amargi_feminizm_tartismalari_kitap_2012

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Antimilitarizm ve Feminizm
macıları tanıdım. Ondan sonra da bu olguyu sadece bugün üzerinden
anlayamayacağımı ve Türkiye’de bunun tarihselliğine bakmam
gerektiğini düşünmeye başladım. Tarihsel olarak nasıl bu
noktaya geldi? Ordu-millet söylemi nasıl gelişti? Nasıl oluyor da
“Her Türk asker doğar, hepimiz askeriz, biz bir ordu milletiz,” ifadeleri
bu kadar kolay ve yaygın kullanılabiliyor? Sadece kışlada,
okulda, beden eğitimi dersinde falan değil, gazetelerde de böyle
ifadeler yer alabiliyor? Örneğin Kültür Bakanlığı Ordu diye bir kitap
yayımlıyor ve kimse sormuyor, neden Kültür Bakanlığı Ordu
diye koca bir kitap yayımlıyor diye. Veya neden bu kitap “askerlik
kültürü” diye bir yazıyla başlıyor diye. “Askerlikle kültür arasındaki
ilişki nasıl kuruldu ve bu kurulan ilişkide kadınlarla erkekler
nerede duruyor?”, “Ordu nasıl cinsiyetlendirildi?” sorularıyla çalışmama
başladım.
Bu arada son bir parantez açacağım: Bu soruların cevaplarını
her birimiz kendi hayatlarımıza bakarak verebiliriz. Mesela en
son okuduğum, kadınların Mamak Cezaevi’ni anlattıkları, Kaktüsler
Susuz da Yaşar 4 kitabında şöyle bir örnek var: Cezaevinde
erkekleri “Her Türk asker doğar,” diye yürütüyorlarmış, kadınları
ise böyle yürütmüyorlar. Ne diye yürütüyorlar tahmin edebilir misiniz?
Katılımcı (a): Her Türk asker annesi doğar.
Ayşe Gül: Aslında böyle de olabilirdi ama “Kendim ettim kendim
buldum,” dedirtiyorlarmış. Onlar zaten asker doğamıyorlar, zaten
siyasette, ordu millette yerleri yok, cezaevindekiler de marjinal
kadınlar, kendileri ettiler, kendileri buldular. Ama bu aslında kadınların
çok hoşuna gidiyor çünkü bir öznellik de veriyor: “Evet,
kendimiz ettik, kendimiz bulduk,” veya “Biz seçerek buradayız,”
diyerek olağanüstü bir mücadele yürütüyorlar Mamak’ta. Çok
ağır ve okuması zor bir kitap ama kesinlikle tavsiye ederim, ben
okurken çok şey öğrendim.
Her Türk asker doğmaz!
“Her Türk asker doğar,” söyleminin nasıl cinsiyetlendirildiğini ve
nerelerde karşımıza çıktığını tarihsel olarak incelediğimde çok
önemli bir dönüm noktası olduğunu gördüm: Osmanlı’da Fransa
ve Prusya modelleri örnek alınarak başlayan ve cumhuriyetle
yerleşen ulus-devletleşme süreci var ama 1930’lardan sonra Türklüğün
bizim kanımızda olduğuna dair yeni bir söylem gelişiyor.
4 Kolektif Yazar, (2012), Kaktüsler Susuz da Yaşar (Kadınlar Mamak Cezaevini Anlatıyor),
Dipnot Yayınları, İstanbul
Türk doğduğumuz ve asker doğduğumuz söylemleri birarada ortaya
çıkıyor. 30’larda gelişen etnik milliyetçilik, askeri-militarist
bir milliyetçilik olarak gelişiyor ve askerlik kültürün bir parçası
olarak ele alınıyor. Böyle olduğu zaman da askerliğin tarihselliği
ortadan kalkıyor ve tartışılamaz oluyor, tabii erkekliğin de bir parçası
oluyor. Çünkü “Her Türk asker doğar”dan aslında “Her Türk
erkek asker doğar”ı anlıyoruz. Erkek olmak kültürün bir parçası
ve askerlik de erkekliğin bir parçası haline geliyor. Dolayısıyla iyice
sorgulanamaz bir nitelik oluyor. Askerliği ya da “Her Türk asker
doğar,” söylemini sorgulamaya kalktığınızda hem Türklüğün hem
de erkekliğin tanımını sorgulamanız gerekiyor. Bu yüzden vicdani
retçiler askerliği sorguladıkları zaman erkekliği de sorguladılar.
Bir kısmı bu sorgulamayı “Biz Erkek Değiliz” girişiminde olduğu
gibi başka türlü bir siyasi söyleme de dönüştürdü.
Peki, kadınlar bu tablo içerisinde nerede duruyor? En başta
fedakâr asker anneleri, şehit anneleri oluyorlar; yani erkekler
asker doğuyorsa kadınlar da anne doğuyor. Küçüklükten itibaren
baktığımızda biri küçük Ayşe, diğeri küçük asker oluyor, biri rap
rap yürüyor, diğeri bebeğine bakıyor. Dolayısıyla kadınlar fedakâr
anneler, itaatkâr eşler oluyorlar.
Arşiv okumaları sırasında askerliğin nasıl erkekliği ürettiğine
dair olağanüstü bir hikâyeyle karşılaştım, bilmeyenler için sadece
kısa bir bölümünü okumak istiyorum. Bu Hüsmen’in hikayesi,
Hüsmen askerdeki son günlerini geçiriyor, bu sırada “tatlı tatlı”
rüya görüyor ve rüyasında Bergama köyüne dönmeyi, Kezban’ıyla
düğün yapmayı, evlenmeyi hayal ediyor. Rüya şöyle devam ediyor:
“Köyüne gidip de düğün olduktan sonra, Kezban’a askerde gördüklerini
bir bir anlatacak, karısına bu bildiklerini anlatınca karısı
Hüsmen’in bildiklerine parmak ısırıp kalacak, karısının bu bilgiye
hayreti Hüsmen’in gururunu okşayacak, koltuklarını kabartacaktı.
Hele Kezban’a künyesini belletmek ilk işi olacaktı. ‘Kezban!’ diye
karısını çağırdıkça karısı asker gibi koşarak Hüsmen’in karşısına
dikilecek, resmi selamı verdikten sonra “Ali kızı Kezban 329 Poturlar…
Emret efendim!” deyip, Hüsmen’den emir bekleyecekti.”
Devletin erkeklik ve vatandaşlık sözleşmesi bir paragrafta
ancak bu kadar iyi anlatılabilir. Bir yandan askere çağırıyor ve
diyor ki “Hiçbir iraden kalmayacak, kendini buraya teslim edeceksin,
yerlerde sürüneceksin, emirler alacaksın, er olacaksın.”
Pınar’ın (Selek) da çok güzel ifade ettiği gibi sürüne sürüne erkek
olacaksın. Bu sürünmenin karşılığında ise “Her birinize evde eşlerinizin
komutanı olmayı vaat ediyoruz ve devlet de bunun garantisidir,”
deniliyor. Nitekim pek çok yasa ve vatandaşlık uygulaması
bunun garantisi olarak karşımıza çıkıyor. Dolayısıyla fedakâr
154 155