amargi_feminizm_tartismalari_kitap_2012

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Feminist Ütopyalar ve Politika
ward Bellamy’den söz ettik, Bellamy’nin ütopyasına karşı yazılan
ütopyalar içinde en ünlüsü William Morris’in News from Nowhere
(Gelecekten Anılar) 6 adlı ütpyasıdır. H.G. Wells bir bilimkurgu
yazarı ama aynı zamanda A Modern Utopia 7 diye bir kitabıyla bu
klasik ütopyalardaki durağanlığı eleştirenler arasında yer alıyor.
Böylece klasik ütopyalardaki baskıcılığı, değişime kapalılığı eleştiren
yeni bir tür ortaya çıkmaya başlıyor ve bu “eleştirel ütopya”
diye adlandırılıyor. Eleştirel ütopya, ütopyanın yeni fikirlere açık
olması gerektiğini söylüyor ama karşı-ütopya değil, yani yine
ütopya türü içinde kalıyor. En kaba haliyle karşı-ütopya olumsuz
bir gelecek tasarımıdır. Eleştirel ütopya ise ütopyacı, ütopyanın
içindeki umudu barındıran ama klasik ütopya kadar statik ve
baskıcı olmayan yeni bir tür olarak ortaya çıkıyor. Bunlar da daha
sonra feminist ütopyacılar tarafından da kullanılan ve geliştirilen,
merkezi olmayan bir örgütlenmeyi öneren, hiyerarşinin ve bürokrasinin
olmadığı bir yapıyı öneren ütopyalar.
Karşı ütopyalar
1800’lerin sonundan itibaren karşı-ütopya diye bir şey ortaya çıkıyor
ki bence karşı-ütopyaları okumak her zaman daha zevklidir.
Kabus yazmak ve okumak; hayal gücün daha serbest olduğundan,
daha eğlenceli ve ilgi çekici oluyor herhalde. “İlahi Komedya’nın
en ince cildi de Cennet’tir,” denir ya. Karşı-ütopyalar ütopyanın
kendisini eleştiriyorlar ve cinselliğin denetlenmesini, toplumun
takip edilmesi meselesini keskinleştiriyorlar, teknolojik gelişmelerin
bunlara da hizmet ettiğini söylüyorlar. Bir yandan ütopyaları
eleştirirken, bir yandan da böyle giderse “böyle olabilir” diyebilecekleri
toplumlar tasarlıyorlar.
Mesela George Orwell’ın 1949’da yayımlanan, Bin Dokuz Yüz
Seksen Dört 8 adlı kitabı en çok bildiğimiz karşı ütopyalardan biri.
Yine mesela Huxley’in 1932’de yazdığı Cesur Yeni Dünya 9 var: Dört
sınıflı bir toplum var burada ve daha ceninken birtakım sakatlamalarla
insanların yönetici sınıfına mı, çalışan sınıfına mı ait olduğunun
belirlendiğini anlatan bir ütopya.
Rus yazar Zamyatin’in 1921’de yazdığı Biz 10 diye bir karşı
6 Morris, William, (2002), Gelecekten Anılar, (çev. Ekin Bodur), Ayrıntı Yayınları,
İstanbul
7 Wells, H.G., (2006), Modern Utopia, Penguin Classics, London
8 Orwell, George, (2012), Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, (çev. Celal Üster), Can Yayınları,
İstanbul
9 Huxley, Aldous, (2010), Cesur Yeni Dünya, (çev. Edip İhsan Polat),Yaba Yayınları,
İstanbul
10 Zamyatin, Y. İvanoviç, (2011), Biz, (çev. Füsun Tülek), Ayrıntı Yayınları, İstanbul
ütopyası var. Bu da Rus Devrimi’nden sonra oradaki yapının ne
kadar keskinleştirilebileceğine dair bir uyarı niteliğinde: Bütün
insanlar sürekli perdeleri ve ışıkları açık olan cam duvarların
içinde yaşıyorlar. Dinleme aygıtları var, birtakım elektronik takip
aygıtları var. İnsanların isimleri yok, bunun yerine herkesin bir
numarası var. İsim kullanmamak daha sonra feminist ütopyaların
da çok kullandığı bir yöntem oldu. Bugün artık bilimkurgu sinemasından
dolayı çok bildiğimiz şeyler bunlar ama 1921’de yazıldığında
çok ciddi bir toplum eleştirisi olarak görülüp, yazarının
dışlanmasına ve sürgünde ölmesine neden olmuş fikirler olarak
karşımıza çıkıyor. Karşı-ütopyalar daha çok totalitarizm, bürokrasi,
teknolojinin buna hizmet etmesi konularını vurgularlar.
***
Bir taraftan da sadece ütopya diyemeyeceğimiz bilimkurgu türü
var. Başka gezegenler ya da uzay seyahatleri vs. üzerinden giden
ama içinde ütopik ya da karşı-ütopyacı nüansları olan kitaplar
var. Özellikle 1950’lerde, 60’larda yazılan bilimkurgu kitaplarının
cinsiyetçiliği birçok kadın yazar tarafından çokça eleştirilmiştir,
bunlardan biri de Ursula K. Le Guin. Bu dönemden benim okuduğum
birçok bilimkurgu kitabı diyelim 2100’lerde, 2200’lerde geçiyor,
bütün gezegenler fethedilmiş ve çok da güzel tespitler var.
Mesela Uzay Tacirleri 11 kapitalizm ve reklamcılık üzerine yazılan
bir karşı-ütopya. Reklam ajansları bütün gezegenlerdeki arazileri
satmaya çalışıyor, reklam tröstleri var, savaşıyorlar; kitapta kafa
açıcı şeyler var ama yine bütün yöneticiler erkek, sekreterler kadın,
yani 1950’lerin kadın-erkek ilişkileri üç yüz sene sonra da hâlâ
devam ediyor.
Nilgün: Memnunlarmış demek ki.
Yasemin: Ya bunu düşünemeyecek kadar yetersizler ya da bunu
devam ettirmeyi isteyecek kadar memnun ve kötüler. Başka bir
açıklamasını bulamıyorum.
Feminist ütopyalar
1970’lerden itibaren artık feminizm, LGBT, ekoloji hareketi
gibi yeni toplumsal hareketlerle birlikte başka bir ütopyacı tarz
da oluşuyor diyebiliriz. Mesela ekolojik ütopya örneği olarak
Callenbach’ın 1975 yılında yazdığı Ekotopya12 var. Erkek bir yazarı
11 Pohl, Frederik&Kornbluth, Cyril M.,(1996), Uzay Tacirleri, (çev. Fatma Taşkent),
Metis Yayınları, İstanbul
12 Callenbach, Ernest, (2010), Ekotopya, (çev. Osman Akınhay), Agora Kitaplığı,
İstanbul
506 507