacak 

hale getirilmiş olur. 

Şekil; 33 serpme ağlarında yakalar ve kurşunların 

bağlanışları 

B. Çarmıklt serpmede yuvarlak kurşun ve 

çarmağın bağlanışı 

C. Sabit cepli serpmede yakanın 

ve cep ipinin durumları

D. Sabit serpmede yakanın ve cep ipinin durumları 

D1. Sabit cebin kesitten görünüşü 

E. Büzmeli serpmelerde yaka 

E1. Büzmeli serpmelerde bir kurşunun bağlanışı ve 

büzme ipi. 

23

Çarmıklı ağlarda çarmıklar ya teker teker fındöndü 

ile yakayı birbirine bağlarlar (Şek. 1C) veya 

yakaya doğru dallanırlar (Şek 1D). Bir çarmık bir 

kere 2 veya 3 e ayrılarak yakaya bağlandığı kadar 

bir kaç kere dallanarak da (Şek. 4) yakaya bağlanabilir 

(Şek. 33B). Çarmıklar ayak ismini alan çatalları 

ile birlikte ağ yüksekliğindedirler. Yakaya 

bağlanan ayakların (veya çarmıkların) adedi serpmenin 

büyüklüğüne göre 8 ile 72 arasında değişmektedir. 

Çarmık iplerinin merkezi halkadan geçen 

uçları takriben 12 cm büyüklüğünde olan fırdöndü 

nün küçük (veya dar) halkasına bağlanırlar. Fırdöndünün 

merkezi ipin (elincesinin) bağlandığı diğer 

halkası ağın merkezi halkasından geçemeyecek büyüklüktedir 

(Şek. 5). Fırdöndü derin suya atılan 

serpmelere muhakkak takılmakla beraber ağ yalnız 

sığ suda kullanılıyor ise şart değildir. Çarmıklı 

serpme ağları bu halleri ile sudan çekildikleri zaman 

bütün yaka ortada bir yerde toplanmıştır ve 

ağın merkezi çarmık iplerinin açılışına göre belli 

bir yerde onlara dayanmış olarak gelir. Fırdöndüsüz 

olan serpme ağlarının bir kısmında merkezi ip 

yardımcı bir İple (durdurma ipi) merkezi halkaya 

bağlanmıştır (Şek. 4). Bu ip bir taraftan merkezi 

ipin merkezi halka içinde fazla aşağıya kaymasını 

önlerken, diğer iaraftan da ağ alınırken yakanın 

toplu olarak belli bir seviyede kalmasını temin 

etmektedir. 

Büzmell serpme ağlarında büzme ipi herhangi 

bir kurşundan başlayarak bütün kurşunlardan geçi- 

24 

rilir ve son kurşundan dışarı alınır (Şek. 34 A). Buranın 

tam karşısına gelen kurşuna büzme ipi bağlanır 

(Şek. 1E ve 34B). Böylece ağın kapanması (büzülmesi) 

daha muntazam bir şekilde olur. Ağ atılırken 

de bu kısmın tam tutularak ağı atanın karşı istikametine 

düşmesini sağlamak için büzme ipinin 

bağlandığı kurşunun hizasına takriben 50 cm yukarıya 

ağ ipinden kolayca ayrılacak renkte bir İp bağlanır. 

Sabit cepli serpme ağlarında cep kısmı 18-22 

gözden teşekkül etmektedir (Şek. 3301 Cep iplerinin 

bağlandığı bu göz sırası elle örülen ağlarda 

ekseriya çift kattır. Hazır ağdan yapılan bir 

serpme sabit cepli olarak kullanılacaksa cep İplerinin 

bağlanacağı bu göz sırası nadiren kuvvetlendirilmekte, 

ekseriya olduğu gibi cep ipleri bağlanmaktadır. 

Cepler ağın iç kısmında olduğundan, ceplerin 

meydana getirilmesi için ağ tersine çevrilir. 9-12 

cm boyunda (nadir olarak bağlama İpi yaka İle 

ağ arasında üçgenler yaparak devam eder, bu halde 

cep ipleri 15 cm ye kadardır) olan cep ipleri 

çift kat olarak ağ gözünün büyüklüğüne göre her 

3-8 gözde bir bağlanırlar (Şek. 33C, D). Ağ çevrilince 

cepler içerde kalırlar. Ağın merkezindeki gözleri 

birleştiren ipe merkezi ip bağlanır. Ağ kullanmaya 

hazır duruma getirilmiş olur. 

Genel olarak sabit cepli serpme ağları «dere 

serpmesi» ismi altında bilinirler ve derelerde, nehir 

kenarlarında kullanılırlar. 

ğÜ 

M 

m 

m 

Şekil: 34 Büzmell serpmelerin yakalarında el ipinin 

toplandığı (A) ve bunun karşısına gelen kısımlar (B) 

(Devamı var)

iç sularımızın 

turizmdeki önemi 

ve dört bölge 

İbrahim BİLGE 

Ne kadar bakımsız, ne kadar çorak denilirse 

denilsin, Türkiyemiz tümüyle cennet 

bir vatandır. 

Arkeolojik değerler, doğal kaynaklar, 

bakir güzellikler, yer yer azametli ormanlar, 

göl ve akarsularındaki çeşitli ve nefis 

balıklarlyle eşsiz bir kıymettir. 

Bu kıymetler ve eşsiz güzellikler maalesef 

pek az kimse tarafından bilinir. Haritalarımızda 

da bunları görmeye bulmaya 

imkân yoktur. Eldeki haritalarda bir çok 

belirli sular gösterilmemiştir. Hatırı sayılır 

göllerle turistik bir çok yerler nokta 

halinde bile işaretlenmiş değildir. 

Kilometrelerce devam eden suların 

isimleri bile yazılmamış olan bu haritalar 

bu halleriyle dahi tetkik edilse insana çok 

şeyler söyler. 

Türkiyeyi çevreleyen tüm denizlerde 

yaşayan balıkların çeşitleri, nefaseti bütün 

dünyaca malûmdur. İçsularımızdaki balık 

zenginliği de denizlerimizden aşağı kalmaz., 

Bu zenginlik o kadar dillere destandır 

ki yurdumuzda görevli yabancıların, helikopterlerle 

Bolu ormanlarındaki göl ve 

derelere, Murat ve Munzur sularına ve daha 

bir çok yerlere gidip alabalık avlamaları 

ve bu yerlere diğer arkadaşlarını götürmesi 

bunun en bariz delilidir. 

İşte bu yazımızda balık ve turistik 

yönlerini anlatmaya çalışacağımız bir kaç 

alabalık yatağı ve çevresi bu tür zenginliklerin 

pek azıdır. 

Her vesile ile değindiğimiz gibi bir kaç 

göl ve akarsuyumuz dışında hemen bütün 

göllerimizle akarsularımızda yüzlerle kilo 

ile tartılan yayın balığından hamsi büyük- 

lüğünde gökçe balığa kadar çok türlü balıklar 

yaşar ve avlanırlar. 

Bunların içinde başta alabalık olmak 

üzere yayın, turna, sudak gibi bir kaç balık 

türü. balık amatörlerinin ilgisini çeker. Halbuki 

dünyanın hiç bir yerinde bu kadar çeşitli 

balığı bir arada avlayabilen bir ülke 

yoktur. 

1973 temmuz ayında Orta, Doğu ve Kuzey 

Anadoluda yaptığımız 6000 kilometrelik 

bir balık gezisinde çok yerde çeşitli balıklar 

avladık. Balık avcılığının da katkıda 

bulunduğu şahane turistik bölgeler gördük. 

Adım adım avlanmalar yaptık. 

Munzur suyu Alabalıkları 

Bu yerlerden dört bölgeyi, Kayseri - 

Malatya arasındaki Gökpınar gölünü ve 

çevresini, Elâzığ'daki Hazer gölünü, Van 

gölü ve çevresini, Rize dolaylarını anlatmaya 

çalışacağız. 

Gezimizin Kayseri hattâ Gürün'e kadar 

olan kısmı meselâ Kızılırmak gibi sularda 

sazan avlamakla geçti. Fakat Malatya'ya 

yakın olmasına rağmen Sıvasın ilçesi 

olan Gürün'e geldiğimiz zaman iş birdenbire 

değişti. Bu çevre zengin alabalık yatakla 

riyle dolu imiş. Yatakların ekserisi yoldan 

yoksun olduklarından bakir durumda 

imişler. Nitekim ben bunlardan birine şahit 

oldum: Gürün'e 40 kilometre mesafede 

Akderede çok bol alabalık olduğunu öğrendim. 

Fakat yola girdikten 12 kilometre sonra 

geri dönmeğe mecbur oldum. Bu yoldan 

25

ancak ciple gidilebilirdi. O gün bu yolun 

muntazam olmasını bizim kadar arzulayan 

kimse çıkmamıştır. 

Bu bölgede Pınarbaşı, Sarız, Yağyurt. 

Viranşehir'den başka Gürün'e 15 kilometre 

mesafedeki Tohma suyunda kuvvetli 

alabalık yatakları olduğunu tesbit ettik. 

Yolumuzun müsaade ettiği en yakın 

av yeri Pınarbaşı yakınlarındaki Sarız deresi 

oldu. Seyrek olmasına rağmen, Anadolu'nun 

Mercan denen tam dağ alalarından 

yakaladık. Alaların boyları 25-28 santim 

arasında idi. Avlanmayı makineli kamışla 

yaptık. Yerli halkın kelebek adını 

verdiği beyaz üstüne kırmızı benekli 2 numara 

comet meps kullandık. 

Avlanma rahat oldu. Arazi açık olduğundan 

büyük göletlerde balığı uzaktan yakalamak 

mümkün oluyordu. Derenin derin 

yerleri daha verimli idi. Sığ sulardaki alabalıklar 

bizi görünce derhal ortadan kayboluyorlardı. 

Mamafih bu derenin bir çok 

yerinde yemli olarak balık avlamak da 

mümkündü. 

Bu çevrenin en enteresan yeri Gürün 

ilçesine 12 kilometre mesafede ve çok .yi 

bir yolla gidilebilen Gökpınar gölü idi. Göl, 

çıplak dağların arasına sıkışmış durumda 

idi. Tepelerin doruğuna varıp diğer tarafa 

döndüğümüz ve gölü yukarıdan görebilecek 

yere geldiğimiz zaman aşağıdaki manzara 

bizi adeta büyüledi. 

Bir manzara ve göz güzelliği bu kadar 

olurdu. Aşağı indik. Arabadan çıkıp göl 

kenarına gittiğimiz zaman hayretler içinde 

kaldık. Göldeki balıklar bir akvaryumda 

miş gibi yüzüyor ve çok rahat hareket ediyorlardı. 

Çevresi takriben 500 metre olan Gökpınar 

gölünün suları çok berraktı. 18 mètre 

derinlikteki balıklar sanki bir metrede 

yüzüyorlarmış gibi görünüyordu. Dipteki 

kaynak yüzünden kumluk olan bir nokta gölün 

en derin yeri idi ve 18 metrelik bu derinlikte 

bir 25 kuruşluk rahatlıkla görülebilirdi. 

Gölün kenarlarından ve dibinden bir 

çok kaynaktan sular çıkıyordu. Bu sular el 

spkulamıyacak kadar soğuktu. Göl keııa 

26 

rında yüksekçe bir yerde ikişer yataklı beş 

odası ve altında gazinosu olan bir otel her 

zaman hizmete açıktı. 

Bizi en çok sevindiren nokta Gürün 

Turizm Derneği ile Özel İdarenin elele vererek 

göl kenarında kurdukları motel ile Sivas 

Valisi sayın Celâl Kayacan'ın şahsi gay 

retleri ile yapılan balık üretme tesisleri oldu. 

Kademeli üç beton havuzdan başka büyükçe 

balıkların göle salıverilmesinden önce 

bırakıldıkları iki açık havuz, küçük üretme 

istasyonunun yanında yer alıyordu. 

Gölün fazla sularının döküldüğü ayağın 

münasip bir yeri boydan boya bir ıskara ile 

kapatılarak balıkların ayağa kaçması önlenmişti. 

Gölde balık avı yasaktı. Halbuki buraya 

gelen balık amatörleri avlanmak da 

isterlerdi. Derin bir vadide akan göl ayağına 

biraz balık bırakmak yerinde olacaktı. 

Balık avı için oralara giden amatörler bı; 

güzel yerde bir kaç gün daha kalabilirlerdi. 

Çevre halkının hatta Ankaralıların çok 

güzel bir piknik yeri olan gökpınar gölünü 

çevreleyen tepelerin ağaçlandırılması ile 

burası çok daha şirin bir yer haline getirilebilir. 

İlçe çevresindeki diğer alabalık yataklarına 

yapılacak yollar ise burayı tam 

turistik bir bölge yapacaktır. 

Elâzığ - Diyarbakır yolu üzerinde, Elâzığ'a 

25 kilometre mesafedeki Hazer gölü 

hemen herkes tarafından bilinir. Fakat gölde 

ne tür balık bulunduğu, nasıl avlanmak 

mümkün olduğu çok kimse tarafından bilinmez. 

Hazer gölünün boyu 20 kilometre, ortalama 

genişliği 4 kilometredir. Çevresi 45 

kilometreyi bulan gölün yüzölçümü 70 kilometre 

olduğu söylenirse de bu söylentinin 

tetkik edilmesi lâzımdır. 

Gölde, başta sazan olmak üzere inci 

balığı ve gökçe balık çok boldur. Gölün 

ayağı Dicle'ye akar. Giriş ayağı olarak belli 

başlı bir su yoktur. Göl kenarındaki küçük 

dereler yağış nisbetine göre gölün suyunu 

sağlarlar. 

Bu seneki gezimizde göl sularını çok 

çekilmiş bulduk. Bu alçalmanın Suluovadaki 

hidroelektrik santral sebebiyle mr yoksa

yağmurların az oluşundan mı olduğunu bilemiyoruz. 

Gölde balıkçılık var denilemez. Hele 

olta ile balık avı hiç yapılmıyor. Bu bakımdan 

göl, oltacı amatörler için çok verimli 

bir yerdir. Derin sularda yemli olta ile iri 

sazanlar avlamak her zaman mümkündür. 

Kıyılarda küçük sazanlarla inci balığı ve 

gökçe balık çoktur. 

Gölde balıkçılık olmadığından sandal 

bulamadık. Yahut bulunduğumuz yerde sandal 

yoktu. Bu sebeple makineli ve şamandıralı 

olta ile solucan yem kullanarak kıyıdan 

çalışmak zorunda aldık. 

Verim çok güzel oldu. Şamandıralı ince 

takımla 3-4 saat içinde bir tenekeye ya 

kın inci balığı ve gökçe balık tuttuk. İnci 

balıklarının ortalama büyüklükleri uskumru. 

gökçe balıkların ise iri birer hamsi kadardı. 

Gölde bulunduğumuz gün, İstanbul 

Hidrobiyoloji enstitüsünden doktor Fethi 

Akşırayla arkadaşlarına rastladık. İlmî tetkikler 

yaptıklarından sandallarından istifade 

edemedik. Söylediklerine göre ileride 

bu gölde üretilecek sudak gibi değerli balıklarla 

gölün değeri çok artacaktır. 

Göl kıyıları yer yer yeşillik ve ağaçlıktır. 

Bütün dinlenme tesisleri ve piknik yerleri 

batı köşedeki Sivrice ilçesinde toplanmıştır. 

Buradaki dinlenme evleri, yüzme tesisleri, 

bağ ve bahçeler hafta sonu tatillerinde 

bütün Elazığlıları buraya toplar. 

Sivricedeki tesisler bir çok kombinelerin 

dinlenme yerleridir. Burada ancak 

piknik yapılabilir. Halbuki Diyarbakır yolunun 

güzel bir yerinde Turizm Bakanlığınca 

yapılacak bir motel gölün diğer kıyılarını 

da canlandıracaktır. 

Elâzığ ilinin diğer bir hususiyeti de 

Keban barajıdır. Cumhuriyetimizin ellinci 

yılına hazırlanan bu muazzam gölümüz çevresine 

sağladığı gelişmeler arasında balık 

verimi bakımından da katkıda bulunacaktır. 

450 kilometre uzunluk ve 150 kilometre 

genişlikteki bu büyük gölümüzde üretilecek 

cins balıkları avlamak için etrafına 

toplayacağı balık amatörlerinin yapacağı 

turistik hareketler çok faydalı olacaktır. 

İstihsal edilecek balık ürününün çevrenin 

protein ihtiyacını karşılaması da ayrıca bir 

kazançtır. İhraç konusu da ayrı bir mevzudur. 

Keban barajının çevreye vereceği rutubetin 

ağaçlandırma faaliyetine de yardımcı 

olması bir avantajdır Dilimize daima dolar 

dururuz. Anadolu ağaçsızdır der geçeriz. 

Halbuki Keban barajını yapan Almanlarla 

Fransızların orada kurdukları mamureyi 

gördükçe insanın bunu söyleyenlerin 

yüzüne bağıracağı geliyor. 

Ağaçları parmakla gösterilen Keban 

ilçemizin yanı başında bu iki azınlığın ağaçlar 

içindeki evleri ve hatta geniş çimenli 

parkları bizi ne kadar mahcup ediyor. 

Gezimizin hedefi Munzur suyu dağ 

alaları ile Rize çevresi derelerinde yapacağımız 

deniz ve dere (dağ) alası avcılığı 

idi. Bu sepeble Elâzığ - Bingöl yolundan 

saparak Tunceli'ne yöneldik. 

Munzur suyunun şöhretini ötedenberi 

duyardık. Hatta alabalık meraklısı Amerikalıların 

buraya çok ehemmiyet verdiklerini, 

tatillerini burada alabalık avlamakla 

geçirdiklerini işitirdik. 

Tunceli'ne ulaştıktan sonra balığın asıl 

av yeri olan Ovacık ilçesine doğru tırmanmaya 

başladık. Tunceli - Ovacık arası 62 

kilometre idi. Bu yol o kadar güzeldi ki yer 

yer resim çekmekten kendimizi alamadık. 

Genişçe bir boğazın bir tarafında yol 

uzanıyor, diğer tarafta ise Munzur suyu bütün 

azametiyle akıyordu. Boğazın iki tarafındaki 

yamaçlar orta boyda ormanlarla 

kaplı idi. Dayanamayıp bir iki yerde avlanmak 

istedik, korucular mani oldular. 

Zaten bütün hevesimizi Ovacık çevresine 

saklamıştık. Yasaklamada elbet bir sebep 

vardı, boyun eğdik. Ovacığa vardığımız 

zaman suyun çıkış yerinin 12 kilometre 

daha ileride olduğunu ve orada yatacak 

bir yer bulabileceğimizi söylediler. 

Munzur suyunun çıkış yerine vardığımız 

zaman manzaranın azametinden ve 

kaynaktaki suların çıkardığı sesten ko- 

27

nıışamaz olduk. Munzur dağlarının 1320 

metre yüksekliğindeki kayalardan fışkıran 

Munzur suyu çok azametli idi. Fışkırma sözünü 

çok yerinde buluyoruz, zira sular kayaları 

yerinden koparacak kadar şiddetli 

çıkıyordu. 

Köylülerin Kırk göze dedikleri kaynakları 

sayamadım. Fakat ilk kaynaktan 

son kaynağa kadar adımladığım zaman çıkış 

yerini tam 750 adımda bitirebildim. Bu 

kaynaklardan çıkan sulara el sokmaya imkân 

ve ihtimal yoktu. Bir su bidonunu dolduruncaya 

kadar beş parmağımın donduğunu 

hissettim. Bu suya girmeye imkân 

yoktu, bir adamı sürükleyebilirdi. 

Geceyi hemen kaynağın dibinde Karayollarının 

yaptığı bir yerde ve Munzur 

Babanın kaybolduğu rivayet edilen kayanın 

dibinde geçirdik. Bu suyun menkıbesi 

de enteresandı. Hacca giden Ziyaret köyünün 

ağasına, uşak Munzur bir gecede 

hem helva hem de börek götürüp geliyor. 

Ağa. köyüne döndüğü zaman kendisini karşılayanlara: 

Benim değil, uşak Munzur'un 

elini öpün. Ben onun sayesinde Hacı oldum. 

İşte getirdiklerinin kapları... demesi 

üzerine herkes Munzura koşuyor. Elinde 

süt kaplariyle uzaktan gelen Munzur. her 

şeyden habersiz bir kabahat yaptığını zan* 

nederek kaçarken elindeki kaptan dökülen 

sütlerin düştüğü yerlerden fışkıran sulardan 

işte bu koca nehir meydana geliyor.. 

Şimdi uşak Munzur'un kaybolduğu kayalara 

her gece mumlar dikiliyor, adaklar 

adanıyor. Anadolunun bir çok yerlerinde 

bu tür yakıştırılmış menkıbeleri çok dinledim. 

Bunlar o kadar güzel yakıştırılmış 

ve çoktur ki bir eseri süsleyebilir. 

Ertesi sabah Ovacık kaymakamı ile 

bir konuşma yaptık. Kaymakam Mehmet Erdoğan 

Cebeci bizi çok iyi karşıladı. 

Munzur'da balık avının yasak sebeplerini 

anlattı. Kendisini dinledikçe yasaklanmaya 

hak verdim. Öyle ya. misafirlerimiz 

tarafından Munzur'dan yakalanan balıklarımız 

Adana'ya, Ankara'ya, izmir'e uçakla 

götürülebilirdi. Fakat bu balıklar tâ Amerikaya 

gönderilir miydi? Tabii böyle bir talan 

olunca da Munzur balıkları gitgide azal- 

28 

maya başlardı. Zaten civar halkı da kanunsuz 

avcılık yaparak bu talana yardım ediyorlrdı. 

Bu yüzden Munzur'un çıkış yerinden 

Murat suyuna karıştığı noktaya kadar olan 

80 kilometrelik kısmın çevre ormanlariyle 

beraber millî park olarak ilânı şart olmuştu. 

Yasaklanma şarta bağlanmıştı: Avlanma 

müsadesi itimat telkin eden hakiki misafirlere 

ve vatandaşlara verilebilecekti. 

Rizeli olduğu için alabalığı iyi tanıyan 

ve kıymetini çok iyi bilen Kaymakam Mehmet 

Erdoğan Cebeci daha fazla izahat vererek 

milli park kararının iki senedenberi 

azar azar uygulanmaya başladığını teşkilâtın 

kurulduğunu, park çevresinin hudutlanacağını 

ve ilk plânda Tunceliden Ovacık 

ilçesine kadar 70 kilometrelik yolun asfaltlanacağını, 

buna hazırlık olmak üzere 

yol boyunca menfez ve köprüleri yeniden 

onarıldığını anlattı. 

Ayrıca Ovacık ilçesinde bir de balık 

üretme istasyonu kurulması düşünülüyordu. 

Munzur suyunda tesbit edilen 13 tür 

alabalığın üremeye ve avlanmaya en elverişli 

olanı burada üretilecekti. Genç kaymakamın 

bu konuda çok güzel tasarıları 

vardı. 

Bütün bu işler yapıldıktan sonra milli 

park hudutları içinde kalan Munzur suyunda 

avlanmak yasak değil, müsadeli olacaktı. 

Esasen şimdiden çok iyi tedbirler 

alınmıştı. Bomba ve zehirli ot kullanmak 

katiyen yasaklanmıştı. Görevli korucular 

bu konuda göz açtırmıyorlardı. O kadar ki 

Munzurdan gizlice balık tutan köylüler, an* 

cak yabancı araba gördükleri zaman meydana 

çıkıp gizledikleri balıkları satmaya 

kalkıyorlardı. 

Munzur suyuna karışan iki suda, Mercan 

ve Havaçur sularında da alabalık olduğunu 

söylediler. Maalesef henüz araba 

yolu olmadığından bu sulara giremedik. 

60 kilometre uzunluğunca amatörlerin 

ücretle balık yakalayabileceği bir yer olan 

Munzur suyu ve çevresi, ormanlarının güzelliği, 

manzaranın azameti, bol av vermesi 

ve balıklarının büyüklüğü yönünden

Türkiye'nin sayıiı turistik yerlerinden biri 

olmaya namzettir. 

Dönüşte sayın kaymakamdan balık avı 

müsaadesi aldık. Munzurun muhtelif noktalarından 

birer ikişer balık avladık. Tunceline 

doğru, kuıduğumuz kampta bu balıkları 

pişirerek yedik ve yolumuza devam 

ettik. 

Yarınki Munzur milli parkı, yalnız çevreye 

değil, bütün memlekete cevap verecek 

niteliktedir. 62 kilometrelik su boyunca 

bir çok kamp yerleri yapılarak buralarda 

amatörlere balık yakalattırılıp gelir sağlanabilir. 

Sayın kaymakamın bu uğurdaki 

çabası yanında Turizm Bakanlığının da bu 

plân üzerinde ehemmiyetle durması lâzımdır. 

Yolumuz Bingöl'den geçti. Bu ilimizde 

de Karlıova ilçesi başta olmak üzere sayılı 

alabalık yatakları vardı. O kadar ki Bingöl 

dağlarında hangi suya olta atılsa balık yakalanabilir. 

Bunların yağmur suyu beklemeyen 

kaynak sularında alabalık her zaman 

mevcuttur. 

Bingöl-Karlıova arasındaki yol, bilhassa 

meskûn yerlerden uzak balık yataklarına 

giden yollar çok virajlı ve uçurumlu idi. 

Esasen buralardaki sulerın çoğu açık arazide 

değil her biri 100-150 metrelik derin 

vadilerden akıyordu. Buralara inmek de 

çok zordu. Buralardaki yataklara ulaşamadık. 

Arabaları bir yerde bırakıp atla gitmek 

lâzımmış. 

Çaylar adındaki nahiye merkezi yakınlarından 

akan bir suyun çok balık veren 

bir yatak olduğunu öğrendi isek de yolsuzluktan 

buralara da ulaşamadık. 

Bu havalide yalancı yemle balık yakalandığı 

gibi yemll olarak da avlanmanın 

çok kolay olduğu söyleniyor. Çevre bakir 

olduğundan balık haşlanmış mısıra kadar 

bütün yemlere atlarmış. 

Bingöl'den sonra Muş üzerinden Tatvan 

ve Van'a doğrulduk. Herkesin bildiği 

gibi Van gölünde bir tek balık yaşar. Etraf 

göllerde ise yalnız sazan balığı vardır. Van 

gölündeki inci kefali ve sazan balıkları 

memleket ekonomisinde ehemmiyetli rol 

oynarlar. 

Bölgedeki iki tür balığın hususiyetlerini 

ve av şekillerini anlatırken Van ilimizi 

turistik yönden de ele almak faydalı olacaktır. 

Turistik Van ilinin her gün biraz daha 

geliştiği bir hakikattir. Muhteşem Van kalesi, 

Akdamar adasındaki tarihi kilise, Ahlattaki 

meydan mezarlığı, döner künbetler, 

cami, medrese ve hamam kalıntıları, AdiIcevaz 

ilçesindeki tarihi camiler, Gevaş, 

Erciş ve Edremitin cennet yeşillikleri, Bendimahi, 

Karmus derelerinin güzelliği, Nazik 

göün Gocut balıkları Nemrut dağının 

krateri içindeki dört göl görülmeğe değer 

yerlerdir. 

Denizden 1725 metre yükseklikteki Van 

ili açık ve aydınlık bir şehirdir. Van kalesi 

hâlâ bütün azametiyle ayaktadır. Kalenin 

üzerine kurulduğu duvar gibi yalçın 

kayalığın dibinde görülen Ölü şehir, Van 

şehrinin hareketli hali ile tam bir tezat teşkil 

eder. Ölü şehirde hâlâ ayakta duran iki 

cami, yarı harap haldeki hamam ile kapalı 

çarşı ve medrese bakiyeleri insanı yüzyıllar 

geriye götürüp hayale daldırır. 

Van gölündeki tek balık İnci kefalıdır. 

Nisan ve Mayıs aylarında Van gölüne akan 

bütün derelerin ağızlarında çevirme ağlarla 

yakalanır. Ağlar manyat ağları gibidir. 

Torları küçüktür. Avlanma çok iptidai şekildedir, 

ağlar yırtık, delik deşiktir. 

Yakalanan balıklar kumlar üzerine dökülür. 

Bunların üçte ikisi tuzlanır. Tuzlama 

daha çok kaya ile yapılır. Yıllık istihsal 600 

ton balık çok kısa zamanda, bir buçuk ayda 

yakalandığından çok vakit kap yetişmez, 

Çok vakit limon, portakal, şeftali sandıkları 

dahil ne bulunursa içine balık doldurulur. 

İnci kefalları çok havyar veren bir balık 

olmasına rağmen maalesef gölde havyarcılık 

hiç yapılmamaktadır. 

Gölde sandal bulunmadığından çapari 

veya yemli olarak balık yakalamak imkânını 

bulamadım. Senenin yalnız iki ayında 

görülen ve bu kısa zamanda 600 tonluk verim 

yapan inci kefallarının senenin diğer 

29

on ayında nerede bulunduklarını aramak 

herhalde çok faydalı olacaktır. 

Van gölü çevresinin turistik katkısına 

Nazik göl de büyük sazan balıklariyle 

iştirak eder. Nazik gölün Van gölüne akan 

ayağında da gene 2-3 kiloluk sazanlar bulunur. 

Van gölünde bir Akdamar adası ve bu 

adanın bir de meşhur kilisesi vardır. Bin 

yıl evvel yapılmış bu kilisenin duvarlarında 

kabartma, oyma ve müşekkel heykeller 

vardır. Her yıl binlerle turist buraya koşar. 

Fakat göl sularının güzelliği karşısında hemen 

mayolarını giyip sulara dalarlar. Zaten 

gölün bütün kıyıları ayrı ayrı güzellikte 

birer plâjdır. 

•Van gölü suları sodalı olduğundan yosun 

oluşmaz ve böcek yaşamaz. Kıyıdaki 

kayaların sarı okluğu yerde piâj sarı, siyah 

elan yerlerde plâj siyah, kırmızı veya 

beyaz olan yerlerdeki plajların kumları da 

o renktedir. Göl suları da o kadar berraktır 

ki iki adam boyu zannedilen derinliğe hiç 

bir zaman ulaşılamaz. 

Van gölü kıyılarındaki Gevaş. Erciş ve 

Adilcevaz ilçeleri çok güzel yerlerdir. 

Ağaçlıktan ilçe evleri gözükmez. Adilcevaz 

kalesi, cami ve medreseler birer sanat 

eserleridir. 

Ahlat ilçesi başlı başına bir tarihtir. 

Döner kümbetler arasında Hasan Padişaha, 

Bayındır Padişaha ve daha bir çok Türk 

büyüklerine atfedilen yapıtlar vardır. 

Ahlatın Meydan mezarlığı, Kırklar mezarlığı 

görülmeğe değer yerlerden biridir. 

Son yıllarda meydana çıkarılan hamamlara 

tezyinat bakımından İstanbul'da ancak rastlanır. 

Ahlat ile Tatvan arasındaki Nemrut dağı 

krateriııdeki dört göl de görülmeye değer. 

Kraterin dibindeki göllerin ancak birinde 

balık olabilir. Diğerleri sıcak ve sığdır. 

İndifai kayalar sebebiyle büyük göle 

gidemedik. Göl seviyesinden 25-30 metre 

yükseklikteki kayalardan sıcak buhar fışkırmaktadır 

ki göçerler burada oğlak haşlarlarmış. 

Kraterin dış kenarında yerli halkın tabak 

dediği geniş düzlükten aşağıdaki Van 

30 

gölünü hakikaten bir tabak gibi seyrettik. 

Bu dağa ismini veren Nemrut, yaz aylarında 

buraya gelir, kışın Urfa'ya dönermiş. 

Ahlata 35 kilometre uzaklıktaki Nazik 

göl, hayli büyük bir göldür. Her yerde olduğu 

gibi burada da sandal bulamadığımızdan 

kıyıdan avlandık. Yemimiz solucan 

idi. Her ne kadar gocut balıklardan yakalayamadık 

ise de gene de 2-3 kiloluk sazanlardan 

aldık. Gölün ayağındaki avcılık daha 

verimli oldu. 

Van'dan ayrıldıktan sonra Ağrı, Erzurum 

yoliyle Rize'ye vardık. Yol boyundaki 

sularda pek balık avlayamadık. Ertesi gün 

Rize'de dağ ve deniz alaları ile mücadelemiz 

başladı. Bura balıkları Munzur ve Bingöl 

alalarından çok büyüktü ve mücadeleci 

hayvanlardı. 

Karadenize dökülen büyük, suların 

hepsinde küçük suların da bazılarında alabalık 

vardır. Bu suların denize yakın yerlerinde 

deniz alası, yukarı kısımlarında ise 

dağ alaları hem bol, hem de iri hayvanlardır. 

-'mİİHSR 

Karadenizin yeşil ilçelerinden Ardeşen'den 

başlayarak Of ilçesine kadar bütün 

derelerde balık avladık. Yurdumuzda deniz 

alalarını ancak bu çevrede avlamak 

mümkündür. Deniz alaları ekseriya palamut 

büyüklüğündedir. Fakat sık sık 8-10 kilolukları 

da yakalanır. 

Rize Ardeşen arasındaki Fırtına dere, 

Büyükdere, İyidere, Batlacı deresi, Solaklı 

dere ile Rize Trabzon arasındaki Araklıdere, 

Karadere ve Of deresinde her zaman 

alabalık avlamak mümkündür. Bu arada bir 

çok küçük dereler de ihmal edilmemelidir. 

Bu derelerin çoğunda da sazan balığı vardır. 

Fırtına derede yaptığımız avda talihimiz 

yaver gitmedi. Yakaladığımız deniz alaları 

ancak palamut büyüklüğünde idi. Bütün 

civar halkı mepsle çalışıyorlardı. Yalnız 

ellerinde fırlatacak makineleri olmadığından 

elle fırlatıp çekiyorlardı. Suların dönemeç 

yaptığı durgun kısımlarda yemli takımla 

avlananlar varsa da en çok çalışan av 

aracı makineli olta, 2 veya 3 numara mepstir.

Bu sularda avlanabilmek İçin kasık 

çizmesi şarttır. Sular çok hızlı aktığından 

kıyıdan avlanılmaz. Amatör, suyun münasip 

yerlerinde ortalara giderek sağa sola 

oltasını fırlatır ve çeker. Mepsin suda dönüşüne 

aldanan balık atlar ve yakalanır. Girilecek 

uygun yerleri tayin etmek bir hayli 

tecrübeden sonra elde edilir. 

Yakalanan balık ufak olsa dahi kepçe 

lâzımdır. Sudan çıkan balık çok fazla çırpındığından 

kurtulduğu zaman suya düşeceği 

için yakalanamaz. Balığı daha sudan 

çıkarmadan kepçe kullanılırsa balığın kaçması 

önlenmiş olur. Balık çok büyük olduğu 

takdirde suda oyalayarak ağır ağır kıyıya 

gelmek ve misinanın kaldıramıyacağı 

balığı kıyıda kepçelemektir. Böyle hallerde 

kakıç da çok iş görür. 

Alabalık avının kendine has bir hususiyeti 

vardır. Deniz veya diğer tatlısu balıkları 

avcılığına benzemez. Alabalık amatörü 

bir hayli stajdan sonra balıktan nasıl 

saklanılacağını, nerelere meps atması lâzım 

geldiği ni, hatta giysisinin ne renk olması 

icabettiğini öğrenecektir. 

Yukarıda isimleri sıralanan derelerin 

hepsinin yatakları kilometrelerce uzundur. 

Suları yaz kış eksilmez. İyiderenin uzunluğu 

75 kilometredir. Bu derenin 35-40 ki- 

Yazar İbrahim Bilge, Gökpmar gölü Alabalıkları ile 

lometre yukarısında İsmi değişerek İki i' 

dere adını alır. Fırtınadere 80 kilometre 

uzunluktadır. Kıyıdan itibaren 22 kilometre 

sonra Çamlı Hemsin ilçesi gelir. Bu ilçeden 

sonra dere alası daha bol av verir. 

Yağmurlu bir zamana rastladığımızdan 

Çamlı Hemşine gidip dağ alalarını yakalayamadık. 

Bizim bu çevreye gittiğimiz tarihlerde 

dereler şerbetli yani biraz bulanıktı. 

Bir hafta evvel yağan yağmurlar yolları 

ve köprüleri alacak kadar şiddetli olduğundan 

blaık yatakları da bozulmuştu. 

Buna rağmen avlanmamız zaman zaman 

verimli oldu. Balık avının yanısıra manzara 

güzelliği, deniz güzelliği ve binbir yeşil 

renk içinde turistik bir gezi yapmış olduk. 

Diğer dereler de uzun yataklı derelerdir. 

Kıyılar içerilere doğru birdenbire dikleştiğinden 

yataklar ekseriya derin ve kayalıktır. 

Bütün buna rağmen içerilere giden 

yollar ekseriya akarsularımyanından devam 

eder. 

Dile getirmeye çalıştığımız bu dört balık 

av yerini amatörlere tarife çalıştık. Gezdiğimiz 

sürece bir çok balık yatakları ve 

cennet yerler gördük. Sütunlarımızın çerçevesi 

dışına çıkmak istemediğimizden gezimizin 

anahatlarını kaleme aldık. 

31

ET ve BALIK KURUMU 

EVİNİZDE 

Mamulleri 

YOLCULUKTA 

PİKNİKLERDE 

Güvenerek yiyeceğiniz nefis ve 

hazırlanması kolay ŞARKÜTERİ çeşitleridir 

ET ve BALIK 

SUCUKLARINI 

SOSİSLERİNİ 

KURUMU'nun SALAMLARINI 

ve 

< Si 

KONSERVE ETLERİNİ bir def'a tecrübe 

etmeniz menfaatinizi sağlar 

- 

EBK - 1973/48

"fCHINODERMA # 

(Derisi Dikenliler) 9 

• ' f 

Şeref KARAPINAR 

Emekli Koramiral 

Sınıf: 5 — HOLOTHURIOİDEA (Devamı): 

Bu sınıfa mensup hayvanların ekserisinde aşağıdaki 

özellikler bulunmaktadır: 

Ağzın etrafı 8-30 adet PODİA ile çevrilidir. Bunlar 

gözle görülen dokunaçlar (tentakül haline gelmiştir. 

Bunların dış tarafında deriden bir kenar 

mevcut olup hayvanın ağzını ve dokunaçlarını örte 

bilmektedir. Böylece dokunaçlar ağzın etrafında 

uzayıp kısala bilmekte ve ağız boşluğunun içine çekilerek 

saklanabilmektedir. Vücut boydanboya geniş 

bir boşluğu ihtiva etmektedir. Bu boşluğun etrafı 

kalın fakat elestiki et ve deri kısmı ile çevrilmiştir. 

Kalker iskelet bu hayvanlarda çok küçülmüş ve kemik 

kısmı çok azalmıştır. Vücut duvarında bu filuma 

mensup hayvanlarda bulunan lavhalar yoktur. 

Burıa mukabil deri sathı ve deri ile İlişik dokular 

diğer genüs ve spesilerle aynı şekil ve karakteri 

taşımakta ve birtakım ufak iğneciklerle (SPİCULE) 

kaplı bulunmaktadır. Bu sebeple vücutları sert değildir. 

Vücut cidarında boyuna ve enine adaleler 

yerleşmiş olduğundan bu hayvanlar kurt ve solucanlar 

gibi kıvrılabilmektedir. Halka şeklindeki adalelerin 

bütün vücudu sarmasına mukabil boy adaleleri 

ağız ile anüs arasında uzanan beş adet Radyal 

banttan teşekkül etmektedir. Bu adale bantları 

boyunca anbulakral kanallar uzanır. Bu kanallar da 

vücut boyunca oldukça muntazam çift sıralar halinde 

veya kısmen dağınık olarak dizilir. Bazı formlarda 

ambulakral tüyler mevcut olup bazılarında bulunmaz. 

Ekseri deniz hıyarları nefes almak için deniz 

suyunu anüsten emerler. Buna uygun olarak rektumları 

büyük olup bazı specilerde uçları tıkalı müteaddit 

kanallara ayrılır. Bunlara (RESPİRATORY 

TREE • Nefes alma ağacı) denir. 

Anüsün gerisinde (CUVİER ORGANI) denilen 

su ciğerleri vardır. Bu su ciğeri fazla budaklanmış 

îki ana daldan müteşekkil olup içi su ile doludur. 

Bu organ hayvanın solunum cihazını teşkil etmektedir. 

HOLOTHURİAN'lar yakalandıkları veya rahatsız 

edildikleri zaman bu su ciğerlerini anüs yolu 

ile dışarıya fırlatırlar ve düşmanlarını ürkütürler. 

Rejenerasyon yetenekleri yüksek olduğundan sonradan 

kısa bir zaman içinde dışarıya atılan uzuvlar 

yeniden teşekkül etmektedir. 

Sayın Dr. Muzaffer Demir'in (Boğaz ve adalar 

sahillerinde omurgasız dip hayvanları isimli kitabından 

İstanbul sahillerinde üç muhtelif HOLOTHU- 

RİOİDEA türünün yaşadığı anlaşılmaktadır. 

DENİZ HIYARLARI — (SEA CUCUMBER): 

HOLOTHURİOİDEA sınıfını tek başına temsil 

eden deniz hıyarları (derisi dikenliler) fllumuna 

bağlı bütün diğer hayvanlardan farklı bir görünüşe 

sahiptirler. Vücutlarının biçimi türüne göre ufak veya 

iri boyda hıyarlara benzediği İçin bu hayvanlara 

(DENİZ HIYARI) adı verilmiştir. Avustralya'da bu 

hayvanlara (LOLLY FİSH - TEMBEL BALIK) da denilmektedir. 

Deniz hıyarları tatlı sularda bulunmaz, 

yalnız denizde yaşarlar. Bütün dünya denizlerine yayılmışlardır. 

Genellikle denizlerin sahillere yakın 

sığ sularında bulunurlarsa da oldukça derin sularda 

da yaşamaktadırlar. Denizin dibinde dokunaçlarının 

(Tentakül) ve emici ayaklarının (PODİA- yardımı İle 

yürürler. Çok defa yalnız dokunaçları dışarda kalacak 

şekilde dipteki çamurlara gömülü olarak yaşarlar. 

Avrupa sahillerinde yaşayan (CUCUMARİA 

FRONDOZA) türü daha ziyade denizin 3000 metre 

kadar derinliklerinde bulunur. Buna mukabil Okyanuslarda 

cezir zamanı suların çekilmesiyle meydana 

gelen su birikintilerinde çirkin bir sosis biçiminde 

deniz hıyarları görülür. 

Deniz hıyarlarının bazıları kısa ve şişman vücutlarıyle 

âdeta yuvarlak olmakla beraber ekseriyetle 

uzun vücutlu olurlar. Vücutları yuvarlak, bez köşeli 

veya yassı olabilir. Ağız ve anüs karşılıklı vücudun 

iki ucunda yer almıştır. Ağız çevresinde 10-30 

kadar dokunaç (tentakül) vardır. Bu dokunaçlar hayvanın 

ağzının etrafında bir küme püskül şeklinde 

görülür. Tyüp şeklindeki ayaklan vücut üzerinde 

çizgiler teşkil eder. Karadaki tırtılların azmanı görünüşünde 

olan bu hayvanlar tıpkı akrabası olan 

deniz yıldızları gibi vücudunu büzerek, ufak tyüp 

ayaklarını kullanmak suretiyle çok ağır hareket 

ederler. Ancak bunlar deniz yıldızları veya deniz 

kestaneleri gibi her istikamette değil yalnız ağızlarının 

bulunduğu istikamette ilerleyebilirler. 

Deniz hıyarları da ambulakral su sistemi ile 

organlarını çalıştırır ve su ciğeri denilen uzuvlarıyle 

solunum yaparlar. Derileri üzerinde kalker yumrular 

bulunur. Dünya denizlerinde birçok türleri bulunan 

deniz hıyarları 15 santimetreden 120 santimetreye 

kadar muhtelif boyda olurlar. (ETİCHO- 

PUS) ve (LEPTOSYNAPTA) genüslerl orta boyda 

deniz hıyarları olup en fazla 65 santimetreye kadar 

büvümektedlrler. Türkiye denizlerinde ortalama 15- 

25 santimetre boyundaki deniz hıyarları çoğunluktadır. 

Renkleri kahverenginden mora kadar çok çeşitli 

olur. Umumiyetle üzerlerinde yıldız şeklinde veya 

yuvarlak beyaz benekler bulunur. Vücutlarının yere 

gelen tarafı daima açık renktedir. - Bazı türler 

o kadar şeffaf olurki su dibinde yatan bir şişeyi andırır. 

Bazı deniz hıyarları tehlike karşısında veya tahrik 

edildikleri zaman düşmanını korkkutmak veya 

şaşırtmak maksadlyle vücutlarından İpliğe benzeyen 

çok yapışüan bir madde fırlatırlar. Daha fazla 

tehlikeye maruz kalırlarsa bütün iç uzuvlarını fırlatıp 

atarlar. Fakat evvelce de İzah edildiği gibi bu 

hayvanların rejenerasyon kabiliyetleri çok yüksek 

olduğundan kısa bir zaman sonra bu organlar yeniden 

teşekkül eder.

[THELENOTA ANANAS) adındaki deniz hıyarı 

türünün İçi daima su dolu olan ve vücudunu boydan 

boya kaplayan çok kalın bağırsağı ince yapılı 

ufak bir balığa yuva vazifesi görmektedir. (PEARL 

FİSH - lııci balığı) - CARAPUS BERMUDENSİS) adındaki 

bu balık en fazla 20 s/m boyunda olup düşmanlarından 

korunmak için deniz hıyarlarının vücut 

boşluğu içinde yaşamaktadır. Bu boşluğa geri 

manevra ile rahatça girip çıkabilirler. En ufak bir 

tehlike karşısında bütün iç uzuvlarını fırlatıp atan 

deniz hıyarı bu davetsiz misafire nedense aldırış 

etmez. 

Deniz hıyarları planktonlarla ve çok ufak organizmalarla 

beslenirler. Bu küçük besin maddelerini 

dokunaçları ile yakalarlar. Ancak bu hayvanlar 

akrabaları olan deniz yıldızlarının aksine olarak 

besinlerini bir dereceye kadar seçmektedirler. Deniz 

hıyarları ayrıca tıpkı karadaki solucanlar gibi 

devamlı olarak denizin dibindeki çamurları ve teressâbâtı 

yutar ve içindeki organik maddeleri hazmederler. 

İşe yaramayan büyük kısmı tekrar geri 

atarlar. Bu özellikleri dolayısiyle deniz hıyarlarına 

Portekizceden alınan ve (DENİZ KURDU) manasına 

gelen (BECHE-DE-MER) adı verilmiştir. 

Deniz hıyarları yumurtlamak suretiyle ürerler. 

Dişi fert üreme zamanı sahillere yaklaşarak nisbeten 

sığ sularda yumurtlar. Bu yumurtalar su içinde 

erkek eşey hücreleri ile buluşarak döllenir. Deniz 

hıyarlarının bazı türleri hünsadir (HERMAFRU- 

DİT). 

DENİZ HIYARLARININ İKTİSADİ DEĞERİ: 

Bazı deniz hıyarları türleri kurutulduğu zaman 

(TREPANG) veya (BECHE - DE - MER) adı ile bilinen 

bir besin maddesi haline gelirki Çinde, bazı Güneydoğu 

Asya memleketlerinde ve pasifik adalarında 

çorbası yapıldığı için çok makbul sayılmaktadır. 

(TREPANG) ismi Malaya lisanında (TRİPANG) kelimesinden 

alınmış olup kurutulmuş deniz hıyarlarından 

yapılan jaletinll bir çorbanın adıdır. Bu çorba 

Uzakdoğu milletleri ile bilhassa Çinliler arasında 

lüks ve çok makbul bir yemek telakki edilmektedir. 

(BECHE DE-MER) ismi ise orijinal bir Fransız 

kelimesi değildir. Portekiz lisanında (DENİZ 

KURDU) manasına gelen (BİCHO DA MAR) kelimesinin 

Fransızcalaştırıimış şeklidir. Bu çorba daha 

ziyade (HOLOTHURİA) genüsüne mensup büyük 

deniz hıyarlarından yapılır. Meselâ (HOLOTHU- 

RİA EDULİS) türü bilhassa bu çorbasiyle meşhurdur. 

Bu hayvanlar genellikle mercan bankları üzerinde 

yaşarlar. Büyük Okyanusun en doğusundaki 

Pasifik adalarından Avustralyalım GREAT BARRİER 

REEF banklarına kadar ve ayrıca Güneydoğu Asya 

sahilleriyle Amerikanın Kaliforniya sahillerinde bulunan 

bu yenir cinsten deniz hıyarları büyük bir ticaret 

mataı haline gelmiştir. Bu sebeple bu hayvanların 

yaşadıkları banklarda canlı dalış faaliyetleri 

oldukça fazladır. Yenen deniz hıyarlarında deri 

üzerindeki kalker yumrular daha az olur. 

Pasifik sahillerinde en makbul sayılan türler 

şırası ile (L.ARGE BLACK), (SMALL BLACK), (RED- 

BEL.LİED) ve (WHİTE) isimli deniz hıyarlarıdır. 

Bunlar denizden çıkarıldıktan sonra evvela deniz 

suyunda kaynatılarak pişirilir. Sonra güneşte ve 

ateşte kösele sertliğinde kurutularak piyasaya arzedilir. 

Satın alanlar bunu tekrar kaynatarak çorbasını 

yaparlar. 

Japonlar da deniz hıyarını yerler. İkinci dünya 

harbinde Japonya'da deniz ataşesi olarak bulunduğum 

sırada hükümetimizin Japonyaya harp ilan 

etmesi üzerine Türk büyük elçiliği mensuplarını enterne 

eden 'apon hükümeti yiyecek rasyonumuz 

meyanında bir iki defa deniz hıyarı salamurası vermişti. 

Sert kireçli eti zorlukla yeniyordu ve berbat 

bir lezzeti vardı. Aç olmamıza rağmen hiç birimiz 

(yâni Türk sefareti mensupları) deniz hıyarını yiyememiştik. 

Çorba şeklinde olanı bilhassa Uzakdoğu 

memleketlerinde çok makbul olduğuna göre herhalde 

bizim yediğimiz salamurasından farklı olacaktır. 

SONUÇ: 

Türkiye nüfusu süratle artan memleketlerin başında 

gelmektedir. Nüfus arttıkça gıda maddelerinin 

istihlâki ve dolayısiyle ihtiyaç da artacağından birçok 

memleketlerde olduğu gibi bizde de gıda istihsalinin 

artırılması için tedbirler alınacak ve bu 

meyanda yeni yeni kaynaklar teminine çalışılacaktır. 

Netekim bizim çocukluğumuzda Türklerin nüfusu 

az olduğu devirde (1923 de cumhuriyetin ilanında 

Türkiye'nin nüfusu zannederim 14 milyon idi.) 

yemeği aklımızdan bile geçirmediğimiz KELER, 

VATOZ, CAMGÖZ gibi köpek balıklarının bugün balıkçı 

dükkânlarında alenen satıldığını ve müşteri 

bulduğunu görüyoruz. 

Et, tavuk, yumurta, süt gibi insanların protein 

ihtiyacını karşılayacak gıda maddeleri gün geçtikçe 

pahalılaşmaktadır. Sularımızda vaktiyle çok bol avlanan 

yerli taş balıkları yaaak ve tahditlere rağmen 

trawl taraınacılığı, boınbacılık vesaire gibi kolay 

av temin eden illegal usullerle ve mevsim tahdidi 

nazarı dikkate alınmaksızın devamlı surette 

avlanarak azaldığından artık satın alınamayacak kadar 

pahalılaşmış ve soframızda görünmez olmuştur. 

Palamut, Uskumru, Lüfer v.s. gibi Karadeniz, Marmara 

arasında muayyen mevsimlerde büyük sürüler 

halinde hicret eden (ANAVAŞYA - KATAVAŞYA 

harcıâlem balıkların da azaldığı ve orta halli aileler 

tarafından bile satın alınamayacak derecede pahalılaştığı 

görüldüğünden bugün revâçta olan balık 

ve diğer su ürünlerinin yakın bir istikbalde artık 

lüks gıda maddeleri arasına gireceği esefle anlaşılmaktadır. 

Bugün halkımızın yemediği cinsten birçok 

su ürünleri başka memleketlerde yenilmektedir. 

Bu meyanda memleketimizin sularında çeşitli 

türler halinde bol miktarda bulunan deniz kestaneleri 

ve deniz hıyarlarının yine bugün milletimizce 

yenmeyen diğer birçok su ürünleriyle birlikte ilerde 

Türkiye'deki gıda maddeleri arasında yer alacağı ve 

pazarlarda satılacağı düşünülebilir. 

işte bu yazı serisini bu gibi hayvanların bir kısmı 

hakkında bilgi sahibi olmamızın faideli ilacağı 

düşüncesi ile hazırladım. 

SON

Memleketimizin 

'Su ÜrLinlerinlerinin 

Değerlendirilmesinde 

• o • • 

ONCU 

Bîr Kuruluş; 

SU ÜRÜNLERİ SANAYİİ ve PAZARLAMA A.Ş. 

Sermayesi: T.L. 50 OOO OOO. 

D E M A S YATİRİM PROGRAMININ 

BİRİNCİ BÖLÜMÜNDE YER ALAN 58 MİLYON T.L. 

ÜRETİM 

1 Ad. Helikopter 

3 Ad. Av gemisi 

2 Ad. Refakat gemisi 

1 Ad. Nakliye gemisi 

I fara i 

-Ttiltif c 

DEĞERİNDEKİ TESİS ARAÇVE GEREÇLERİ 

f*. I*ßl ^ 

•ooocBÜOQO 

nr(o)nı 

• 

l 

PAZARLAMA 

Dış Pazarlar İçin 10 Adet (22 Tonluk) Frigorifik Kamyon 

Yurt içindeki Dağıtımda 20 Adet (10 Tonluk) Konteynar 

Yurt İçinde Satış İçin 23 Adet (2-3 Tonluk) Termos Karoserll Kamyonet 

J j 

Merkezi: Ankara Çankaya Vali Dı Jêşit Cad. 29/l# 

Telefon: 129048 Telex: 

İSLEME VE MUHARAZA 

4OOO Ton Hacimli Soğuk Hava Depolan 

Günde 100 Ton Kapasiteli Balık Unu Fabrikası 

Günde 20 Ton Kapasiteli Buz Fabrikası 

Balıkçıların Faydalanabileceği Flato Tesisleri 

BBIBWB8HI 

EBK - 1973/49

(Geçen sayıdan devam) 

Su Ürünleri Tüzüğü 

İstihsalde kullanılan diğer âlet. araç, 

malzeme ve teçhizat: 

Madde 15: Su ürünleri istihsalinde kullanılan 

ağlar, oltalar, yemler ve ışıkların 

haiz olmaları gereken asgari vasıf ve şartlar 

ile bunların kullanılma usul ve esa«ları 

aşağıda gösterilmiştir. 

A — Ağlar: 

a) Uzatma ağları: 

Balıkların galsamalarının takılması 

(galsama ağları) veya ağa vurdukları esnada 

yaptıkları hareketlerle ağlara sarılmaları 

suretiyle (fanyalı ağlar) yakalanmalarını 

sağlayan uzatma ağlarının su ürünleri istihsalinde 

kullanılmaları serbesttir. 

b) Çevirme ağları: 

Balıkların etrafını çevirmek ve bunları 

ağ içerisinde hapsetmek suretiyle yakalanmalarını 

sağlayan çevirme ağları, ancak, 

göçmen (pelajik) balıkların istihsalinde kullanılabilir. 

c) Sürütme ağları: 

İnsan gücü veya mekanik diğer bir 

güçle istihsal alanının dibinden sürütülerek 

çekilmek suretiyle toplanıp karaya veya 

gemiye alınabilen iki kanatlı torbalı veya 

torbasız sürütme ağlarının su ürünleri 

istihsalinde kullanılmaları serbesttir. 

Sürütülerek çekme esasına dayanan 

halat çevirme (tolosya) usulü ile su ürünleri 

istihsali yasaktır. 

Voli manyat ığrıp tarlakoz ve benzeri 

sürütme ağlarında (hamsi, gümüş sardalya 

papalina istihsalinde kullanılanlar hariç) 

ağ gözü açıklığı düğümden düşğüme 18 mm 

küçük olamaz. 

Karides istihsalinde kullanılan direçlerin 

(algarna) ağız açıklığı 2,5 metreyi torba 

uzunluğu 3 metreyi midye istihsalinde 

kullanılanların ise ağız açıklığı 2 metreyi 

torba uzunluğu 2 metreyi geçemez. Karides 

direçleri en çok 25 beygir gücündeki gemilerle 

çekilebilirler. 

Sünger istihsalinde kullanılan kanka- 

36 

vanın ağız açıklığı 3 metreyi ve çekme gücü 

35 beygir gücünü geçemez. 

d) Çökertme ağları: 

Su ürünleri istihsal alanlarında suyun 

dibine veya içine çökeltilmek suretiyle su 

ürünlerinin istihsalini sağlayan çökertme 

ağlarının trafiğe engel olacak şekilde ku^ 

rulmaları ve çakılı kazıklarla kullanılan tiplerinde, 

kazıkların istihsalden sonra dipte 

çakılı bırakılmaları yasaktır. 

e) Orta su trolü 

1380 Sayılı Kanunun 2 nci maddesinde 

tarifi yapılmış bulunan orta su trolünün 

dip trolü olarak kullanılması, orta su trolü 

ile istihsal yapılan gemilerde dip balıkları 

bulundurulması veya nakledilmesi yasaktır. 

i) Kombine trol 

1380 sayılı kanunun 2 nci maddesinde 

tarifi yapılmış bulunan kombine trolün kullanılması 

bu tüzüğün yedinci bölümünde 

dip trolü için konulan hükümlere tabidir. 

B — Oltalar: 

Su ürünleri istihsalinde hernevi olta 

kullanılması serbesttir. 

C — Yemler: 

Su ürünleri istihsalinde kullanılan yemler 

sudaki canlıların sağlığına veya üremelerine 

zarar verecek vasıfda olamaz. 

D — Işık 

Elektrik cereyanı veya herhangi bir vasıta 

ile aydınlatmak suretiyle ışıkla yapılan 

su ürünleri avcılığında aydınlatmayı 

sağlayan ışık kaynaklarının toplam gücü, 

bu tüzüğün 8 inci maddesinde gösterilen 

sınırı aşamaz. 

Elektrik cereyanı ile yapılan aydınlatmada 

cereyandan korunma bakımından her 

türlü güvenlik tedbirlerinin alınması zorunludur. 

Ürütme ve yetiştirme yerleri ve dalyanlar: 

Madde 16 - 1380 sayılı kanunun 2 nci 

maddesinde tarifi yapılan üretme ve yetiştirme 

yerleriyle dalyanlar ve benzerleri 

ulaşımı engelleyecek şekilde kurulamaz.

Dalyanların geceleri kırmızı fener, gündüzleri 

kırmızı bayrak (flama) ile işaretlenmeleri 

zorunludur. 

Su ürünleri yönünden yasak, tahdit ve 

yükümlülükler: 

Madde 17 — Sağlık ve memleket ekonomisi 

bakımından su ürünleri cinsleri çeşitli 

ağırlık, irilik, büyüklük gibi vasıfları 

itibariyle konulan yasak, tahdit ve yükümlülükler 

aşağıda gösterilmiştir. 

1 — Midye, tarak, istiridye gibi kabuklu 

ve yumuşakçaların atık sularda atık 

suların karıştığı sahada alıcı sularda ve keza 

kanalizasyon atıklarının sulara karıştığı 

alanlarda avlanmaları yasaktır. 

2 — Her türlü atıklarla kanalizasyon 

atıklarının karıştığı sularda su ürünleri üretim 

ve yetiştirme tesisleri kurulamaz ve 

buralarda yetiştirme yapılamaz. 

3 — Aşağıda en az ağırlık, irilik ve 

büyüklükleri saptanan su ürünlerinden daha 

küçüklerinin istihsali, nakli ve satışı yasaktır. 

Kılıç balıkları 

Mersin balıkıarl 

Kalkan balıkları 

Alabalık (derelerde) 

Alabalık (göllerde) 

Sazan 

Turna 

Yayın 

Yılan " 

Kerevit 

İstakoz 

Sünger (mesame çapı 

5 mm. den büyük) 

Sünger (mesama çapı 

5 mm. den küçük) 

Ayrıca deniz ve iç sularımızdaki su 

ürünleri stoklarının korunması ekonomik 

değeri haiz olmıyan türler yerine daha ekonomik 

ve verimli türlerin yetiştirilmesi, 

modern teknolojinin olanaklarından faydalanmak 

suretiyle istihsalin arttırılması 

beslenmedeki protein ihtiyacının karşılanması 

gibi amaçlarla ve yetkili kamu kuruluşlarının 

yapacakları bilimsel ve teknik 

araştırmaların sonuçları gözönünde tutulmak 

suretiyle mevcut yasak tahdit ve yükümlülüklere 

sağlık memleket ekonomisi 

seyrüsefer bakımından, istihsal bölgeleri 

mevsimler zamanlar İstihsal vasıtaları, su 

ürünlerinin cinsleri ağırlıkları ve büyüklük 

leri yönünden yenilerini eklemeye Tarım 

Bakanlığı yetkilidir. 

Ancak Bakanlık bu değişiklikleri yürürlük 

tarihinden bir ay önce ilan etmek 

zorundadır. 

Arızi olarak istihsal edilen su ürünleri: 

Madde 18 — Yasaklara rağmen arızi 

olarak istihsal edilen su ürünleri hakkında 

aşağıdaki işlemler yapılır. 

A — Canlı halde bulunanlar, bekletilmeden 

avlandıkları deniz veya iç sulara 

iade olunur. 

B — Ölü olanlar, en yakın veteriner 

hekime veya hükümet belediye veya sağlık 

merkezi tabiblerinden birine, gıda kontrol 

lâboratuvarına yahut Devlet Hastanesine 

gönderilerek muayene ettirilir. 

En az 15 kg. 

15 kg. 

»> — 36 cm. 

18 cm. 

23 cm. 

26 cm. 

800 gr. veya 25 cm. 



— 12 cm. 

18 cm. 

çapı 12 cm. 

çapı 25 cm. 

a) İnsan gıdası olarak tüketiminde 

sakınca görülmiyenler o yerin en büyük 

maliye memuru bu teşkilatın bulunmadığı 

yerlerde belediyelerce veya köy ihtiyar heyetlerince 

satılarak bedeli ilgili vezneye 

yatırılır. 

b) Tüketimi sakıncalı görülenler, yetkililerin 

verecekleri raporlara dayanılarak 

sanayide kullanılır veya yok edilir. 

Ve durum bir tutanakla saptanır. 

37

ALTINCI BOLUM 

Su ürünlerinden yapılacak insan gıdaları 

ve sınai maddelerin imalat standardizasyon 

ve bunların kontrol usulleri, gıda 

maddeleri yapımında ve sanayide kullanılacak 

su ürünleri 

Madde 19 — Gıda maddelerinin ve 

umumi sağlığı ilgilendiren eşya ve levazımın 

hususi vasıflarını gösteren tüzükte belirtilen 

vasıflara uygun olmayan su ürünleri 

gıda maddesi yapımında kullanılmaz. 

Bunların sanayide kullanılmaları yetkililerce 

düzenlenecek rapora dayanılarak verilecek 

izne bağlıdır. 

Su ürünlerinden yapılacak insan gıdalarının 

sözü edilen tüzük hükümlerine ve 

Türk Standartları Enstitüsünce yürürlüğe 

konulmuş standartlara uygun olması ve 

bunlarla sanayide kullanılacak maddelerin 

aşağıdaki maddelerde belirtilen usul ve 

esaslara göre hazırlanması zorunludur. 

Konserveler: 

Madde 20 — Su ürünleri konserveleri, 

normal gıda özelliklerini yitirmemiş yenilebilen 

su ürünlerinin bütün veya parça halinde 

yıkanıp pişirildikten sonra, kendi suyu 

veya yemeklik bitkisel yağlardan biri 

yahut salça ile Gıda maddelerinin ve umumi 

sağlığı ilgilendiren eşya ve levazımın 

hususi vasıflarını gösteren Tüzük müsaade 

edilen maddelerden bir veya bir kaçının 

katılması suretiyle veya salamura olarak 

hazırlanır. 

Kurutulmuş su ürünleri: 

Madde 21 — Kurtuluş su ürünleri su 

ürünlerinin ayıklandıktan sonra bünyelerindeki 

su miktarının düşürülmesi suretiyle 

elde edilir. 

Balıkyağı. balık unu 

Madde 22 — Balık yağı veya balık unu 

su ürünleri veya bunların sanayi artıklarından 

yönetmeliğinde gösterilen ulusal ve 

esaslara göre elde edilir. 

Balık turşuları: 

Madde 23 — Balık turşuları; taze balıkların 

pul, baş ve iç organları çıkarılıp 

temizlendikten sonra tuz ve sirke karışımı 

ile banyoda pişirilerek baharat ve lezzet- 

38 

lendirici maddeler katılması suretiyle elde 

edilir. 

Havyar: 

Madde 24 — Havyar, belirli balık yumurtalarının 

gıda maddelerinin ve umumi 

sağlığı ilgilendiren eşya ve levazımın hususi 

vasıflarını gösteren tüzükde izin verilen 

maddelerle ve yönetmeliğinde gösterilen 

usul ve esaslara göre elde edilir. 

Havyar renk ve menşeine göre, kırmızı 

veya siyah olur. 

Havyar konacak kap cam ise renkli 

olacaktır. 

Tarama: 

Madde 25 — Tarama yönetmeliğinde 

belirtilen bazı nevi balıkların yumurtalarının, 

tuz ve güherçile karışımında bekletilmesiyle 

elde edilir. Taramalar, hazırlanmış 

tarama halinde de satılabilir. 

Muınlıı balık yumurtası: 

Madde 26 — Mumlu balık yumurtası, 

kefal ve diğer bazı balık yumurtalarının tuzlanıp 

kurutularak prese edildikten sonra 

balmumu ile kaplanması suretiyle elde edilir. 

Balık ezmesi: 

Madde 27 — Balık ezmesi, kafa kuyruk, 

kanat, bağırsak, kılçık, deri ve pullardan 

tamamiyle ayıklanmış ve temizlenmiş 

taze ve tuzlu balıkların çiğ olarak veya haşlandıktan 

sonra içine tuz baharat zeytinyağı 

ilave edilerek ezilmeleriyle yapılır. 

Dumanlanmış su ürünleri: 

Madde 28 — Dumanlanmış (füme) su 

ürünleri; bütün vasıfları tabii taze ve yenilebilen 

su ürünlerinin ayıklanıp tuzlandıkdan 

sonra kurutulup soğuk veya sıcak 

dumanlama usulü ile dumanlanarak duman 

içindeki dezenfektan maddelerle bir tabaka 

halinde örtülmesi suretiyle elde edilir. 

Balık köftesi sosisi, salamı: 

Madde 29 — Balık köftesi, balık sosisi, 

balık salamı, kafa, kuyruk, kanat bağırsak, 

kılçık, deri ve pullardan temizlenmiş 

taze balıkların haşlandıktan sonra içine 

tuz baharat ve diğer sağlığa zararsız maddeler 

katılmasıyle usulüne göre elde edilir.

Tuzlu balık: 

Madde 30 — Tuzlu balık; taze ve yenilebilen 

balıkların mutad usullerle hazırlandıkdan 

sonra hafif, ağır veya yaş tuzlama 

ınetodlarından biriyle tuzlanması veya 

tuz içinde istif edilmesiyle elde edilir. 

Soğutulmuş veya dondurulmuş su ürün- 

leri: 

Madde 31 — Soğutulmak veya dondurulmak 

suretiyle muhafaza edilecek su 

ürünleri nevilerine göre, soğuk muhafaza 

teknolojisinin gerektirdiği sıcaklık derecelerinde 

ve sürelerinde muhafaza edilir. Buna 

ilişkin esaslar yönetmeliğinde 

lirgösteri- 

Gıda maddelerinin hazırlanması: 

Madde 32 — Su ürünlerinden yapılacak 

gıda maddeleri, bu tüzükte ve gıda 

maddelerinin ve umumi sağlığı ilgilendiren 

eşya ve levazımın hususi vasıflarını gösteren 

tüzıikde belirtilen vasıflara ve Tarım 

Bakanlığınca yürürlüğe konulacak yönetmeliğe 

uygun olarak hazırlanır. 

Kontrol: 

Madde 33 — Ticaret ve Tarım Bakanlıkları 

su ürünleri müstahsillerini su ürünleri 

ile iştigal eden tacir sanayici ve esnaf 

ile bunların işyerlerini balıkhaneleri, istihsal 

yerlerini ve istihsal vasıtalarını Bakanlık 

teftiş kurulu vasıtasiyle teftiş ve 

kontrol ettirerek mevzuata göre gerekli işlemi 

yapmaya yetkilidir. 

Bu bakanlıklar diğer memurlarına da bu 

görevi verebilir. 

YEDİNCİ BÖLÜM 

Dip trolü ile su ürünleri istihsali şekli. 

Dip trolü ile su ürünleri istihsali. 

Madde 34 — 1380 sayılı kanunun 2 nci 

maddesinde tarifi yapılmış ve kullanma 

amacı belirtilmiş olan dip trolü ile karasularımızda 

kanunun yasakladığı yerler dışında 

su ürünleri istihsali aşağıda gösterilen 

Şekilde yapılır. 

1) Gerek dip trolünün; torba göz 

açıklıkları, gerek dip trolü dışına konulan 

muhafazanın göz açıklıkları düğümden düğüme 

18 milimetreden küçük olamaz. 

Düğümden düğüme deyimi ağ gözünü 

teşkil eden karenin bir kenar uzunluğunu 

ifade eder ve ölçümü ağın yapıldığı İpin 

kalınlığına bakılmaksızın içten içe yapılır. 

2) Karasularımızın sahilden 3 mil 

uzaklığa kadar olan kısmında dip trolü ile 

su ürünleri istihsali 3 mil uzaklıkdan sonraki 

kısmında ise dip trolünün birden fazla 

gemi ile çekilmesi yasaktır. 

SEKİZİNCİ BÖLÜM 

Geçici Hükümler 

Geçici madde 1 — Sanayi kuruluşları 

ile işyerleri; atık suları ile çeşitli zararlı 

maddelerinin tüzüğün yayımı gününden itibaren 

iki yıl içersinde su ürünleri istihsal 

edilen yerlere akmasını önleyici tedbirleri 

almak ve önleyici tesisleri kurmakla yükümlüdürler. 

Geçici madde 2 — Belediyeler, deniz 

ve iç sulara akıtılacak kanalizasyon (domestik) 

atıklarının su ürünlerine zarar vermeyecek 

hale getirilmelerini sağlıyacak 

tedbirleri bu tüzüğün yayımı gününden itibaren 

5 yıl içinde almak ve uygulamak zorundadırlar. 

Geçici madde 3 — Su ürünleri teşkilâtı 

kuruluncaya kadar bu tüzükle bu teşkilata 

verilmiş görevler, Tarım Bakanlığının 

belirteceği tarım kuruluşlarınca yürütülür. 

DOKUZUNCU BÖLÜM 

Son hükümler 

Yürürlük: 

Madde 35 - 22 Mart 1971 gün ve 1380 

sayılı Su Ürünleri Kanununun 3, 19, 23 ve 

24 üncü maddelerine dayanılarak hazırlanmış 

ve Danıştayca İncelenmiş olan bu tüzük 

hükümleri Resmi Gazete ile yayımı gününde 

yürürlüğe girer. 

Yürütme: 

Madde 36 — Bu Tüzük Hükümlerini Bakanlar 

kurulu yürütür. 

39

tasarruflarınızı 

değerlendirmek için 

size 

yol gösterecek ışık 

HER . YERDE . HER ZAMAN 

TJC.ZİRAAT BANKASI 

olacaktır. 

EBK - 1973/50

küçük ansiklopedi 

EŞKİNA BALIĞI: Denizlerimizde ençok 

Marmarada bulunan bir balıktır. 

Vücudu yassı ve kalın pullarla örtülüdür. 

Sırt tarafı koyu yeşil veya çivit mavisi 

renginde karın tarafı beyazdır. Dört 

kiloya kadar ağırlıkta olanları bulunur. 

Taşlık yerlerde ve batık gemi leşlerinin 

arasında dolaşırlar. Toplu olarak 

gezerler. 

Olta ve ağlarla tutulur, dalyanlara 

da girerler 

Eti yenir, haşlama ve plakisi olur. 

FENER BALIĞI (Lophius piscatorius): 

LOPHİiDAE familyasındandır. Tropikal 

ve ılık denizlerde 500 M. derinliklere 

kadar diplerde yaşayan yırtıcı bir 

balıktır 

Vücudu basık ve yarısı baş, yarısı 

da kuyruktan ibarettir. Çirkin bir balıktır. 

Ağzı çok büyük ve geniştir Ağzının 

üstünde sırt yüzegiçinin birinci radıusundan 

yapılmış ince uzun bir organ 

(Tentakül) bulunur Paktoral yüzgecin 

üst tarafında bulunan korakoid 

dikeni 2-3 çıkıntılıdır. İyi bir yüzücü değildir. 

Ancak avlanma sırasında hareketleri 

çok anidir Boyları 2 M. ye kadardır. 

Vücudunun sırt tarafları esmer, karın 

tarafları da beyazımsı gridir. 

Mart ayından Ağustos ayına kadar 

derin sularda yumurtlar. Çapları 2,5 - 4 

mm. ve pelajik olan bu yumurtalar 10 

m. kadar uzunlukta yuvarlak bir kordela 

içinde bulunurlar. Bu kordela su sathına 

doğru yükselir, su sathında kordela 

parçalanarak yumurtalar serbest kalır. 

Larvalar boyları 6 sm. yi buluncaya 

kadar su yüzüne yakın yaşarlar, bundan 

sonra derinlere inerek dip hayatına başlarlar. 

Beslenmede hiç tercih yapmaz. 

Önünden geçen her canlı hayvanı yakalar. 

Bazen avlanmak için derinlere da- 

lan Karabatakları bile yuttuğu görülmektedir. 

Fener Balığı, avını yakalamak için 

dipte yosunlarla kaplı taşlar arasında 

veya zemin üzerinde saklanır, kımıldamadan 

durur. Başının üstündeki ince 

uzun organın (Tentakül) titremesinden 

hasıl olan yakamoz sayesinde avım kendine 

doğru çeker. Avı yaklaştığı zaman 

çok büyük olan ağzını birdenbire açar, 

bu hareketle suda hasıl olan girdap dolayısıyle 

avının biran duraklamasından 

faydalanarak onu yutuverir. 

Etleri lezzetlidir. Yalnız çok çirkin 

görünüşlü olduklarından özel olarak avlanmazlar. 

Ancak ıstakoz, pisi, kalkan 

ağlarına takılırlar. (Şekil: 36 

Şekil: 36 Fener balığı 

GELİNCİK BALIĞI (Gaidropsarus 

mediterraneus): Gadidae familyasına 

bağlı Berlam ve Mezgit balıklarıyle aynı 

ailedendir. Ilık ve oldukça soğuk denizlerde 

yaşar. Çok yumuşak ve kaygan 

vücudlu olması yılan balığını andırır. 

Başı ile vücudu dümdüz birbirini takip 

eder. Sırtında, başının hemen üstünde 

kısa bir yelesi vardır. Bu yeleden 

sonra başlayan (Dorsal) sırt yüzgeçi 

kuyruğa kadar devam eder. Karın kısmında 

da kuyruğa kadar uzanan (Anal) 

bir yüzgeç vardır. Alt çenesi kısa ve 

uzunca bir bıyığı vardır. Üst çenesinde 

de daha kısa iki adet bıyık bulunur. Alt 

ve üst çenelerde sivri ve keskin dişler 

vardır, boyu 45 sm. ye kadardır. 

(Devamı var) 

41

ŞEKERBANK 

i 

ŞEKERBANK 

T. A. S. 

> 

Bankacılık hizmetinde başarılarla dolu 20 yıl 

Günden güne büyüyen gelişen banka 

ŞEKERBANK 

Yurt içindeki şubeleri ve Almanya'da Köln'deki 

temsilciliğiyle daima hizmetinizde olan banka 

ŞEKERBANK 

1973 de dağıtacağı milyonlarca lira tutarındaki 

ikramiyelerle tasarruflarınızı değerlendirecek banka 

ŞEKERBANK 

EBK - 1973/51 

n 

ı

aiiK » V 

allKCİllK * 

dergisi 

İÇ HABERLER 

İt Norveçte Bergen şehrinde Ekim ayının 

ilk haftasında yapılacak balık konservesi 

standartları kongresine iştirak etmek üzere, 

Kurumumubdan Genel Sekreter Necla Köker, 

Müessese Müdürü Orhan Karaata, Plan 

Etüd Şefi Necla Gürtürk ve Veterienr Fakültesi 

Profesörlerinden Dr. Zeki Tolgay'dan 

oluşan bir heyet 26 Eylül günü İstanbul'dan 

Norveç'e hareket etmişlerdir.' 

Heyet ayrıca Norveçde bulunan balık 

tesisleri ve bu arada bilhasa Balıkyağı ve 

Unu Fabrikaları üzerinde gerekli incelemelerde 

bulunmuştur. 

•jç Müessese tarafından geçen yıl 700 ton 

Hamsi satışı yapılmış olan İspanyadaki 

müşterimiz Mar-Blanco firması ile, önümüzdeki 

istihsal dönemi içinde de 1500 ton ham 

si ihraç etmek hususunda anlaşmaya varılmıştır. 

Sevkiyata Kasım ayından itibaren başlanacaktır. 

•jAr Trabzon fabrkiası tarafından üretilen 

Hamsi ve Yunus yağlarında dahili piyasa 

ihtiyacı olarak tefrik edilen miktarın büyük 

bir kısmı alıcılarına satılmıştır. 

tAt Balıkçılık müessesesi tarafından 

önce Ankara ve İstanbul'da açılan ve halkımızın 

büyük rağbetini kazanmış olan balık 

satış mağazalarına ilaveten önümüzdeki 

günlerde yenilerinin açılması için çalışmalara 

başlanılmıştır. 

ir Balıkçılık ve Su Ürünleri Meslek 

Lisesi, 1 Ekim 1973 günü Beykoz'daki bi- 

nasında, üç bölümde 75 öğrenci ile öğrenime 

başlamıştır. 

1 — Elektronik bölümü (Gemi ve balıkçılık 

elektroniği) 25 öğrenci, 

2 — Elektronik bölümü 30 öğrenci, 

3 — Avlama bölümü 20 öğrenci. 

Diğer üretme ve gıda işleme bölümleri 

de gelecek yıl açılacaktır. 

Konu: Türk Coğrafya Kurumu Toplantısı 

Yer: Konya, İl Halk Kitaplığı 

Tarih: 6-18 Ağustos 1973 

Haber: Bülten 

Türk Coğrafya Kurumunun XXII. Coğrafya 

Meslek Haftası toplantısı, Milli Eğitim 

Bakanlığının (Yurt Tanımada Coğrafya 

Kursu) ile birlikte, 6-18 ağustos 1973 tarihleri 

arasında Konya ve dolaylarında yapılmaktadır. 

Toplantıda, 'Türkiye Suürünleri ve Kalkınma 

Plan ve Politikası) adlı tebliğini, 

Atatürk'ün (1936) (Deniz ve Deniz mahsulleri 

Ticaret ve Endüstrisi Önemli bir 

Mevzuumuzdur) özdeyişi ile açan A.İ.T.İ.A, 

Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Yüksek 

Okulu Öğretim Görevlisi Süleyman Arısoy, 

suürünlerinde kalkınma ile ilgili plan, proje. 

rapor, araştırma ve incelemeler üzerinde 

durarak bu konuda bazı önemli eleştiri 

ve tavsiyelerde bulunmuştur. 

Planlamadaki başarıyı tam sağlıyabilmek 

için bu konudaki ilim ve bilim kuruluşları 

ile kişilerince doğrudan doğruya 

43

planlama ve uygulama yapılmasının şart 

olduğuna değinmiştir. 

Özellikle, Suürünleri Kooperatifçiliğini 

ele alan konuşmacı bu alanda teşkilâtlanma, 

kontrol, murakabe, yönetim, eğitim ve 

bilgi noksanlığı, ideal ve amaçtan ayrılma 

ile mevcut mevzuatın yetersizliğine işaret 

ederek, Beş Yıllık ve İcra Planlarındaki gelişmelerin 

tam gerçekleşebilmesi amacı ile 

suürünleri kooperatifçiliği için Japonya'daki 

gibi özel bir kooperatif kanununa, devlet 

tarafından yönetim ve denetime ihtiyaç 

bulunduğunu belirtmiştir. 

Dalyan, Voli ve Avlak yerlerinin mevcut 

iltizam usulü yerine Köy İşletmesi şeklinde 

Köy Kooperatiflerine verilmesinde, 

her yönü ile faydalı, verimli ve başarılı olabilmesi, 

ayrıca kooperatiflerin her yönü ile 

donatılması ve kredilendirilmesinde verim, 

emniyet sağlanması için özel yönetim, denetime 

işaret etmiştir. 

Konuşmacı, suürünlerinin gelişebilmesi 

için şu önerileri ileri sürmüştür. Yeni 

suürünleri kanunu kamusal organizasyon 

ve gerçekçi objektif yönetmeliklerle 

desteklenmelidir. Araştırmalar üretimi arttırıcı, 

amaçta halka dönük kısa vadeli yapılarak 

yayınlanmalıdır. Balık üretimine 

eğitimine tesislerin kurulmasına önem verilmelidir. 

Avcılıkta telekominikasyon haberleşme 

gerçekleştirilmelidir. Tek tip motor 

malzeme, yedek parça ithali ve imkânları 

sağlanmalıdır. Suürünleri kamusal yönetimde 

koordinasyon gerçekleştirilmelidir. 

Kredilendirme teşkilatlandırılmalı orta, 

uzun vadeli ucuz faizli olmalıdır. Bir Balıkçılık 

Fakültesi kurulmalıdır. Deniz ve 

İçsular kaynaklarının korunması özel bir zabıta 

teşkilâtına bağlanmalıdır. Kooperatifçiliğin 

yeni, gerçekçi açıdan yöntem yönetimle 

ahilik teşkilatındaki gibi âhlâki, gelenek 

esasları gibi organize edilmelidir. 

Balıkhaneler yurt yüzeyince sağlıklı, modern 

ve pazarlama esaslarına göre tesisi 

tamamlanmalıdır. Balıkçılarımızın özellikle 

can ve geleceği, mal emniyeti acil olarak 

çalışma ve sigorta kapsamına alınmalıdır. 

Açık deniz balıkçılığı eğitim, teknoloji, yatırım, 

organizasyon ve modernizasyon esas- 

44 

ları içinde teşvik edilmeli, sağlanmalıdır. 

Türk Karasuları şimdikinin üç misli olarak 

arttırılmalı ve bu konu {1974 Birleşmiş 

Milletler Yeni Deniz Hukuku Konferansıma 

talep ve davamız olarak götürülmelidir. 

Sonuç olarak; ulusal ve önemli dava 

olarak bir (Suürünleri, Hayvancılık ve Beslenme 

Bakanlığı) kurulmalıdır. 

DIŞ HABERLER 

Peru'da hamsi stokları bu yıl da 

düzelmiyor 

1971 denberi hamsi stoklarında büyük 

azalmalar görüldüğünden Peru balık unu 

sanayii ciddi kriz içine girmiş bulunuyor. 

Dünya yem sanayiini de etkiliyen bu hal, 

ülkenin tüm ekonomisini alt üst etti. Baş 

kent Lima'da yapılan açıklamaya göre bu 

Nisan ayında alınan kötü sonuçlardan sonra 

hamsi avlarının 1400 millik kıyılarda avlanması 

yasaklanmıştır. 

Bilindiği üzere, bu krizin doğurduğu 

ağır durumdan sonra hükümet balık unu 

sanayiini devletleştirdi. Balıkçılık Bakanı 

General Javier Tantalean'ın verdiği demece 

göre, % 45'i yabancı sermayeye ait olan 

bu dev sanayiin borçları bu yıl 277 milyon 

doları bulmuştur. 

Peru ekonomisini sarsan hamsi stoklarındaki 

azalma, Elnina denilen sıcak su 

akımları ile baş göstermiştir. Bu yüzden kısa 

süre içinde sürüler uzaklara kaymıştır. 

Bunun sonucu, balıkçı filoları «Âtıl» olmuş, 

boşta kalan işçi ve personel ile fabrikalara 

devlet yardım etmek zorunda kalmıştır. 

Halen Peru'da 1486 balıkçı teknesi 

ve 105 balık unu fabrikası bu mali yardımlardan 

faydalanmaktadır. Son yılların 10 

milyon tonluk istihsalleri birden azalınca 

bu floların ve fabrikaların yarısı fazla gelmektedir. 

Bu gün için ancak yılda 100 gün 

çalışabilen bu sanayiin durumu hükümetin 

başlıca problemi halindedir. 

Peru Balıkçılık Bakanının ifadesine göre, 

bu yıİki istihsaller 1,700,000 tondan ibarettir. 

Bu miktar 300,000 ton un demektir.

Stokİarın ne zaman düzeleceği de belli değildir. 

Uzmanlar önümüzdeki kasımdan sonra 

ümitli görünüyorlar. Bu sezonda üretimin 

4 milyon ton olabileceği ileri sürülüyor. 

İki bin ton/giin kapasiteli fabrika gemisi: 

Güney Afrika limanında iki yıldır âtıl 

duran 23 bin tonluk VVilhem Baradsz fabrika 

gemisini Arjantin satın aldı. 12 trovler 

ile 200 millik kara suları içinde faaliyet yayapacak 

gemide bir çok tadiller yapılmıştır. 

Çoğu hamsi ve berlam olan bugünkü 

Arjantin yıllık rekoltesi 230 bin tondur. Hükümet 

bu miktarı iki milyon tona çıkarmak 

için program yapmıştır. Bu yeni gemiye di 

ğerleri katılarak flolar teşkil edilecektir. 

Peru Japonya'dan 500.000 dolarlık tuzak 

aldı: 

Peru hükümeti sahillerine yerleştirmek 

üzere Japonya'dan 80 takım özel balık tuzağı 

aldı. Belirli Bölgelerde denizin dibine 

monte edilen bu tuzaklar büyük cüsseli balıkları 

tutacaktır. Japonya'da geliştirilmiş 

olan bu yeni tip balık tuzaklarının esası demirlenmiş 

ağlar olup diğer balıkların hücumundan 

mahfuzdur. Şamandıralarla yerleri 

belirtilen tuzaklardakl balıklar istenildiği 

zaman yukarı alınır. Böylelikle soğuk 

muhafaza masrafından tasarruf sağlanmaktadır. 

28 bin tonluk Rus fabrika gemisi: 

Leningrad tersanesinde inşa edilmekte 

olan Vasiliy Chernyshov fabrika gemisinin 

hizmete alınması için çaba harcanmaktadır. 

Bu tersaneden diğer büyük bir gemi 

geçenlerde denize indirilmiştir. 

Küba'da tekne inşacılığı: 

Kuba kendi ihtiyacı için inşa ettiği 10 

metre boyunda yüzden fazla tekneyi hizmete 

almıştır. Bunlardan yalnız üçü tahtadan 

olup diğerleri ferrobeton ve çelik saçdan 

yapılmıştır. Son yıllardaki karides ve 

benzerlerinin ihracı ülkenin belli başlı ekonomisi 

olmuştur: Artan nüfus ihtiyacı için 

Baklarya istihsallerine hız verilmiştir. 

1298 tonluk Vunan trovİeri: 

1957 de Bremerhaven'da inşa edilen 

Heinrich Meins Trovİeri yeniden tadil edilerek 

bir Yunanlıya Fabrika Trovler olarak 

satılmıştır. 79,A metre uzunluğunda 1298 

tonluk gemi 2500 beygir gücüyle 16 mil 

yapmaktadır. Yeni adı Koutourîaris olan gemide 

800 tonluk donmuş muhafaza odası 

bulunmaktadır. Trovler uzak denizde faaliyet 

yapacaktır. 

Norveç Sardalya ihraçları: 

Norveç 1972 de Amerika'ya 24 milyon 

dolar tutarında sardalya konservesi ihraç 

etti. Bu balıkçı ülkenin geçen yılki istihsalleri 

2.850.000 tona varmıştır. Balık unu ve 

yağı dahil ihraçların tutarı ise 6 milyar TL. 

kadardır. 

İngiltere İzlanda kara sularına donanma 

gönderdi: 

İngiltere donanması İzlanda sahillerine 

3 savaş gemisi ile bir kaç yardımcı tekneden 

oluşan bir filo yolladı. Buna neden 

ise, uzun süredir karasularını 50 mile çıkartmakta 

direten İzlanda ile sürdürülen 

anlaşmazlıktır. Alman balıkçılığının da itirazına 

uğrayan bu izlanda tutumu devam 

ederken izlanda sahil muhafaza gemilerinin 

İngiliz balıkçı teknelerini tutuklaması 

üzerine İngiliz balıkçılar Donanmanın himayesi 

olmadan bu alanda faaliyet yapmıyacaklarını 

bildirmişlerdi. Bunun üzerine 

İngiliz hükümeti 50 mil içindeki bu av yerine 

savaş gemilerini, yollamak zorunda 

kaldı. Bu harekete karşılık İzlanda Dışişleri 

Bakanı Rusya ve Polonya'ya müracaatla müdahale 

istemişse de bir sonuç alamamıştır. 

Konu halen İzlanda - İngiltere - Almanya 

arasında tartışma halinde bulunuyor. 

İngiltere'de yeni tip bir deterjan: 

Balık işi iyen yerlerde ve balık taşıma, 

muhafaza etme kaplarında biriken, yapışan 

balık artıklarının temizlenmesi problemdir. 

Çünkü balık proteini normal olarak 

ayrışıp asidler hâsıl eder, bunlar kimyasal 

birleşikler yaparak amfoter oksid tabakaları 

teşkil eder. Bunları plastik, aliminyum 

yüzeylerden temizlemek çok zor 

olmaktadır. 

45

Esası Fosforik asit ve diğer çeşit asidlerden 

yapılan yeni tip deterjan bu güçlüğü 

ortadan kaldırmış oluyor. Redphes Spen 

ticari adı verilen bu maddenin % 2 oranındaki 

eriyiği kapların temizliği için yeterlidir. 

Ayrıca deterjanın PH reaksiyonu 

bakterilerin üremesini azaltmaktadır. 

Moskova'da en büyük balık mağazası: 

Dünyanın hemen her alanında avlar 

yapan Rus balıkçı filolarının sağladığı üretim 

Sovyet balık sanayiini yeni teşebbüsler 

için teşvik etmektedir. Bu arada Moskova 

dolayında Okean adı ile büyük bir 

balık mağazası açılmıştır. Burada 120 çeşid 

su ürünü satılıyor. 74 kişilik bir ekip 

balık yemeğe alışkın olmıyan halka bu besinin 

nasıl tüketileceğim izah etmektedir, 

Gereken reçeteler ücretsiz dağıtılıyor. 

(Fishing neus İnternational Haz. 1973) 

Karides kabuklarını ayıran makine 

bulundu 

Uzun zamandır, ihtiyacı duyulan fakat 

imâli yapılamıyan karides ayıklama makinesi 

sonunda bulundu. Henüz deney aşamasında 

oldıığıı. önümüzdeki yılda seri imâline 

geçileceği bildirilen yeni tip makine 

ile saatte 50 Kg. karidesin kabuğu ayrılarak 

eti tertemiz olarak elde edilecek. Halbuki 

hâlen iyi bir işçi bir saatte ancak 2,5 

Kg. karides ayıklayabiliyor. Diğer yandan 

hemen hepsi kadın olan bu işçilerin çoğunluğu 

ihtiyarlamış veya ölmüştür. Gençler 

ise bu sıkıcı işe talip olmuyor. Bu yüzden 

işçi miktarı yetersiz kalmıştır. 

Schlesvving - Holstein gibi firmaların 

finanse ettiği bu araştırmalarda bulunan 

makine tipi. üzerinde elmas parçaları bulunan 

bir döner valse sahiptir. Otomatik bir 

verici, makineyi besliyecektir. Daha bazı 

eksikleri de yerine getirildikten sonra piyasaya 

çıkarılacak makine, karides istihsalleri 

üzerinde olumlu etki yapacaktır. 

Çünkü yukarda sözü edilen işçilik nedeniyle 

karideslerin önemli kısmı tâze olarak değerlendirilmekte, 

soğuk depolara alınmak 

zorunda kalınmakta, bir kısım ise ayıklanamadığı 

için un haline getirilmektedir. 

Yeni tip makine, işletmelere alındığı tak- 

46 

tirde karides eti lıijiyenik koşullara uygun 

olarak elde edilecektir. 

Alman Başbakanı çok balık yiyor: 

Son zamanlarda 92 Kg. gelen tanınmış 

siyaset adamı Başbakan Willy Brandt on 

günlük iznini geçirirken 4 Kg. vermiştir. 59 

yaşındaki Başbakan her gün 3 saat yürüyüp 

yalnız balık yediğini söylüyor. 

Dünya su ürünü rezervleri: 

FAO teşkilatı tarafından şubat ayında 

Kanadalın Vancuver şehrinde tertiplenen 

uluslararası kongrede söz konusu edildiğine 

göre 1970 dünya su ürünü rekoltesi 70 

milyon tondur. Bu miktarlar yanında tüketilmediği 

için tekrar denize atılan kısımların 

bazı bölgelerde % 60 oranını bulduğu 

bildirilmiştir. 

Kongrede okunan raporlara göre, Güney 

kutbunda bulunan ve Balina yemi olan 

Krill (küçük karides) rezervlerinin yılda 50 

milyon ton verebileceği, Okyanusların dibinde 

de ışıklı sardalye, mürekkep balığı 

ve karideslerin yılda 50 milyon ton ürün 

sağlayabileceği anlaşılmaktadır. Bunların 

yanında hâlen yılda 5 milyon ton dolayında 

bulunan üretme balık miktarının 10-15 

katma çıkarılabileceği bildiririlmiştir. 

Balıklarda bulunabilecek civa sakınca 

teşkil etmiyor: 

Avrupa ülkelerinin 500 bilgini tarafından 

teşkil edilmiş komisyon son olarak 

bir bildiri yayınlamıştır. Bunda, bir kaç yıldır 

tartışılan Avrupa, Amerika halkı arasında 

endişe ve tereddüt uyandırmış olan balıklardaki 

civanın sağlık üzerine hiç bir etkisi 

olamayacağı kesinlikle açıklanmaktadır. 

Bilindiği üzere bu olay, ilk olarak Japonya'dan 

Amerika ve Avrupa'ya idhal edilen 

balıklarda civa tesbit edilmesiyle patlak 

vermişti. Bundan sonra yapılan sayısız 

deneyler ve etüdler nihayet son şeklini 

bulmuş ve yukarda sözü edilen tesbit yapılmıştır. 

Bildiride, Japonya'nın belirli kıyısında 

bulunan sanayiin denize civa birleşiği akıttığı 

ve bu dolaylarda avlanmış balıklarda 

nlsbeten çok oranda civa bulunduğu, Bu-

hıın dışında ise, genellikle balıklarda bulunan 

civa oranının karalarda yetişen üründe 

de mevcut olduğu anlatılmaktadır. Diğer 

yandan sularda, hatta hava içinde bile çok 

az olsa da eıva birleşiği tesbit edildiği bildirilmiştir. 

Canlı balık naklinde yeni bir usul: 

Rusya'da yapılan denemelerde canlı 

balık naklinde uyuşturucu madde kullanılmıştır. 

Böylece bayıltılan balıklar çok daha 

az oksijen tüketiyor. Dolayısıyle nakil kaplarına 

daha çok balık konabiliyor. Deneyler 

kullanılan uyuşturucu maddenin balıklara 

ve insan sağlığı üzerine olumsuz etki yapmadığını 

göstermiştir. 

Balığın dişisi ile erkeğini ayıran 

makine: 

Norveç'in Bodö şehrindeki Ropp firması 

bir makine imâl ederek capelin (yumuşak 

etli) balığının dişisi ile erkeğini 

ayırmayı başarmıştır. Güverteye monte 

edilen 2x4 m. eb'adındaki makineye ağdan 

akan balıklar otomatik olarak cinsiyete 

göre ayrılıyor. Dişiler insan besini olarak 

yararlanılmaktadır. Erkek balıklar ise balık 

unu ham maddesi olarak kullanılıyor. Norveç'in 

capelin av miktarı geçen Nisanda 

1.086.000 ton idi. Bundan ayrılan 25546 ton 

dişi insan besini olmuştur. 

Baharat ne kadar dayanır: 

Balık konserve sanayiinin önemli katkı 

maddelerinden olan baharat iyi muhafaza 

edilmezse çabuk bozulur. Yapılan incelemeye 

göre, biberlerin kullanılmaya yakın 

sürede toz edilip tüketimi tasviye ediliyor. 

Toz halinde iken rutubet çeken ve kokusunu 

çabuk kayıb eden biberler, Hindistan 

cevizi, gibi baharat güneş ışınından, rutubetden 

uzak tutulmalıdır. Bu baharat toz 

halinde en çok 2 ay kalır sonra kokusu 

uçar, küflenme başlar. 

Kekik, Merzengüş 1 yıl, kimyon iki yıl, 

karanfil, kişniş üç yıl dayanır, tane halinde 

kuru biberler, hindistan cevizi, zencefir, 

yeni bahar, timol kakule uygun koşullarda 

5 yıl saklanabilir. 

( AFZ Haziran - Eylül 1973) 

47

48 

BALIK ve BALIKÇILIK 

(FISH and FISHERY) 

Foundation: 1953 


VOL. XXI OCTOBER BALIKÇILIK MÜESSESESİ EDİTÖR 

No: 5 1973 MÜDÜRLÜĞÜ 0. KARAATA 

BEŞİKTAŞ - İSTANBUL 

CONTENTS 

Page 

THE IMPORTANCE OF AQUATIC PRODUCTS IN OUR NOURISHMENT 1 

THE HISTORY OF FISH BREEDINGS 1 

THE INFORMATIONS ON THE NOURISHMENT OF TROUTS (1) 13 

THE HAND USED FISH NETS (III) 19 

THE IMPORTANCE OF TOURISM IN OUR INLAND WATERS AND FOUR REGIONS 25 

ECHINODERM: 9 33 

THE REGULATIONS OF AQUATIC PRODUCTS 36 

SMALL ENCYCLOPEDIA 41 

FISHING NEWS 43

TELEKS : 42359 ETBA TR 

TElGRAF : ETBALIK 

TELEFON : 24 31 00 

A N K A R A 

. D 


22691 BES TR 

ETBALIK BEŞİKTAŞ 

46 30 50 - 47 51 98 

İ S T A N B U L 

ET VE BALIK KURUMU, YURT İÇİ VE YURT DIŞI PİYASALARA TAZE VE 

DONMUŞ ET, DERİ, BAĞIRSAK, ET YAĞLARI, ET MAMULLERİ, DİĞER 

HAYVANİ ÜRÜNLER İLE BALIK, BALIKUNU VE BALIK YAĞI ARZETMEK- 

TECİR. ET VE DİĞER ÜRÜNLER İÇİN ANKARA : BALIK, BALIKUNU, BA- 

UKYAĞI İÇİN İSTANBUL ADRESİNE MÜRACAAT EDİLMELİDİR. 

ET VE BALIK KURUMU OFFERS FRESH AND FROZEN MEAT, HIDES AND 

SKINS, SHEEP AND BEEF CASINGS, FATS, MEAT PRODUCTS AND OTHER

Balık

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?