GİRİŞ VE AMAÇ

TC 

SAĞLIK BAKANLIĞI 

ŞİŞLİ ETFAL EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ 

RADYOLOJİ KLİNİĞİ 

Klinik Şefi Doç. Dr. Muzaffer BAŞAK 

TRİFAZİK BATIN BT’DE İKİ FARKLI KONTRAST 

ENJEKSİYON YÖNTEMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI: 

OTOMATİK BOLUS İZLEME VE SABİT GECİKME 

(8 SANİYE) İNTERVALLERİ 

RADYOLOJİ UZMANLIK TEZİ 

DR. SUZAN TUNÇ 

İSTANBUL - 2008

İÇİNDEKİLER 

Sayfa no 

ÖNSÖZ..................................................................................................................2 

GİRİŞ VE AMAÇ..................................................................................................3 

GENEL BİLGİLER...............................................................................................4 

GEREÇ VE YÖNTEM........................................................................................41 

BULGULAR .......................................................................................................43 

OLGU ÖRNEKLERİ............................................................................................... 

TARTIŞMA............................................................................................................. 

ÖZET VE SONUÇ................................................................................................... 

KAYNAKLAR........................................................................................................ 

ii

ÖNSÖZ 

Uzmanlık eğitimim süresince yenilikçi ve girişimci özellikleri sayesinde radyolojik 

gelişmeleri takip etmemize olanak sağlayan, bilgi ve deneyimlerinden yararlanma fırsatı 

bulduğum, her konuda yakın ilgi ve desteklerini gördüğüm değerli hocalarım 

Sayın Doç. Dr. Muzaffer BAŞAK ve 2. radyoloji klinik şefi Sayın Rad.Dr.Zeki KARPAT’a , 

eğitimlerimizi planlayan klinik şef yardımcımız Sayın Rad.Dr. Ayhan ÜÇGÜL’e, 

Tezimin planlanması ve hazırlanmasındaki katkılarından dolayı Rad.Dr. Şükrü Mehmet 

ERTÜRK’e, 

Eğitimime katkılarından dolayı tüm başasistan ve uzman doktor arkadaşlarıma, 

Birlikte çalışmaktan mutluluk duyduğum değerli asistan arkadaşlarıma, kliniğimizin tüm 

teknisyen ve çalışanlarına, 

Hayatımın her aşamasında yanımda olan yaptıklarımı sevgi ve sabırla destekleyen canım 

anneme ve babama, 

en içten sevgilerimle 

Dr. Suzan TUNÇ 

iii

GİRİŞ VE AMAÇ 

Tek detektör sıralı spiral BT ile kıyaslandığında daha kısa görüntü elde etme süreleri 

sağlayan multidetektörlü spiral bilgisayarlı tomografinin (MDBT) ortaya çıkmasıyla 

kontrastlanmanın optimizasyonu çok önemli olmuştur. Birçok batın BT uygulaması lezyonun 

belirginleşmesi için kontrast maddenin intravenöz verilmesini gerektirmektedir ve görüntü 

elde etme süresinin uygun seçimi kontrastlanmanın optimizasyonu için kritik bir unsurdur [1]. 

Kontrast madde uygulaması için teknik faktörler genelde dozu (belirli bir 

konsantrasyon için enjekte edilen kontrast madde volümü), enjeksiyon hızı, enjeksiyon 

protokolü (monofazik enjeksiyon, bifazik enjeksiyon ) ve inceleme gecikme süresini içerir [1, 

2, 3]. Yakın zamanlı çalışmalar dozun, özellikle karaciğer açısından, yeterli kontrastlanmayı 

sağlamak için hastanın ağırlığına göre ayarlanması gerektiğini göstermiştir [1, 2, 4, 5, 6, 7]. 

Her bir hastaya göre ayarlanmış optimum dozdaki kontrast maddeyi uygulamak için iki metod 

mevcuttur: bunlardan ilki kontrast maddenin tüm hastalara aynı sabit bir hızda verilmesidir ki 

bu metod günümüzde sıklıkla tercih edilen yöntemdir [7, 8, 9, 10 11, 12, ]. Diğeri ise, 

kontrastın sabit bir enjeksiyon süresinde verilmesidir. Her iki metot için uygun inceleme 

gecikme süresiyle birlikte optimal bir görüntüleme protokolünü sağlamada, aorta, karaciğer 

ve ana portal venin kontrastlanma paternlerini tahmin etmek önemlidir [1, 4]. 

Yakın zamanda, Awai ve arkadaşları pik aort kontrastlanmasında zamana bağlı 

inceleme penceresinin 25 ve 35 saniyelik sabit enjeksiyon süreleri için 4 ml/s sabit enjeksiyon 

hızına göre daha muntazam olduğunu gösterdiler. Aortaya ait pik kontrastlanmadaki 

varyasyonların sabit enjeksiyon süresi metoduyla azaltılabileceğini dile getirdiler [1, 4]. Daha 

önceki çalışmalarda, Bae ve arkadaşları aort kontrastlanmasının pik yapma zamanının 

enjeksiyon süresi ve enjeksiyon yerinden aortaya bolus transfer süresinin toplamına denk 

geldiğini, hepatik kontrastlanma için ise enjeksiyon süresi ve dağılım dengesine varmak için 

gereken sürenin toplamına denk geldiğini bildimişlerdir [ 13,14 ]. Genellikle hipervasküler 

karaciğer tümörleri abdominal aortanın majör dallarından biri olan hepatik arterden beslenir, 

dolayısıyla hipervasküler tümörlerin maksimum kontrast tutulumu abdominal aortanın 

kontrastlanmasından birkaç saniye sonra gerçekleşir. Sonuç olarak kontrastın aorta ulaşması 

ile hipervasküler tümörlerin maksimum kontrast tutması arasında geçen sürenin, enjeksiyon 

süresinden birkaç saniye daha uzun olarak hesaplanabileceğini de belirtmişlerdir [2, 4, 13, 

14]. 

1

Çok yeni bir çalışmada, hasta ağırlığı ve enjeksiyon süresinden bağımsız olarak (25, 

30, 35, 40, ve 45 saniye), aortanın maksimum kontrastlanma zamanının ~ 10 saniye civarında 

olduğu bildirilmiştir [1]. 

Karaciğere yönelik çekimlerde arterial, portal venöz ve hepatik venöz fazlar için sabit 

gecikme süreleri belirlenebilir ve trifazik BT incelemede otomatik bolus yöntemine alternatif 

olabilir mi? 

Bu çalışmada amacımız kontrastlı trifazik abdominal BT çekimlerinde, otomatik bolus 

ve sabit gecikme intervalleri (8 saniye) yöntemlerinin, aort, portal ven, hepatik ven ve 

karaciğer parenkim kontrastlanmaları üzerine olan etkilerini karşılaştırılarak, yeni bir yöntem 

olarak önerilen sabit interval yönteminin etkinliğini araştırmaktı. 

2

GENEL BİLGİLER 

1. BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİ TEKNİĞİ 

Röntgenolojik yöntemler, inceleme alanına giren tüm oluşumların görüntüsünü bir 

film tabakası üzerine resmettiklerinden istenmeyen süperpoziyonların ortaya çıkması 

kaçınılmazdır. Bu süperpoziyonları engellemek, istenen vücut katmanlarını daha net görmek 

için araştımacılar, görüntüleri kesitsel hale getirmeye çalışmışlardır. Bu amaçla geliştirilen 

konvansiyonel tomografiden sonra görüntülerin dijitalize edilmesiyle, bilgisayar destekli 

tomografi çalışmaları ortaya çıkmıştır.ilk defa 1963 yılında A. M. Cormack tarafından ortaya 

atılan fikir, G. Hunsfield’in çalışmaları ile 1973 yılında klinik uygulamalara girmiştir. 

Günümüze kadar çok hızlı bir ilerleme gösteren BT cihazları, spiral (helikal) ve sonrasında 

geliştirilen, multislice (multidetector) adı ile anılan yeni türleri ile çok hızlı taramaları, çok 

yüksek çözünürlükte yapabilmektedir [ 16, 17, 18]. 

1.1. BT Cihazların Temel Yapısı 

Bilgisayarlı tomografi, radyolojinin iyonizan enerji kullanan bir modalitesidir. 

Bilgisayarlı tomografide temel olarak, X ışını üreten bir tüp ve hastadan geçen X- ışınlarını 

saptayarak elektriksel sinyallere dönüştüren bir detektör takımı vardır. Bu detektör takımının 

sayısı, yerleşim yeri ve hareket açıları, BT’nin gelişim jenerasyonlarına bağlı olarak değişiklik 

göstermiştir. İlk ortaya çıktığında tek detektörle çok yavaş görüntüler oluşturabilen BT, artık 

bir saniyede birden fazla görüntü oluşturabilecek kapasitelere gelmiştir [18,19]. 

Bilgisayarlı tomografi üç boyutlu vücut bölümlerinden iki boyutlu kesitsel görüntüler 

oluşturan bir sistemdir. Üç boyutlu bir yapının iki boyutlu görüntüsü oluşturulurken 

rekonstrüksiyon olarak adlandırılan matematiksel teknikler kullanır. Görüntüler genellikle 

aksiyal (transvers) düzlemlerden elde olunur. Hastaya pozisyon verilerek koronal kesitler de 

elde olunabilir. Multidetektör BT sistemlerinde tek plandan elde olunan görüntüler, reformat 

tekniklerle, belirgin netlik ve keskinlik kaybı olmaksızın farklı planlara 

dönüştürülebilmektedir [18,19]. 

Bir BT ünitesi, hastanın incelendiği oda; bilgisayar ve jeneratörün yer aldığı cihaz 

odası, çekim ve diagnostik görüntüleme konsollarının yer aldığı operatör odası olmak üzere 

başlıca 3 ana bölümden oluşmaktadır. 

İnceleme odası hastanın tekike alındığı, BT cihazının masa ve tarayıcı (gantry) 

bölümünün bulunduğu yerdir. Gantry; kolimatör ve filtreleriyle birlikte X-ışın tüpü, detektör, 

3

analog verileri dijital verilere dönüşümü sağlayan elemanları içerir. Cihaz odası, bilgisayarlar, 

kayıt araçları ve jeneratörün bulunduğu kesimdir. Operatör odası çekim için gerekli 

parametrelerin seçildiği, komutların verildiği, çekim sonrası bilgisayarda elde edilen ve 

sayılardan oluşan verilerin, görüntüye dönüştürüldüğü ve filme aktarıldığı bölümdür. Konsol, 

BT ünitesinin kumanda panelidir. Monitör ile birlikte hastanın tetkike hazırlanması, elde 

olunacak kesit düzeylerinin belirlenmesi, inceleme alanı genişliği, doz, kesit kalınlığı, kesit 

aralığı, filtrasyon gibi teknik parametrelerin girilmesine imkan tanıyan bu bölüm radyolog ya 

da BT teknisyeni tarafından yönlendirilmektedir [16,17,18,19]. 

1.2. BT’de Görüntü Karakteristikleri 

Bilgisayarlı tomografi görüntüleri piksel adı verilen resim elemanlarının oluşturulduğu 

bir matriks’ten ibarettir. Matriks boyutu BT cihazlarının teknolojik gelişimine paralel olarak 

256x256, 512x512 veya 1024x1024 olabilir. Pikseller seçilen kesit kalınlığına bağlı olarak 

voksel adı verilen bir hacme sahiptir ve voksel organizmayı geçen X-ışınının atenüasyonunu 

gösteren sayısal bir değer taşır [18,20]. 

Bu değer Hounsfield Units (HU) olarak adlandırılır ve 1000 ila -1000 arasındadır. Bu 

değerin ortasındaki 0 (sıfır) sayısı genel olarak suyu temsil ederken yağ dokusu ve hava 

skalanın negatif; yumuşak dokular, kan ve kompakt kemik ise pozitif yönünde yer alır. 

BT’de doku ve organlar dansite farklılıklarına göre tanımlanmaktadır. Buna göre 

kemik gibi yüksek dansiteli dokular hiperdens, hava gibi düşük dansiteli dokular ise hipodens 

olarak belirtilmektedir [16,17,18,21]. 

BT görüntülerinin sayısal veriler üzerinden işlenerek yaratılmış olması elde edilmiş 

imaj üzerinde farklı değerlendirme ölçümlerinin yapılmasına imkan vermektedir. Elde 

olunmuş görüntüler üzerinde dansite, boyut, dansite profili , reformasyon, toplama, çıkarma, 

histogram gibi ölçümler içinde en sık gerçekleştirilenleri dansite ve boyutsal ölçümlerdir. 

Geliştilrilen yeni bilgisayar programları ile ileri algoritmalar kullanılarak mevcut görüntüler 

üzerinden üç boyutlu (3D) rekonstrüksiyonlar da gerçekleştirilebilmektedir [16,17,18]. 

1.3. Spiral (Helikal) BT 

Spiral BT, BT teknolojisindeki en önemli gelişmelerden biri olarak kabul 

edilmektedir. Spiral BT ‘nin klinik kullanımı ilk kez Kalender ve arkadaşları tarafından 

1980’lerin sonunda gerçekleşmiştir. Spiral BT’de X- ışını kaynağı ve dedektörlerin sürekli 

rotasyonu esnasında, hastanın eş zamanlı olark sabit bir hızla gantry içine doğru hareketi ile 

incelemesi söz konusudur [17,18]. 

4

Bunun sonucu olarak hastanın taranması ve aynı esnada BT verilerinin sürekli olarak 

elde edilebilmesi mümkündür. Kesitler arası bekleme olmadığı için daha kısa sürede gerçek 

bir hacimsel tarama yapılmış olmaktadır. Torakal veya abdominal bölgenin taranması tek bir 

nefes tutma ile gerçekleşebilmektedir. Bütün bu gelişmelerin arkasında yatan teknik yenilikler 

slip-ring gantry’nin geliştirilmesi, artmış detektör etkinliği ve tüp soğutma kapasitesidir 

[16,17,18,19]. 

Spiral BT sayesinde, özellikle toraks ve abdomen gibi solunum ve hareket 

artefaktlarından etkilenen bölgelerde, tek bir nefes tutma sırasında alınan kesit sayısındaki 

artış nedeniyle, solunuma bağlı küçük lezyonların gözden kaçması minimale indirgenmiş, 

lezyonların saptanması için gerekli kontrast madde miktarında belirgin azalım sağlanmıştır. 

Ayrıca çok düzlemli görüntüleme, dinamik kontrastlı çalışmalar, daha kaliteli 3 boyutlu 

rekonstrüksiyonlar, fly through tekniği ile sanal endoskopi ve BT-anjiografi gibi 

uygulamalara olanak vermiştir [18]. 

Spiral BT’de Görüntü Kalitesini Etkileyen Faktörler 

Spiral BT’de konvansiyonel BT’de olduğu gibi tarama öncesi gantry açısı, kolimasyon 

(kesit kalınlığı), görüntü alanı(FOV), KV, matriks, rekonstrüksiyon aralığı gibi parametrelere 

karar verilir. Bunlara ek olarak spiral BT’de tarama öncesinde masa hızı ve dolayısıyla pitch 

de belirlenir. Pitch tüpün 360 derece dönmesi için geçen zaman genellikle 1 sn olduğundan 

basit olarak; (masa hızı/kolimasyon) şeklinde formülize edilebilir. Örneğin 10 mm/sn masa 

hızı ve 10 mm kolimasyonda (tarama zamanı 1 sn olarak kabul edilen cihazda) pitch: 

10/10=1’dir [16,17,18]. 

Tek bir helikal taramada, taranacak alanı belirleyen faktörler kolimasyon, pitch ve 

tarama süresidir. En geniş tarama alanı kalın kolimasyon, büyük pitch ve uzun tarama 

süresiyle sağlanır. Ancak taranacak alan genişleyince zamanın uzamasına bağlı olarak birim 

zaman (sn) başına düşen X-ışını foton sayısında azalma nedeniyle lezyonların saptanma 

olasılığı azalır. Bu nedenle inceleme parametreleri belirlenirken gerekli anatomik alanı 

kapsayacak ancak görüntü kalitesinde kabul edilemez kayıp oluşturmayacak parametreler 

seçilmelidir [16,18,22]. 

Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da her bir spiral taramayı hastanın nefesini 

tutabileceği süreler içinde tamamlamaktır. Bunun için her bir tarama zorunlu olmadıkça 30 

sn’yı aşmamalıdır. Kısa spiral taramalarda kesit sayısının azalması nedeniyle daha yüksek 

mAs ve dolayısıyla gürültü (noise) azalımı sağlanır. Spiral tarama yapıldıktan sonra 

5

görüntüler istenilen pozisyon ve kesit kalınlığında rekonstrükte edilebilirler. Rekonstrüksiyon 

aralığı 1 mm, hatta daha da altında olabilir [18, 22]. 

Görüntüleme Alanı(FOV= Field of View)BT kesitini ouşturan görüntü alanının 

genişliğini gösteren bir parametredir. İncelenecek olan objenin boyutuna göre seçilir. FOV 

büyüdükçe, sabit olan matriks içindeki piksellerin boyutları genişleyeceğinden görüntünün 

geometrik çözümlenmesi (rezolüsyonu) azalacaktır [16,17,18,22]. 

Her spiral BT çekiminde radyolog, görüntüleme ve rekonstrüksiyon parametrelerini 

inceleme bölgesine göre özelleştirebilir. Bu parametreler; kolimasyon, masa hızı, total kesit 

zamanı ve rekonstrüksiyon intervalidir [17,18,22]. 

Kolimasyon incelenecek anatomik bölge, yapı ve lezyona bağlı olarak ayarlanır. 

Örneğin; akciğerin yüksek rezolsüyonlu BT (YRBT) incelemesi veya renal arterler için 2-3 

mm, boyun, böbrek veya pankreas için 5 mm, rutin toraks veya karaciğer incelemesi için 8 

mm’lik kolimasyonlar seçilebilir [17,18,22]. 

Total kesit zamanı primer olarak hastanın nefesini tutabilme yeteneğine bağlı olmakla 

birlikte cihazın yeteneklerine de bağlıdır. Örneğin bazı cihazlar bir spiral çekim süresinde 

sadece bir program yapabilirken diğerleri multipl spiral çekim sekonslarını ard arda 

yapabilmektedir [17,18,22]. 

Bir spiral taramada hacimsel verilerin elde edilmesinden sonra görüntülerin 

rekonstrüksiyonu yapılırken nokta seçimi ve rekonstrüksiyon aralığının saptanması 

mümkündür. Spiral teknik ile üst üste binen (overlapping) görüntülerin rekonstrüksiyonu 1 

mm ve daha aralıklı yapılabilmektedir [17,18,22]. 

1.4. Multidedektör (Multislice) BT 

Multidetektör BT (MDBT) günümüzde BT teknolojisinde ulaşılan son nokta olup, 

cihazlar çok sayıda detektör sırasından oluşturulmuştur. MDBT sistemlerinin çekim 

prensipleri esasen spiral BT’den farklı değildir. MDBT’nin avantajı hastanın longitudinal aksi 

boyunca (z- ekseni) iki veya daha çok sayıda detektör dizileri ile donatılmış olması, X- ışını 

kolimasyonunun genişletilebilmesi ve bunların sonucunda masa hızının arttırılabilmesidir 

[16,17,18,22]. 

Farklı şekillerde tasarlanmış detektörler (paralel sıralanmış, eşit genişlikteki detektör 

tipi matriks, santralden perifere doğru genişleyen detektör tipi adaptif, matriks ve adaptif 

detektör yapılarının bir arada kullanıldığı detektör tipi ise hibrit detektör adı ile adlandırılır) 

ile minimum kesit kalınlığında veya maksimum tarama hacminde görüntüleme yapmak 

mümkündür. Örneğin merkezinde eşit kalınlıkta ince detektör dizisi, kenarlarında ise eşit 

6

kalınlıkta daha geniş detektör dizilerinin kullanıldığı hibrit sistemlerde 0,5 mm incelikte 

kesitler alınabilmektedir [18,23,24]. 

MDBT’deki bir önemli özellik de gantry dönüş (rotation) süresinin 0,5 saniye 

düzeyinin altına çekilmiş olmasıdır. Bu sayede hastadan kaynaklanan istemli ya da istemsiz 

( kalp, bağırsak vb.) hareket artefaktlarının görüntü üzerindeki olumsuz etkileri minimuma 

indirgenmiş ve aynı zamanda daha geniş bir hacmin taranma şansı yaratılmıştır [18,24]. 

1990’lı yılların başında iki detektörlü, 2000’li yıllarda ise 4, 8, 16, 32, 64 detektör 

sıralı cihazlar üretilmiştir. Günümüzde ikili (dual) tüp teknolojisi ile 64 detektör sıralı cihazlar 

kullanılmaktadır. Yüz yirmi sekiz ve 256 sıralı detektör uygulamaları ise deneme 

aşamasındadır. MDBT kullanımı ile birlikte hasta radyasyon dozunun arttığı yönünde genel 

bir kanı oluşmuştur. Ancak yapılan deneysel çalışmalar sonucunda ortaya çıkan sonuçlar, 

çekim parametrelerinin görüntü kalitesin bozmayacak şekilde ayarlanması ile radyasyon 

dozunun spiral BT çekimlerinden farklı olmadığıdır [18,25]. 

MDBT’nin en önemli avantajı tarama hızındaki artıştır. Tarama hızında artış ile 

birlikte geniş hacimlerin taranabilmesi özellikle BT anjiografi incelemelerinde çığır açmıştır. 

İnceleme hızındaki bu artış BT anjiografi incelemelerinde kullanılan intravasküler kontrast 

madde miktarında da azalmaya yol açmıştır. MDBT teknolojisi koroner arterlerde stenoz 

varlığının belirlenmesinde, plakların görüntülenmesi ve myokardial perfüzyonun 

değerlendirilmesinde non-invaziv bir yöntem olarak ön plana çıkmıştır. Invaziv bir yöntem 

olan koroner anjiografi yerine günümüzde artık MDBT kullanılmaktadır [18, 24]. 

MDBT ile daha ince kesti alınabilmesi sayesinde görüntü planının değiştirilmesine, 

multiplanar reformasyona ve 3 boyutlu görüntülerin optimal görüntü kalitesiyle elde 

edilmesine olanak sağlanmıştır. Karaciğer, tek nefes tutma süresinde iki kez üst üste arterial 

faz taraması ile incelenebilmekte, parankimal organlarda küçük lezyanıların belirlenmesine, 

çok formatlı (multiformat) reformasyonlarla cerrahi planlamalara, organ koruyucu cerrahi 

uygulamalara olanak tanımaktadır [16, 17, 18, 23, 24,]. 

Artmış tarama hızınının solunum ve bağırsak hareketlerinden kaynaklanan artefakları 

bertaraf etmesiyle birlikte yüksek uzaysal rezolüsyonla geniş volümlerin taranabilmesi sanal 

endoskopi uygulamalarının temelini oluşturur [16, 18, 23, 24]. 

Akut inmeli hastalarda rutin BT incelemelerinde patolojinin belirlenemediği ilk 6 

saatlik dönemde MDBT teknolojisi, software desteği ile serebral kan akımını, serebral kan 

volümü ve ortalama geçiş zamanını göstererek beyin perfüzyonunun değerlendirilmesini 

olanaklı hale getirmiştir [18,23]. 

7

2. BT’DE KULLANILAN KONTRAST MADDELER 

2.1. İYOTLU KONTRAST MADDELER 

İyotlu bileşikler günlük radyoloji pratiğinde kullanılan tüm kontrast ilaçların yaklaşık 

%90’ını oluşturmakta, arteriografi, venografi gibi anjiografik uygulamalarda, damarsal 

yapıların ve gastrointestinal yapıların opasifikasyonu için BT incelemelerde, ürografi, 

kolanjiografi ve myelografi, ERCP, histerosalpingografi gibi tetkiklerde 

kıllanılmaktadır.Radyolojik incelemelerde kullanılan iyotlu kontrast maddeler iyonik ve non- 

iyonik ya da yüksek osmolaliteli ve düşük osmolaliteli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İyonik 

prepatlar katyon olarak sodyum veya meglumin, anyon olarak da üç iyot atomu içeren 

benzoat halkasından oluşmuştur. Sodyum (Na), megluminden daha toksik ancak daha yüksek 

kontrast oluşturan, bir köktür. Yüksek osmolaliteli kontrast maddelerde iyod/patikül oranı 

yukarıda belirtilen nedenlerle 3/2 ‘dir. Düşük osmomaliteli kontrast ilaçlarda, yüksek 

osmolalitelilerde bulunan karboksil halkası yerine non-iyonik kök bulunur. İyod/patikül oranı 

iyod lehine artmıştır [18,20]. 

İyotlu kontrast maddeler, moleküler düzeydeki benzoat halkasının tek ya da ikili 

olmasına göre de monomerik ve dimerik olarak formülüze edilemektedir. Monomerik 

kontrastlar molekül yapısında tek bir benzoat halkasına dizilmiş iyod ve köklerden oluşurken 

dimerik kontrast maddeler kök grupları ile birbirinin simetriği bir bağlantı içindeki 2 benzoat 

halkasına sahiptir. 

2.1.1. İyonik kontrast maddeler : 

Konvansiyonel kontrast maddeler de denir. Solüsyona girdiklerinde anyon ve 

katyonlarına ayrılırlar. Anyonlar genellikle diatrizoat / iotalamat molekülleri, katyonlar ise 

sodyum / meglumin molekülleridir. Bunlar hipertonik kontrast maddelerdir. Osmolaritelerinin 

ileri derecede yüksek olması ( insan plazmasına göre yaklaşık 5 kat fazla yoğun) önemli 

dezavantajlarıdır. 

Bu türden kontrast maddelerin iyonik monomerik ve iyonik dimerik çeşitleri 

mevcuttur. İyonik monomerik kontrast maddeler: 

- Diatrizoat : Urografin, Urovison, Urovist 

- Ioksitalamat : Telebrix 

İyonik dimerik kontrast maddeler : 

- Iogsalat: Hexabrix 

8

2.1.2. Noniyonik kontrast maddeler: Eşlik eden bir katyon gerektirmediklerinden düşük 

osmalariteye sahiptirler (düşük osmaliteli kontrast maddeler olarak bilinirler). Solüsyon 

içerisinde anyon ve katyonlara ayrılmazlar. İyonik kontrast maddelere göre daha güvenilirdir. 

Bu grubun da Monomerik ve dimerik çeşitleri vardır. 

Metrizamid( Amipaque) 

Ambalajlama - kullanım zorluğu (toz şeklinde)- çok pahalı 

2. jenerasyon noniyonik km: 

Ioxaglate( hexabrix) 

Ioxilan( oxilan) 

Ioversol( optiray) 

Iopamidol( iopamiro) 

Iopromid( ultravist) 

Ioheksol( omnipaque) 

3. Jenerasyon noniyonik KM: 

Iodixanol( visipaque) 

Tablo 1: Noniyonik kontrast maddelerin farmakolojik özellikleri 

Radyoopasite solüsyondaki I konsantrasyonu ile ilgilidir ve KM molekülündeki I atomlarının 

sayısına bağlıdır. İdeal bir kontrast maddenin radyoopasitesi yüksek, osmalaritesi düşük 

9

olmalıdır. Bu nedenle bir kontrast maddeyi değerlendirmede moleküldeki I atomları sayısının, 

solüsyondaki partikül sayısına oranı temel ölçüttür. 

“I atom sayısı\ partikül sayısı” oran İyonik KM de 3/ 2 iken, noniyonik izoozmolar kontrast 

maddeler de 3/1, noniyonik düşük osmolarite KM de 6/1’dir. 

3. BT’DE İNTRAVENÖZ KONTRAST MADDE UYGULAMASI 

.3.1.KONTRAST MADDE ENJEKSİYON PARAMETRELERİ 

İntravasküler kontrast madde enjeksiyonunda en önemli parametreler: 

1.Kontrast madde volümü V (ml) 

2. Akış hızı F (ml/sn) 

3. İnceleme gecikmesi D (sn) 

4. Salin infüzyonu N (ml) 

5. Pozisyon X (bolus tetiklemenin referans noktası) 

6. Konsantrasyon C ( mg iyodin/ml) 

7. Osmolarite (osmol/l) 

8. Viskozite(kP) [26] 

1, 2, 3. parametreler kontrast verilimindeki ana parametreleri oluştururken, 6,7, ve 8. 

parametreler üretici tarafından belirlenir ve uygulayıcı tarafından değiştirilemez. 4. parametre 

olarak belirtilen salin (izotonik NaCl) infüzyonu, kontrast maddenin bolus enjeksiyonundan 

sonra yapılır ve kontrast maddenin kontrast artırımı (enhancement) açısından daha fazla 

kullanımını sağlar [19] .Taramaya başlama zamanı referans noktasında (5. parametre) kontrast 

maddenin görülmesiyle belirlenir. İnceleme gecikmesi (3. parametre kontrast verilimi ile ilgili 

bölgede hedeflenen kontrast düzeyini elde etme arasındaki aralığı gösterir [26]. 

İntravenoz Kontrast Uygulaması 

Vakaların çoğunda parenteral kontrast madde, intravenöz yolla verilir. Böyle bir yolda 

kontrastın hedefe kadar katetmesi gerek mesafe oldukça uzundur ve hedef organa kadar pek 

çok başka ara vasküler yapılar ve organların da tutulumu gerçekleşir. 

3.2.Temel Prensipler 

Kontrast madde yol üstünde, enjekte edildigi venden girerek, vena cava’ya, sağ atriuma, 

pulmoner dolaşıma ve son olarak da aortaya doğru akar. Kontrast sağ atriuma kadarki yolda 

10

opasifiye olmamış kanla karışır. Sağ ventrikülde opasifiye olan ve olmayan kanların karışımı 

sona ermiş olmalıdır. Kontrast aortaya ulaşınca , önce arteryel faz sırasında pek çok farklı 

kapiller yatakta tutulur ve sonra vena kava’ya yada portal venöz sisteme dökülen boşaltıcı 

venlere dolar. Portal sistemdeki kontrast karaciğer parenkiminde tutulum oluşturur , sonra 

karaciğer venlerine dökülerek tekrar sağ atriuma geri döner. Kontrast madde farklı organlarda 

tekrar sağ kalbe döndüğü için, tekrar dolaşım etkisi de oluşur. Çeşitli organ sistemlerine tipik 

kontrast ulaşma zamanları Tablo 2’de gösterilmiştir. 

Kontrast aortaya geldikten kısa süre sonra, aortik tutulum bir plato fazına ulaşır. Bu 

baslangıç tutulumunun artış şekli, kişinin kardiyak outputunun bir göstergesidir, fakat eğer 

venöz akım yolunda bir tıkanıklık varsa bu artış da daha yavaş olacaktır. Kontrast madde 

enjekte edilmeye devam edildiği sürece, aortaya ulaşan toplam kontrast miktarının 

artmasından kaynaklanan kümülatif etki ile aortik plato değeri de artacaktır. Dolayısıyla, 

aortik tutulum platosu gerçek horizantal bir plato değildir ve inceleme sırasında da bir miktar 

artmaya devam eder (Şekil1) 

Pik aortik tutulum bu fazın sonunda elde edilir. Bu pik tutulum zamanının yanlışlıkla , 

arterlerin görüntülenmesi için ideal zaman olduğu sanılmamalıdır. fakat bu zaman aslında 

arterlerden beslenen organların görüntülenmesi için uygun zamandır. 

Tablo 2:Organların kontrast oluşma zamanları Şekil1 : metne bakınız 

Enjekte edilen venlerde spontan kan akımı, sıklıkla enjeksiyon hızından yavaş 

olduğundan, injeksiyonun sonuna doğru kontrastın damarlarda ilerleme hızında yavaşlama 

olur. Bu aortik platoda prematur bir sonlanmaya yol açar ve enjekte edilen maddenin sonuna 

kadar faydalı olması mümkün olmaz. Kontrast enjeksiyonunu takiben aynı hızda salin 

verilmesi, kontrast maddenin ileri itilmesini sağlar ve aortik plato fazında uzamaya yol açar. 

11

Teorik olarak, kontrastın aortaya ulaştığı ilk andan pik tutuluma kadar gecen sure injeksiyon 

zamanı kadardır (=V/F), fakat pratikte, kardiyak outputu düşük olanlarda daha uzun, outputu 

yüksek olanlarda ise daha erken sonlanır. 

Çoğu organımız, arteryel kan akımına sahiptir. Sadece, karaciğer ve akciğerlerde çift 

kan akımı vardır. Akciğerlerde bronşiyal arterlerin küçük bir katılım payı vardır, bu oran 

pulmoner hipertansiyonlu hastalarda artar. Karaciğerde, ana kan akımı portal venden gelir (% 

75-90), kalan kısım ise hepatik arter kaynaklıdır. Portal akımda bir tıkanıklık olduğunda veya 

hipervasküler lezyonların varlığında, arteryel akım artar. 

Pankreas, barsaklar, mesane, adrenaller gibi tamamen arteryel beslenmesi olan 

organlar, en iyi pik organ tutulumu sırasında görüntülenir. Pik organ tutulumu, pik aortik 

tutulumdan 5-15 sn sonra gercekleşir. Böbrekler bir istisnai bir durumu vardır, çünkü 

tutulumları kontrast bağlıdır, dolayısıyla homojen tutulum görüntüsü de edebilmek için 

inclemeler nefrografik fazda alınmalıdır (enjeksyondan sonraki 80- 100. saniyeler civarında). 

Portal venoz faz mutlaka karaciğer incelemesine dahil edilmelidir, bu fazda arteryel 

tutulum ile portal venoz akım kaynaklı tutulumun kombine olduğu bir dönemdir. Eğer buna 

artreyel faz incelemesi de eklenirse, hem lezyonların saptanması hem de özelliklerinin 

belirlenmesi açısından faydalı olacaktır. Bu fazın zamanlaması özenle yapılmalıdır ki tümör 

kapillerlerinin optimum tutulum gösterdiği ve hala çok az da olsa portal tutulumun olduğu 

zamanda inceleme yapılabilsin. 

3.3.Enjeksiyon Parametreleri ve Organ kontrastlanması 

Aortadaki kontrast platosunun baslangıç seviyesi arterlerin görüntülenmesi için 

önemlidir ( CT anjiyografi). Bu değer, saniyede enjekte edilen iodin miktarına, akım hızı ve 

kontrast materyal konsantrasyonuna bağlı olarak artar. 

Pik aortik tutulum, arteryel beslenmesi olan organlar ve tümörün görüntülenmesinde 

önemlidir. Bu değer de, akım hızı kontrast madde konsantrasyonu ile artar (Şekil 2), ama 

enjekte edilen kontrast madde volümünden daha az oranda etkilenir. 

Şekil 2 : Enjeksiyon hızı artışının aort ve 

karaciğer parankim kontrastlanması 

üzerine etksini gösteren grafikte 

maksimum karaciğer parankim 

kontrastlanması akım hızından 

bağımsızken aortik pik kontrastlanmanın 

arttığı izleniyor (Bae;1998). 

12

Aortik tutulum platosunun süresi daha uzun enjeksiyon süresi, daha büyük volümler 

ve daha yavaş akım hızları ile artar. Pratikte, aortik kontrastlanma seviyesi ile süresi arası bir 

denge vardır. İncelemeler ne kadar hızlı (örn, Multislice CT) ve akım hızları ne kadar yüksek 

ise inceleme sırasında ölçülen kontrastlanma oranı da o kadar yüksek olacaktır, fakat aynı 

zamanda da inceleme için optimal zamanlamanın tespiti o kadar önemli olacaktır. 

Portal venöz tutulum, büyük oranda enjekte edilen toplam iodin miktarına bağlıdır. Bazı 

araştırmalara göre, daha yüksek akım hızları daha erken portal venöz tutuluma yol 

açmaktadır. Bifazik ve multifazik karaciğer çalısmalarında, akım hızı (≥ 4ml/sn) arteryel 

kontrastlanmayı belirlerken, iodin yükü (300mg iodin/ml olan kontrasttan ≥ 2ml/kg) de portal 

tutulumu belirlemektedir (Şekil 2’ye bakınız). 

Arteryel perfüzyonu olan organların (örn; pankreas) parenkimal tutulumu, en çok pik 

aortik tutulum ve enjekte edilen toplam iodin miktarına bağlı olarak değişir. 

Hastaya bağlı en önemli faktörler, vücut ağırlığı, kardiyak output ve venöz (veya 

arteryel) akım yolundaki tıkanıklıklardır. Kardiyak output ne kadar fazla ise, dilusyon etkisi o 

kadar fazla olacak ve vasküler tutulum oranları da o derece düşük olacaktır. Düşük kardiyak 

ouputlu hastalarda (Sekil 3.6) , arteryel tutulum seviyeleri oldukca yuksek olabilmektedir 

fakat şunu da aklımızda tutalımki, vasküler ve parenkimal tutulumlar belirgin bir şekilde 

gecikmeyle gerçekleşecektir (aortik plato enjeksiyondan 60 saniye sonrasına kadar 

gecikebilmektedir). Bundan dolayı zamanlamanın doğru yapılması önemli bir faktördür. 

Hasta ağırlığı pik aortik kontrastlanma üstünde orta derecede etkilidir fakat organ 

tutulumlarını belirgin biçimde etkiler ( pankreas ve karaciğer). 

Şekil 3 : Deneysel kompartman modelinde azalmış kardiak outputun aort ve karaciğer 

parankim kontrastlanması üzerine etkisi (Bae;1998). 

13

3.3. Kontrast Enjeksiyonu 

Kontrastlı BT çalışmalarının çoğunda, kontrastlanma seviyeleri ve kontrast kullanımı 

açısından optimum sonuçlara ulaşabilmek için otomatik enjeksiyon kontrolüne ihtiyaç vardır. 

Vasküler yapılar ve organlardaki pik tutulum değerleri ve plato fazının uzunluğu , kontrast 

volümü ve akım hızının uygun tarzda seçilmesi ile kontrol altına alınabilir. 

Spiral ve Multislice BT’lerde inceleme süresi kısa olduğundan, optimal sonucları elde 

edebilmek için görüntüler kontrastlanmanın spesifik fazlarında yapılmalıdır (tablo 3.16). İki 

kontrastlanma fazı içeren inceleme protokollerinde, kontrast uygulaması tutulumun arteryel 

fazına denk getirilir. Baslangıç akım hızlarının 3-5 ml/sn’de tutacak power enjeksiyon 

makineleri bu tip çalışmalar için uygun olmaktadır. 

Klinik uygulamaların çoğunda , sabit akım hızı ile giden monofazik uygulamalar yeterli 

olmaktadır. Fakat çalışmalar göstermektedir ki, vakalara göre ayarlanmış bifazik kontrast 

enjeksiyonu daha sabit bir arteryel plato oluşmasını sağlamaktadır [26]. 

3.4. NaCl Bolusu (Salin Flaş) 

Salinin bolus enjeksiyonu şu gerekçelere dayandırılmaktadır: Kontrast madde bolus 

tarzında ven içine enjekte edildiğinde akım hızı genellikle enjeksiyon işlemi biter bitmez 

normale döner. Bu normal akım oldukça farklı değerlerde olabilmektedir fakat kontrast 

enjeksiyon hızından genellikle daha düşük olmaktadır. Aynı zamanda kontrast uygulanan 

venler içinde, kontrast maddenin venöz göllenmesi de gelişir. 

Kontrast enjeksiyonunu hemen takiben salin bolusu uygulaması, venlerde göllenmiş 

kontrastı ileri itecektir ve salin bolusu kontrast bolusunu önünde sabit bir hızda iterek 

ilerletmelidir. Dolayısıyla salin bolusu kontrast tutulum süresini arttırmak için kullanılabilir. 

Ayrıca daha az kontrast madde kullanarak inceleme yapılmasında ve aynı uzunlukta kontrast 

tutulum süresini daha yüksek enjeksiyon hızında elde etmede de bu yöntemden 

faydalanılabilir. Genelde 40- 60 ml salin yeterlidir [26]. 

3.5. Kontrast Madde Konsantrasyonu 

BT’de kontrast tutulumu sadece vasküler yapılar ve dokulardaki lokal iodin 

konsantrasyonuna bağlıdır. Damarlarda bu konsantrasyon, enjekte edilen kontrast madde ile 

(opasifiye olmayan) kanın karışması ile oluşur. Bu da iodinin mg/saniye birimi üstünden 

enjeksiyon hızına bağlıdır. Dolayısıyla 400 mg/ml konsantrasyonundaki kontrastın 3 ml/sn 

hızında verilmesi ile 300 mg/ml’lik kontrasttan 4ml/sn hızında verilmesi arasında bir fark 

yoktur. 

14

Kontrast maddenin daha düşük konsantrasyonlarda kullanılması fizyolojik 

ozmolariteye daha yakın ozmolaritede maddenin enjekte edildiği anlamına gelecektir. Bu da 

hem maddenin daha iyi tolere edilmesini sağlayacak hem de interstisyel sıvının geri akımı 

nedeniyle oluşan intrakapiller dilüsyon oranını düşürecektir. Fakat bu tür kontrastlar eşit hızda 

uygulanan daha yüksek konsantrasyonlu kontrastlara oranla vasküler yapılarda ve organlarda 

daha düşük kontrastlanmaya yol açmaktadır. Bu nedenle, aynı tutulum seviyesini elde 

edebilmek için akım hızlarının artırılması gerekir. Bu da, aynı uzunlukta kontrastlanma elde 

edebilmek için kontrast volümünün arttırılmasını gerekli kılar ve hem BT enjektörlerin 

sınırlarını zorlayıcı hem de hastada aşırı volüm yüklemesine sebep olan bir durum oluşturur. 

Daha yüksek konsantrasyonlardaki kontrast madde aynı miktarda iodinin standart 

konsantrasyonda olanlara oranla daha yavaş olarak verilmesine olanak sağlar. Daha yuksek 

konsantasyondaki kontrastlar, multisclice BT gibi kısa süreli inceleme yapılan çalışmalar için 

daha uygundur çünkü bu kullanım endikasyonunda, saniye başına enjekte edilen iodin 

miktarı eşit olsa bile düşük yoğunluklu kontrastlara göre daha iyi artreyel kontrastlanma 

oluşturduğu gözlemlenmektedir [26]. 

3.6. İnceleme Gecikme Süresi 

Dolaşım zamanındaki kişisel farklılıkları belirlemek oldukça güçtür; çünkü hastanın 

kalp hızı, yaşı ve geçirgiği hastalıklar gibi faktörlere bağlı olarak değişebilmektedir. Bu 

farklılıklardan dolayı incelemenin ne kadar gecikmeli yapılacağı kişilere özel olarak 

ayarlanmalıdır ki görüntülenme kontrastlanmasının optimal olduğu zamanda yapılabilsin. 

Verilerin BT’de alınma hızı ne kadar fazla ise bu hesaplamanın önemi de o kadar 

artmaktadır. Modern multislice cihazlar 4x 2.5 mm kolimasyon ile 6 sn gibi kısa bir sürede 

karaciğer incelemesi yapabilmektedir, bir sonraki nesil 16 sıralı cihazlar daha da kısa süre 

( kolimasyona bağlı olarak 2-4 sn) yeterli olmaktadır. Perfüzyonun arteryel fazı, 

yakalanması zor fazdır. Hızlı cihazlarla kişiye özel ayarlar yapılması zorunludur [26]. 

Test Bolus 

Test bolus enjeksiyonu, kişiye özel dolaşım zamanını ve inceleme optimum gecikme 

zamanını belirlemeye yarayan çok faydalı bir yöntemdir. Bu yöntemde, IV bolus enjeksiyonla 

(mümkünse tanı amaçlı incelemede kullanılan hızla aynı hızda ve otomatik enjektor 

kullanılmalı) 10- 20 ml kontrast madde verilir ve mümkün olan en düşük tüp çıkışı 

kullanılarak ilgilendiğimiz alanı içeren bir kaç deneme görüntüsü alınır. Doza ve tarayıcının 

tipine bağlı olarak 1 yada 2 sn ara ile imajları alınır. Bu deneme imajlarında bile 

enjeksiyonun başlaması ile inceleme başlangıcı arasında 8-12 sn gecikme süresi verilmesi 

15

uygun olacaktır. Gecikme zamanı hastanın tahmini dolaşım süresine göre ayarlanır fakat (kalp 

yetmezliği ve kapak hastalığı olan hastalar haricinde) nadiren 20 sn’den uzun olur. 

Test sonuçları incelenirken, hedef bölgede (örn; aortada) maksimal kontrastlanmayı 

gösteren görüntü seçilmeye çalışılır. Pik değere kadarki süre Δt, enjeksiyonun başlama 

anından seçilen görüntünün elde edilme zamanına kadarki sürenin hesaplanması ile bulunur 

ve bu da optimum inceleme gecikme zamanına eşittir. 

Bolus Tetikleme 

Test bolus, inceleme gecikmesini hesaplamada çok tercih edilen bir yöntem değildir. 

Bouls tetikleme daha etkin bir yöntemdir. Bolus tetiklemede incelemeyi başlatmada kontrast 

bolusunun kendisi kullanılır. Bu yöntemde, oldukça azaltılmış doz ve uygun masa 

pozisyonları kullanılarak “monitor görüntüsü” alınır. ve kontrastlanmanın nasıl değiştiği takip 

edilen bir referans bölgesi (tetikleme ROI) belirlenir . Yeterli kontrastlanma seviyesine ( eşik 

değere ulaşma beklenir) bir kez ulaşılınca, masa başlama seviyesine götürülür ve helikal 

inceleme başlatılabilir. 

Teknik nedenlerden dolayı son monitor görüntüsü ile helikal görüntülemenin 

başlaması arasında 3-9 sn geçmektedir. Bu tetikleme eşiğine ulaşıncaya kadar, akım hızına 

bağlı olarak yaklaşık 50 ml civarı kontrast madde enjekte edilir. Eğer gecikme 5 sn’yi 

geçiyor ve kontrast enjeksiyonu hızla yapılıyorsa (≥ 4 ml/sn), pür arteryel inceleme (CT 

anjiyografi) için bolus tetikleme kullanılmamalıdır. Diğer taraftan, < 4 sn gecikmeler ise 

gerekli solunum direktiflerini vermeye yetmez. Bizim tavsiyemiz, hastaların enjeksiyondan 

hemen önce hiperventlasyon yapması ve izleme imajları sırasında nefeslerini tutmak yerine 

çok yüzeyel solunum yapmalarıdır. Tetikleme ROI’sinin pozisyonu, hastanın klinik 

problemine ve nefes tutma direktiflerini vermek için gerekli süreye göre ayarlanmalıdır 

(Tablo 3. 17). Hastaların çoğunda en az 5 sn gecikme olacağından, tetikleme ROI’sini akım 

yönünün tersine ( örn; abdominal calışmalar için desendan aorta, göğüs çalışmaları için 

asendan aorta belirlenebilir) belirlemek ve göreceli olarak düşük bir değer olan 50 HU’yu 

tetikleme eşiği kabul etmek daha uygun olacaktır. 50 HU, hem pek çok artefakt seviyesinin 

üstünde, hem de daha sonra tanı amaçlı tarama sırasında ulaşılacak kontrastanma 

seviyelerinin çok altında bir değerdir. Alternatif bir yöntem, kontrast hedef bölgeye ulaşır 

ulaşmaz taramanın manuel kontrolle başlatılmasıdır [26]. 

16

4. DİNAMİK BATIN BT İNCELEMELERİ 

Multidedektör BT ‘nin gelişimi ile daha geniş hacimleri daha kısa sürede taramak 

mümkün hale gelmiştir. Batına yönelik incelemelerde abdominal aorta ve dallarının 

incelenmesine olanak sağladığı gibi (BTA) yüksek tarama hızıyla çok fazlı kontrastlı 

çalışmalara da yeni kavramlar katmıştır. Batın dinamik BT incelemesi ile pankreas, böbrek 

ve adrenal glandlara yönelik değerlendirilmeler yapılsa da özellikle karaciğerin 

değerlendirilmesi çok daha sık ve bilinen uygulama sahasıdır. Karaciğerin kontrast 

görüntülemesinde başarısını artıran ve çok fazlı çalışmalara olanak vermesindeki faktör ikili 

kan akımıdır (%75 portal ven -PV-, %25 hepatik arter -HA-). 

KARACİĞERİN TRİFAZİK BT İNCELEMESİ 

Fokal ve diffüz karaciğer hastalıklarının değerlendirilmesinde BT en duyarlı noninvaziv 

tetkiklerden birisidir. Genellikle karaciğer içindeki lezyonu tespit etmek, lezyonun yayılımını 

değerlendirmek ve doğru bir ayırıcı tanı yapmak için tercih edilen BT özellikle son yıllarda 

teknolojik gelişmeler ile tanı değerini daha da ön plana çıkartmıştır. 

Tomografik görüntüler; kontrastsız, kontrastlı, bolus tarzında enjeksiyon ve dinamik 

yöntem gibi çeşitli şekillerde yapılmaktadır. 

Eski araştırmacılar, kontrast madde enjeksiyonundan sonra izodens lezyonlan gözden 

kaçırmamak için kontrastsız ve kontrastlı olarak karaciğerin görüntülenmesini 

savunmaktaydılar. Fakat son zamanlarda araştırmacılar bolus enjeksiyon ile birlikte yapılan 

dinamik BT incelemenin daha fazla bilgiyi sağlayabildiğini ve karaciğerde rutin olarak 

kontrastsız incelemenin gereksiz olduğunu belirtmektedirler [27]. Ancak primer tümör 

hipervasküler ise ve hepatik arteryel faz kullanılmıyorsa, kanama ve kalsifikasyon 

aranmıyorsa, HCC şüphesi varlığında ve özellikte tümör takibinde tedavi etkinliğini 

saptamada (kontrast madde lezyon boyutunu küçülteceğinden) kontrastsız incelemeler mutlaka 

gereklidir [28,29]. Hipovasküler metastazlarda kontrastsız incelemenin çok az veya hiç yararı 

yoktur (portal venöz fazda lezyonun daha küçük gözükeceği unutulmamalıdır). 

Normal hepatositlerin glikojen içeriği nedeniyle karaciğer, tüm abdominal organlardan 

ve kan dokusundan daha yüksek attenüasyon değeri taşımaktadır. Hepatik parankimin BT 

yoğunluğu 54-68 HU'dir. Bu yoğunluk açlıkta ve yeni yemek yemiş şahıslarda glikojen ve 

yağ miktarına göre değişir. Karaciğer yoğunluğu her zaman dalaktan 7-8 HÜ daha yüksektir. 

Rutin olarak karaciğerin tetkiki 8-10 mm’ lik kolimatörle yapılır. Saptanan lezyonların detaylı 

17

incelenmesinde veya şüpheli lezyonlarda kesit kalınlığı düşürülerek 4-5 mm’lik ya da daha 

ince kesitler alınabilir [27,30]. Bir santimden büyük fokal karaciğer kitlelerinin büyük bir 

çogunluğu BT ile saptanır. Subsantimetrik lezyonlar ise yeni jenerasyon multidedektör 

cihazlar ile eskiye nazaran daha hassas bir şekilde tespit edilebilmektedir. Karaciğerde kitle 

lezyonları genellikle hipodenstirler. Kalsifikasyon ve taze hematom ise hiperdens görülür. 

BT kontrast maddeleri, ekstrasellüler kontrast ajanlardır. intravenöz enjekte edilirler. 

Başlangıçta intravasküler dağılım gösterirler, vücuttan atılmadan önce ekstrasellüler alanın 

ekstravasküler kompartmanında dağılırlar. BT’de kontrast madde radyografik attenüasyon 

artışı ile direkt olarak görülebilir. 

Dilate safra kanaları ve normal vasküler yapılar arasındaki ayırım IV kontrast madde 

enjeksiyonu ile belirlenir. Damarlar kontrast madde enjeksiyonu sonrasında hiperdens yapılar 

olarak belirlenirler [31]. 

Karaciğer kitlelerinin diferansiyasyonu primer olarak sadece lezyonun dansite 

ölçümüne değil, kontrast maddeye karşı olan yanıtına da bağlıdır. Kontrast madde ile fokal 

lezyon saptama hassasiyetinin artırılması tümüyle tarama tekniği ile ilişkilidir. Verilen 

kontrast madde miktarı, verilme hızı, veriliş şekli ve BT kesit zamanlanması lezyon tetkikini 

etkileyen başlıca teknik faktörlerdir [31, 32]. 

Günümüzde damla infüzyon yöntemi gözden düşmüş olup iyi bir tarama için tüm 

karaciğerin tek nefeste, 15-30 sn içinde görüntülenmesine olanak veren helikal BT ile 

dinamik bolus teknik kullanılmaktadır (33). Yine Pausther ve ark. çalışmalarında belirttiği 

gibi drip infüzyon tekniği aynı zamanda birinci faz olan dengesizlik fazını kalıcı kılmakta ve 

bu nedenle lezyonların saptanmasında başarısız kalmaktadır. 

Kontrast maddenin IV bolus enjeksiyonunu takiben üç belirgin karaciğer kontrastlanma 

fazı oluşur [34]: 12-30 sn’de arteriyel faz, 30-60 sn’de portal faz, 100-120 sn’de geç denge fazı 

başlar. 

1-Erken arteriyel faz: Normal karaciğer dilüsyon etkisi nedeniyle (büyük volümde 

portal venden gelen kan nedeniyle) opaklaşmaz. Karaciğer tümörleri, iyi diferansiye HCC ve 

tümörlerin bazı periferal bölümleri dısında yalnızca arteriyel kan akımından beslenirler. Bu 

nedenle arteriyel dominant faz, hipervasküler karaciğer kitlelerinin saptanmasında en etkili 

yöntemdir. HCC, en iyi minimal hepatik parankimal boyanmanın ve maksimal tümör 

boyanmasının olduğu arteriyel fazda görülür. Bu fazda renal korteks periferik bant tarzında 

kontrast tutar. 

18

2-Portal venöz faz: Bu fazda arteriyel attenüasyon hızla düşerken portal attenüasyon 

artmaktadır. Kontrast madde karaciğer parakiminde intravasküler alandan ekstravasküler alana 

(sinüzoid) geçer. Bu redistrübisyon fazıdır. Karaciğer maksimum opaklaşma gösterir. 

Karaciğer metastazlarının çoğu normal karaciğere göre daha hipovasküler olduğundan 

(hipovasküler tümörler), en iyi bu fazda görülürler. Arteriyel fazda erken opaklaşma gösteren 

hipervasküler kitleler, bu fazda daha az belirgindir ya da kaybolabilirler. Portal venöz faz 

bilinen veya şüpheli primer veya metastatik tümör olgularında rutin olarak uygulanmalıdır. 

Ayrıca tümörlerin karakterizasyonu, vasküler anatomi ve patolojinin gösterilmesi için de 

gereklidir [29, 35, 35]. Bu fazda renal parankim diffüz kontrast tutulumu göstermektedir. 

Renal korteks ve medulla ayırımı kaybolmuştur. 

3-Geç denge fazı: Dengeleme fazı, vasküler yatak attenüasyonu iyice düşmüş, 

parankim attenüasyonu da azalmıştır. Kontrast madde, ekstrasellüler alanın ekstravasküler ve 

intravasküler kompartmanlarında, karaciğer ve tümör dokusunda eşit biçimde dağılır. Bu faz 

lezyon saptanmasından ziyade karakterizasyonunda yardımcıdır ve kontrast tutulum paterni 

ile kontrast “wash out” derecesini belirler [37,38]. Bu fazda renal ekskresyon başlamıştır. 

Kontrast madde tümörlerin interstisiyel alanlarına her üç dönemde de ilerler. Kontrast 

maddenin bolus tarzında verilmesinde, tümörün attenüasyon değerlerindeki artış en hızlı 

dengesizlik ve redistrübisyon fazlarında olur [33,39]. 

Aranan lezyona ve taramanın yapılış amacına göre tanımlanan fazlardan biri veya 

birkaçı bir arada kullanılabilir. 

Tek fazlı BT: Portal venöz fazda uygulanır. Metastazların çoğu karaciğere göre 

hipovasküler olduğu için, rutin incelemeler hepatik boyanmanın maksimum olduğu bu fazda 

yapılmalıdır. 

İki fazlı BT: Arteriyel ve portal venöz fazdan oluşur. 

Geç faz BT: Kontrast madde verilmesinden 4-6 saat sonra çekilir, nadiren kullanılır. 

Kontrast maddenin %l-2’ si safra yollarından atılır. Bu da parankimin gecikmiş boyanmasına 

yol açar. Prekontrast incelemeye göre %20’lik dansite artışı olur. Özellikle BT arteriyografide 

şüpheli lezyonların saptanması için uygulanır. Tümör boyutu kitle kontrast maddeyi 

bıraktığndan daha iyi belirlenir. Daha doğru lokalizasyon ve rezektabilitenin belirlenmesi için 

yararlı olur. 

Çok fazlı BT hepatik kitlelerin saptanması ve karakterizasyonunda önemli bir 

yöntemdir. Yayınlar genellikle iki fazla BT’de lezyon saptamaya yoğunlaşırken, çok fazlı 

incelemeyle karakterizasyona yönelik çalışmalar yapılmıştır [37 38, 36,28, 40]. 

19

BT arteriyografi ve arteriyel portografi: Tümör rezeksiyonu dusunülen olgularda lezyon 

sayısı ve lokalizasyonunun doğru olarak saptanmasında kullamlan invaziv görüntüleme 

teknikleridir. 

BT hepatik arteriyografide (BTHA) hepatik artere yerleştirilen kateterden kontrast 

madde infüzyonu sırasında, tüm karaciğer BT ile görüntülenir. Hepatik kitlelerin beslenmesi 

Çoğunlukla hepatik arterden olduğu için orta derecede opaklaşan karaciğere göre üniform 

veya periferal tümör boyanması nedeniyle lezyon saptama hassasiyeti artar. Primer olarak 

hipervasküler tümörlerin saptanmasında kullanılır. Ancak küçük tümörler zayıf görüntülenir 

ve portal dallar tümör nodülünü taklit ederek yanlış tanıya yol açabilir. 

BT arteriyel portografide (BTAP) kateter superior mezenterik artere veya splenik artere 

yerleştirilir. Opak madde hepatik arteriyel sisteme uğramadan, portal venöz sistem aracılığıyla 

karaciğere ulaşır. Portal venöz fazda BT yapılır. Hipovasküler kitleler için tercih edilir. 

Kontrast madde 150 ml, %60 konsantrasyonda, 3ml/sn hız ve 20-30 saniye gecikmeyle 

uygulanır. BTAP küçük tümörlerin gösterilmesi için tercih edilen bir yöntemdir. Kolimasyon 5 

mm ve tek nefeste karaciğeri bitircek şekilde pitch uygulanır. Ayrıca ikinci bir faz 70 sn’de 

perfüzyon anormalliklerini ayırtetmek için yapılır. Ancak yöntemin invaziv oluşu, %15 

yalancı pozitiflik oranı, karaciğer spesifik MR kontrast maddelerinin etkinliği kullanım alanını 

kısıtlamaktadır. Her iki yöntem lezyon saptamada duyarlı yöntemler olmasına karşın 

özgürlükleri düşüktür ve ekstrahepatik lezyon saptamada yetersizlerdir [37,38]. 

Lipiodol BT: Hepatik arterden gelen lipiodolün, kupffer hücresi bulunmayan nodüllerde 

birikmesine bağlı, lezyon saptanmasına olanak veren bir kontrastlı BT tekniğidir. Çekimler 4- 

9 ml lipiodolün verilmesini takiben 7-14. günler arasında yapılır. Ara dönemde kontrast 

madde normal karaciğerden retiküloendotelyal hücreler tarafından temizlenirken tümör 

nodüllerinde birikim oluşur. Tümör / rejeneratif nodül ayırımının güç olduğu küçük HCC 

odaklarının saptanması amacıyla uygulanır. Yöntem dinamik BT ve MRG bulguları 

tartışmalı ise uygulanmalıdır. Şüpheli lezyon küçük ise 1-3 ay sonra kontrol çekim 

yapılabilir. [41, 42, 43]. 

“Multi dedektör” BT (MDBT) ile karaciğer kontrast uygulamaları: MDBT de tüp dönüş 

hızı (0.5 sn/360) ve dedektör sayısı arttırılmıştır (4, 8, 16 dedektör). Ayrıca dedektör 

kalınlıkları incelmiştir. Sonuçta data toplama ve işleme hızı artmış, inceleme süresi belirgin 

azalmıştır. Örneğin helikal BT de bir saniyede 360 derece tüp dönüşü ve tek dedektör ile tek 

bir kesit alınabiliyordu. Oysa tüp dönüş hızı 0.5 sn/360 derece ve dedektör sayısı 4 olan bir 

cihazda pitch parametresi uygun ayarlandığında cihazın tarama ve kesit alma hızı, tek dedektör 

20

helikal BT’ye göre 8 kat artmaktadır. Özet olarak multidedektör teknolojide konvansiyonel 

helikal BT’ye göre tarama ve data oluşturma hızının arttıran başlıca belirleyici faktörler; 

dedektör sayısı, dedektör kalınlığı, dedektör cinsi, gantrideki tüp dönüş hızı, data transferi için 

kullanılan bilgisayar ve work station teknolojisi olmaktadır. MDBT’nin belirtilen teknik 

özellikleri ile karaciğeri birkaç saniyede taramak olanaklı hale geldiğinden kontrast madde 

fazlarında yeni tanımlamalar ortaya çıkmıştır. Helikal BT’ de tanımlanan arteriyel faz; erken 

arteriyel faz (25 sn gecikme) ve geç arteriyel faz (35 sn gecikme) olarak ikiye ayrılmıştır. 

Genel olarak erken arteriyel faz; yoğun arteriyel boyanma ve minimal portal boyanma ile 

hepatik venöz ve parankimal boyanmanın olmadığı durumdur. Geç arteriyel fazda ise; portal 

venöz boyanma, hafif parankimal boyanma ile venöz boyanmanın olmaması söz konusudur 

[28, 36, 59, 44, 45, 46]. Geç arteriyel fazın lezyon saptamada erken arteriyel faza göre daha 

duyarlı, ikisinin birlikte yapılmasının da en duyarlı yöntem olduğu gösterilmiştir. Erken ve 

geç HAF’ın birlikte kullanımı HCC’lerin saptanabilmesini arttırmaktadır. Bir çalışmada 

duyarlılık ve pozitif öngörü değerleri HCC’ler için erken arteriyel fazda %54, %85; geç 

arteriyel fazda %78, %83 ve çift arteriyel fazda %86, %92 bulunmuştur [28, 44, 46]. 

21

5. GEREÇ VE YÖNTEM 

Ocak 2008- Eylül 2008 tarihleri arasında trifazik batın BT tetkiki istemi ile 

kliniğimize refere edilen 44 hasta (17 E / 27 K) çalışmamıza dahil edildi. Hasta yaşları 17- 

80 arasında olup ortalam yaş 62.6 ± 12.2 olarak hesaplandı. Hastaların vücut ağırlıkları 45- 

110 kg arasında olup ortalama vücut ağırlığı 73.5 ± 11 idi. 

Hasta hazırlığı: Hastalar tetkikten üç gün öncesinden başlayarak tetkik gününe kadar 

kullanmak üzere 3x1 dozunda antiflat tedavi verildi. 

Hastalar iki gruba ayrıldı. Her iki grupta 300 mgL/ml konsantrasyonda, 100 ml iyotlu, 

noniyonik kontrast madde Iopromid ( ultravist), (xenetix) otomatik enjektör ile (Ulrich 

medizintecknik, missouri) 4 ml/sn enjeksiyon hızı ile antekübital venden 18-22 G kanül 

kullanılarak verildi. 

Hiçbir hastada kontrast maddeye ait yan etki gelişmedi. 

Tüm incelemeler 16 dedektörlü BT (Somatom Sensation 16, Siemens, AG, Erlanger, 

Germany) cihazı ile gerçekleştirildi. Teknik parametreler: 0.75 mm kolimasyon, 5 mm kesit 

kalınlığı, 0.5 sn gantri rotasyonu, kV 120, mA 150, 0.75 pitch , FOV 300 cm olarak seçildi. 

Birinci hasta grubunda kliniğimizin rutin trifazik batın BT çekim protokolü olan otomatik 

bolus tekniği ile incelemeler gerçekleştirildi. Diafragma üstünden iliak kemik üst kenarı 

hizasına kadar olan bölgeyi içine alacak şekilde topogram görüntüleri elde edildi. 100 ml’lik 

toplam kontrast madde otomatik enjektör ile 4ml/sn enjeksiyon hızında, 25 sn enjeksiyon 

süresinde verildi. Arkasından 50 cc NaCl enjekte edildi. Bolus izleme için ROİ (region of 

interest), çölyak trunkus üst seviyesinde abdominal aorta düzeyine yerleştirildi ve eşik değer 

100 HU olarak seçildi. Kontrast yoğunluğu eşik değere ulaştığında masa, incelemenin 

başlangıç seviyesine hareket ettirildi ve arteryel faz görüntüleri alınmak üzere inceleme 

otomatik olarak başlatıldı. Arteryel faz bitiminden itibaren 25-30 sn gecikme süresi sonunda 

portal venöz faz ve 180 sn sonra da geç faz görüntüleri elde edildi. 

İkinci hasta grubunda diafragma üstünden iliak kemik üst kenarı hizasına kadar olan 

bölgeyi içine alacak şekilde topogram görüntüleri elde edildi. Masa karaciğer kubbesi 

düzeyine getirildi. 100 ml’lik toplam kontrast madde otomatik enjektör ile 4ml/sn enjeksiyon 

hızında, 25 sn enjeksiyon süresinde verildi. Enjeksiyon bittikten hemen sonra nefes hazırlığı 

ve gecikme zamanı (8 sn) sonrasında kraniokaudal yönde arteryel faz görüntüleri elde edildi. 

Arteryel fazı takiben karaciğer alt uçtan kaudokranial yönde ve arkasından yine kraniokaudal 

yönde 8 sn aralıklarla sırasıyla portal faz ve hepatik faz görüntüleri alındı. 

22

Her iki grupta da arteriyel fazda aortadan, portal venöz fazda portal ven ve karaciğer 

parankiminden, hepatik venöz fazda orta hepatik ven ve karaciğer parenkiminden yaklaşık 1 

cm² dairesel ROI (region of interest) ile dansite ölçümleri (HU) gerçekleştirildi. 

İki grubun karşılaştırılması cinsiyet için ; Fisher Exact (p>0) yaş için ; student’s t 

(p>0.1) ve kilo için ; student’s t (p> 0.5) kullanılarak yapıldı (tablo ). Gruplar arasında 

anlamlı farklılık yoktu. 

Cinsiyet Yaş Ağırlık 

Grup 1 10 K / 12 E 55.2 ±2.6 74.1 ± 15.1 

Grup 2 7 K / 15 E 48.5 ± 2.5 75.2 ± 12.7 

Tablo 3: Grupların karşılaştırılması 

23

6. BULGULAR 

17 kadın ve 27 erkek toplam 44 hastaya randomize dağıtılarak iki gruba (grup I ve 

grupII ) ayrıldıktan sonra iki ayrı yöntemle yapılan trifazik BT’ de yapılan ölçümler tabloda 

gösterildiği gibidir. 

vaka 

no: Metod K/E yaş kg AA PV PF KC HV HF KC 

1 S.G.İ E 80 70 250 150 111 139 94 

2 S.G.İ K 45 62 277 164 104 164 102 

3 S.G.İ E 70 90 241 140 72 126 83 

4 S.G.İ K 45 66 347 199 110 191 110 

5 S.G.İ E 59 80 200 124 90 104 90 

6 S.G.İ E 29 65 243 149 106 140 104 

7 S.G.İ E 37 100 264 167 83 122 83 

8 S.G.İ K 17 45 284 181 143 178 124 

9 S.G.İ E 52 90 182 103 71 96 79 

10 S.G.İ E 54 75 212 132 70 118 62 

11 S.G.İ K 48 65 363 186 125 164 112 

12 S.G.İ E 43 60 259 160 97 153 98 

13 S.G.İ E 70 90 274 138 87 119 85 

14 S.G.İ K 75 70 303 178 108 162 98 

15 S.G.İ E 34 80 276 152 90 132 90 

16 S.G.İ E 44 80 250 138 105 133 99 

17 S.G.İ E 28 75 282 143 104 145 110 

18 S.G.İ E 64 65 282 140 106 122 95 

19 S.G.İ K 42 90 203 126 75 124 77 

20 S.G.İ K 52 78 175 136 96 127 91 

21 S.G.İ E 42 75 196 138 95 124 93 

22 S.G.İ E 36 83 196 130 82 108 85 

23 B.İ E 48 72 258,6 154,7 104,2 87,5 75,8 

24 B.İ E 55 44 300,4 143,3 104,6 119 87,2 

25 B.İ K 64 60 355 155 112,7 85 78,6 

26 B.İ E 59 70 297 171 114 136 87,6 

27 B.İ E 40 67 243,4 132 112,6 107 78,2 

28 B.İ E 29 63 312 175 121 110 93 

29 B.İ E 57 57 299 221 115 103 90 

30 B.İ K 53 68 248 153 88 104 72 

31 B.İ K 51 102 236 139 98 115 75 

32 B.İ E 58 103 226 115 78 100 63 

33 B.İ E 65 110 281 148 68 77 45 

34 B.İ E 76 75 259 123 99 108 74 

35 B.İ K 72 80 294 159 100 127 69 

36 B.İ K 57 71 291 176 99 93 72 

37 B.İ K 67 69 256 121 68 110 64 

38 B.İ E 58 79 259 143 110 103 89 

39 B.İ K 39 73 296 175 124 113 84 

40 B.İ K 50 74 318 172 97 103 86 

41 B.İ K 48 66 273 142 106 96 85 

42 B.İ E 60 75 334 145 113 134 105 

43 B.İ K 51 82 358 191 119 119 84 

24

44 B.İ K 57 70 246 126 81,4 85 57,3 

Tablo 4: Tablodaki ilk 22 hastaya inceleme sabit gecikme intervalleri yöntemi ile , sonraki 22 

hastaya bolus izleme yöntemi ile yapıldı. Tabloda hastaların cinsiyet, yaş, vücut ağırlığı, 

sırasıyla arteryel fazda; abdominal aorta (Ao), Portal fazda; ana portal ven (PV) ve karaciğer 

parankim (PF KC), ve hepatik fazda orta hepatik ven (HV) ve karaciğer parankim (HF KC) 

dansite ölçümleri (HU). (S.G.İ= sabit gecikme intervalleri), (B.İ.= Bolus izleme) 

Arteryel 

Faz 

Aort 

Portal Venöz Faz Hepatik Venöz Faz 

PV KC HV KC 

I. grup 271.8 ± 27.5 152.5 ± 26.4 99.1 ± 16.8 104.3 ± 14.2 75.6 ± 12.7 

II.grup 267 ± 27.5 153.7 ± 21.6 99.2 ± 18.6 140.9 ± 23.4 95.3 ± 14.5 

Tablo 5 : grup I ve II’de ölçülen ortalama dansitelerin istatiksel sonuçları 

Gruplar arasında, hepatik venöz fazda hepatik ven ve karaciğer HU değerleri arasında 

anlamlı fark varken (p

OLGU 1: 

C 

125 HU 

363 HU 

A B 

D 

112 HU 

186 HU 

164 HU 

OLGU 1: 48 y, ♂, rektum Ca. 

Sabit gecikme intervalleri yöntemi ile yapılan inceleme 

A. Arteryel fazda Ao: 363 HU, 

B. Portal venöz fazda PV: 186 HU, C.karaciğer parankim: 125 HU. 

D. Hepatik venöz fazda orta HV: 164 HU, karaciğer parankim: 164 HU 

26

OLGU 2: 

OLGU 2: 77 y, ♂ Kolon Ca, 65 kg 

Sabit gecikme intervalleri yöntemi ile yapılan inceleme 


B. Portal venöz fazda PV: 186 HU, C. karaciğer parankim: 93 HU. 

C. Hepatik venöz fazda orta HV: 163 HU, karaciğer parankim:112 HU 

OLGU 3: 

399 HU 

A B 

C 

112 HU 

163 HU 

93 HU 

93 HU 

186 HU 

27

C 

OLGU 3: 67 y , ♂, Metastatik pankreas Ca. 

Bolus izleme yöntemi ile yapılan inceleme 


B. Portal venöz fazda PV:111 HU, C.karaciğer parankim: 68 HU. 

C. Hepatik venöz fazda orta HV: 130 HU, karaciğer parankim:64 HU 

OLGU 4 

249 HU 

A B 

130 HU 

64 HU 

111 HU 

68 HU 

28

A 

C 

248 HU 

72 HU 

OLGU 4: 53 y, ♀ Over Ca, 68 kg 

Bolus izleme yöntemi ile yapılan inceleme 


B. Portal venöz fazda PV: 153 HU, C.karaciğer parankim 104 HU. 

C. Hepatik venöz fazda orta HV: 88 HU, karaciğer parankim: 72 HU 

8. TARTIŞMA 

88 HU 

B 

104 HU 

153 HU 

29

Tek dedektör sıralı spiral BT ile kıyaslandığında daha kısa sürede görüntü elde etmeyi 

sağlayan MDBT’nin ortaya çıkmasıyla kontrastlanmanın optimizasyonu önemli hale gelmiştir 

[1, 4]. 

Birçok batın BT uygulamasında lezyonun belirginleşmesi için kontrast uygulaması 

gerekmektedir ve görüntü elde etme süresinin uygun seçimi kontrastlanmanın optimizasyonu 

için kritik bir unsurdur. 

Hastanın kilosu, kardiyak durumu gibi bireysel faktörler ve kontrast uygulamasındaki 

teknik faktörler ayrıca kontrast maddenin invivo dinamiği faz optimizasyonunda 

değerlendirilecek etkenlerdir. Bireysel farklılıkların ortadan kaldırılması ve faz optimizasyonu 

sağlamak adına yukarıda belirttiğimiz parametrelerin bir ya da birkaçı birlikte kullanılarak 

birçok klinik ve deneysel çalışma yapılmıştır. Bu şekilde birçok faktörle belirlenen bir 

uygulamada varyasyonları en aza indirmek için bolus tetikleme yöntemi geliştirilmiştir ve 

yaygın olarak kullanılmaktadır. 

8.1. Multifazik kontrastlı karaciğer MDCT’de kontrast madde uygulanması ve her bir 

organın zaman-dansite eğrisi (TDC) işlemi için teknik faktörler arasındaki ilişkinin ele 

alınması 

Karaciğerin multifazik kontrastlı MDCT protokolünü optimize etmek için, TDC işlemi 

sırasında her teknik faktörün etkilerini anlamak önemlidir [15] (Şek.4). Genelde, kontrast 

madde uygulanmasındaki teknik faktörlerin kontrast madde dozu (belli bir konsantrasyondaki 

enjekte edilen kontrast madde volümü), enjeksiyon hızı ve enjeksiyon süresinden oluştuğu 

bilinir. Bunlar arasında, enjeksiyon süresi her organdaki pik kontrast tutulum süresini hesap 

etmede en önemli faktördür çünkü TDC üzerindeki zaman ekseninde (X ekseni), her organın 

kontrast tutulumunun zamana bağlı değişimini (Housnfield biriminden (HU)) sınırlamada tek 

faktör olabilir((2) (Şek. 4). Ayrıca, kontrast madde dozu (iyot dozu cinsinden) TDC üzerinde 

her organda kontrast tutulumunun zamana bağlı değişiminden ziyade amplitüdünü 

(büyüklüğünü) belirlemede işe yarar ((2) Şek.4 de). Kontrast madde dozunun etkileri iki 

perspektiften ele alınmalıdır: birincisi bir saniyede verilen kontrast maddenin fraksiyonel 

dozu (enjeksiyon hızı) ve diğeri de kontrast materyalin toplam dozudur. Enjeksiyon hızı, 

multifazik kontrastlı MDCT incelemelerinde TDCnin ilk kısmında (Şek.1’de (2-a)) aortik faz 

(AP) veya hepatik arteriyel-dominant faza (HAP) karşılık gelerek aort veya hipervasküler 

fokal hepatik lezyonlar gibi iyi arteriyel perfüzyonu olan organlarda kontrastlanma 

30

amplitidünü belirleyebilir. Toplam kontrast madde dozu portal faz (PF), hepatik parenkimal 

faz (HPF) ve gecikmiş fazın (GF) bulunduğu TDC’nin son kısmında (Şek. 1’de (2-b)) portal 

ven veya karaciğer parenkimi gibi zayıf arteriyel organlarda kontrast tutulumunun 

amplitüdünü (büyüklüğünü) belirleyebilir. 

Şekil.4: Multifazik kontrastlı multidetektörlü karaciğer BT’sinde (MDCT) her bir teknik 

faktör ve zaman-dansite eğrileri (TDC) arasındaki ilişki. 

8.2. Multifazik kontrastlı karaciğer MDBT’sinde her teknik faktörün optimizasyonu 

8.2.1. Kontrast madde dozu : 

31

Belli sabit dozdaki kontrast maddenin farklı vücut ağırlıklarına sahip hastalarda farklı 

etkiler oluşturacağı doğaldır. Bu yüzden, kontrastlı hepatik MDCT protokollerinde kullanılan 

kontrast madde dozunda son zamanlardaki eğilim yeterli kontrast tutulumu sağlamak için 

kontrast madde dozunu hastaların vücut ağırlığına göre ayarlamaktır. Kontrast maddenin 

vücut ağırlığına göre verilmesi kavramı ile aort ve karaciğer arasındaki kontrast tutulum 

farkında değişik vücut ağırlıklarındaki hastalar arasındaki varyasyonlar ortadan kalkabilir 

[2,15]. 

Bazı araştırmacılar karaciğerin multifazik BT’si için hasta vücut ağırlığı uyumlu 

optimal bir kontrast madde dozu belirleme girişiminde bulundular. Onların çalışmalarında, 

hasta vücut ağırlığı uyumlu optimal bir kontrast madde dozu HPF (hepatik parankimal faz) 

süresince [7, 15, 48] yeterli hepatik tutulum sağlayan (karaciğerin kontrast tutulumsuz 

başlangıç HU değerinden 50 HU artışı) doz tanımına dayanarak belirlendi. Onların 

sonuçlarına göre, optimal hasta vücut ağırlığına uyarlanmış kontrast madde dozu 300 mgI/mL 

ile 1.7 ila 2.5 mL/kg arasında olmalıdır (510-750 mg I/kg). 

Ichikawa ve ark. da farklı kontrast madde dozları (1.5, 2, 2.5 mL/kg ) sabit 

enjeksiyon hızı (3ml/sn) kullanarak yaptıkları çalışmalarında karaciğerin multifazik kontrastlı 

MDCT’si için optimal vücut ağırlığına uyarlanmış dozu olarak 300 mgI/mL ile 2.0 mL/kg 

olarak belirlemişlerdir [15]. Başka bir çalışmada 150 ml yerine 100 ml kontrast madde 

kullanıldığında karaciğer atenüasyonunda 20-25 HU azalma olduğu belirtilmiştir [47]. 

Bizim çalışmamızda her iki gruba da hasta ağırlığına bakılmaksızın önerilen dozlardan 

çok daha az miktarda, 300 mgI/mL konsantrasyonunda 100 ml kontrast madde uyguladık. Her 

iki grupta da Hepatik venöz fazda hepatik ven ve karaciğer HU değerleri açısından sabit 

gecikme intervalleri tekniği kullandığımız II. grupla bolus tetikleme kullandığımız I. grup 

arasında II. grup lehine anlamlı fark elde ettik. Hipovasküler lezyon-karaciğer ayırımının 

belirgin olarak izlenebilmesi için karaciğer kontrastlanmasının mümkün olan en yüksek 

oranda olması gerektiği gözönüne alındığında sonuçlarımızı bu bakımdan anlamlı olarak 

değerlendirdik. 

8.2.2.Kontrast madde konsantrasyonu: 

Kontrast maddenin optimal dozu kontrast maddenin herhangi bir konsantrasyonuyla 

oluşturulabilir. Örneğin, teorik kontrast madde etkileri göz önüne alındığında optimal doz 

olarak 300 mg I/mL ile 2 mL/kg (600 /mgI/kg) kontrast madde 350 mgI/mL ile 1.7 mL/kg 

veya 370 mgI/mL ile 1.6 mL/kg.a denk olmalıdır çünkü aynı iyot değerlerini içermektedirler 

32

[15]. Fakat, Han ve ark. düşük konsantrasyonlu kontrast madde ile yüksek enjeksiyon hızının 

aortanın pik kontrast tutulum artışı için avantaj oluşturabileceğini hesapladı. 

Kontrast maddenin optimal dozu kontrast maddenin herhangi bir konsantrasyonuyla 

oluşturulabilir. Örneğin, teorik kontrast madde etkileri göz önüne alındığında optimal doz 

olarak 300 mg I/mL ile 2 mL/kg (600 /mgI/kg) kontrast madde 350 mgI/mL ile 1.7 mL/kg 

veya 370 mgI/mL ile 1.6 mL/kg.a denk olmalıdır çünkü aynı iyot değerlerini içermektedirler. 

Fakat, Han aortanın pik kontrastlanma değeri aynı fraksiyonel/toplam iyot dozu verilmesi 

durumunda düşük konsantrasyonlu kontrast madde yüksek konsantrasyonlu kontrast 

maddeden belirgin olarak daha yüksek olduğunu bildirmiştir [50,51]. Aynı fraksiyonel/toplam 

iyot dozu miktarı ile kontrast madde enjeksiyon süresi, düşük konsantrasyonlu kontrast 

maddede yüksek konsantrasyonlu kontrast maddeye göre daha yüksektir. Han düşük 

konsantrasyonlu kontrast madde ile yüksek enjeksiyon hızının aortanın pik kontrast tutulum 

artışı için avantaj oluşturabileceğini hesapladı. 

Ichikawa ve arkadaşları da çalışmalarında aortadaki ortalama pik kontrastlanma 

değerinin 300 mg I/mL ile (330 HU) 370 mg I/mL (301 HU)’den yaklaşık %10 daha yüksek 

olduğunu fakat ana portal ven ve karaciğerin pik kontrastlanma değerleri arasında iki 

konsantrasyon arasında anlamlı fark bulunmadığını göstermiştir [15]. Yine Awai ve 

arkadaşları da HCC’li hastalarda yüksek (370mgL/ml) ve ortalama (300mgL/ml) 

konsantrasyonlu kontrast maddeleri aynı enjeksiyon hızında vererek yaptıkları çalışmalarında 

tümörün saptanmasında ortalama konsantrasyonlu olanın daha avantajlı olduğunu 

belirmişlerdir [52]. Bu yüzden, HAP görüntülerinde hipervasküler HCC saptanması amacıyla 

aynı fraksiyonel/toplam iyot dozu varlığında 300-320 mg I/mL gibi düşük kontrast madde 

konsantrasyonları 350-400 mg I/mL gibi yüksek konsantrasyonlara tercih edilmelidir. 

8.2.3. Kontrast madde enjeksiyon hızı/enjeksiyon süresi: 

Karaciğerin multifazik kontrastlı MDCT’sinde kullanılan kontrast madde dozu ele 

alındığında, son zamanlardaki eğilim daha önce de bahsedilen hasta vücut ağırlığına 

uyarlanmış kontrast madde dozudur [2, 15]. Bu tip değişken kontrast madde dozunu bireysel 

olarak hastalara uygulamak için iki metot vardır: birincisi kontrast maddeyi sabit enjeksiyon 

hızıyla kontrast madde verilmesidir ki şu anda yaygın metottur, diğeri ise sabit enjeksiyon 

süresiyle uygulamadır [ 7, 8, 9, 10, 11, 15]. Bir enjeksiyon protokolünde, enjeksiyon hızı veya 

33

enjeksiyon süresi alternatif olarak sabit tutulduğunda, diğer faktör hasta vücut ağırlığına 

uyarlanmış kontrast madde dozuna dayanarak değişken olmalıdır [15]. 

Kontrast maddenin sabit enjeksiyon hızında kullanımı 

Şu ana kadar, karaciğerin multifazik kontrastlı MDCTsi için sabit kontrast madde 

enjeksiyon hızı sabit enjeksiyon süresinden daha yaygın kullanıldı ve birçok kurumda halen 

standart olmaya devam etmektedir [15]. Önceki çalışmalarda enjeksiyon hızı yüksek 

olduğunda, hepatik arteryel dominant faz görüntülerindeki aortik ve hepatik 

kontrastlanmanın arttığı belirtilmiştir [13, 52, 53, 54]. Ichikawa ve arkadaşları 

çalışmalarında HAF sırasında hipervasküler fokal hepatik lezyonlardaki (ör. HCC) 

kontrastlanma amplitüdünü belirlemek için en önemli teknik faktörün kontrast madde 

enjeksiyon hızı olduğunu belirtmişler ve bunu Mitsuzaki ve arkadaşlarının 4 mL/s’nin 2 mL/ 

s’e kıyasla küçük hipervasküler HCC (

Ichikawa ve arkadaşları sabit enjeksiyon süresinin böylesi bir etkisini TCD’de 

gözlenen “aortun pik kontrastlanma zamanı” nın kesin olarak enjeksiyon süresiyle 

tanımlanabildiği gerçeğine dayandırmışlardır [15]. Daha önceki çalışmalarda da 

araştırmacılar “aortun pik kontrastlanma zamanı”, enjeksiyon süresi dışında, enjeksiyon 

süresinin tamamlanmasından “aortun pik kontrastlanma zamanı”a kadarki gecikme süresinin 

herhangi bir enjeksiyon süresiyle bile sabit değerler gösterebileceği gerçeğini dile 

getirmişlerdir ( 1,15). Ichikawa ve arkadaşları çalışmalarına dayanarak herhangi bir 

enjeksiyon süresinin tamamlanmasından pET-Ao’ya (aortun pik kontrastlanma zamanı ) 

kadarki ortalama gecikme süresinin hastaların vücut ağırlığından bağımsız olarak yaklaşık 10 

s olduğunu bildirmişler [58]. 

Çok yeni bir çalışmada da Ertürk ve arkadaşları “enjeksiyonun tamamlanmasından 

aortadaki pik kontrastlanmaya kadar olan gecikme zamanı”nın hasta ağırlığı ve ve enjeksiyon 

süresinden bağımsız yaklaşık 10 sn olduğunu belirtmişlerdir. Aynı çalışmada bu durumun 

açıklaması olayların akışında kalbin fonksiyonu ile analiz edilmiştir [1]: 

İntravenöz enjeksiyon başlangıcından sonra, otomatik enjektör kontrast madde 

bolusunu sağ kalbe itmektedir. Bolus sağ kalbe ulaşınca, rezervuar olarak ve ikinci bir pompa 

olarak fonksiyon görüp kontrast maddeyi daha da fazla aortaya doğru itmektedir. Bu şekilde, 

enjeksiyon başlangıcından aorta pik kontrastlanmasına kadarki bölüm üç aralığa (intervale) 

ayrılabilir (Şek. 4) : 

35

Şekil : Kontrast madde enjeksiyonu intervalleri ile aorta kontrastlanması arasındaki ilişki. 

*OGS kanın sağ kalpten aortaya ortalama geçiş süresi demek. Kırmızı renk çizimde yapılar ya 

da ekipmandaki kontrast maddeyi temsil etmekte. 

Birinci interval enjeksiyon işlemini kapsar; bu interval boyunca, kontrast madde 

bolusu sağ kalbe akıp buradan da aortaya popmpalanır. Bu ilk interval süresince, kontrast 

maddenin devamlı içeri (aortaya) akımı ve nisbeten visseral organlara küçük dışa akım 

nedeniyle aorta dansitesinde sürekli bir artış izlenir. 

İkinci interval boyunca, enjeksiyon işlemi bitmiş olsa da, sağ kalpten aortaya kalan 

kontrast madde bolusunun içeri akımı devam eder ve bu yüzden aortanın dansitesi artmaya 

devam eder. İkinci intervalin uzunluğu enjeksiyon süresine değil kardiyak outputa bağlıdır, 

çünkü kalp “bağımsız” bir pompadır ve normal şartlarda enjeksiyon parametrelerinden 

etkilenmez. Diğer bir deyişle, ikinci interval sağ kalpten aortaya ortalama fizyolojik geçiş 

zamanına denk gelmektedir. 

36

Üçüncü interval boyunca, yeniden sirküle edilip sürekli dilüe olan kontrast madde 

dışında, sadece dışarı akım olup içeri akım olmadığından aortanın dansitesi azalmaya başlar. 

Yani, tanım olarak pik kontrastlanmaya kadar geçen zaman birinci ve ikinci intervallerin 

toplamı olduğundan, enjeksiyonun tamamlanmasından pik aorta kontrastlanmasına kadar 

geçen zaman ikinci intervale veya sağ kalpten aortaya ortalama geçiş süresine eşit olmalıdır; 

bu nedenle enjeksiyon süresiyle ilişkisiz olmalıdır. Daha önceki bir çalışmada, Leggett ve 

Williams intravasküler enjeksiyon sonrası kontrast madde bolusunun sirkülasyondaki 

hareketini ve tedrici dağılımını kestirebilmek için sağ kalpten aortaya ortalama geçiş süresini 

hesaplamada teorik modellerini kullanmayı denediler. Bu modelde, toplam kan volümünü 29 

kan havuzuna paylaştırdılar [59] ayrı organ veya doku, sağ kalp odacıkları sol kalp odacıkları, 

pulmoner sirkülasyon, sistemik dokulardan venöz dönüş (büyük venler) ve sistemik dokulara 

arteriyel dışarı akım (aorta ve büyük arterler)]. Seçilen bir havuz için ortalama süre bu 

havuzdaki toplam kan hacmi yüzdesinin aldığı kardiyak output yüzdesine bölünmesiyle 

hesaplandı. Hesaplamalarına göre, sağ kalpten aortaya ortalama geçiş süresi 9.7 sn idi. Yani, 

pik aorta kontrastlanmasının herhangi bir enjeksiyon süresi için yaklaşık 10 sn.de 

gerçekleşeceği hipotezi sunulabilir. Herhangi bir hasta ağırlığı veya enjeksiyon süresi için pik 

aorta kontrastlanmasına neredeyse sabit bir zaman gecikmesinin görüldüğü yaptıkları 

çalışmaları ile bu hipotezin kuvvetli bir şekilde desteklendiğini bildirmişlerdir. 

Ichikawa ve arkadaşları ile Ertürk ve arkadaşlarının çalışmasında da,kontrast madde 

enjeksiyonunun tamamlanmasından portal ven (pET-MPV) ve karaciğer (pET-Liver) pik 

kontrastlanma süresine kadar olan herhangi sabit bir enjeksiyon süresindeki ortalama gecikme 

sürelerininde de sabit olduğu belirtilmiş ve sırasıyla 20 ve 30 sn olduğu bildirilmiştir. 

[1,15,21]. Dolaşımsal durum normalse, pET-MPV ve pET-Liver hastaların ağırlıkları ve 

enjeksiyon sürelerine bağlı olmaksızın pET-Ao sonrası sabit gecikme süreleri olarak 

görülebileceği öne sürülmüştür. Sonuç olarak, pET-Ao, pET-MPV ve pET-Liver pratik olarak 

aşağıdaki basit denklemlerle hesaplanabilir [1,15,]: 

• pEt-Ao=bir enjeksiyon süresi+10 sn 

• pEt-MPV=bir enjeksiyon süresi+20 sn 

• pEt-Liver=bir enjeksiyon süresi+30 sn’dir. 

Sabit enjeksiyon süresi vücut ağırlıkları farklı bireyler arasında TDCler arasındaki 

farkı zamana bağlı değişiklik (TDCde X ekseni) ve kontrastlanma amplitüdünü (TDCde Y 

ekseni) tek tip hale getirerek minimalize edebilir [1,15,58]. 

37

Ayrıca aorta, ana portal ven ve karaciğerin pik kontrastlanma zamanları ve değerleri 

üzerinde farklı enjeksiyon sürelerinin (25 sn, 30 sn, 35 sn, 40 sn, 45 sn) etkilerinin 

araştırıldığı çalışmada hasta ağırlığı ile aorta, ana portal ven ve karaciğere ait pik 

kontrastlanma değerleri ve pik kontrastlanma gecikmesi arasında hiçbir grupta istatistiksel 

olarak anlamlı bir korelasyon saptamamışlardır. 25 ve 30 sn gibi kısa sabit enjeksiyon 

sürelerinin pik aort kontrastlanma değerlerini belirgin arttırdığı göstermişlerdir. Ayrıca aortik 

kontrastlanma kadar belirgin olmasa da ana portal ven ve karaciğer kontrastlanmasını da 

arttırdığını göstermişlerdir. 

Sonuç olarak sabit enjeksiyon süreli kontrast madde kullanımı kavramı ile inceleme 

gecikmelerinde hasta değişkenlerinin asgariye indirebileceği ve her faz için inceleme 

zamanını tüm hastalarda daha homojen hale getirilebileceğinin farkına varılmıştır [1, 4,14,15]. 

Bizim çalışmamızın amacı ; MDBT cihazların gelişimi ile önemi artan ve önceki 

çalışmalarda da üzerinde sıkça tartışılan ve yakın zamanlara kadar tam bir konsensusun 

sağlanamadığı intravenöz kontrast veriliminde faz optimizasyonu konusunda önemi belirtilen 

sabit enjeksiyon süresi ile sabit gecikme intervalleri yönteminin etkinliğini araştırmaktı. Bu 

amaçla faz optimizasyonunda önemli olan parametreleri çok yeni çalışmalarda belirlenen 

değerleri kullanarak oluşturduğumuz trifazik BT protokolü ile kontrast verilimindeki 

faktörleri optimize etmek için yaygın olarak kullanılan bolus izleme yöntemini karşılaştırdık. 

Çalışmamızda 8 sn lik sabit interval süreleri kullandığımızdan pik aortik, pik portal ve pik 

hepatik kontrastlanma süreleri önerilen 10sn, 20sn, 30 sn sürelerle uyumlu idi. Çalışmamızda 

her iki grup arasında aortik pik kontrastlanma değeri arasında anlamlı farklılık saptamadık. 

Bu sonuç da önceki çalışmalarda vurgulanan kontrastlanma teorisini (“10 sn kuralı”) 

desteklemektedir. Uyguladığımız bu protokolle portal venöz fazda her iki grup arasında 

anlamlı farklılık saptanmazken, hepatik venöz fazda hepatik ven ve karaciğer HU değerleri 

arasında II. grup (sabit gecikme intervalleri yöntemi) lehine anlamlı fark (p

Çalışmamızda iki farklı enjeksiyon protokolü uyguladığımız iki hasta grubu da 

poliklinikten gelen yaş, cinsiyet ve ağırlık açısından neredeyse homojen olan bir 

popülasyondu. Bu durum çalışmamızdaki etkinliği arttıran bir faktör olabilir. Daha sonraki 

benzer çalışmalarda genel durumu bozuk, damar yolu problemli, kardiyak hastalıklı olgularda 

gözönünde bulundurulmalıdır. 

Çalışmamızda trifazik BT için önerilen dozların altında kontrast madde miktarı kullanmış 

olmamız durumunda bile yeterli organ kontrastlanması elde ettiğimizden sabit gecikme 

intervalleri yönteminin yüksek kontrast madde kullanılamayan vakalarda alternatif bir 

yöntem olabileceğini düşünüyoruz. 

9 . SONUÇ 

Trifazik batın BT gibi tetkiklerde intravenöz kontrast madde verilimindeki enjeksiyon 

parametrelerinin optimizasyonu önemlidir. Ancak bu parametrelerin optimizasyonu bireysel 

varyasyonlar nedeni ile zordur. Kontrast verilimindeki faktörleri optimize etmek için yaygın 

olarak kullanılan bolus izleme yöntemi ile karşılaştırarak yeni çalışmalarda belirtilen sabit 

enjeksiyon süresi ile sabit gecikme intervalleri yönteminin etkinliğini araştırdığımız 

çalışmamızda; 8 sn sabit gecikme intervali kullandık. İki ayrı trifazik BT yöntemini 

uyguladığımız birinci ve ikinci grup hastalarda ; aortik fazda abdominal aorta, portal venöz 

fazda portal ven - karaciğer parankimi ve hepatik venöz fazda hepatik ven-karaciğer 

parankim dansitelerini ölçerek karşılaştırma yaptık. 

39

Trifazik abdominal BT’de, sabit gecikme intervalleri (8 saniye) kullanılarak yapılan 

çekimler ile otomatik bolus tekniği kullanılarak yapılan çekimler arasında, arteriyel fazda aort 

dansitesi açısından fark bulunmamaktadır. Ayrıca sabit gecikme intervali yöntemi ile hepatik 

venöz fazda anlamlı olarak daha yüksek karaciğer parenkim dansitesi değerlerine ulaşıla 

bilmektedir. Sabit gecikme intervalleri yöntemi, trifazik abdominal BT’de etkin bir şekilde 

kullanılabilir. 

KAYNAKLAR 

1. S.M. Ertürk, T.Ichikawa, H. Sou, T.Tsukamoto, U. Motosugi, T. Araki. Effect of contrast 

material injekction on peak enhancement times and values of the aorta, main portal vein 

and liver at dynamic MDCT with the dode of contrast medium tailored to patient weight. 

Clinical Radiology 2008; 63: 263-271 

2. Awai K., Hori S. Effect of contrast injection prtocol with dose tailored to patient weight 

and fixed injection duration on aortic and hepatic enhancement at multidedector-row 

helical CT. Eur Radiol 2003; 13: 2155-60 

40

3. Sanstede JJ, Tshammler A, Beer M, Vogelsang C, wittenberg G, Hahn D. Optimization 

of automatic bolus tracking for timing of the arterial phase of helical liver CT. Eur Radiol 

2001; 11: 1396 

4. Awai K, Hiraishi K, Hori S. Effect of contrast material injection duration and rate on 

aortic peak time and peak enhancement at dynamic CT involving injection protocol with 

dose tailored to patient weight. Radiology 2004; 230:142-50 

5. Heiken JP, Brink JA, McClennan BL, Sagel SS, Crowe TM, Gaines MV. Dynamic 

incremental CT: effect of volume and concentration of contrast material and patient 

weight on hepatic enhancement. Radiology 1995;195:353 

6. Brink JA, Heiken JP, Forman HP, Sagel SS, Molina PL, Brown PC Hepatic spiral CT: 

reduction of dose of intravenous contrast material. Radiology 1995; 197:83 

7. Yamashita Y, Komohara Y, Takahashi M, Uchida M, Hayabuchi N, Shimizu T, 

arabayashi I. Abdominal helical CT: evaluation of optimal doses of intravenous contrast 

material. A prospective randomized study. Radiology 2000; 216:718 

8. Bonaldi VM, Bret PM, Reinhold C, Atri M (1995) Helical CT of the liver: value of an 

early hepatic arterial phase. Radiology 197:357 

9. Mitsuzaki K, Yamashita Y, Ogata I, Nishiharu T, Urata J, Takahashi M. Multiple-phase 

helical CT of the liver for detecting small hepatomas in patients with liver cirrhosis: 

contrast- injection protocol and optimal timing. AJR1996; 167:753 

10. Garcia PA, Bonaldi VM, Bret PM, Liang L, Reinhold C, Atri M. Effect of rate of contrast 

medium injection on hepatic enhancement at CT. Radiology 1996; 199:185 

11. Kim T, Murakami T, Takahashi S et al. Effect of injection rates of contrast material on 

arterial phase hepatic CT. AJR 1998; 171:429 

12. Murakami T, Kim T, Takamura M et al. Hypervascular hepatocellular carcianoma: 

detection with double arterial phase multi-detector row helical CT. Radiology 2001; 

218:763 

13. Bae KT, Heiken JP, Brink JA. Aortic and hepatic peak enhancement at CT: effect of 

contrast medium injection rated pharmacokinetic analysis and experimental porcine 

model. Radiology 1998; 206:455 64. 

14. Bae KT. Peak contrast enhancement in CT and MR angiography: when does it occur and 

why? Pharmacokinetic study in a porcine model. Radiology 2003; 227:809-16. 

15. Tomoaki Ichikawa, Sukru Mehmet Erturk, Tsutomu Araki. Multiphasic contrast- 

enhanced multidetector-row CT of liver: Contrast-enhancement theory and practical scan 

41

protocol with a combination of fixed injection duration and patients’ body-weight-tailored 

dose of contrast material. European Journal of Radiology 58 (2006); 15–176 

16. Baykal B, Oyar O. Bilgisayarlı Tomografi . Oyar O, Gülsoy UK (Eds.), Tıbbi 

Görüntüleme Fiziği. Ankara Timasat Basım. 2003; 231-276 

17. Oyar O. Radyolojide temel fizik kavramlar. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri 1998. 

18. Oyar O. Rutin Uygulamalarımızda Kullandığımız BT Çekim protokolleri. İstanbul Tıp 

kitabevi 2008. 

19. Oyar O. Dersimiz Radyoloji. SDÜ Yayınları, Yayın No: 53, Isparta, 2005 

20. Oyar O, Savaş R, Elmas N,. İntravasküler konrast maddelere karşı akut reaksiyonlar. 

İzmir Devlet Hastanesi Tıp dergisi, 1993; 31(2): 268-273. 

21. Wegener OH. Whole Body Computed Tomography. Oxford: Blackwell Scientific 

Publications, 1992. 

22. Brink J.A. Technical aspects of helical (spiral) CT. Radiol Clin North Am, 1995;33(5), 

825-841 

23. Blum A, Walter F, Luding T, Zhu X, Roland J. Multislice CT: principles and new CT- 

scan applications. J Radiol. 2000; 81(11): 1597-614 

24. Dawson P, Less WR. Multi-slice s Technical Radiology 2001; 56: 302-309 

25. Hamberg LM, Rhea JT, Hunter GJ, Thrall JH. Multidedector Row CT: Radiation Dose 

Characteristics. Radiology 2003; 226(3): 762-72 

26. Mathias Prokop, Michael Galanski. Spiral and Multislice Computed Tomography of the 

Body 

27. Putman E, Charles, Ravin E, Carl: Textbook of Diognosis-Imaging, W.B. Saunders Com- 

pany, 1998. 

28. Ichikawa T, Kitamura T, Nakajima H, Sou H, Tsukamoto T, Ikenaga S, Araki T. Hyper- 

vascular hepatocellular carcinoma: can double arterial phase imaging with multidetector 

CT improve tumor depiction in the cirrhotic liver? AJR Am J Roentgenol. 2002 

Sep;179(3):751-8. 

29. de Ledinghen V, Laharie D, Lecesne R, Le Bail B, Winnock M, Bernard PH, Saric J, 

Couzigou P, Balabaud C, Bioulac-Sage P, Drouillard J. Detection of nodules in liver cir- 

rhosis: spiral computed tomography or magnetic resonance imaging? A prospective study 

of 88 nodules in 34 patients. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2002 Feb;14(2):159-65 

30. Taveras M, Ferruchi T : Radiology Diagnosis-Imaging – Intervebtion, J.B. Lippincott Com- 

pany, Philadelphia, 1987. 

42

31. Moss A. Albert, Gamsu G and Gerant H K. Computed Tomography of body, W.B. Saun- 

ders Company 1983. 

32. Foley WD, Berland LL, Lawson TL, Smith DF, Thorsen MK. Contrast enhancement tech- 

nique for dynamic hepatic computed tomographic scanning. Radiology. 1983 

Jun;147(3):797-803. 

33. Sutton D. Textbook of Radiology and imaging. Volume 1, sixth edition, Churchill Living- 

stone, New york. 1998; 443. 

34. Poyanli A, Sencer S. Computed tomography scan of the liver. Eur J Radiol. 1999 

Oct;32(1):15-20. Review. 

35. Murakami T, Kim T, Takahashi S, Nakamura H. Hepatocellular carcinoma: mul- 

tidetector row helical CT. Abdom Imaging. 2002 Mar-Apr;27(2):139-46. 

36. Murakami T, Kim T, Takamura M, Hori M, Takahashi S, Federle MP, Tsuda K, Osuga K, 

Kawata S, Nakamura H, Kudo M. Hypervascular hepatocellular carcinoma: detection with 

double arterial phase multi-detector row helical CT. 

37. Chatziioannou AN, Metafa A, Mourikis D, et al. Hepatic primary and secondary 

malignancies: comparison of helical CT and helical CT during arterial portography. 

Hepatogastroenterology 2002 May-Jun;49(45): 770-3. 

38. Baron RL. Understanding and optimizing use of contrast material for CT of the liver. AJR 

Am J Rontgenol 1994 Aug; 163: 323-31. 

39. Edelman RR, Zlatkin MB, Hesselink JR: Clinical magnetin resonance imaging 

Second edition, volume 2, Philadelphia W.B. Saunders; 1992; 735-817. 

40. Oudkerk M, Torres CG, Song B, Konig M, Grimm J, Fernandez-Cuadrado J, Op de Beeck 

B, Marquardt M, van Dijk P, de Groot JC. Characterization of liver lesions with manga- 

fodipir trisodium-enhanced MR imaging: multicenter study comparing MR and dual- 

phase spiral CT. Radiology. 2002 May;223(2):517-24. 

41. Nelson RC. Techniques for computed tomography of the liver. Radiol 

Clin North Am. 1991 Nov;29(6):1199-212. Review. 

42. itai Y . Lipiodol CT for hepatocelluler carcinoma. Abdom. Imaging 1997; 22: 259-260 

43. Lencioni R, Pinto F, Armillotta N, Di Giulio M, Gaeta P, Di Candio G, Marchi S, Barto- 

lozzi C. Intrahepatic metastatic nodules of hepatocellular carcinoma detected at lipiodol- 

CT: imaging-pathologic correlation. Abdom Imaging. 1997 May-Jun; 22(3):253-8. 

44. Lim JH, Choi D, Kim SH, Lee SJ, Lee WJ, Lim HK, Kim S. Detection of hepatocellular 

carcinoma: value of adding delayed phase imaging to dual-phase helical CT. AJR Am J 

43

Roentgenol. 2002 Jul;179(1):67-73. 

45. Choi BI. Hepatocellular carcinoma and precancerous lesions: advances in imaging. Abdom 

Imaging. 2002 Mar-Apr;27(2):115-6. 

46. Ueda K, Matsui O, Kawamori Y, Nakanuma Y, Kadoya M, Yoshikawa J, Gabata T, 

Nonomura A, Takashima T. Hypervascular hepatocellular carcinoma: evaluation of hemo- 

dynamics with dynamic CT during hepatic arteriography. Radiology. 1998 Jan;206(1):161- 

6. 

47. Güney D. Karaciğer kitlelerinde bilgisayarlı tomografi. TRD yayınları 23. Radyoloji kon- 

gresi Bilgisayarlı tomoh-grafi kitabı Ankara 2002; 122-127 

48. Megibow AJ, Jacob G, Heiken JP, et al. Quantitative and qualitative evaluation of 

volume of low osmolality contrast medium needed for routine helical abdominal CT. AJR 

2001;176:583–9. 

49. Baron RL, Oliver JH, Dodd GD, Nalesnik M, Holbert BL, Carr B. Hepatocellular 

carcinoma: evaluation with biphasic, contrastenhanced, helical CT. Radiology 

1996;199:505–11. 

50. Han JK, et al. Factors influencing vascular and hepatic enhancement at CT: experimental 

study on injection protocol using a canine model. J Comput Assist Tomogr 2000;24:400– 

6. 

51. Han JK, et al. Contrast media in abdominal computed tomography: optimization of 

delivery methods. Korean J Radiol 2001;2:28–36. 

52. Awai K. , Inoue M. Yagyu Y., Watanabe M., Sano T., Nin S., Koike R., Nishimura Y., 

Yamashita Y. Moderate versus High Concentration of Contrast Material for Aortic and 

Hepatic Enhancement and Tumor-to-Liver Contrast at Multi–Detector Row CT 

Radiology 2004; 233:682–688 

53. Berland LL. Slip-ring and conventional dynamic hepatic CT: contrast material and timing 

considerations. Radiology 1995; 195:1–8. 

54. Kim T, Murakami T, Oi H, et al. Detection of hypervascular hepatocellular carcinoma by 

dynamic MRI and dynamic spiral CT. J Comput Assist Tomogr 1995; 19:948–95 

55. Mitsuzaki K, Yamashita Y, Ogata I, Nishiharu T, Urata J, Takahashi M. Multiple-phase 

helical CT of the liver for detecting small hepatomas in patients with liver cirrhosis: 

contrast-injection protocol and optimal timing. AJR 1996;167:753–7. 

56. Ichikawa T, Nakajima H, Nanbu A, Hori M, Araki T. Detection of hypervascullar 

hepatocellular carcinoma: effects of medium and high injection rates of contrast material 

44

in diagnostic performance on hepatic arterial-dominant phase CT. AJR 2006; 186:1413– 

1418 

57. Kopka L, Rodenwaldt J, Fischer U, Mueller DW, Oestmann JW, Grabbe E. Dual-phase 

helical CT of the liver: effects of bolus tracking and different volumes of contrast 

material. Radiology 1996; kontrat madde dozu her organın max tut için önemlidir. Eski 30 

58. Erturk SM, Ichikawa T, Tsukamoto T, et al. Effect of contrast material injection duration 

on peak enhancement times and values of main portal vein and liver at MDCT. In: 

Proceedings of the 91st scientific Assembly and Annual Meeting of Radiological Society 

of North America (RSNA), Chicago, USA, 2005. p. 501. 

59. Leggett RW, Williams LR. A proposed blood circulation model for reference man. Health 

Phys 1995;69:187-201. 

45

GİRİŞ VE AMAÇ

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?