nihai çed raporu - Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim ...

TEİAŞ 

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 

380 kV 

BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) 

ENERJİ İLETİM HATTI 

ÇED RAPORU 

ARTVİN İLİ MERKEZ, BORÇKA, ARDANUÇ, ŞAVŞAT İLÇELERİ İLE 

ARADAHAN İLİ POSOF İLÇESİ 

ANKARA – HAZİRAN 2011

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH 

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU 

PROJE SAHİBİNİN ADI TÜRKİYE Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü (TEİAŞ) 

ADRESİ 

TELEFON VE FAKS 

NUMARALARI 

İnönü Bulvarı 

No: 27 06490 

Bahçelievler / ANKARA 

Tel : 0 (312) 203 86 11 

Faks: 0 (312) 203 87 17 

PROJENİN ADI 380 kV Borçka –Sınır (Gürcistan) EİH 

PROJE BEDELİ 27.000.000 TL 

PROJE İÇİN SEÇİLEN 

YERİN AÇIK ADRESİ 

(İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) 

PROJE İÇİN SEÇİLEN 

YERİN 

KOORDİNATLARI, ZONE 

PROJENİN ÇED 

YÖNETMELİĞİ 

KAPSAMINDAKİ YERİ 

(SEKTÖRÜ, ALT 

SEKTÖRÜ) 

ÇED RAPORUNU 

HAZIRLAYAN 

KURULUŞUN/ÇALIŞMA 

GRUBUNUN ADI 

ÇED RAPORUNU 

HAZIRLAYAN 

KURULUŞUN/ÇALIŞMA 

GRUBUNUN ADRESİ, 

TELEFON VE FAKS 

NUMARALARI 

ÇED RAPORU 

SUNUM TARİHİ 

(GÜN, AY, YIL) 

Artvin İli, Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat, İlçeleri İle 

Ardahan İli, Posof İlçesi 

Takip eden sayfada sunulmuştur. 

EK-I Listesi 

32- 154 kV (kilovolt) ve üzeri gerilimde 15 km’den uzun enerji iletim 

tesisleri (iletim hattı, trafo merkezi, şalt sahaları) 

Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü (Yeterli Belge No: 179, 

Veriliş Tarihi:25.12.2008) 

İnönü Bulvarı No:27 06490 Bahçelievler/ANKARA 

Tel : 0 (312) 203 86 11 

Faks : 0 (312) 203 87 17 

23/06/2011



Tablo. Some noktalarına Ait UTM 6 Derecelik ve Coğrafik Koordinatlar 

Proje (EIH) Güzergahı 

Koor. Sırası: Sağa, Yukarı 

Datum: ED-50 

Türü: UTM 

D.O.M.: 45 

Zon: 38 

Ölçek Fak.: 6 derecelik 

Koor. Sırası: Enlem, Boylam 

Datum: WGS-84 

Türü: Coğrafik 

D.O.M.: - 

Zon: - 

Ölçek Fak.: - 

S.1 222794.84 4583565.86 41.35589631 41.68627008 

S.2 225327.29 4585395.58 41.37321797 41.71566715 

S.3 227584.72 4586008.40 41.37949597 41.74234247 

S.4 230524.95 4586920.23 41.38868587 41.77704405 

S.5 232392.60 4586594.74 41.38638178 41.79949155 

S.9 236224.95 4583980.45 41.36413400 41.84639526 

S.10 237446.79 4582959.63 41.35535184 41.86142364 

S.11 238134.87 4581938.40 41.34639059 41.87007759 

S.12 240259.64 4580004.42 41.32968302 41.89626467 

S.13 244852.10 4574011.13 41.27723950 41.95357887 

S.14 246043.61 4572943.89 41.26801493 41.96823074 

S.15 247623.95 4572335.53 41.26303765 41.98732385 

S.16 253475.26 4570488.64 41.24822899 42.05782932 

S.17 254481.13 4569798.75 41.24232872 42.07009640 

S.18 256734.64 4568717.60 41.23328324 42.09738615 

S.19 258421.83 4568334.06 41.23033828 42.11764481 

S.20 262522.17 4568393.56 41.23208738 42.16648649 

S.21 264845.78 4570289.40 41.24982294 42.19344881 

S.22 266890.05 4571365.10 41.26009319 42.21740845 

S.23 268675.09 4571824.51 41.26473943 42.23851805 

S.24 271108.09 4573100.56 41.27691353 42.26705152 

S.25 271979.34 4574213.65 41.28717506 42.27702622 

S.26 274856.05 4578588.67 41.32734782 42.30972401 

S.27 275710.45 4579563.24 41.33635492 42.31956297 

S.28 278778.59 4581080.88 41.35085862 42.35563910 

S.29 281195.48 4581922.36 41.35909044 42.38419703 

S.30 283832.70 4583188.52 41.37119609 42.41524285 

S.31 288910.31 4588046.88 41.41626307 42.47420670 

S.32 291434.74 4589154.60 41.42689044 42.50400315 

S.33 294876.47 4589298.97 41.42907556 42.54510635 

S.34 297750.21 4589431.98 41.43100117 42.57942486 

S.35 300334.92 4591314.32 41.44858816 42.60971138 

S.36 302546.19 4594883.05 41.48125295 42.63499435 

S.37 304018.61 4596228.75 41.49372525 42.65217860 

S.38 305031.60 4598360.38 41.51315681 42.66361448 

S.39 308619.83 4599924.44 41.52809898 42.70608289 

S.40 311127.70 4599653.69 41.52625764 42.73620495 

S.41 311923.62 4599910.73 41.52875849 42.74565735 

S.42 312915.77 4600392.74 41.53332925 42.75739091 

S.43 315363.39 4602502.41 41.55288593 42.78606179 

S.44 316974.45 4603371.69 41.56108028 42.80510119 

S.45 317593.39 4606554.54 41.58986982 42.81155122



İÇİNDEKİLER 

i 

Sayfa No 

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................................i 

TABLOLAR DİZİNİ..............................................................................................................vi 

ŞEKİLLER DİZİNİ .............................................................................................................. vii 

EKLER DİZİNİ................................................................................................................... viii 

KISALTMALAR................................................................................................................. viii 

BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI (Proje Konusu Faaliyetin Tanımı, Ömrü, Hizmet 

Amaçları, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden 

Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri)................................................... 1 

BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU ........................................................ 4 

II.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi, Yerleşim Alanlarına 

Mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat Güzergahı 

ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma 

Bandı’nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin 

Panoramik Fotoğraflandırılması, 1/100000 Ölçekli Çevre Düzeni Planının İlgili Paftası, 

Plan Hükümleri, ve Lejantı Proje Yerinin Bu Plan Üzerinde Gösterilmesi, 1/25.000 Ölçekli 

Topoğrafik Harita Üzerinde Direk Yerlerinin, Yol Güzergahlarının, Etki Alanının ve 

Koridorunun Gösterilmesi ve Koordinatların Yer Verilmesi,................................................ 4 

II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (bütün idari ve sosyal ünitelerin, 

teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının 

vaziyet planı üzerinde gösterimi). ....................................................................................... 8 

BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI........................................ 9 

III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları .................................................... 9 

III.2. Proje Bedeli ................................................................................................................ 9 

III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu ............. 9 

III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi ................................................................................. 11 

III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, 

Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer 

Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri .......................................................................... 12 

III.6. Kamulaştırma (Kamulaştırılacak alanların 1/25.000’lik Harita Üzerinde Gösterimi, 

Mevcut Kullanım ve Mülkiyet Durumu, İstimlak ve İzin İrtifak Hakkı ile İlgili Bilgi Verilmesi)12 

III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED Sürecinden Sonra Alınacak İzinler) ................. 13 

III.8. Proje ile İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve İşlemlerin 

Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu ....................................................................... 13 

III.9. Diğer Hususlar.......................................................................................................... 14 

BÖLÜM IV: PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN



İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI(*) .............................. 15 

(*) Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri verilirken etki alanı dikkate 

alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibarı ile açıklanırken, ilgili kamu kurum ve 

kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üniversitelerden veya benzeri diğer 

kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan ve kaynaktan alındığı raporun notlar 

bölümünde belirtilir veya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje sahibince kendi 

araştırmalarına dayalı bilgiler verilmek istenirse, bunlardan kamu kurum ve kuruluşların 

yetkileri altında olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlardan bu bilgilerin doğruluğunu belirten 

birer belge alınarak rapora eklenir.................................................................................... 15 

IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre 

Belirlendiği Açıklanmalı ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilmeli) ................................ 15 

IV.2. Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı ............... 16 

IV.2.1. Hat Güzergahının Jeolojik Özellikleri (Tektonik Hareketler, Topografik Özellikler, 

Mineral Kaynaklar, Heyelan, Benzersiz Oluşumlar, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi vb. 

1/25.000’lik Jeoloji Haritası ve Kesitler) ............................................................................ 16 

IV.2.2. Hat Güzergahındaki Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri 

(Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri, Halen Mevcut 

ve Planlanan Kullanımı).................................................................................................... 21 

IV.2.3. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut ve Planlanan Kullanımı, (İçme, 

Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri İstihsali, Su Yolu 

Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı Kullanımları, Diğer 

Kullanımlar)....................................................................................................................... 23 

IV.2.4. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın Arazi Kullanım Kabiliyeti 

Sınıflaması, Erozyon, Mera, Çayır, Toprağın Mevcut Kullanım Durumları vb.), (5403 Sayılı 

Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa Göre Gerekli İzinlerin Alınması)................ 25 

IV.2.5.1. Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler (Tapu Kayıtları), 1/25.000 Ölçekli ve 1/5.000 Ölçekli 

Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita ve Vaziyet Planı ..................... 36 

IV.2.6. Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı 

bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/25.000 ölçekli 

Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlüğü görüşü ile ÇED inceleme değerlendirme 

formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 5192 sayılı kanun ile değişik 17/3. maddesi 

gereğince izin alınacağının girilmesi v.b.)......................................................................... 37 

IV.2.7. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, 

Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, 

Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre 

Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mer’a Kanunu 

Kapsamındaki Alanlar.)..................................................................................................... 47 

ii



IV.2.8. Flora ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Doğal 

Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan 

Türler, Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Yaşama Ortamları, Kuş Göç 

Yolları, Av Hayvanlarının Adları, Populasyonları ve Bu Türler İçin Alınan 2010-2011 

Merkez Av Komisyonu Kararları’na Ait Tablolar, TÜBİTAK Tarafından Hazırlanan Türkiye 

Bitkileri Veri Servisi’nin (TÜBİVES) Kullanılması) Proje Alanı Üzerindeki Vejetasyon 

Tiplerinin ve Örnekleme Alanlarının Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi, Projede Faaliyetten 

Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Tedbirleri (İnşaat ve İşletme 

Aşamalarında). (Flora ve Fauna Arazi Çalışmasının Hangi Tarihlerde ve Kim Tarafından 

Yapıldığının Belirtilmesi)................................................................................................... 49 

IV.2.9. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri 

Yasak Bölgeler, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar, 

25.09.1978 Tarih ve 16415 Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 7/16349 Sayılı Bakanlar 

Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.).................................................................... 49 

IV.2.10. Diğer Özellikler.................................................................................................... 49 

IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri ...................................................................... 49 

IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Enerjinin İletildiği Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan 

Başlıca Sektörler) ............................................................................................................. 49 

IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri, Göçler, Nüfus Artış 

Oranları, Diğer Bilgiler) ..................................................................................................... 53 

IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri ve Bu 

Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) ................................................................................ 58 

IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme 

Alanlarının Dağılımı, Mevcut ve Planlanan Kullanım Alanları, Bu Kapsamda Sanayi 

Bölgeleri, Konutlar, Turizm Alanları vb.) ........................................................................... 61 

IV.3.5. Diğer Özellikler...................................................................................................... 61 

BÖLÜM V: PROJENİN BÖLÜM III’TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE 

ALINACAK ÖNLEMLER ................................................................................................... 62 

V.1. Hat Güzergahı Boyunca Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki 

Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler ................. 62 

V.1.1. Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Kadar 

Alanda, Ne Miktarda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemelerden 

Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları ve 

Kullanımları,...................................................................................................................... 62 

V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacakları veya Hangi 

Amaçlar İçin Kullanılacakları,............................................................................................ 63 

V.1.3. Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak 

iii



Malzemeler ....................................................................................................................... 63 

V.1.4. İletim Hatlarının İnşası ile İlgili İşlemler, ................................................................. 64 

V.1.5. İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı İşlemler,65 

V.1.6. Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı ve Özellikleri, Nasıl Bertaraf 

Edileceği, .......................................................................................................................... 67 

V.1.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Su Miktarları, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, 

Bu Suların Kullanımı Sonucu Oluşacak Atık Suların Hangi İşlemlerden Sonra Hangi Alıcı 

Ortama Nasıl Verileceği ve Bu Suların Özellikleri,............................................................ 68 

V.1.8. Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler,............................ 70 

V.1.9. Arazinin Hazırlanması ve Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni ile 

Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi,.................................................... 71 

V.1.10. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla 

Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı, ......... 77 

V.1.11. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden 

Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım 

Ürün Türleri, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım İzni, ........................................................... 78 

V.1.12. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla 

Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Meşçere Tipi, Kapalılığı, Orman Alanları Üzerine 

Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler,......... 78 

V.1.12.1 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla 

Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Meşçere Tipi ve Kapalılığı, ..................................... 78 

V.1.12.2 Orman Alanları Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler,.............................. 81 

V.1.12.3 Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler,................................................... 81 

V.1.13. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek 

Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personel İçin Kurulacak Şantiye Alanı Ve Diğer 

Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde Ve Nasıl Temin Edileceği, ....................... 82 

V.1.14. Hat güzergahı ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve 

Tabiat Varlıklarına (Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Olabilecek Etkilerin 

İrdelenmesi) (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal 

Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi,...... 82 

V.1.15. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek 

Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre için Riskli ve Tehlikeli Olanlar,................ 83 

V.1.16. Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler (Derelerin Üzeri Kapatılmayacak, Dere 

Yataklarına, Baraj Gölüne Hafriyat, Molozlar ve Her Türlü Atık Malzemenin 

Dökülmeyeceğinin Taahhüt Edilmesi) .............................................................................. 84 

V.1.17. Diğer Faaliyetleri .................................................................................................. 84 

V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri 

iv



ve Alınacak Önlemler........................................................................................................ 84 

V.2.1. Hat Güzergahındaki Temel Yapıların (Direkler, İzolatörler, İletkenler, Kuleler vb.) 

Diğer Ünitelerin Özellikleri, Boyutları, Kapasiteleri vb. Diğer Bilgiler, ............................... 84 

V.2.2. Hat Güzergahının Bakımı İçin Ne Gibi İşlemler Yapılacağı, Kullanılacak 

Malzemeler, Çıkacak Atıkların Tür ve Miktarları, Özellikleri, Boyutları, Özellikleri ve Nasıl 

Bertaraf Edileceği, ............................................................................................................ 85 

V.2.3. Hattan Kaynaklanan Elektrik ve Manyetik Alan Şiddetleri, Etkileri, Ulusal ve 

Uluslararası Standartlar ile Kıyaslanması, Olası Etkilerinin İnsan Sağlığı ve Çevre 

Açısından Değerlendirilmesi ve Alınacak Önlemlerin Belirtilmesi, En Yakın Yerleşim 

Yerine ve Meskun Mesafeye Etkilerinin Değerlendirilmesi, .............................................. 85 

V.2.4.Enerji Nakil Hattı Boyunca Oluşacak Elektromanyetik Alan ve Korona Gürültüsünün, 

Ekosistemde Oluşturabileceği Etkiler. (Kafkas Arısı Üzerine Olabilecek Etkilerin 

İrdelenmesi)...................................................................................................................... 89 

V.2.5. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.) Etkileri,96 

V.2.6. Orman Alanlarına Olabilecek Etki ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin 

Tanımlanması, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler,....................................... 97 

V.2.7. Hattın Bölgedeki Sulak Alanlara Etkileri, (Proje Alanı İçindeki Mevcut Olan 

Derelerin Yatakları Korunmalı, Bu Dere Yataklarına Hiçbir Şekilde Müdahale 

Yapılmayacağının Taahhüdü)........................................................................................... 97 

V.2.8. Diğer Faaliyetler. .................................................................................................... 97 

V.3. Projenin Çevresel Fayda Maliyet Analizi ................................................................... 98 

BÖLÜM VI: İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN 

ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER ......................................... 99 

VI.1. Arazi Islahı................................................................................................................ 99 

VI.2. Diğer Çalışmalar....................................................................................................... 99 

BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ .................................................................. 100 

(Bu Bölümde Yer Seçimi, Teknoloji ve Alınacak Önlemlerin Alternatiflerin Karşılaştırılması 

Yapılacak ve Tercih Sıralaması Yapılacaktır.)................................................................ 100 

BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI ................................................................................. 101 

VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme 

Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı (Doğal Afetler Riski İçin Ne 

Gibi Önlemler Alınacağı)................................................................................................. 101 

VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği’nde ‘Yeterlilik Belgesi 

Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri’ Başlığının Dördüncü Maddesinde Yer Alan 

Hususların Gerçekleştirilmesi ile İlgili Program............................................................... 107 

BÖLÜM IX: HALKIN KATILIMI........................................................................................ 108 

BÖLÜM X: YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK 

v



OLMAYAN BİR ÖZETİ.................................................................................................... 109 

(Projenin İnşaat ve İşletme Aşamalarında Yapılması Planlanan Tüm Çalışmaların ve 

Çevresel Etkiler için Alınması Öngörülen Tüm Önlemlerin, Mümkün Olduğunca Basit, 

Teknik Terim İçermeyecek Şekilde ve Halkın Anlayabileceği Sadelikte Anlatılması)..... 109 

BÖLÜM XI: SONUÇLAR................................................................................................. 111 

(Yapılan Tüm Açıklamaların Özeti, Projenin Önemli Çevresel Etkilerinin Sıralandığı ve 

Projenin Gerçekleşmesi Halinde Olumsuz Çevresel Etkilerin Önlenmesinde Ne Ölçüde 

Başarı Sağlanabileceğinin Belirtildiği Genel Bir Değerlendirme, Proje Kapsamında 

Alternatifler Arası Seçimler ve Bu Seçimlerin Nedenleri)................................................ 111 

EKLER (Raporun Hazırlanmasında Kullanılan ve Çeşitli Kuruluşlardan Sağlanan Bilgi, 

Belge ve Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar) ............................................. 105 

EKLER DİZİNİ................................................................................................................. 105 

NOTLAR VE KAYNAKLAR 

ÇED RAPORUNU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI 

TABLOLAR DİZİNİ 

vi 

Sayfa No 

Tablo I.1. Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Ürtetim Kapasite Projeksiyonu.................................. 1 

Tablo II.1.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri ve Güzergaha Uzaklıkları (Yerleşim 

Merkezleri Güzergah Planı dikkate alınarak sıralanmıştır.),...................................................... 4 

Tablo II.1.2. EİH Güzergahındaki Some Noktaları Koordinatları ..................................................... 6 

Tablo III.3.1. Zamanlama Tablosu (EİH)......................................................................................... 10 

Tablo III.6.1. Hat Boyunca Mülkiyet Hakkı ve İrtifak Hakkı Alınacak Alanların Yaklaşık 

Yüzölçümü ............................................................................................................................... 12 

Tablo IV.2.2.1 Artvin’de Termal Kaynakların Bulunduğu Yerler................................................... 21 

TabloIV.2.3.1 Artvin İli ve Yöresi-Ardahan İli Posof İlçesi akarsularının akım miktarı ................ 23 

Tablo IV.2.4.1. Artvin İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı............................ 25 

Tablo IV.2.4.2. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı......................... 27 

Tablo IV.2.4.3.Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri (5 Km Alan İçin Toprak Sınıfları) ........... 29 

Tablo IV.2.4.4. Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri ( 50 m Alan İçin Toprak Sınıfları) .......... 30 

Tablo IV.2.5.1.Artvin İli Tarımsal ürünlerin üretim alanları ve üretim miktarları ......................... 31 

Tablo IV.2.5.2. 2009 Yılı Büyükbaş Hayvan Varlığı ...................................................................... 32 

Tablo IV.2.5.3. 2009 Yılı Küçükbaş Hayvan Varlığı ...................................................................... 32 

Tablo:IV.2.5.4. 2009 Yılı Hayvansal Üretim Miktarları.................................................................. 33 

Tablo IV.2.5.5. İlin Yıllar İtibariyle Yem Bitkisi Ekiliş Alanları (da)............................................ 33 

Tablo IV.2.5.6. İlçeler bazında yıllar itibariyle yem bitkisi destekleme alanları (da)...................... 33 

Tablo IV.2.5.6. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı......................... 34 

Tablo IV.2.6.2 Orman Alanlarını Özelliklerini (Mesçere Tipi, Kapalılık, Çağ vs.) ........................ 37 

Tablo IV.3.1.1. İstihdam Edilen Nüfusun Yıllara ve Sektörlere Göre Dağılımı.............................. 50 

Tablo IV.3.1.2. Artvin İli Sanayi Sektörünün 2000 Yılı İtibariyle Durumu (1987 Yılı Fiyatlarıyla) 

.................................................................................................................................................. 50 

Tablo IV.3.2.1. İlçeler İtibariyle Nüfus Göstergeleri ....................................................................... 53 

Tablo IV.3.2.2. Ardahan İli İlçelere göre Kır-Kent Nüfusları (2000-2008)..................................... 54 

Tablo IV.3.2.3 Ardahan İli Cinsiyet Oranları .................................................................................. 55 

Tablo IV.3.2.4 Ardahan İli Hane Halkı Büyüklüğü......................................................................... 55 

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Göç Durumu ......................................................................................... 56 

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Okuryazarlık ve Eğitim Durumuna Göre Nüfus (1990-2000-2009) .... 56



Tablo IV.3.2.5 Ardahan İlinin Türkiye ve PlanlamaBölgesine Göre Eğitim Durumu (%), 2009... 57 

Tablo IV.3.2.6 Ardahan İli Doğurganlık, Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları ...................................... 57 

Tablo V.1.5.1 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri . 65 

Tablo V.1.5.2 Emisyon Faktörleri (Mobile Sources Emission Factors, EPA, 1995)....................... 66 

Tablo V.1.5.3 Proje Kapsamında Çalışan Araçlardan Yayılan Toplam Emisyonların Kütlesel 

Debileri..................................................................................................................................... 66 

Tablo V.1.7.1 Projenin Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun 

Toplam Kirlilik Yükü............................................................................................................... 69 

Tablo V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine ve Ekipmanların Özellikleri 

.................................................................................................................................................. 72 

Tablo V.1.9.1.2 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) 

Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı .................................................................................. 73 

Tablo V.1.9.1.3 EİH Üst Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine ve Ekipmanların Özellikleri 

.................................................................................................................................................. 74 

Tablo V.1.9.1.4 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses (Gürültü) 

Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı .................................................................................. 75 

Tablo V.1.9.1.5 Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri ............................................. 76 

Tablo V.1.9.2.1 380 kV EİH ve TM için Gürültü Ölçüm Değerlerileri........................................... 77 

Tablo V.1.12.1.1 Kesilecek Ağaç Türü, Sayısı Mesçere Tipi ve Kapalılığı .................................... 79 

Tablo V.2.2.1 İletim Hatlarının Bakım Malzemeleri ....................................................................... 85 

Tablo V.2.3.1 Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri........................... 86 

Tablo V.2.3.2 Elektrikli Ev Aletlerinin Manyetik Alan Şiddetleri .................................................. 87 

Tablo V.2.3.3 50/60 Hz. Elektrik ve Manyetik Alanlar İçin Sınır Değerler .................................... 88 

Tablo V.2.3.4 Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik 

Alanlar (Havai Hattın Tam Altında Yer Altı Hattının Tam Üstünde TM’ nin Çitinde Yaklaşık 

Ölçüm Aralığı) ......................................................................................................................... 88 

Tablo V.2.3.5 Amerikan Bonneville Power Administration Firmasının Belirli Mesafelerde Göre 

Yaptığı EMA Ölçümleri........................................................................................................... 88 

Tablo V.2.5.1 Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Düşey Mesafeler .................................................... 97 

Tablo V.2.5.2 Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Yatay Mesafeler...................................................... 97 

Tablo V.3.1 Çevresel Fayda/Maliyet Analizi................................................................................... 98 

Tablo VIII.1.1 İzleme Programı (EİH)........................................................................................... 102 

ŞEKİLLER DİZİNİ 

vii 

Sayfa No 

Şekil I.1.1. Planlanan EİH ve Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası (Ölçeksiz)................. 3 

Şekil III.3.1. EİH İş Akım Şeması ................................................................................................... 10 

Şekil III.1.3.1. Artvin-Ardahan İli Depremsellik Haritası.......................................................... 20 

Şekil IV.2.7.1 Hattın Borçka Karagöl Tabiat Parkı Sınırlarına Olan Konumu................................ 47 

Şekil IV.2.7.2 Hattın Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Olan Konumu............................... 48 

Şekil IV.3.1.1 Ardahan İli Arazi Dağılımı ....................................................................................... 52 

Şekil IV.3.2.1. Ardahan İli Kır-Kent Nüfus Oranları, 2008 ........................................................ 54 

Şekil IV.3.2.2 Ardahan İli Kadın-Erkek Nüfus Oranları, 2008................................................. 55 

Şekil IV.3.2.3 Ardahan İli Yaş Grubu Dağılımı.......................................................................... 55 

Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli 15 Yaşüstü Kadın ve Erkeklerin Yıllara Göre Eğitim Durumu 

(1990-2000-2009).................................................................................................................. 57 

Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli Posof ilçe Kır ve Kent Oranları (2008)........................................... 58 

Şekil V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) 

Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği...................................................................... 74 

Şekil V.1.9.1.2 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeyinin 

Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği ........................................................................................... 76



Ek-1 Yer Bulduru Haritası 

EKLER DİZİNİ 

Ek-2 Proje Güzergahını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita 

Ek-3 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Arazi Varlığı Haritası 

Ek-4 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Orman Mesçere Haritası 

Ek-5 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Jeoloji Haritası 

Ek-6 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Posof YHGS Zonlarını Gösterir Harita 

Ek-7 Proje Güzergahından Görünümler 

Ek-8 Fosseptik Çukur Planı 

Ek-9 Resmi Yazılar 

Ek-10 Halkın Katılımı Toplantısı Tanıtım Kitapçıkları, Gazete ve Toplantı Tutanakları 

Ek-11 Acil Eylem Planı 

Ek-12 Ekosistem Değerlendirme Raporu 

Ek-13 Flora-Fauna Analiz Raporları 

KISALTMALAR 

ADNKS -Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 

CBS -Coğrafi Bilgi Sistemi 

ÇED -Çevresel Etki Değerlendirme 

DDY -Devlet Demir Yolları 

EİH -Enerji İletim Hattı 

EMA -Elektromagnetik Alan 

GPS -Küresel Yer Belirleme Sistemi 

kV -Kilovolt 

S -Some Noktası 

TEİAŞ -Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi 

TCDD -Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları 

TM -Trafo Merkezi 

TUİK - Türkiye İstatistik Kurumu 

viii



BÖLÜM 1 

PROJENİN TANIMI VE AMACI



BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI (Proje Konusu Faaliyetin Tanımı, 

Ömrü, Hizmet Amaçları, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik 

ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri) 

Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Genel Müdürlüğü, devletin genel enerji ve 

ekonomik politikalarına uygun olarak; elektrik iletimi ve yük dağıtımı ile ilgili faaliyetleri 

verimlilik ve karlılık ilkelerine göre kurulması öngörülen yeni iletim tesislerinin (şalt, enerji 

iletim hattı, trafo merkezi) etüt ve planlamasını yapmak, buna bağlı olarak yatırım 

programına alınıp yapılmasını sağlamak ve tüm iletim tesislerini devralmak, mevcut ve 

kurulacak tesisleri işletmek, bakım, onarım ve rehabilitasyonunu yapmak ve gerek 

gördüğünde bu fonksiyonları yerine getirmek üzere, hizmet satın almak amacı ile 

05.02.2001 tarihinde kurulmuştur. 

Enerji sektöründe temel amaç, artan nüfusun ve gelişen ekonominin enerji 

ihtiyaçlarının sürekli ve kesintisiz bir şekilde ve mümkün olan en düşük maliyetlerle 

karşılanabilmesidir. 

Bu proje kapsamında, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 380 kV geriliminde 3X954 

MCM iletkenli 120 km uzunluğunda uluslararası Borçka-Sınır (Gürcistan) Enerji İletim 

Hattının (EİH) tesisi ve işletilmesi planlanmaktadır. 

Planlanan EİH Artvin ili Borçka ilçe sınırlarında, mevcut Borçka Trafo Merkezinden 

(TM) başlayacak, Artvin ili Borçka, Merkez, Ardanuç ve Şavşat ilçeleri ile Ardahan ili Posof 

ilçesi sınırlarından geçerek Gürcistan sınırında Gürsistan tarafından tesis edilecek olan 

EİH’ ye bağlanacak ve sınırdan sonra Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacaktır. Hat 

boyunca 45 adet some (durdurucu) ve 305 adet taşıyıcı olmak üzere toplam 350 adet 

direk tesis edilecektir. Proje alanını gösterir yer bulduru haritası Ek-1’de hat güzergahını 

gösterir 1/25.000 ölçekli topografik harita ise Ek-2’de verilmiştir. 

Yapılması planlanan 380 kV Borçka - Sınır (Gürcistan) EİH ile Türkiye ile Gürcistan 

arasında elektrik alış verişinin sağlanacak, gelecekte karşılaşılması muhtemel enerji 

darboğazı durumlarında, her iki ülke için elektrik enerjisi ihtiyacı kesintisiz olarak 

karşılanabilecek ve komşu iki ülke arasında ekonomik ilişkiler gelişerek, sanayi 

yatırımlarına olanak sağlanacak, dolayısıyla hem Türkiye ekonomisini hem de Gürcistan 

ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir. 

Türkiye’de TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve 2006-2015 yıllarını 

kapsayan “Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu” raporunda 

Türkiye’nin 10 yıl sonrasına ilişkin enerji ihtiyacı Tablo I.1 ‘de verilmektedir. Bu tabloya 

bakıldığında 2015 yılında Türkiye’de enerji ihtiyacının 297089 GWh olacağı 

görülmektedir. 

Tablo I.1. Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Ürtetim Kapasite Projeksiyonu 

YIL 

PUANT TALEP 

MW Artış 

ENERJİ TALEBİ 

GWh Artış 

2006 27500 171430 

2007 29233 6.3 182230 6.3 

2008 31074 6.3 193711 6.3 

2009 33032 6.3 205914 6.3 

2010 35113 6.3 218887 6.3 

2011 37325 6.3 232677 6.3 

2012 39676 6.3 247335 6.3 

2013 42176 6.3 262918 6.3 

2014 44833 6.3 279481 6.3 

2015 47658 6.3 297089 6.3 

1



Tesis edilmesi ve işletilmesi planlanmakta olan bu hattın, en son düzenlemelere 

göre % 3 amortisman göz önüne alındığında, projenin ömrü yaklaşık 30 yıl olarak 

öngörülmektedir. Ömrünü tamamlayan hat uygun görülmesi halinde mevcut güzergah 

kullanılarak yenileme yapılmakta, aksi durumlarda ise direkler yerlerinden sökülerek 

işletmeye son verilebilir. 

Projenin yerini gösterir, bölgenin enerji üretim-iletim sistem haritası Şekil I.1.1’de 

verilmiştir. 

ÇED çalışmalarında, hat güzergahının sağından ve solundan 2.5 km olmak üzere 

toplam 5 km genişliğinde bir koridor "inceleme alanı" olarak alınmış olup bu inceleme 

alanı içerisindeki hassas ortamlar taranmış ve incelenmiştir. 

2

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. . 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH 


Şekil I.1.1. Planlanan EİH ve Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası (Ölçeksiz) 

3 

Enerji İletim Hattı



BÖLÜM II 

PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU

BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU 

II.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi, Yerleşim 

Alanlarına Mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, 

Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, 

Sağlık Koruma Bandı’nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, 

Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması, 1/100000 Ölçekli Çevre 

Düzeni Planının İlgili Paftası, Plan Hükümleri, ve Lejantı Proje Yerinin Bu Plan 

Üzerinde Gösterilmesi, 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Direk Yerlerinin, 

Yol Güzergahlarının, Etki Alanının ve Koridorunun Gösterilmesi ve Koordinatların 

Yer Verilmesi, 

Türkiye ile Gürcistan arasında enerji alış verişi sağlamak amacıyla TEİAŞ Genel 

Müdürlüğü tarafından; 380 kV Borçka Trafo Merkezinden (TM) başlayıp Gürcistan 

sınırında sonlanacak 3x954 MCM karakteristiğinde yaklaşık 120 km. uzunluğundaki Enerji 

İletim Hattının tesisi planlanmaktadır. Sınırdan sonra Alhaltsikhe’de (Gürcistan) 

sonlanacak olan EİH’nın bu kısmı ise Gürcistan devleti tarafından tesis edilecektir. EİH 

güzergâhı Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat İlçeleri ile Ardahan İli Posof 

ilçesinden geçmektedir. 

Güzergâh boyunca hattın sağında 2,5 km, solunda 2,5 km olmak üzere, toplam 5 km 

genişliğindeki koridor inceleme alanı olarak kabul edilerek; tüm çevresel etütler ve arazi 

çalışmalarının bu koridor içerisinde yapılması öngörülmüştür. 

EİH güzergahına en yakın yerleşim yerleri; Arkaköy, Bağlıca, Üzümlü, Kayabaşı, 

Şalcı, Otluca ve Türkgözü’dür. Söz konusu yerleşim yerlerinin hatta göre konumları ve 

uzaklıklarını gösterir liste Tablo II.1.1’de verilmiştir. 

Tablo II.1.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri ve Güzergaha Uzaklıkları (Yerleşim Merkezleri Güzergah 

Planı dikkate alınarak sıralanmıştır.) 

Yerleşim Adı İl İlçe 

4 

Mesafe 

(m) 

Yön 

Pırnallı Artvin Merkez 1400 Güney 

Bağcılar Artvin Merkez 2400 Kuzey 

Ortaköy Artvin Merkez 450 Kuzey 

Borçka Merkez Artvin Borçka 230 Kuzey Batı 

Arkaköy Artvin Borçka 140 G.Doğu 

Aralık Artvin Borçka 1800 Kuzey 

Atanoğlu Artvin Borçka 1360m Kuzey 

Çakıllar Artvin Ardanuç 250 Kuzey 

Bağlıca Artvin Ardanuç 180 Kuzey 

Y. Irmaklı Artvin Ardanuç 1430 Güney 

Üzümlü Artvin Şavşat 180 Kuzey 

Dereiçi Artvin Şavşat 1450 K.Batı 

Küplüce Artvin Şavşat 1300 K.Batı

Şenocak Artvin Şavşat 1510 K.Batı 

Kayabaşı Artvin Şavşat 150 Batı 

Şalcı Artvin Şavşat 150 K.Batı 

Çoraklı Artvin Şavşat 200 Güney 

Şenköy Artvin Şavşat 670 Güney 

Yoncalı Artvin Şavşat 500 Güney 

Atalar Artvin Şavşat 200 K.Batı 

Saylıca Artvin Şavşat 380 K.Batı 

Tepeköy Artvin Şavşat 350 Doğu 

Dalkırmaz Artvin Şavşat 2200 K.Batı 

Otluca Artvin Şavşat 150 K.Batı 

Posof (Merkez) Ardahan Posof 1750 Güney 

Kolköy Ardahan Posof 1850 G.Doğu 

Özbaşı Ardahan Posof 1150 G.Doğu 

Doğrular Ardahan Posof 750 Güney 

Gümüşkavak Ardahan Posof 1700 G.Doğu 

Binbaşı eminbey Ardahan Posof 550 Güney 

Günbatan Ardahan Posof 410 K.Batı 

Yurtbaşı Ardahan Posof 1600 Kuzey 

Kopuzlu Ardahan Posof 1250 K.Batı 

Gürarmut Ardahan Posof 250 Kuzey 

Günlüce Ardahan Posof 1800 K.B 

Uğurca Ardahan Posof 400 K. 

Kayınlı Ardahan Posof 2000 K.B 

Taşkıran Ardahan Posof 1500 K.B 

İncedere Ardahan Posof 580 K 

Kalkankaya Ardahan Posof 2300 K 

Kumlukoz Ardahan Posof 1000 K 

Armutveren Ardahan Posof 1500 K 

Türkgözü Ardahan Posof 100 K 

Kaynak: 1/25.000 Ölçekli Güzergah Planı 

5

Proje bölgesinde yapılan detaylı çalışmalar sonucunda, toplanan bilgiler (harita, 

plan, koruma bölgeleri, arazi durumu vb.) doğrultusunda, proje güzergahının son şekli 

verilmiştir. Planlanan bu EİH güzergahına ait some noktalarının koordinatları, inceleme 

koridoru, ve etki alanı eklerde yer alan 1/25.000 ölçekli proje güzergah haritasında 

sunulmuş olup (Bkz. Ek-2), hat güzergahındaki some noktalarının koordinatları Tablo 

II.1.2’de verilmiştir. EİH geçeceği Artvin ve Ardahan İllerinin 1/100000 ölçekli Çevre 

Düzeni Planı yapım aşamasında olup henüz kesinleşmemiştir. Bu nedenle Çevre Düzeni 

Planı ile ilgili herhangi bir çalışma yapılamamıştır. 

Tablo II.1.2. EİH Güzergahındaki Some Noktaları Koordinatları 

NOKTA 

Y 

KOORDİNAT (UTM 6) 

X 

S.1 222794.84 4583565.86 

S.2 225327.29 4585395.58 

S.3 227584.72 4586008.40 

S.4 230524.95 4586920.23 

S.5 232392.60 4586594.74 

S.9 236224.95 4583980.45 

S.10 237446.79 4582959.63 

S.11 238134.87 4581938.40 

S.12 240259.64 4580004.42 

S.13 244852.10 4574011.13 

S.14 246043.61 4572943.89 

S.15 247623.95 4572335.53 

S.16 253475.26 4570488.64 

S.17 254481.13 4569798.75 

S.18 256734.64 4568717.60 

S.19 258421.83 4568334.06 

S.20 262522.17 4568393.56 

S.21 264845.78 4570289.40 

S.22 266890.05 4571365.10 

S.23 268675.09 4571824.51 

S.24 271108.09 4573100.56 

S.25 271979.34 4574213.65 

S.26 274856.05 4578588.67 

S.27 275710.45 4579563.24 

S.28 278778.59 4581080.88 

S.29 281195.48 4581922.36 

S.30 283832.70 4583188.52 

S.31 288910.31 4588046.88 

S.32 291434.74 4589154.60 

S.33 294876.47 4589298.97 

S.34 297750.21 4589431.98 

S.35 300334.92 4591314.32 

S.36 302546.19 4594883.05 

S.37 304018.61 4596228.75 

S.38 305031.60 4598360.38 

S.39 308619.83 4599924.44 

S.40 311127.70 4599653.69 

S.41 311923.62 4599910.73 

S.42 312915.77 4600392.74 

S.43 315363.39 4602502.41 

S.44 316974.45 4603371.69 

S.45 317593.39 

Kaynak: 1/25.000 Ölçekli Güzergah Planı (Bkz. Ek-2) 

4606554.54 

6

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında, koordinatlı bir şekilde hazırlanan Orman 

Meşcere Haritası ve Arazi Varlığı Haritası’nın bir arada değerlendirilmesi sonucu elde 

edilen verilere göre, planlanan yaklaşık 120 km uzunluğundaki enerji iletim hattı 

güzergâhının yaklaşık 78 km’lik kısmı orman sayılan alanlardan 13 km’si mera 

alanlarından 29 km ise ziraat alanları içerisinden geçmektedir. 

Proje güzergahını gösteren 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita, 1/25.000 ölçekli proje 

güzergahı arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası, 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita 

üzerinde orman mesçere haritası ve 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje 

güzergahı jeoloji haritası eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-2, Ek-3, Ek-4 ve Ek-5). 

II.2. Hat Güzergahı için Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatifleri 

II.2.1. Güzergah İçin Seçilen Yer ve Güzergah Alternatifleri 

Ülkemiz ile Gürcistan arasında tesis edilmesi planlanan 380 kV Borçka–Sınır 

(Gürcistan) EİH için Teşekkülümüz (TEİAŞ) ile Gürcistan Elektro Sistem Şirketi (GSE) 

arasında imzalanan Tesis Sözleşmesi gereği iki ülke arasındaki bağlantı noktası (Posof 

ilçesi Türkgözü) ve ülkemizdeki bağlantı noktasının (Borçka TM) konumları dikkate 

alınarak proje güzergâhı tespit edilmiştir. Seçilen Proje güzergâhı yaklaşık 120 km 

uzunluğunda olup Artvin ili Borçka ilçesi sınırlarında bulunan Borçka Trafo Merkezinden 

başlayıp Artvin Borçka, Merkez, Ardanuç ve Şavşat ilçeleri ile Ardahan İli Posof ilçesi 

sınırlarından geçtikten sonra Gürcistan sınırında, Gürcistan tarafından tesis edilecek olan 

EİH ile bağlanarak Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlacaktır. 

Proje için seçilen güzergâh, Teşekkülümüzce yapılan etüt çalışmalarında en uygun 

güzergâh olarak tespit edilmiş olup, proje için alternatif olarak hazırlanmış başka bir 

güzergâh bulunmamaktadır. 

Söz konusu güzergâh, mevcut Borçka TM ile Ülkemiz ile Gürcistan arasındaki 

bağlantı noktası arasındaki en uygun güzergâh olarak tespit edilmiş olup güzergâh 

seçiminde özellikli alanlardan geçilmemeye ve yerleşim yerlerinden mümkün olduğunca 

uzak noktalardan geçilmesine özen gösterilmiştir. 

Bunun yanısıra proje güzergâhının belirlenmesinde; 

- Yerleşim alanlarından, imarlı sahalardan, hassas alanlardan ve sit alanlarından 

ve su kaynaklarından mümkün olduğunca uzak kalmasına; 

- Mevcut yolların kullanılmasına ve mümkün olduğunca yeni yollarının açılmasına 

gerek kalmamasına; 

- Bakım, işletme kolaylıkları sağlamasına; 

- Maliyet açısından en kısa güzergâh olmasına; 

- Arazinin topoğrafik, jeolojik morfolojik özelliklerinin uygunluğuna dikkat edilerek 

güzergâh seçimi yapılmıştır. 

Bu doğrultuda yukarıda belirtilen faktörler göz önüne alındığında mevcut 

güzergâhtan başka bir alternatif ortaya çıkmamış olup, proje güzergâhını gösteren 

1/25.000 ölçekli topoğrafik harita ekte sunulmuştur (Bkz. Ek-2). 

7

II.2.2. Teknoloji Seçimi Alternatifleri 

Enerji iletim hattı projeleri kapsamında teknoloji bakımından iki alternatif söz konusu 

olmaktadır. Bu alternatifler; yer altı kabloları ve havai hatlar olarak sıralanabilir. 

Yeraltı kabloları, 30.11.2000 tarih ve 24246 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak 

yürürlüğe giren “Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği” hükümleri gereğince 

kimyasal, mekanik ve ısıl etkilerden olabildiğince uzak ya da bunlara karşı korunmuş 

alanlara döşenmelidir. Ayrıca söz konusu yönetmelik gereği yeraltı kabloları imar 

çalışmaları tamamlanmış alanlardan geçirilebilmektedirler. Bununla birlikte yeraltı 

kabloları, çevresel etkileri bakımından bazı hususlarda havai hatlara oranla daha elverişli 

olmasına rağmen, arazi kullanımı, hafriyat işlemleri, elektromanyetik alanın dağılımı gibi 

konularda daha olumsuz etkilere sebep olduğu bilinmektedir. Bunun yanı sıra, kablolu 

sistemlerin maliyeti, havai hatlara göre çok daha yüksektir. Bu nedenle 380 kV Borçka – 

Sınır (Gürcistan) EİH projesi kapsamında havai hatların kullanılmasının daha uygun 

olacağına karar verilmiştir. 

II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (bütün idari ve sosyal 

ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki 

konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi). 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 3X954 MCM iletkenli yaklaşık 120 km 

uzunluğunda 380 kV Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH projesinin tesis edilmesi ve işletilmesi 

planlanmaktadır. 

Söz konusu proje dahilinde proje güzergahını gösteren haritalar; 

1-) Ek–2: 1/25.000 ölçekli proje güzergahı topoğrafik haritası 

(Veri Tabanı: 1/25.000 ölçekli topoğrafik haritalar, Harita Genel Komutanlığı) 

2-) Ek–3: 1/25.000 ölçekli proje güzergahı arazi mülkiyet durumu ve arazi kullanım 

kabiliyet sınıfları haritası 

(Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı’ndan temin edilen 1/25.000 ölçekli 

topoğrafik haritalar ve TÜGEM’den temin edilen 1/25.000 ölçekli Artvin-Ardahan 

İli Arazi Varlığı Haritaları) 

3-) Ek–4: 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergahı orman 

mesçere haritası 


topoğrafik haritalar ve 1/25.000 ölçekli Orman Genel Müdürlüğü Harita ve 

Fotogrometri Müdürlüğünden temin edilen proje güzergâhına ait orman mesçere 

haritaları) 

4-) Ek–5: 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergâhı jeoloji haritası 


topoğrafik haritalar ve MTA’dan temin edilen 1/25.000 ölçekli jeoloji haritaları) 

Proje alanını gösterir yer bulduru haritası ve proje güzergâhından fotoğraflar eklerde 

verilmiştir (Bkz. Ek-1, Ek-7). 

8

BÖLÜM III 

PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL 

BOYUTLARI



BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI 

380 kV geriliminde tesis edilmesi planlanan Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH projesinin 

ekonomik ve sosyal boyutları aşağıda detaylı olarak incelenmiştir. 

III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları 

380 kV gerilimli Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH’nın tesisi ve işletmesi TEİAŞ Genel 

Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilecek olup, TEİAŞ Genel Müdürlüğü bütçesinden 

finanse edilecektir. 

III.2. Proje Bedeli 

380 kV gerilimli “Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH’” projesinin başlıca maliyet kalemleri; 

� Kamulaştırma maliyetleri, 

� Ekipman temin maliyetleri, 

� Arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarından kaynaklanacak personel istihdamı, 

personel ihtiyaçları, ulaşım, inşaat araçları için kullanılacak yakıt gibi maliyetler, 

� Projeden kaynaklanacak çevresel etkilerin minimize edilmesi için alınacak 

önlemlerin maliyeti (atıkların bertarafı, arazinin eski haline getirilesi vs.), 

� İşletme giderleri olarak sıralanabilir. 

Toplam uzunluğu yaklaşık 120 km olan 380 kV gerilimli projenin tesisinin toplam 

maliyeti yaklaşık 27.000.000 TL olarak hesaplanmıştır. 

III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu 

380 kV Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH projesinin inşaat süresi yaklaşık 12 ay 

planlanmaktadır. Bu doğrultuda, proje kapsamında inşa edilecek EİH’ye ait iş akım 

şeması Şekil III.3.1’de, projenin gerçekleşmesi ile ilgili zamanlama tablosu ise Tablo 

III.3.1’de belirtilmiştir. 

9



ALT MONTAJ 

ÜST MONTAJ 

TEL ÇEKME 

Şekil III.3.1. EİH İş Akım Şeması 

Tablo III.3.1. Zamanlama Tablosu (EİH) 

ENERJİ İLETİM HATTI İNŞASI 

EİH’NIN TEST EDİLMESİ 

EİH’NIN İŞLETMEYE ALINMASI 

Direk ayaklarının yerleşeceği alanların açılması, direk 

ayakları etrafına demir çubukların hazırlanmasının ardından, 

kalıplar halinde beton dökme işlemi, 4 adet elektrot 

yerleştirilerek çukurların kapatılması ve ayakların etrafına 

kubbe şeklinde beton dökülmesi işlemlerini kapsamaktadır. 

Direk ayakları, çukurlara yerleştirildikten sonra 

galvanizli çelik pilonlar, cıvatalarla birbirlerine monte 

edilerek elektrik direkleri inşa edilir. Direklerin 

inşasının ardından izolatörler direklere monte edilir. 

Tel çekme; fren makinesi yardımıyla tel 

çekim işlemini kapsamaktadır. 

Tesis edilen Enerji İletim Hattında hatalı 

imalat, kaçak, yük kaybı vs. gibi 

olumsuzlukların tespiti için kalite kontrol test 

ve ölçümlerinin yapılması 

AY 

YAPILACAK İŞLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 

Etüt Proje 

ÇED Prosedürü 

Kamulaştırma 

Alt,Üst Montaj, tel 

çekimi 

Gerekli testlerin 

yapılması 

10



III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi 

Enerji, ekonomik ve sosyal kalkınma için temel girdilerden birisi olduğundan, Artvin 

ili Borçka, Merkez, Ardanuç ve Şavşat ilçeleri ile Ardahan ili Posof ilçesi sınırlarından 

geçerek Gürcistan sınırında Gürcistan tarafından tesis edilecek olan EİH’ ye bağlanacak 

ve sınırdan sonra Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacak olan 380 kV Borçka-Sınır 

(Gürcistan) EİH projesi, kısa vadede maliyetini çıkararak uzun vadade her iki ülke içinde 

kar getireceği öngörülmektedir. 

Ek-4’te yer alan 1/25.000 ölçekli proje güzergahı Orman Mesçere Haritası’na göre 

EİH’nın yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık sayılan alan içinden geçmektedir. Bu kısımda 

herhangi bir some noktası bulunmamaktadır. 

Proje kapsamında kesilecek olan ağaç sayısı ile ilgili yapılan hesaplamalarda 

ormanlık alandan geçen güzergahın tamamının ağaç örtüsü ile kaplı olduğu (en kötü 

senaryo) düşünülerek yapılmıştır. Projenin yaklaşık 78 km’lik kısmı orman alanlarından 

geçecek olup bu alan içerisinde kalan direk yerleri ve güzergah koridoru boyunca değişik 

tür, çap ve boyda 43059 adet ağaç kesilecek olup kesim sonucu elde edilen emval ilgili 

orman işletme şefliğince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp söz konusu 

olmayacaktır. 

Özellikle hattın orman alanlarına tekabül eden bazı bölgelerinde, arazinin topoğrafik 

yapısı, direkler arasında vadi oluşturacağı için güzergahın bu bölümlerinde ağaç kesilmesi 

ve traşlanması söz konusu olmayacaktır. Ancak arazinin topoğrafik yapısı buna müsaade 

etmediği durumda, kesin güzergah planından oluşturulan boy profiller temel alınarak ağaç 

kesimi ve traşlama işlemleri yapılacaktır. 

Enerji iletim hattının tesis edilmesiyle, bir kısım direk yerleri tarım alanlarına isabet 

etmektedir. Direklerin yerleştirileceği tarım alanlarında, inşaat (kazı, montaj vb.) 

çalışmaları bittikten sonra tarım yapılmaya devam edilebilecektir. Dolayısıyla uzun 

vadede önemli bir tarımsal kayıp söz konusu olmayacaktır. Ayrıca enerji iletim hattının 

güzergahı merkez olmak üzere, sağından ve solundan maksimum 25’er metre olmak 

üzere toplam 50 m genişliğinde koridor irtifak hakkı olarak, her direk için ise Tablo 

III.6.1’de verilen alanlar ise mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacaktır. Dolayısıyla bölge 

halkının bu noktada ekonomik kaybı da karşılanmış olacaktır. 

EİH inşaat çalışmaları sırasında geçici süre için de olsa bölgede bir istihdam imkanı 

sağlanacaktır. Proje kapsamında çalışacak mühendis, teknisyen ve makine operatörleri 

gibi teknik personel ve vasıfsız işçiler mümkün olduğu kadar bölgeden temin edilmeye 

özen gösterilecektir. Bu da kısa vadede bölge ekonomisine arazi hazırlama ve inşaat 

çalışmaları süresince ekonomik yönden olumlu katkılar sağlayacaktır. EİH tesisleri altyapı 

yatırımları olup, yatırımın fayda-maliyete etkisi dolaylı olmaktadır. Enerji tüketimi; nüfus 

artışı, turizm, sanayileşmenin ilerlemesi, teknolojinin yaygınlaşması ve refah seviyesinin 

giderek yükselmesine paralel olarak artmakta olup, bu ve benzeri projelerin gerekliliği 

günden güne artmaktadır. 

Söz konusu EİH ile 380 kV gerilim kademesinde, enterkonnekte sisteme bağlanacak 

hat ile bölgesel yatırımlar için gerekli olan altyapı yatırımlarından biri olan elektrik 

enerjisinin iletimi sağlanarak ulusal enterkonnekte sistem içerisinde yeni bir ring bağlantısı 

oluşturulacaktır. Böylece bölgede sürekli ve kesintisiz enerji sağlanacak ve proje ile hem 

bölge ekonomisi hem de Türkiye ekonomisini, olumlu yönde etkileyecektir. 

11



III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı 

Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi 

Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri 

Bu proje kapsamında, sadece 380 kV geriliminde yaklaşık 120 km uzunluğunda 

Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH’nin tesis edilmesi ve işletilmesi planlanmaktadır. Proje 

kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, bölgede TEİAŞ Genel 

Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı 

faaliyetleri bulunmamaktadır. 

III.6. Kamulaştırma (Kamulaştırılacak alanların 1/25.000’lik Harita Üzerinde 

Gösterimi, Mevcut Kullanım ve Mülkiyet Durumu, İstimlak ve İzin İrtifak Hakkı ile 

İlgili Bilgi Verilmesi) 

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında, koordinatlı bir şekilde hazırlanan Orman 

Meşcere Haritası ve Arazi Varlığı Haritası’nın bir arada değerlendirilmesi sonucu elde 

edilen verilere göre, yaklaşık 120 km uzunluğundaki planlanan enerji iletim hattı 

güzergahının yaklaşık 78 km’lik kısmı orman sayılan alanlardan, 29 km’si tarım 

alanlarından ve 13 km’si ise mera alanları içerisinden geçmektedir (Bkz. Tablo IV.2.4.1). 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından, Kamulaştırma Kanunu gereğince, kamulaştırma 

planı doğrultusunda gerek mülkiyet için ve gerekse irtifak tesisi için istimlak komisyonu 

tarafından kamulaştırmaları yapılarak hak sahiplerine arazi bedelleri ödenecektir. 

Kamulaştırma işlemleri bitmeden inşaata başlanmayacaktır. Proje kapsamında tesis 

edilecek olan yaklaşık 350 adet direğin isabet ettiği alanların mülkiyeti kamulaştırılacaktır. 

Tellerin altında kalan ve salınım diyagramına göre belirlenecek alanları kapsayan, 

genişliği 50 metreye varan sahada ise kamulaştırma yolu ile irtifak hakkı tesis edilecektir. 

EİH güzergahına isabet eden taşınmazlarda yapılacak mülkiyet kamulaştırmaları ile 

irtifak hakkı kurulması işleri 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümlerince TEİAŞ 

tarafından oluşturulan kıymet takdir komisyonları marifeti ile kamulaştırma/irtifak bedelleri 

tespit edilecek ve hak sahipleri ile anlaşma sağlanması durumunda bu kamulaştırma 

bedelleri hak sahiplerine ödenecektir. İrtifak alanlarının tesisi aşamasında alanların 

hesaplanması aşağıdaki formüller kullanılarak gerçekleştirilmektedir. 

Direk yerlerinin dışındaki, tel altında kalan araziler Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri 

Yönetmeliğinde tanımlanan yatay ve düşey mesafeler korunmak şartı ile hak sahipleri 

tarafından kullanılmaya devam edilebilecektir.Gerek mülkiyet hakkı ve gerekse irtifak 

hakkı alınacak alanların yaklaşık yüzölçümü, Tablo III.6.1.’de verilmiştir. 

Tablo III.6.1. Hat Boyunca Mülkiyet Hakkı ve İrtifak Hakkı Alınacak Alanların Yaklaşık Yüzölçümü 

Ünite 

Kamulaştırıl 

acak veya 

İzin 

Alınacak 

Alan 

Tarım 

Alanına 

İsabet Eden 

Direk Sayısı 

Orman 

Alanına 

İsabet Eden 


12 

Mera Alanına 

İsabet Eden 


Toplam 


Taşıyıcı Direkler 200 m 2 73 199 33 305 61.000 m 2 

Durdurucu Direkler 400 m 2 14 26 5 45 18.000 m 2 

Mülkiyet Hakkı için Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alan 79.000 m 2 

İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak Alan (107000 m x 50 m-79.000) 5.271.000 m 2 

Kaynak: Güzergah Planından Yaklaşık Olarak Çıkartılmıştır. 

Alan 

(m 2 )



Proje bölgesinde, güzergahın hattın her iki yanından 25’er m olmak üzere toplam 50 

m genişliğinde koridor, irtifak hakkı tesis edilecek alan olarak hesaplanmıştır. Mera alnları 

hariç bu koridor esas alınarak irtifak hakkı için kamulaştırılacak veya izin alınacak alan 

yaklaşık 5.271.000 m²’dir. Direk ayaklarının isabet ettiği yerlerde ise her direk tipi için 

yukarıdaki tabloda belirtilen alanlar, mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak veya izinler 

alınacak olup, bu alanların toplamı da 79.000 m² olarak hesaplanmıştır. 

Proje kapsamında inşa edilecek EİH’nin Arazi Mülkiyet Durumunu ve Arazi Kullanım 

Kabiliyet Sınıfları’na göre dağılımı Tablo IV.2.4.1’de verilmiştir. Buna göre, yaklaşık 225 

direk orman sayılan alanlar, 87 adet direk tarım alanlarında 38 adet direk ise mera 

alanları içerisinde inşa edilecektir. Projenin Tarım ve Mera alanlarında tesis edilen 

kısmının, tel altları Elektrik Kuvvetli Akımlar Tesisleri Yönetmeliğinde belirtilen yaklaşım 

mesafelerine uyulmak koşuluyla kullanılabilecektir. 

III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED Sürecinden Sonra Alınacak İzinler) 

Proje kapsamında güzergah içerisinde yer alan tarım alanlarının, tarım dışı amaçla 

kullanılması için, 19.07.2005 tarih ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 

yürürlüğe giren 5403 sayılı’ Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununun 13. maddesi 

gereğince Artvin ve Ardahan İl Toprak Koruma Kurullarına müracaat edilerek Tarım Dışı 

Amaçlı Arazi Kullanım İzni alınacak, ayrıca aynı kanunun 12. maddesi ve kanuna ait 

yönetmeliğin 12. maddesi gereğince ilgili tarım alanlarında İl Tarım Müdürlüklerince 

hazırlanacak etüt raporu ve Toprak Koruma Kurullarının belirteceği hususlar 

doğrultusunda toprak koruma projesi hazırlatırılarak gerekli tedbirler alınacaktır. 

Orman alanları için 6831 Sayılı Orman Kanunun, 5192 sayılı kanunla değişik, 17/3 

maddesi gereği ‘’Orman İzni’’, Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü ile Artvin Orman Bölge 

Müdürlüğü’nden alınacaktır. Bununla birlikte orman alanları için kamulaştırma yapılması 

söz konusu olmayacaktır. 

Mera alanlarının kullanımı için 28.02.1998 tarih ve 23272 sayılı Resmi Gazetede 

yayınlanarak yürürlüğe giren 4342 sayılı Mera Kanunu’nun 14. maddesi 1. fıkrası (ğ) 

bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu mera alanlarının tahsis 

amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin ve Ardahan Valiliklerine (Valilik Mera Komisyonuna) 

müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. 

Güzergah üzerinde bulunan HES projelerine ait regulatör, iletim kanalı, yükleme 

havuzu, cebri boru ve santral binası gibi tesisler üzerinden geçilirken HES projelerinin 

olumsuz yönde etkilenmemsi için gerekli önlemler alınacak olup, bu alanlar için DSİ 24. ve 

26. Bölge Müdürlüklerinin görüşü alınacaktır. 

III.8. Proje ile İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve 

İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu 

Proje kapsamında yapılacak işlere ait zamanlama tablosu Tablo III.3.1’de verilmiştir. 

Bu tabloya göre projenin ÇED ve Etüt-Proje ile ilgili işlemleri devam etmektedir. Diğer 

işlere ait süreçler bu iki işlemin tamamlanmasının ardından gerçekleştirilecektir. 

Proje kapsamında; 

� Güzergah belirleme, 

� Seçilen güzergah üzerinden kamu-kurum ve kuruluşlarla yazışmalar, 

� ÇED sürecinin başlatılması, 

13



� ÇED sürecinde güzergah ve yakın çevresi ile ilgili haritaların temini ve 

haritalamaçalışmaları, 

İşlemleri gerçekleştirilmiştir. 

III.9. Diğer Hususlar 

Bu bölümde belirtilecek başka herhangi bir husus bulunmamaktadır. 

14



BÖLÜM IV 

PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN 

BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ 

MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN 

AÇIKLANMASI 

15



BÖLÜM IV: PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN 

İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI(*) 

(*) Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri verilirken etki alanı 

dikkate alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibarı ile açıklanırken, ilgili kamu 

kurum ve kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üniversitelerden veya benzeri 

diğer kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan ve kaynaktan alındığı 

raporun notlar bölümünde belirtilir veya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje 

sahibince kendi araştırmalarına dayalı bilgiler verilmek istenirse, bunlardan kamu 

kurum ve kuruluşların yetkileri altında olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlardan bu 

bilgilerin doğruluğunu belirten birer belge alınarak rapora eklenir. 

IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre 

Belirlendiği Açıklanmalı ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilmeli) 

Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi için projeden kaynaklanan çevresel, 

ekonomik ve sosyal boyutlardaki etkilerin bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu 

etkilerin bazıları doğrudan, bazıları ise dolaylı etkilerdir. Proje etki alanı; flora, fauna, gürültü, 

EMA, tarım alanları, orman, yerleşim yerleri vb. göz önüne alınarak seçilmiştir. 

EİH kapsamında yapılan tüm çalışmalar sırasında inşaat çalışmaları, özellikle direklerin 

kurulacağı alanlarda yoğunlaşacak ve öncelikle direklerin kurulacağı alanlarda arazi kullanım 

şekli kısmen değişecektir. Ayrıca güzergah boyunca, bu çalışmaların son aşaması olan tel 

çekme işlemleri sırasında yaklaşık 50 m genişliğindeki koridorda kısa süreli etkiler söz 

konusu olacaktır. 

Özellikle tarım alanlarındaki arazilere direklerin kurulmasından sonra tarım aktivitesinin 

sürdürülmesinde bir sakınca olmayacağı için işletme döneminde arazi kullanımında önemli 

bir değişiklik olmayacaktır. 

EİH inşaat çalışmalarının son aşaması olan tel çekme işlemleri sırasında ise yaklaşık 

50 m genişliğindeki koridorda özellikle ormanlık sahalarda yapılacak tıraşlamalardan kaynaklı 

çevresel etki söz konusu olacaktır. 

İşletme aşamasında ise en önemli etki görsel etki olacaktır. 

Dolayısıyla projenin inşaat ve işletme aşamaları göz önüne alındığında, uzun ve kısa 

dönemli olmak üzere iki ayrı nitelikte etki söz konusudur. İnşaat aşamasındaki etkiler geçici 

etkiler olup, kısa sürelidirler. Bu etkilere ait bilgiler ve alınacak önlemlerle ilgili detay bilgiler 

Bölüm V’te verilmiştir. 

Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında yapılacak çalışmalardan 

kaynaklanacak toz, gürültü vb. etkiler kısa vadeli ve geçici olacaktır. Arazi hazırlama ve 

inşaat aşamasında çevresel etki alanı; yapılan toz ve gürültü hesaplamaları dikkate alınarak, 

EİH merkez olmak üzere hattın her iki yanından 50’şer metre olmak üzere toplam 100 metre 

genişliğindeki bir koridor belirlenmiştir. 

İşletme aşamasındaki etkiler ise uzun süreli etkiler olup, işletme aşamasında çevresel 

etki alanı; EMA ve gürültü değerleri dikkate alınarak, EİH’nin sağından ve solundan 50 m 

olmak üzere toplam 100 m’lik bir koridor öngörülmüştür. 

ÇED inceleme alanı olarak, güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere 

toplam 5 km genişliğinde bir koridor esas alınmıştır. Koridorun bu kadar geniş tutulmasının 

sebebi; kesin güzergah çalışmalarında ve projenin tatbikatında arazide karşılaşılacak 

sorunlara (heyelan, vb.) çözüm bulmaktır. 

15



Proje güzergahını gösteren 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita, 1/25.000 ölçekli proje 

güzergahı arazi mülkiyet durumu ve arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası, 1/25.000 ölçekli 

topoğrafik harita üzerinde orman mesçere haritası ve 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita 

üzerinde proje güzergahı jeoloji haritası eklerde verilmiştir (Bkz. Ek-2, Ek-3, Ek-4 ve Ek-5). 

IV.2. Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı 

IV.2.1. Hat Güzergahının Jeolojik Özellikleri (Tektonik Hareketler, Topografik 

Özellikler, Mineral Kaynaklar, Heyelan, Benzersiz Oluşumlar, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi 

vb. 1/25.000’lik Jeoloji Haritası ve Kesitler) 

Ardahan 

Genel Jeoloji 

İnceleme alanı Doğu Pontid tektonik ünitesinin kuzeydoğusunda yer alır. Bu tektonik ünite 

Kars-Ardahan Platosu’nu oluşturan lavlar daha çok eksojen türde olup, domlardan ve çatlak 

püskürmelerinden kaynaklanmıştır. Bu tip püskürmeler, küçük göl havzalarıyla birlikte, daha 

çok düz morfolojilerde yer almıştır. Üst bölümün en yaşlı lavları 1,8 milyon yıl ve daha 

gençtir. Bölgede elde edilen veriler, güney kuşaktaki kalkalen etkinliğin sona erdiği Geç 

Miyosen’den sonra, kuzeyde kalkalen etkinliğin başladığını göstermektedir. 

Ardahan bölgesindeki volkanik etkinliğin başlangıcı olan Üst Miyosen-Pliyosen‘de 

piroklastik+lav yerleşimi yaygın olarak önemli bir volkanik evre oluştururken, daha sonraki 

evrenin (Pleyistosen- 1.8 my.) ürünleri, daha çok lav akıntılarından meydana gelmiştir. 

Yörenin ikinci evre volkanik ürünleri, tipik olarak kalkalen kompozisyonda olup, ortalama 

olarak güney kuşaktakilerden daha düşük K2O içeriğine sahiptirler. Güneyde oluşan kıtasal 

çarpışma, Arap levhası kenarının kıvrımlanmasına yol açmıştır. Tipik bir sodik-alkalen etkinlik 

tarafından izlenen güney kuşaktaki kalkalen volkanizmanın bitimi ve andezitik volkanik 

cephenin kuzeye doğru göçü sonucunda, yöre volkanizmasında önemli bir unsur olan, ikinci 

evre andezitik volkanizma etkili olmaya başlamıştır. Doğu Anadolu’nun genç volkanizmasının 

kökeni ile ilgili görüşlerde bulunmaktadır. İnnocenti ve diğerleri (1976, 1980, 1982 ) Van Gölü 

kuzeyindeki volkanitlerin kökenini, Neojen boyunca Arabistan levhasının Anadolu-İran 

levhasının altında itilmesi sonucu açılan çatlaklardan türemeye bağlarken; Tokel (1984) 

Doğu Anadolu’daki volkanizmanın yitim kökenli olamayacağını belirterek, volkanizmayı 

riftleşme ve buna bağlı manto yükseliminin oluşturduğunu savunmuştur. Şengör ve Kidd 

(1979), Savcı (1980), Şaroğlu ve diğerleri (1980) ise Doğu Anadolu’da Orta Miyosen’den bu 

yana süregelen sıkışma nedeniyle kalınlaşan kabuğun kısmi ergimesiyle volkanizmanın 

oluştuğunu belirtmiştir. 

Ardahan bölgesindeki volkanizmaya ait Posof Volkanitleri ve Gümüşkavak Bazaltı alkalen bir 

kompozisyon gösterirken, ikinci evreye ait Ardahan Andeziti ve Ulgartepe Andezitinde 

kalkalen bir kompozisyon görülmektedir. Bu da alkalen olarak başlayıp, kalkalen bir 

kompozisyonda devam ettiğini göstermektedir. Ayrıca bölgede yapılan çalışmalardaki 

jeokimya verilerine bakıldığında; yöreye yerleşen volkanizmanın, hibritik bir magmanın ürünü 

olduğu bilinmektedir. Bu durumda yükselen magmanın bir süre kabukta bekleyerek kirlendiği 

ve yöreye daha sonra yerleştiği düşünülmelidir. 

Sonuç olarak yöredeki volkanizmanın, Orta Miyosen’den beri süre gelen sıkışma rejimi 

sonucunda kalınlaşan kıta kabuğu içinde, mantonun yükselimiyle oluştuğu ve böylece mantokabuk 

ilişkisinin ortaya çıktığı düşünülmektedir. 

16



Artvin 

Anadolu’nun tektonik birliklerinden Pontidlerin doğu bölümünde yer alan Artvin ili sınırları 

içinde Paleozoyik’ten günümüze kadar değişik zamanlarda oluşmuş metamorfik, intrüzif, 

volkanik ve sedimanter kayalar yüzeylenir. 

Bölgenin en eski kayaları; Artvin-Yusufeli arasında, Çoruh Nehri vadisi boyunca ortaya çıkan 

gnays, mikaşist ve amfibollü gnayslardan oluşan metamorfik topluluk ile gabro ve 

diyabazlarla temsil edilen yan kayayı kesen, değişik evreli, granitik, tonalitik, diyoritik, dasitik, 

diyabazik karakterli dayk ve damarların oluşturduğu bir magmatik kompleks ve Artvin 

güneydoğusundaki granodiyoritlerdir. 

Doğu Pontidlerin güney kesiminde gelişmiş kuzeye bindirmeli yapılar arasında bağımsız 

tektonik dilimler halinde yüzeye çıkan bu eski temellerden granodiyoritler; güneyde Çoruh 

vadisinde düşük dereceli metamorfizma etkileri taşıyan çakıl taşı, kumtaşı bazik volkanik ve 

çört katkılı silttaşından oluşan, Liyas (Alt Jura) yaşlı meta çökeller tarafından kuşkulu bir 

uyumsuzlukla üstlenir. 

Kuzeyde tektonik yontulma nedeniyle tabanı gözlenemeyen metamorfizma geçirmemiş sığ 

denizel çakıl taşı, kumtaşı ve silttaşları belirli zonlarda yoğunlaşmış bitki kalıntılıdır. Yer yer 

granit, dasit ve diyabaz damarları ile kesilmiş meta çökeller üste doğru piroklastik ve çört 

arakatkılı spilit ve bazaltlara geçer. Yersel yastık yapılı siyahımsı koyu yeşil renkli volkanik 

kayalar Liyas-Dogger (Orta Jura) yaşlı bir yay magmatizmasının kalkalkalen-toleyitik 

karakterli ürünleri olarak kabul edilir. 

Orta Jura sonlarında bölge yükselerek kara durumuna geçmiştir. Üst Jura istifi bu 

karasallaşmaya ve hızlı aşınma-taşınmaya işaret eden bol volkanik kaya, çört daha az 

granitoyid, dasit, diyabaz, gabro, kireçtaşı ve metamorfik kaya parçalarından yapılmış, 

kırmızı-gri renkli, yelpaze deltası karakterli, karasal çakıl taşları ile volkanik kayalar üzerinde 

uyumsuz olarak oturur. 

Transgresif özellikli bu istifte, üste doğru, Üst Jura ve Alt Kretase yaşlı, sığ denizel kireçtaşı 

resiflerine geçilir. İstifin üst bölümünde yersel kumtaşı ve epiklastik ara katkılı lav ve 

piroklastikler bulunur. 

Alt Kretase sonlarında yeni bir yükselim geçiren bölgede Üst Jura-Alt Kretase kayaları 

Turoniyen yaşlı, kızıl renkli, karasal-sığ denizel çakıl taşı, kumlu-killi kireçtaşı mercekli 

kumtaşı ile başlayan Üst Kretase istifi tarafından transgresif olarak örtülür. 

Bölgenin kuzey bölümünde (Yusufeli-Artvin çizgisinin kuzeyi) Turoniyen-Koniyasiyen- 

Santoniyen evrelerinde gelişen ada yayı volkanizmasının ürünü, yaygın andezit, bazaltik 

andezit, bazalt, spilitik bazalt lav ve volkanoklastiklerinin çökellerle ardalanması sonucu, 

Doğu Pontidlerde geniş alanlar kaplayan, kalın volkano-tortul istif oluşur. 

Volkanizmanın asidik karakterli son evresinde, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bilinen sülfit 

cevherleri ile sıkı ilişkili dasitler, riyodasitler ve granitoyitik kayalar irili-ufaklı domlar veya 

subvolkanik damarlar şeklinde volkano tortullar içine sokulmuştur. 

Volkanik ve volkano-tortul kayalar Kampaniyen-Paleosen yaşlı bir çökel istifle üstlenir. 

Tabanda bol volkanik çakıllı konglomera ve epiklastik kumtaşları ile başlayan bu istifte 

türbiditik yapılı epiklastik kumtaşı, silttaşı, marn ardalanmasına ve mikrotürbidit yapılı ince 

kumtaşı, kil taşı, kalsitürbidit ara katkılı, ince tabakalı, sık kayma kıvrımcıklı, killi mikritlere 

geçilir. 

17



Çökel istifin üst seviyelerinde yer alan kırmızı renkli çamur taşları üzerine Alt Eosen yaşta 

yeşilimsi gri, sarı renkli çakıl taşı, kumtaşı ve kil taşları açısal uyumsuzlukla gelir. Bu karasalsığ 

denizel fasiyesleri geçişli olarak izleyen volkaniklastiklerle ardalanmalı bazaltik-andezitik, 

dasitik lavların oluşturduğu üst volkano-tortul istif ise Orta Eosen yaşındadır. 

Çok sayıda tektono-stratigrafi birimine ayrılan bölgenin, Üst Kretase yay volkanizmasının 

daha az etkin olduğu, güney bölümünde, volkanik katkılı Turoniyen-Santoniyen birimleri 

üzerine ince bir kırıntılı seviyesi ile gelen Kampaniyen-Orta Paleosen yaşlı sığ denizel 

kireçtaşları Orta-Üst Paleosen yaşlı silttaşı ve marnlara geçer. 

Bunları uyumsuz olarak üstleyen Eosen yaşlı sığ denizel çökeller ve volkanitler Oligo- 

Miyosen’in kalın çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kireçtaşı ve kil taşları ile yine uyumsuz olarak 

üstlenir. Yer yer jips veya linyit mercekleri kapsayan bu birimler de, Üst Miyosen andezit, 

bazalt, aglomera ve tüfleri ile örtülür. 

Stratigrafi 

Kızılkaya Formasyonu 

Gri-beyaz ve gri-sarımsı renkli dasit-riyodasit karakterli lav ve piroklastlardan oluşur. Lavlarda 

yer yer kolonlu yapılar ve yer yer de akıntılı yapılar gözlenir. Hidrotermal gerilimler sonucu 

sülfürlü mineralizasyon oluşumları ve buna bağlı yan kayaçlarda yer yer hidrotermal 

ayrışmalar (silisleşme, serisitleşme ve killeşme) mevcuttur. Formasyon kalınlığı yaklaşık 400 

m kadardır. Birimin yaşı göreceli olarak Santoniyen- Kampaniyen olarak belirlenmiştir. 

Çağlayan Formasyonu 

Formasyon genellikle gri-yeşil renkli andezit bazalt, bazalt lav ve piroklastları ile ara tabakalı 

olarak bulunan kırmızı- bordo renkli çamur taşı, gri renkl marn ve kumtaşlarından oluşur. 

Formasyon içindeki tabakalarda güney dokanaktaki bindirmenin etkisiyle gelişmiş, dalgalı 

kıvrım yapıları görülür. Bazaltlarda yastık lav yapıları gelişmiştir. 

Formasyonun yaşı içerisindeki fosil türleri doğrultusunda Kampaniyen-Maestrihtiyen olarak 

belirlenmiştir. 

Bakırköy Formasyonu 

Artvin ili Bakırköy yöresinde izlenen Maestrihtiyen-Paleosen yaşlı türbiditik kalkerli bir istiftir. 

Formasyonun kalınlığı yaklaşık 200 m olup, genellikle killi kireçtaşı, marn, şeyl ve az oranda 

da kumtaşlarından oluşmuştur. Birimin yaşı içerdiği fosil türlerine göre Maestrihtiyen- 

Paleosen olarak belirlenmiştir. 

Kaçkar Granodiyoritleri 

Kaçkar Granodiyoritleri farklı mağmasal evrelerde Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı volkanotortul 

istiflere sokulum yapmıştır. Jura-Üst Kretase’de yerleşmişlerdir. 

Kabaköy Formasyonu 

Eosen yaşlı andezit karakterli volkano-tortul birimdir. Çağlayan formasyonu üzerine 

transgresif diskordans olarak gelir. Formasyon, kırmızı bir çimento matriksi ile tutturulmuş iri 

18



çakıllı konglomera seviyesi ile başlar. Çakıllar çoğunlukla bazalt, dasit ve granitten oluşur. Bu 

seviyenin üzerine kumtaşı ve bol nummulitli kireçtaşı gelir. 20-30 m kalınlık gösteren bu 

taban seviyesi üzerinde kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve marn ara tabakalı andezit lav ve 

piroklastları yer alır. 

Alüvyonlar 

Kaçkar Dağlarının kuzey eteklerinde Hopa ve Kasibre Çayı vadilerinde, güneyde ise KD-GB 

yönünde Karadeniz’e akan Çoruh Nehri vadisinin genişlediği düzlük alanlarda kum ve çakıl 

yığınlarından oluşan güncel oluşuklardır. 

Doğal Afet Durumu 

Depremsellik 

Proje güzergahı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem 

Araştırma Dairesi “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası” verilerine göre geçtiği illere bağlı 

olarak 3. ve 4. derece deprem bölgesi içinde yer almaktadır. EİH’nin Depremsellilk Haritası 

Şekil III.1.3.1’de acil eylem planı ise Ek-11’de verilmiştir. 

Artvin 

İnceleme alanı Doğu Pontid tektonik birliği içerisinde yer alır. Etüt sahasındaki kayaç birimleri 

Alp Orojenezinin etkisi altında kalmıştır. Bu Orojenik faaliyetlere bağlı olarak Üst Kimmerik, 

Anadolu, Pireneik ve Attik fazları etkili olmuştur. Adı geçen dağ oluşum hareketleri 

sonucunda yörede; uyumsuzluklar (diskordanslar), kıvrımlı ve kırıklı yapılar, blok faylanmalar 

ve bindirmeler (ters faylar) oluşmuştur. Paleozoyik ile Jura, Jura ile Üst Kretase, Paleosen ile 

Eosen, Eosen ile Miyosen, Miyosen ile Pliyosen arasında diskordans ( uyumsuzluk ) vardır. 

İnceleme sahasında etkili olan Alp Orojenezi nedeniyle, kıvrım ve kırık tektoniği iyi 

gelişmiştir. Sahada kıvrımlı yapılar Paleosen yaşlı flişlerde ve Eosen yaşlı volkano-tortul 

kayaçlarda belirgin olarak izlenmektedir. Yine aynı kuvvetlerin etkisiyle formasyonlar kırılmış 

ve faylanmışlardır. İnceleme alanında bazı yörelerde izlenen bindirmeler ( düşük eğimli ters 

faylar ) bölgenin bir sıkışma etkisi altında kaldığını göstermektedir. 

Çalışma alanında gözlenen bindirmeler; Artvin ili kuzeyi ile güneyinden geçen ve Yusufeli 

ilçesi doğusundan Morkaya ‘ya ulaşan bindirme, Ardanuç ilçesinden GB ‘ye doğru Yusufeli, 

Demirkent ve Morkaya ‘ya ulaşan bindirme, Şavşat ilçesi GB’ ya doğru Yusufeli-Kılıçkaya 

güneyine uzanan büyük bindirmeler şeklinde olup doğrultuları genellikle KB-GB dir. Etüt 

alanında kırılmaların daha çok yaygın olduğu hemen her tür kayaçta kırık ve çatlakların 

gelişmesi ile belirgindir. Bu kırık ve çatlakların genel doğrultusu KB-GD ve D-B dır. Ayrıca 

daha az olarak KD-GB ve K-G doğrultusunda gelişmiş kırıklar da izlenmektedir. 

Sahada mevcut tüm cevherli damarlar genellikle KB-GD ve daha az olarak KD-GB ile D-B 

yönündeki kırıklarda gelişmişlerdir. (YILMAZ ve Diğ.-1992 ) 

Tabakalaşmalar tortul kayaçlarda ve özellikle flişlerde belirgindir. Bunların doğrultu ve 

eğimleri belli yönlerle sınırlı değildir. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse; doğrultuların 

KB-GD ve KD-GB yönlerinde, eğimlerin ise 20–60 derece arasında K-G yönünde olduğu 

söylenebilir. 

19



Ardahan 

Ardahan ve yöresi Pontus ve Toros orojenik kuşaklarının birbirlerine yaklaştığı bir zonda yer 

almaktadır. Bölgedeki Orta Eosen yaşlı denizel kırıntılılar, daha önce çökelmiş Üst Paleosen- 

Alt Eosen kayaları üzerine açısal uyumsuzlukla gelmektedir. Bu denizel kırıntılılar arasında 

ve yoğun olarak üst düzeylerinde tüf, aglomera bazalt lavı ve andezit lavı yer almaktadır. 

Bölge Oligosen ve sonrasında karasallaşmaya başlamıştır. Bu devrede Güney Anadolu’daki 

Alt Miyosen denizel transgresyonu sırasında Kars Platosu yükselmeye başlamıştır. Plato, 

Oligosen ve sonrasında çoğunlukla düşey bir tektonikle yer yer alçalarak, çukurluklar molas 

çökelleriyle dolmuş ve böylece büyük basenler oluşmuştur. Pontus dağlarının güney 

kenarında, önceden var olan yapılar boyunca oluşan yükselim, şiddetli orta Miyosen 

kıvrımlanması tarafından gerçekleşmiştir. 

Bu önemli tektonik faz sırasında Doğu Anadolu’da birçok dağ arası havza oluşmuş ve Üst 

Miyosen’de bu havzalar değişen oranlarda volkanik ürünlerinde bulunduğu göl ve akarsu 

çökelleri tarafından doldurulmuştur. Böylece Kars baseni volkanitleri, oldukça az çökel 

içerikleriyle kendini belli etmektedir. Bunların üzerine gelen volkanitler yaklaşık 500-1000 m. 

kalınlıktadır. Bu dizilimin alt kısımlarında volkano-tortullarla ara tabakalı piroklastikler 

egemendir. Üste doğru lavlar ve özellikle domlar hakim olup, tüf ve aglomeralar talidir. 

Karaköse ve diğerlerinin (1994) bölgede yaptığı çalışmada, Ardahan ve yakın çevresinde 

saptanan faylar, kuzeybatı-güneydoğu (KB-GD) ve kuzeydoğu-güneybatı (KD-GB) yönlü 

gidişler olup birbirlerini 80° ile 110° arasında değişen açılarla kesmektedir. Ayrıca bu faylarla 

dar açı yapan ikincil faylarda bulunmaktadır. Bu fayların büyük bir bölümü doğrultu atımlıdır. 

Bunlardan KD-GB yönlü olanların sol yanal atımlı, KB-GD yönlü olanların ise, sağ yanal 

atımlı olma olasılıklarının yüksek olduğu düşünülmektedir. KD-GB yönlü fayların doğrultuları 

genellikle K 60-75 D arasında değişmektedir. Kuzeybatıda yer alan KD-GB yönlü faylar 

boyunca çok sayıda heyelan, ötelenmiş yan dere ve soğuk su kaynağı yer almaktadır. Söz 

konusu fayların bu özelliği, bunların diri fay olabileceği kuşkusunu arttırmaktadır. KB-GD 

yönlü fayların doğrultuları da genellikle K 60-70 B arasında değişmektedir. 

Şekil III.1.3.1. Artvin-Ardahan İli Depremsellik Haritası Kaynak: www.deprem.gov.tr 

20 

Enerji İletim Hattı



Proje alanı, Bayındırlık ve İskân Bakanlığının “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası”na göre 

deprem riski açısından Artvin ili Merkez ve Borçka ilçeleri IV. derece, Artvin ili Ardanuç ve 

Şavşat ilçeleri ile Ardahan İli Posof ilçesi ise III. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. 

Artvin ve Ardahan İli’nin depremsellik haritası Şekil III.1.3.1.’de verilmiştir. 

Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmaları; T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığının 

02.07.1998 tarih ve 23390 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Deprem 

Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik“ hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. 

IV.2.2. Hat Güzergahındaki Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik 

Özellikleri (Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri, 

Halen Mevcut ve Planlanan Kullanımı) 

Artvin İli: 

Jeotermal Kaynaklar: 

Jeotermal alanlar ağırlıklı olarak Artvin’in Merkez, Borçka ve Şavşat ilçelerinde ve 

köylerinde yer almaktadır. Tablo IV.2.2.1’de Artvin’de başlıca jeotermal kaynakların 

bulunduğu yerler verilmiştir. 

Tablo IV.2.2.1 Artvin’de Termal Kaynakların Bulunduğu Yerler 

TERMAL KAYNAĞIN BULUNDUĞU YER 

İLÇELER KÖYLER 

ARTVİN MERKEZ Kafkasör 

ARTVİN MERKEZ Genya Yaylası 

ARTVİN MERKEZ Zeytinlik Sant Mevkii 

ARDANUÇ Güneş Köyü 

ARDANUÇ Ballı Köyü 

ARDANUÇ Bulanık Köyü 

ARDANUÇ Tepedüzü Köyü 

ARDANUÇ Torbalı Köyü 

ARDANUÇ Sakarya Köyü 

ARDANUÇ Kapı Köyü 

BORÇKA Karşı Köyü 

BORÇKA Balcı Köyü 

BORÇKA Otingo Köyü 

ŞAVŞAT Maden Köyü 

ŞAVŞAT Çermik Köyü Goriyet Mevkii 

ŞAVŞAT Kocabeyi Köyü Laşet Mevkii 

ŞAVŞAT Meşeli Köyü Agara Mevkii 

ŞAVŞAT Cirit Düzü Köyü Beşelet Mevkii 

ŞAVŞAT Yavuz Köyü Cerma Mevkii 

ŞAVŞAT Ilıca Köyü Sakat Mevkii 

ŞAVŞAT Ilıca Köyü Karapınar Mevkii 

ŞAVŞAT Veli Köyü Çiçenet Mevkii 

ŞAVŞAT Karaağaç Köyü Civlik Mevkii 

ŞAVŞAT Tepe Köyü Jejeta Mevkii 

ŞAVŞAT Şen Köyü Kargabazar Mevkii 

ŞAVŞAT Kirazlı Köyü Köprü Mevkii 

ŞAVŞAT Çamlıca Köyü Handeresi Mevkii 

Kaynak: Artvin İl Gelişim Planı ( İl Sağlık Müdürlüğü) 

21



Artvin ilinde yer alan faaliyette olan kaplıcalar ( Çermik) şunlardır: 

� Ardanuç Merkez Ballıca Gülüca kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır, Sıcak su 

� Borçka Merkez Balcı Otinga Kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır, Sıcak su 

� Şavşat Veliköy Ilıca Çinal Kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır; Sıcak su 

� Şavşat Veliköy Çoraklı Ç.Boğazı Kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır, Sıcak su 

Artvin ili ve yöresinde jeotermal kaynakların geliştirilmesi ve yöreye kazandırılması 

gündeme gelmiştir. Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı (DOKA) , Artvin Valiliği ile birlikte ortak 

yapılan çalışmalarda, tespit edilen bölgelerde jeotermal kaynakların geliştirilmesine ait birçok 

ön çalışma yapılmış olup, yazılan raporlar ve önerilerin bir kısmı kamuoyuna sunulmuştur. 

Böylece, birçok farklı kullanım alanına sahip jeotermalin kullanımının yaygınlaştırılması bölge 

ekonomisine katkı sağlanması hedeflenmektedir. 

Yeraltı suları: 

Artvin ili sınırları içerisinde çok sayıda yeraltı su kaynağı bulunmaktadır. Özelikle ilin 

kuzey kesimlerinde yeraltı su kaynakları yoğunlaşırken, güneyine inildikçe ( Ardanuç yöresi 

dâhil olmak üzere) yeraltı su kaynak sayıları azalmaktadır. Bu kaynakların devamlı olarak 

debi ölçümü yapılmamaktadır. 

Sığ Kuyular: İlde bulunan yerleşim birimlerini su ihtiyacını karşılamak üzere 

kullanılmakta olup, derinlikleri 4–12 metre arasında değişmektedir. Bu kuyuların verimleri 5– 

77 L/sn aralığında değişmektedir. 

Derin Kuyular: DSİ ve İller Bankası tarafından Çoruh Nehri üzerinde su sondaj 

kuyuları açılmıştır. Belirtilen kuyulardan Borçka’da 1 tane ve Artvin’de 3 adet bulunmaktadır. 

Bu sondaj kuyuların derinliği 24–48 metre arasında değişmekte olup, verimlilikleri 36–61 L/sn 

arasında değişmektedir. 

Akiferler: Çoruh Nehri’nde yalnızca Artvin ve Borçka ilçesinde su kuyuları açılmıştır 

fakat bu kuyular yapısal açıdan aşırı miktarda silt içermektedir, bu yüzden iyi kalitede bir 

akifer olarak tanımlanmamıştır. 

Ardahan İli- Posof İlçesi: 

Jeotermal Kaynaklar: 

Ardahan Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2008 yılı İl Çevre 

Durum Raporu’na dayanılarak, Ardahan ili içerisinde yer alan Posof ilçesinde herhangi bir 

jeotermal kaynağına rastlanılmadığı ifade edilmektedir. 

Yeraltı Suları: 

Posof havzası, iklim özellikleri dikkate alındığında, doğal bitki örtüsü ve topoğrafik 

konumu nedeniyle yeraltı suları oluşumu için uygun şartlar taşımaktadır.( Ardahan Valiliği İl 

Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2008 yılı İl Çevre Durum Raporu esas 

alınmıştır). Posof Havzası maksimum yağışlarını Mayıs ve Haziran ayında almaktadır ve 

yeraltı suları bu zaman dilimi içerisinde alınan yağışlar ile beslenmektedir. 

Havzada yeraltı suyu potansiyelinin en fazla olduğu alanlar, Türkgözü, Binbaşıeminbey 

ve Gürarmut köyleri çevresindeki alanlarda eğimin az olması nedeniyle, yeraltı suları yüzeye 

22



yakın olduğu tespit edilmiştir. Fakat havzanın ve alanların yapısal özelliklerinden dolayı 

yeraltı sularını beslememektedir. 

Jeotermal ve yeraltı suları kaynakları, EİH proje yapım alanın içerisinde yer 

almamaktadır. Bu kaynaklara ilişkin raporlarda herhangi bir debi akım miktarı verisi 

bulunmamaktadır. 

IV.2.3. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut ve Planlanan Kullanımı, 

(İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri İstihsali, 

Su Yolu Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı 

Kullanımları, Diğer Kullanımlar) 

Artvin İli ve Yöresi – Ardahan İli Posof İlçesi: 

Artvin İlinde toplam 31 adet akarsu,17 adet göl bulunmakla birlikte yapımı devam 

etmekte olan 4 adet baraj gölü bulunmaktadır. 

Posof İlçesi sınırları içerisinde yer alan ve Posof Havzasını besleyen tek su kaynağı 

Posof Çayıdır. Ardahan ili sınırları içindeki uzunluğu 19 km’dir. 

Akarsular: 

Proje için belirlenen güzergâh’ta, debisi yüksek olan akarsular yer almamaktadır. 

TabloIV.2.3.1 Artvin İli ve Yöresi-Ardahan İli Posof İlçesi akarsularının akım miktarı 

Artvin İli ve Yöresi: 

Göller: 

Yerüstü suyu Akım miktarı (Q100) m 3 /sn 

Barhal Çayı 285,6 

Berta (Ortaköy) Deresi 53 

Chala Deresi 126,9 

Çoruh Nehri 847,5 

Deviskel Deresi 230 

Karçal Çayı - 

Maden (Hod Deresi) 36 

Mansurat Deresi 86,1 

Meydancık Çayı 113,2 

Murgul Deresi - 

Oltu Çayı 635 

Sarı budak Deresi - 

Şavşat Çayı-Tigrat Deresi 109 

Tortum Çayı 316 

Veli köy Deresi 66,9 

Kaynak: D.S.İ Çoruh Projeleri 26.Bölge Müdürlüğü 

Artvin ili sınırları içerisinde ufak ve çok sayıda göl bulunmaktadır. Bu göllerin çoğu 

buzul vadi diplerinde oluşmuştur ve “Karagöl” adıyla adlandırılırlar. Bu göllerin önleri moren 

yığınlarıyla doludur ve derindir. “Karagöl” adı ile anılan göller Şavşat ve Borçka yöresinde 

yoğunlaşmıştır. 

23



Borçka Karagöl: 

Borçka ilçesine 27 km uzaklıkta olup, yağış ve yüksek nem nedeniyle yağmur ormanı 

eko sistemi görülür. Zengin bitki örtüsü yanı sıra, gür ormanlara sahip olan göl alabalık 

yönünden zengindir. 

Şavşat Karagöl: 

Şavşat İlçesine 25 km uzaklıkta olan göl, üzerinde bulunduğu dağlardan dolayı bu adı 

almıştır. Şavşat Gölü Sahara Karagöl Milli Parkı içinde yer almaktadır. 

Bunların dışında ufak ve dağınık göller olarak, Akgöl, Başkaya Gölü, Büyük Agara 

Gölü, Büyük Hevek Gölü, Kazan Gölleri, Kız Gölü, Kötü Göl, Libler Gölü, Öküz Gölü, Yeşil 

Göller ve Yıldız Gölü gibi küçük göllerde il sınırı içinde yer almaktadır. 

Bütün bunlara ek olarak, proje tarama sahası içinde Borçka Karagöl yer almaktadır. Bu 

göl, projenin başlangıç yeri olan Borçka Barajına yakındır. 

Barajlar: 

Çoruh nehri üzerinde 2adet yapımı bitmiş ve işletmede olan, aynı zamanda 1 adet inşa 

halinde olan baraj bulunmaktadır. 1 adet Kabaca Deresi üzerinde işletmede olan baraj 

bulunmakla beraber, 1 adet Tortum Çayı üzerinde yapımı bitmiş ve faal olan baraj yer 

almaktadır. Bunlar: 

a)İşletmede Olanlar: 

Murgul Barajı: 

Baraj, Kabaca Deresi üzerine kurulmuş olup, asıl amacı pompa istasyonu olarak 

çalışmaktır. Bu barajdan enerji de üretilmektedir ve yıllık enerji üretimi 12 GWh’dır. 

Tortum Barajı: 

Tortum Çayı üzerine kurulmuştur. Gövde dolgu tipi Tabii Göl olmakla birlikte Göl 

hacmi 57,6 hm3’dür. Göl yüksekliği 6,7m olarak belirlenmiştir. Yıllık enerji üretim miktarı 100 

GWh’dır. 

Muratlı Barajı: 

Türkiye-Gürcistan sınırının çok yakınında olup, baraj yeri ile sınır arasındaki mesafe 

yaklaşık 100 m dir. Baraj yeri Muratlı köyünün 2 km membasında, Borçka ilçesinin 17 km 

mansabındadır. Çoruh nehri üzerine kurulmuştur. Taşkın Koruma ve Enerji amacıyla 

kurulmuştur. Gövde Hacmi 1,981 hm3 olup, yüksekliği temelden 46 metre’dir. Yıllık güç 

üretimi 444,12 GWh’dır. 

Borçka Barajı: 

Borçka ilçesine 2,5 km olup, Çoruh nehri üzerine Taşkın koruma ve enerji üretimi için 

kurulmuştur. Gövde hacmi 7,79 hm3 olup, yüksekliği temelden 146 metre olarak 

belirlenmiştir. Yıllık güç üretim miktarı 1039 GWh olarak tespit edilmiştir. 

24



b)İnşa halinde olanlar: 

Deriner Barajı ve HES Tesisi( Artvin): 

Çoruh nehri üzerine kurulması planlanan baraj, Türkiye’nin birinci, Dünya’nın 4. büyük 

barajı olması hedeflenmektedir. Temelden yüksekliği 253 metre, uzunluğu 706 metre olarak 

hesap edilmektedir. Barajın yıllık üreteceği enerji miktarı 118 milyon KWh olarak tahmin 

edilmektedir. 

Proje sahasında yer alan Borçka barajı, elektrik üretiminin başlangıç yeri olmak ile 

beraber, buradan sağlanacak elektrik, kurumumuzca iletimi belirlenen güzergâh boyunca 

sağlanacaktır. 

EİH Güzergahı boyunca herhangi bir sulama, drenaj veya diğer tarla içi geliştirme 

projeleri tespit edilmemiş olup güzergah üzerinde herhangi bir proje bulunması halinde ilgili 

kurumlardan (DSİ, İl Özel İdaresi vb.) gerekli izinler alınacaktır. 

IV.2.4. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın Arazi Kullanım Kabiliyeti 

Sınıflaması, Erozyon, Mera, Çayır, Toprağın Mevcut Kullanım Durumları vb.), (5403 

Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa Göre Gerekli İzinlerin Alınması) 

Artvin İli arazi varlığı incelenecek olursa; ilde orman arazisi olarak nitelendirilen ve 

kereste ile diğer orman ürünleri üretimine elverişli 390.453 ha alan bulunmaktadır. Bu alan 

ilin tüm alanının % 53’üne tekabül etmektedir. İlde deniz kenarından uzaklaştıkça kereste 

üretimine elverişli olmayan, bodur ağaç ve ağaççılar ile çalılardan ibaret olan fundalıklar 

mevcuttur. 

İl içerisinde çayır-meraların yüzölçümü 130.810 ha olup genel alanın %17,7’sine 

tekabül etmektedir. Bu alanın yaklaşık 102000 ha.’ı mera, 28000 ha’ı ise çayır alanlarından 

oluşmaktadır. 

Genel alanın %0,3’ü (2.376 ha) yerleşim ve iskân alanları, 95 ha’ı ise göl ve akarsu 

gibi açık su yüzeyleridir. 

İlde ekili tarım alanları 32.019 ha. olup tüm alanın yaklaşık %4’üne tekabül 

etmektedir. Bu oran Türkiye’de Hakkâri’ den sonra en düşük tarım alanı oranıdır. Tarım 

alanlarının 44.486 ha. Kısmında kuru tarım yapılmaktadır. Sulu tarım yapılan araziler 16.375 

ha. olup %2.2’lik bir orana sahiptir. 8.852 ha. tutan bağ ve bahçeler % 1.2’lik bir oran teşkil 

etmektedir. Çay zeytin ve fındık alanları ilin % 2,7’sini oluşturmaktadır. 

Tablo IV.2.4.1. Artvin İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı 

Arazi kullanma durumu Alan (ha.) % 

Orman ve Fundalıklar 390.453 53.0 

Çayır ve Meralar 130.810 17.7 

Ekili ve Dikili Tarım Alanları 32.019 4.3 

Tarım Dışı Alanlar 180.945 24.8 

Yerleşim ve İskan Alanları 2.376 0.3 

Su Yüzeyleri 95 0.0 

Toplam 736.700 100 

Kaynak: Artvin İl Tarım Müdürlüğü 

Planlanan EİH’nin Artvin ili inceleme alanı içerisinde bulunan toprak grupları 

incelenecek olursa; Artvin ilinde yayılan topraklar altı grupta yer toplanmaktadır. Bunlar, 

25



kahverengi kireçsiz orman toprağı, kırmızı topraklar, sarı podzolik topraklar, yüksek dağ çayır 

toprakları, alüviyal ve koluviyal topraklardır. 

Kahverengi Orman Toprakları: Toprak profili içerisinde horizonların dağılımı A-B-C 

şeklindedir. Bazı durumlarda profil içerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. A horizonun 

gelişimi oldukça iyidir. A horizonu gözenekli ve kırıntılı bir yapıdadır. B horizonundaki gelişim 

A horizonu kadar belirgin değildir. Genel olarak bu horizonda kil birikimi oldukça azdır veya 

hiç olmayabilir. Horizonlar arası geçiş tedricidir. 

Genel olarak bu topraklar yapraklı orman ağaçlarının altında gelişir. İldeki toprakların % 43’ü 

(316.980 ha.) kahverengi orman topraklarından oluşmaktadır. 

Alüviyal Topraklar: Havza içindeki akarsuların taşıyarak mansaba yakın yerde 

depoladıkları materyal üzerinde oluşan, nadiren A-C horizonlarından oluşan genç 

topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojil bileşimi ile jeolojik peryotlarda yer 

alan toprak gelişimi sırasındaki taşınma ve birikme dönemlerine bağlı olup, heterojen bir 

yapıya sahiptir. Alüviyal alanlarda, üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiş yapar. İnce 

tekstürlü ve taban suyu yüksek alanlarda düşey yöndeki geçirgenlik oranı az, yüzeyi nemli ve 

organik maddece zengindir. Kaba tekstürlü topraklar iyi drene olduklarından yüzeyi çabuk 

kurumaktadır. Toprakların üzerindeki bitki örtüsü mevcut iklime bağlıdır. Bulundukları iklime 

uyabilen her türlü kültür bitkilerinin yetişmesine elverişli üretken topraklardır. İldeki toprakların 

% 0,3’ü (2275 ha) alüviyal topraklardır. 

Koliviyal Topraklar: Çoğunlukla dik eğimli yamaçların etek kısımlarında veya vadinin 

mansaba yakın kısımlarında bulunurlar. Yerçekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan 

dereler vasıtasıyla taşınarak etek kısımlarda biriken materyaller üzerinde oluşurlar. Profil 

kesit boyunca, yüzeysel akış boyunca, yüzeysel akışın yoğunluğuna ve eğim derecesine 

göre farklı büyüklükteki parçaları içeren katmanlara rastlanmaktadır. Bu katmanlar alüviyal 

topraktaki gibi birbirine paralel olmayıp düzensiz dağılımlıdır. İldeki toprakların 353 ha’ı 

(%0,0001) kolüviyal topraklardır. 

Kırmızı Sarı Podzolik Topraklar: Toprak profili boyunca A-B ve C horizonuna sahip 

oldukları için zonal topraklar olarak adlandırılırlar. A1 horizonu nispeten ince olup koyu 

renklidir. Karakteristik özelliği, B horizonunun koyu kırmızıdan koyu sarıya doğru değişen 

renkte ve yuvarlak köşeli ve blok yapıda olmasıdır. Renklenmedeki bu değişiklik demirin 

oksitlenmesi ve hidratlanmasından meydana gelmektedir. Profil içerisinde A2 ve B horizonu 

arsındaki sınır belirgindir. A horizonundan yıkanarak gelen kil, demir, alimünyum ve organik 

madde B horizonunda birikir. Profilin alt kısımlarında renk lekelenmeleri ve demir 

konkreasyonlarına rastlanabilir. İldeki toprakların %17,7 ‘si (130346 ha.) kırmızı–sarı podzolik 

topraklardır. 

Yüksek Dağ-Çayır Toprakları: Genel olarak yüksek rakımlarda ve orman sınırının 

daha yukarı kısımlarındaki sahalarda yer alan bu topraklar, yıl içindeki toprak oluşum 

süresinin kısa olması sebebiyle profil oluşumu gelişmemiş, çoğu kez A-C horizonlarına sahip 

olan intrazonal topraklardır. Bu toprak tipinde üst toprak koyu kahverengi veya grimsi 

kahverenginden siyaha kadar değişmektedir. Çoğunlukla sığ ve taşlı olan bu topraklarda, 

bazen alt alt toprak mevcut olup, bunların içinde sarı pas veya gri renkli düzensiz çizgiler 

veya lekeler bulunmaktadır. Organik madde ayrışması, parçalanması yeterli derecede 

olmadığından, topraklar organik madde yönünden zengindir. İldeki toprakların %12,4’ü 

(91.268 ha.) yüksek dağ-çayır kapıdır. 

26



Güzergahın isabet ettiği Ardahan İli arazi varlığı incelenecek olursa toplam yüzölçümü 

484.200 ha. olup bu alanın 84.250,8 ha.’ı tarım arazisi, 285.675 ha’ı çayır ve mera arazisi, 

31.957,2 ha.’ı orman arazisi ve 82.314 ha. diğer araziler olarak dağılım göstermektedir. 

Tablo IV.2.4.2. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı 

Arazi kullanma durumu Alan (ha.) % 

Tarıma Elverişli Alanlar 84.250,8 17,4 

Orman ve Fundalıklar 31.957,2 6,6 

Çayır ve Meralar 285.678 59 

Tarım Dışı Alanlar 82.314 17 

Toplam 484.200 100 

Planlanan EİH’nın Ardahan İli inceleme alanı içerisinde bulunan toprak grupları 

incelenecek olursa; 

Büyük Toprak Gruplar, Yukarı Kura Nehri havzasında toprak yapan faktörlerin etkisi 

altında ortaya çıkmış toprak tipleri mevcuttur. Havzadaki başlıca toprak tipleri zonal, 

intrazonal ve azonal olmak üzere sınıflandırılmıştır. 

Zonal Topraklar: Yukarı Kura Nehri Havzasında iklim, relief ve vejetasyon şartlarının 

hakim damgasını taşıyan, fakat geniş alanlarda dağılış göstermeyen zonal topraklar 

bulunmaktadır. il genelinde belirli ve sınırlı yerlerde dağılış gösteren bu topraklar pek çeşitlilik 

göstermemekte, ancak iki tip (çernozyom ve kestane rengi step toprakları) olarak 

belirmektedir. Drenaj şartları iyi olan düz ve hafif eğimli alanlarda gelişen bu topraklar 

üzerinde ana malzemenin etkisi silinmiş durumdadır. Bunların ortalama 1800-2100 m 

yükseklik, hafif eğim (% 2-3 ) ve iyi drenaj şartları altında gelişmiş olan çernozyomlarla, 

kireççe zengin killi, kumlu ve milli depolar üzerinde gelişmiş bulunan kestane rengi step 

topraklarının profillerinde belirli olarak A, B ve C horizonlarının bulunuşu, ildeki öteki toprak 

tiplerinden ayrı ve olgun topraklar olduklarına kanıt sayılabilir. Aşağıda bu grupta yer alan 

toprakların dağılış alanları ve profil özellikleri açıklanmıştır. 

Azonal Topraklar: Yukarı Kura Nehri Havzasında en büyük toprak grubunu azonal 

topraklar meydana getirmiştir. Burada tektonik çöküntü havzaları ile dağlık ve platomsu 

alanlar arsında kalan bazı küçük depresyonların tabanında biriken alüvyonlar üzerinde 

alüvyal ve hidromorfik alüvyal topraklar meydana gelmiştir. Öte yandan özellikle 

depresyonların kenarında bu alanlarda açılan derelerin oluşturduğu birikinti konileri üzerinde 

ve dik eğimli yamaçların eteklerinde kolüvyal topraklar bulunmaktadır. Sahanın eğimli 

yüzeylere sahip dağlık ve platoluk alanlarında da çok geniş yer tutan litosoller oluşmuşlardır. 

İntrazonal Topraklar: Yukarı Kura Nehri Havzasında, oluşumu daha çok 

jeomorfolojik özelliklere ve bu özelliklerden yüksek reliefin neden olduğu elverişsiz iklim 

Şartlarına bağlanabilen bazı toprak tipleri vardır. intrazonal büyük toprak grubu içinde 

düşünülen bu tip topraklar, eğim ve yüksekliğin fazla, elverişsiz iklim Şartlarının etkin olduğu 

yerlerde gelişme göstermişlerdir. Havzada orman sınırının üstünde kalan yüksek dağ 

çayırları alanında düşük sıcaklık nedeniyle pedojenez süresi, yıl içinde ancak 3-4 aylık çok 

kısa bir dönemi kapsar. Dolayısıyla buralarda toprak oluşumu ve özellikle organik madde 

27



ayrışımı çok yavaş bir gelişme gösterir. Öte yandan, iğne yapraklı ağaçların meydana 

getirdiği orman sahaları ve çevresinde, sığ veya orta derecede derin ve genellikle zayıf bir 

profil gelişmesi gösteren topraklar vardır. Buralarda ise; eğim, yükselti, akarsularla 

parçalanma ve aşınma toprakların gelişimini etkilemiş, derinliği az, genç topraklar olarak 

kalmalarını sonuçlandırmıştır. Sahada, intrazonal toprak tipleri arasında jeomorfolojik 

özellikleri en iyi yansıtan topraklar kahverengi orman ve yüksek dağ çayır topraklarıdır. lin 

toplam yüzölçümü 484.200 ha. olup bu alanın 84.250,8 ha.’ı tarım arazisi, 285.675 ha’ı çayır 

ve mera arazisi, 31.957,2 ha.’ı orman arazisi ve 82.314 ha. diğer araziler olarak dağılım 

göstermektedir. 

Toprakların dağılışı incelenecek olursa havzanın en büyük kısmını, azonal 

topraklardan olan alüvyal, hidromorfik alüvyal, kolüvyal topraklar ve litosoller kaplar. 

Havzanın % 73,9‟u bu topraklara sahiptir. Buna karşılık, az yer tutmakla birlikte zonal 

topraklardan olan çernozyomlar ve kestanerengi step topraklarının oranı % 7,4’dür. 

İntrazonal topraklar ise % 18,7 oranında olup kahverengi orman toprakları ve yüksek dağ 

çayır topraklarından ibarettir. 

EİH güzergahı ve inceleme koridoru üzerindeki toprak özellikleri ve kullanım durumları 

Tablo IV.2.4.3. ve Tablo IV.2.4.4.’de 125000 Ölçekli Arazi Varlığı Haritası ise Ek-3’te 

sunulmuştur. 

28



Tablo IV.2.4.3.Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri (5 Km Alan İçin Toprak Sınıfları) 

BÜYÜK 

TOPRAK 

GRUBU 

ALAN 

m 2 

GÜZERGAH 

UZUNLUĞUNA 

ORANI % 

TOPRAK 

SINIFI 

KAHVERENGİ 

ORMAN 

TOPR. -M 

KİREÇSİZ 

K.RENGİ 

ORMAN 

TOPR.-N 

CE YÜKSEK DAĞ 

ÇAYIR 

TOPRAKLARI- 

Y 

ALÜVYAL 

TOPRAKLAR- 

A 

KIRMIZI 

SARI 

PODZOLİK 

TOPRAKLAR- 

P 

29 

DİĞER 

TOPLAM 

ALAN m2 

268388323 117157812 103680734 82711783 616158 4873260 34611202 612039272 

43.85 19.14 16.94 13.51 0.10 0.80 5.66 100.00 

II III IV 

VI 

VII 

VIII 

DİĞER 

ALAN 

m 2 616158 24990946 70745620 152303140 328772206 13214731 21396471 

GÜZERGAH 

UZUNLUĞUNA 

ORANI % 0.10 4.08 11.56 24.88 53.72 2.16 3.50 100.00 

ŞİMDİKİ 

ARAZİ 

KULLANIMI 

Bs-Bahçe(Sulu) F-Fundalık 

K-Kuru 

Tarım 

(Nadaslı) 

M-Mera 

N-Kuru Tarım 

(Nadassız) 

NM -Kuru 

Tarım -Mera 

NOKuru 

Tarım- 

Orman 

O-Orman 

OF- 

Orman- 

Fundalık 

S- Sulu 

Tarım 

Zç- Çay 

ZçZfN- 

Çay- 

Fındık- 

Kuru 

Tarım 

ZfNO- 

Fındık- 

Kuru 

tarım- 

Orman 

DİĞER 

TOPLAM 

ALAN m2 

612039272 

TOPLAM 

ALAN m2 

ALAN 

m 2 854499 4107223 58237917 109200219 51262425 5707593 2062476 276890906 46733917 17917814 2615524 1154152 683405 34611202 612039272 

GÜZERGAH 

UZUNLUĞUNA 

ORANI % 0.14 0.67 9.52 17.84 8.38 0.93 0.34 45.24 7.64 2.93 0.43 0.19 0.11 5.66 100.00



Tablo IV.2.4.4. Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri ( 50 m Alan İçin Toprak Sınıfları) 

BÜYÜKTOP 

RAK 

GRUBU 

KAHVERENGİ 

ORMAN TOPR. 

-M 

KİREÇSİZ 

K.RENGİ 

ORMAN 

TOPR.-N CE 

YÜKSE 

K DAĞ 

ÇAYIR 

TOPRA 

KLARI DİĞER 

30 

TOPLAM 

ALAN 

m 2 

ALAN 

m 2 2685002 1165427 1173846 892507 16412 5933194 

GÜZERGAH 

UZUNLUĞU 

NA ORANI % 45.25 19.64 19.78 15.04 0.28 100 

TOPRAK 

SINIFI 

ALAN 

III IV VI VII VIII DİĞER 

m 2 GÜZERGAH 

UZUNLUĞUN 

343059 742509 1788570 3042644 13978 2434 5933194 

A ORANI % 5.78 12.51 30.15 51.28 0.24 0.04 

NM- 

100 

ŞİMDİKİ 

K-Kuru 

Kuru 

ARAZİ 

OF- Orman ve 

Tarım 

S- Sulu Tarım- 

KULLANIMI 

ALAN 

N-Kuru Tarım Fundalık M-Mera (Nadaslı) O-Orman Tarım Mera DİĞER 

m 2 GÜZERGAH 

UZUNLUĞUN 

497033 445378 1083530 795373 2886034 188698 20736 16412 5933194 

A ORANI % 8.38 7.51 18.26 13.41 48.64 3.18 0.35 0.28 100 

Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için, 

19.07.2005 tarih ve 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı’ 

Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununun 13. maddesi gereğince Artvin ve Ardahan İl 

Toprak Koruma Kurullarına müracaat edilerek Tarım Dışı Amaçlı Arazi Kullanım İzni 

alınacak, ayrıca aynı kanunun 12. maddesi ve kanuna ait yönetmeliğin 12. maddesi 

gereğince ilgili tarım alanlarında İl Tarım Müdürlüklerince hazırlanacak etüt raporu ve Toprak 

Koruma Kurullarının belirteceği hususlar doğrultusunda toprak koruma projesi hazırlattırılarak 

gerekli tedbirler alınacaktır. 

Proje kapsamında yer alan mera alanlarının kullanımı için 28.02.1998 tarih ve 23272 

sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4342 sayılı Mera Kanunu’nun 14. 

maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu mera 

alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin ve Ardahan Valiliklerine (Valilik Mera 

Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü, direklerin inşaatı esnasında, direklerin isabet ettiği tarım 

arazilerinin sahiplerine zararların karşılanacağını taahhüt etmektedir. Bu zararlar için yer 

sahiplerinin bölgedeki İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü’ne başvurmaları halinde 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü Yüklenici Firma ile irtibata geçerek (Gerektiğinde Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı tarafından görevlendirilecek bir uzman incelemesi ile zararı tespit ettirerek) hasar 

karşılıklarının arazi sahiplerine ödenmesi sağlanacaktır. 

Ayrıca TEİAŞ Genel Müdürlüğü Kamulaştırma Kanunu gereğince gerek direk yerleri 

ve gerekse hattın altında kalan alanlar ile ilgili kamulaştırma planı doğrultusunda mülkiyet ve 

irtifak hakkı için istimlâk komisyonu marifetiyle kamulaştırmaları yaparak hak sahiplerine 

arazi bedellerini ödeyecektir. Böylece arazi sahiplerinin mağduriyeti giderilmiş olacaktır. 

Proje kapsamında, orman alanları için kamulaştırma yapılması söz konusu olmayacaktır. 

Proje kapsamında yer alan orman alanlarının kullanılması için, 6831 Sayılı Orman 

Kanunu’nun 5192 Sayılı kanun ile değişik 17/3. maddesi gereğince, Artvin Orman Bölge 

Müdürlüğünden ve Erzurum Orman Bölge Müdürlüğünden gerekli izinler alınacaktır.



Arazilerin mülkiyetleri, kamulaştırma planları ve kesin direk tipleri belirlendikten sonra 

Kamulaştırma Kanunu gereğince mülkiyet ve irtifak (yararlanma) hakkı için arazi m 2 birim 

fiyatı, oluşturulacak Kıymet Takdir Komisyonu tarafından belirlenecektir. Kamulaştırma 

bedelleri, komisyon tarafından belirlenecek fiyat üzerinden hak sahiplerine ödenecektir. 

IV.2.5.Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, Özel mahsul plantasyon alanları, 

sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim 

miktarları), 

Güzergahın geçtiği Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç ve Şavşat ilçeleri tarımsal 

üretim potansiyeli açısından değerlendirilecek olursa; 

İlde tür ve çeşit bazında oldukça geniş bitkisel üretim deseni mevcuttur. Çoruh vadisi 

boyunca 102 dekar alanda örtü altı sebze yetiştiriciliği yapılmaktadır. İlde seracılık ağırlıklı 

olarak Yusufeli ilçesinde yapılmaktadır. Örtü altında ısıtma yapılmadan yılda 3 ürün 

alınmaktadır. Artvin iline ait tarımsal ürünlerin üretim alanları ve üretim miktarları, büyükbaş, 

küçükbaş hayvan varlığı aşağıdaki tablolarda detaylı olarak verilmiştir. 

Tablo IV.2.5.1.Artvin İli Tarımsal ürünlerin üretim alanları ve üretim miktarları 

Ürün cinsi Ekiliş (Dekar) Ekiliş % Üretim( Ton ) 

Fındık 90.815 14.1 6.298 

Yem bitkileri 194.267 30.1 147.878 

Çay 85.963 13.3 95.510 

Mısır 20040 5.8 9309,8 

Buğday 18.740 2.9 182,1 

Buğday(kışlık Ekiliş) 200 0.1 40 

Patates 11.185 1.7 25.359,74 

Arpa-çavdar 13.758 2.1 3.303,8 

Fasulye (Yeşil) 7.305 1.1 10.786 

Fasulye (Kuru) 5230 0.8 1251,2 

Soğan(Taze) 245 0.1 442,5 

Havuç 6 0.1 6,5 

Bağ 6.512 0.9 9.921 

Çilek 7 0.1 19,25 

Dut 640 0.1 2.844,25 

Elma 4.899 0.8 6.947 

Zeytin 1.415 0.3 2.432 

Ceviz 2.724 0.4 4.012,15 

Kiraz 1.107 0.1 2.854,1 

Armut 1.590 0.3 2.917 

Domates 1.714 0.3 7.354 

Patlıcan 189 0.1 760,5 

Biber 484 0.1 1205,2 

Kavun 63 0.1 242,1 

Lahana 1.409 0.8 1.036 

Hıyar 1.535 0.2 6.525 

Çeltik 950 0.2 712,5 

Erik 450 0.1 1.888 

Kivi 550 0.1 505 

Narenciye 1.686 0.2 1.522 

Diğer Tarımsal Üretim 101.472 15.8 - 

Toplam 620.708 100.0 - 

Kaynak: 2009 Çiftçi Kayıt Sistemi Verileri 

31



İlde hayvancılık işletmelerinin büyük çoğunluğu küçük aile işletmelerinden 

oluşmaktadır. İlin 2009 yılı verilerine göre büyükbaş hayvan varlığı Tablo IV.2.5.2’de 


Tablo IV.2.5.2. 2009 Yılı Büyükbaş Hayvan Varlığı 

İlçeler 

32 

Hayvan Sayısı (baş) 

Merkez 4.000 

Ardanuç 8.300 

Arhavi 750 

Borçka 4.800 

Hopa 1.850 

Murgul 1.300 

Şavşat 15.000 

Yusufeli 10.900 

Toplam 46.900 


Tablo IV.2.5.3. 2009 Yılı Küçükbaş Hayvan Varlığı 

İlçe Adı 

Koyun (baş) Keçi (baş) Toplam (baş) 

Merkez 5.500 847 6.347 

Ardanuç 51.000 350 51.350 

Arhavi 300 2.700 3.000 

Borçka 3.500 900 4.400 

Hopa 3.150 74 3.224 

Murgul 82 500 582 

Şavşat 17.000 300 17.300 

Yusufeli 2.450 1.540 3.990 

Toplam 82.982 7.211 90.193 

Kaynak: Artvin İl Tarım Müdürlüğü



Tablo:IV.2.5.4. 2009 Yılı Hayvansal Üretim Miktarları 

Cinsi 

33 

Üretim Miktarı 

Süt ve Mamulleri 26.951 ton 

Et 366,7 ton 

Bal 880 ton 

Yumurta (adet) 3.007.255 adet 

Yapağı 42.500 ton 

Balık 2.500 ton 

Deri (adet) 5.270 adet 


Artvin İli yıllar itibariyle yem bitkileri ekiliş alanları Tablo IV.2.5.5.’de, ilçeler bazında 

yıllar itibari ile yem bitkisi destekleme alanları ise Tablo IV.2.5.6’da verilmiştir. 

Tablo IV.2.5.5. İlin Yıllar İtibariyle Yem Bitkisi Ekiliş Alanları (da) 

Ürün Cinsi 

2004 2005 2006 2007 2008 

Yonca 619 1.099 5.151 6.477 2.317 322 

Korunga 431 1.558 1.518 2.748 1.290 231 

Fiğ 629 745 892 892 757 395 

Silajlık Mısır 5 17 18 31 47 1 

Toplam 1.685 3.418 7.580 10.149 4.411 949 


Tablo IV.2.5.6. İlçeler bazında yıllar itibariyle yem bitkisi destekleme alanları (da) 

İlçesi 2005 2006 2007 2008 2009 

Merkez 253 190 28 16 - 

Ardanuç 257 715 966 652 44 

Arhavi 12 0 - - - 

Borçka 50 76 - - - 

Hopa 0 0 - - - 

Murgul 17 16 15 - - 

Şavşat 1.333 4.479 6.766 2.586 145 

Yusufeli 1.496 2.104 2.374 1.157 760 

Toplam 3.418 7.580 10.149 4.411 949 

2009 

Güzergahın isabet ettiği Borçka ilçesi 1.317 kilometrekare yüzölçümü bulunan ilçenin 

tarım arazisi varlığı 175.696 dekar, sulu arazisi 54.840 dekar, kuru tarım alanı 120.856 

dekar, mera alanı 364.166 dekar, orman alanı 552.565 dekar ve kültür dışı arazi de 224.573 

dekardır. İlçenin tarım arazileri genellikle çayır olarak değerlendirilmektedir.



Borçka İlçesi Genel Arazi Dağılımı (Ha) 

İlçe Yüzölçümü 1.317.000 da. 

a) Tarım Alanı 175.696 da. 

1) Sulu Tarım Alanı 54.840 da. 

2) Kuru Tarım Alanı 120.856 da. 

b) Mera Alanı 364.166 da. 

c) Orman Alanı 552.565 da. 

d) Kültür Dışı Arazi 224.573 da 

İlçede yetiştirilen başlıca ürünler fındık, mısır, patates, armut, elma, ayva, erik, kiraz, 

kızılcık ve cevizdir. Ancak bu ürünler az miktarda geleneksel yöntemlerle yetiştirilmektedir. 

Şavşat ilçesinde tarım geleneksel anlamda yapılmakta olup kayda değer ticari 

anlamda üretim yoktur. Ticari anlamda üretimin yapılabilmesi için çalışmalara devam 

edilmektedir. Üretilen ürünler aile tüketiminin yanı sıra mahalli pazarda ve yazın ilçeye gelen 

yazlıkçılara satılarak değerlendirilmektedir. Tarımsal üretimde, tamamen insan gücüne dayalı 

üretim modeli söz konusudur. Ancak uygulanan teşvikler sayesinde makineli tarım 

yapılabilecek 20 kadar köyde makine alımları başlamıştır. 

İlçede tarımsal işletmeler küçük aile işletmelerinden oluşmaktadır. Ancak uygulanan 

teşvikler ile köylerde işlenmeyen arazileri işleyen guruplar ortaya çıkmıştır. Gübre tüketimi 

tamamen çiftlik gübresi olup ticari gübre tüketimi yok denecek kadar azdır. 

İlçede hayvancılık önemli ölçüde yapılmakta olup yıllık ortalama 10.000 Büyükbaş Hayvan 

Çevre İl ve İlçelere pazarlanmaktadır. 

Güzergahın isabet ettiği Ardahan ili ekonomisi genel manada tarımsal faaliyetlere 

bunun içinde de hayvancılık ve hayvansal üretime dayanmaktadır. Bitkisel üretim uygun 

olmayan iklim koşulları nedeniyle, miktar ve verimlilik açısından düşük kalmaktadır. 

Tablo IV.2.5.6. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı 

Arazi Kullanım Durumu Alan (ha.) % 

Çayır-Mera Arazisi %59 285.678 

Tarıma Elverişli Arazi %17,4 84.250,8 

Ormanlık-Fundalık Arazi %6,6 31.957,2 

Tarım Dışı Arazi %17 82.314 

İlde mevcut tarımsal işletmelerin %95,60’ı hayvancılık işletmeleridir. Hayvancılık 

işletmelerinin tamamında büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bununla birlikte 

sırasıyla arıcılık, küçükbaş hayvancılık, aile tipi kanatlı yetiştiriciliği ve sınırlı olarak su 

ürünleri yetiştiriciliği yapılmaktadır. 

Yıllara ve mevsime göre değişmekle birlikte ortalama 250.000 ile 300.000 arasında 

büyükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığı giderek azalmakla birlikte 

ortalama 50.000 civarındadır. Arı varlığı olarak il genelinde 23.000 koloni bulunmaktadır. 

34



İlde et ve et ürünleri sanayisi gelişmemiş olup, üretilen besi materyali büyük baş 

hayvan, 4-5 aylık mera besisinden sonra pazarlanmak üzere, tamamı il dışına sevk 

edilmektedir. Bu amaçla, yıllık ortalama 50.000 ile 80.000 arası büyükbaş hayvan il dışına 

nakledilmektedir. 

Yıllık ortalama 113.000 ton üretimi yapılan sütün %30-40’ı, ilde mevcut süt sanayi ve 

mandıralar vasıtasıyla ticari maksatlı süt ürünlerine dönüştürülmektedir. Kalan miktar ise aile 

içi tüketimde kullanılmaktadır. 

Bal üretimi ise ortalama 400 ton olarak gerçekleşmektedir. 

Bitkisel üretim büyük oranda hayvan besleme amaçlı yapılmaktadır. Mevcut haliyle 

bitkisel üretim tahıl üretimi üzerinde yoğunlaşmıştır. 

Ardahan İli yem bitkileri ekiliş alanı %9,22 oranındadır. Yem bitkileri üretimi yanında İl 

topraklarının % 59’unun çayır-mera alanlarıyla kaplı olması, kaba yem ihtiyacının 

karşılanması açısından hayvan yetiştiriciliği için önemli bir avantaj sağlamaktadır. İl’de 

hayvan popülasyonu fazla olduğundan ve samanla yapılan geleneksel hayvan beslemenin 

ortadan kalkması için bu potansiyelin geliştirilmesi daha fazla önem kazanmaktadır. 

Ardahan İli genelinde endüstri bitkisi olarak sadece patates üretimi yapılmaktadır. İl 

geneli tarla bitkileri içerisindeki alanı %1,05’tir. Patates üretimi tüm ilçelerde yapılmakla 

birlikte, Posof alt bölgesinde yetiştirilen yerel çeşit ön plana çıkmaktadır. İl’de tohumluk 

patates üretimi projeleri, uygulanabilir 

Ardahan ilinde, sürdürülebilir ekonomik kalkınma için tarımsal kalkınmanın gerekliliği 

birinci derecede ön plana çıkmaktadır. Fazla bir seçeneği olmayan ilde, tarımsal kalkınma 

zaten doğal ve zorunlu bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Yukarıda belirtilen ilin kısaca mevcut tarımsal yapısı değerlendirildiğinde; İlin kendine 

biçtiği kalkınma alanı ve ulusal yada uluslararası rekabet edebileceği en önemli kaynak, 

ekolojik manada ürettiği hayvan ve hayvansal ürünlerdir. 

Bu manada hayvan ve hayvansal ürünlerin üretimi, ilin ekolojik yapısı içerisindeki 

doğal bir kaynak olan, geniş alanları ve zengin bitki florası ile sahip olunan meralara 

dayanmaktadır. Bu gerekçelerle meralar, en önemli potansiyel doğal kaynağı 

oluşturmaktadır. 

Hiçbir şekilde kirlenmemiş olan bu doğal kaynak, bölgede ekolojik manada mera 

hayvancılığını ve arıcılığı zorunlu bir tarımsal faaliyet alanı kılmaktadır. Bu alanda bilimsel 

manada, kayıtlı ve bir sistem dahilinde üretim sağlanabilmesi halinde daha yüksek ekonomik 

kazanç ve neticesinde de bu sektörde rasyonel gelişim sağlanacaktır. 

Ardahan ili; sahip olduğu coğrafi konumu, sıvı, katı ve gaz olarak hiçbir şekilde sanayi 

artıkları ile kirlenmemiş yapısı, kimyasal kirliliğe neden olan zirai mücadelenin yapılmaması, 

toprak strüktürünü bozucu aşırı tarımsal mekanizasyonunun olmayışı, sentetik kimyasal 

gübre ve ilaçların, bitki ve hayvan yetiştirmede hormon, büyüme düzenleyicileri, antibiyotik ve 

kilo artırıcı katkı maddelerinin kullanılmayışı, nüfus ve yerleşim yoğunluğunun azlığı, mevcut 

işgücü istihdamının büyük bir oranda yine tarımsal üretimde istihdam ediliyor olması ve sahip 

olduğu iklim özellikleri ile organik ürün yetiştirme açısından potansiyel bir kaynak 

barındırmaktadır. 

35



İlde mevcut haliyle ekolojik manada üretimi sağlanabilecek potansiyel alanlar; bal ve 

diğer arı ürünleri, mera besiciliği kaynaklı et ve et ürünleri ve süt ve süt ürünleri üretimi olarak 

adlandırılabilir. 

Güzergahın isabet ettiği Posof ilçesi Dünyada yetiştirilen ve ekonomik değere haiz 

olan 4 önemli arı ırkından birisi olan Kafkas ırkı arı (Apis Mellifera Caucasica Gorb)'nın 

Türkiye'deki gen merkezi Posof'tur. Posof genelinde toplam olarak 4.500 adet arılı koloni 

bulunmakta olup, bunların 2.000 tanesi eski tip kovanlardadır. Yaklaşık olarak 100 arıcı ailesi 

tarafından işletme başına ortalama 45 adet koloni varlığı ile arıcılık faaliyetleri bal üretimine 

yönelik olarak sürdürülmektedir. Bu da; ilçenin arıcılık faaliyetlerinin ekonomik işletmecilik 

prensiplerine uygun olarak ve rantabı yapılmadığını göstermektedir. İlçenin zengin çiçek flora 

yapısına sahip çayır-mera alanlarında uygun arı konaklatılması halinde 10.000 arı kolonisi ile 

arıcılık faaliyetinin sürdürülebileceği yapılan bir çalışma ile hesaplanmıştır. İlçede yıllık bal 

üretimi ise 35.000 - 40.000 Ton kadardır. 

Posof ilçesinde zengin çayır-mera alanlarında doğal olarak yetişmekte olan, yonca, 

korunga, üçgül, geven, ballıbaba, hindiba ve daha birçok nektar ve polen kaynağı bitkilerden 

üretilmekte olan çiçek balları oldukça iyi kalitededir. Posof ilçesinde üretilmekte olan kaliteli 

2000-3000 adet ana arılar İlçenin veya İlin dışındaki talep sahiplerine satılmaktadır. 

Halkın geçim kaynağı hayvancılığa dayalı olmakla beraber, geçim standardı için 

yeterli değildir. İlçede 25.307 adet büyükbaş hayvan, 2.381 adet küçükbaş hayvan, 23.200 

adet kümes hayvanı bulunmaktadır. Hayvancılık halen eski usullerle yapılmaktadır. 

Bunların %70 melez ve kültür ırkıdır. Yazın 3 ay boyunca yaylalara çıkılarak, verimli olan ve 

zengin ot çeşitleriyle yaylada bakımı yapılır. 

İlçe genelinde ekilebilir arazi 12.082 hektar, yani %25'i tarım alanı olup, bu 

arazinin %15.5’i sulanabilir durumdadır. Yeterli sulama ilkel olarak yapılmaktadır. İlçe 

genelinde yıllık ürün olarak 840 ton elma, 135 ton mısır, 202 ton buğday, 15 ton fasülye, 460 

ton arpa, 300 ton patates, 4 ton ceviz, 4 ton erik, 84 ton armut, 2 ton Vişne, üretilmektedir. 

Ayrıca baklagiller üretimi olarak ta 5 ton üretim yapılmaktadır. Yem bitkisi yonca, korunga ve 

fiğ üretimi daha ağırlıklı yapılmaktadır. İlçede son yıllarda seracılık gelişmiş olup, iyi bir 

ekonomik geçim kaynağı haline gelmiştir. 

IV.2.5.1. Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler (Tapu Kayıtları), 1/25.000 Ölçekli ve 1/5.000 

Ölçekli Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita ve Vaziyet Planı 

Güzergâhın isabet ettiği 145 hektarını tarım alanları, 390 hektarını orman alanları ve 65 

hektarını da mera alanları oluşturmaktadır. Proje güzergâhında bulunan büyük toprak 

grupları, şimdiki arazi kullanımları ve sınıfları Tablo IV.2.4.1’de gösterilmiştir. 

36



IV.2.6. Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve 

kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/25.000 

ölçekli Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlüğü görüşü ile ÇED inceleme 

değerlendirme formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 5192 sayılı kanun ile değişik 17/3. 

maddesi gereğince izin alınacağının girilmesi v.b.) 

Proje için Ek-4’te hazırlanan orman meşçere haritasında güzergahın sağından ve 

solundan 2,5 km olmak üzere 5 km inceleme koridoru incelendiğinde, proje alanında yaklaşık 

3.722.537.663 m 2 (37.200 ha) ormanlık saha bulunmakta olup bu alanın 390 ha’lık kısmı 

projeden etkilenecektir. İnceleme koridoru içerinde kalan alanın Orman mesçere haritasına 

göre saha döküm tablosu Tablo III.2.6.1.1 verilmiştir. 

Tablo IV.2.6.1 İnceleme Koridoru Alanının Saha Döküm Tablosu 

Bugünkü Arazi Kullanımı Alanı (m 2 ) 

Orman Alanları 372537663 

İskan (Yerleşim Alanları) 9311012 

Ziraat Alanları 143738954 

Su Yüzeyi 2900252 

Diğer (Gürcistan Devletine ait kısım) 4317990 

Toplam 600.000.000 

Kaynak: Orman Mesçere Haritası 

Güzergâhın yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık alandan geçmektedir. Hattın geçtiği 

güzergâhın merkezinden 25 m sağa 25 m sola olmak üzere 50 m genişliğinde bir koridor 

inşaat çalışmalarından etkileneceğinden: 78 000 m x 50 m =3.900.000 m 2 (390 ha) orman 

alanı bu çalışmalardan etkilenecektir. Proje güzergahında tespit edilen orman alanının 

yaklaşık 308 ha’ı üzerinde değişik türlerde orman bitki örtüsü, geriye kalan 82 ha’ı ise orman 

bitki örtüsünden yoksun OT ( Orman Toprağı ) alanlarıdır. Yine bu alanın yaklaşık 356 ha’ı 

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü sınırlarında yaklaşık 34 ha’ı ise Erzurum Orman Bölge 

Müdürlüğü sınırları içerisinde kalmaktadır. Proje güzergâhında değişik çağ ve kapalılıkta saf 

ve karışık Ladin, Göknar, Sarıçam, Kestane, Meşe, Kayın, Gürgen, Kızılağaç, Kavak, 

Ihlamur ve diğer yapraklılardan oluşan orman alanları bulunmaktadır. Bu alanlardan özellikle 

Posof işletme şefliği sınırları içerisinde kalan ve diğer yapraklı orman rumuzuyla gösterilen 

huş ormanları bulunmaktadır. 5 km koridor içerisinde kalan ormanlık alana ait detaylı bilgi 

Tablo IV.2.6.2 de verilmiştir. 

Tablo IV.2.6.2 Orman Alanlarını Özelliklerini (Mesçere Tipi, Kapalılık, Çağ vs.) 

BOLGE 

MÜDÜRLÜĞÜ 

ADI 

ARTVİN 

ISLETME 

MÜDÜRLÜĞÜ 

ADI 

ARDANUÇ 

SEFLIK ADI 

ARDANUÇ 

37 

MESCERE 

TİPİ 

KAPALILIK ALANI 

(m 2 ) 

BÇs 0 2699266 

BÇs-E 0 248958 

BÇs-T 0 198 

BL 0 537858 

BM 0 5470108 

BM-E 0 3464573 

BM-T 0 7352849 

Çsb3 3 35313 

Çsbc2 2 852073 

Çsbc3 3 839918 

Çsc2 2 494331 

Çsc3 3 126146 

Çscd1 1 489918



Çscd2 2 20060 

ÇsLb2 2 365199 

ÇsLbc2 2 27742 

ÇsLbc3 3 666870 

ÇsLc1 1 472875 

ÇsLc2 2 261970 

ÇsLc3 3 19439 

GLB 0 225960 

GLbc3 3 1049187 

İs 159929 

Lb3 3 573240 

Lc3 3 13793 

Lcd2 2 118394 

LÇsb3 3 980112 

LÇsbc2 2 24546 

LÇsc3 3 92709 

LÇsGc3 3 114952 

LDybc2 2 1711372 

LGbc3 3 947371 

LGcd1 1 48015 

LGÇsc3 3 105916 

MDyb3 3 4713437 

OT 341162 

OT-T 549952 

Su 4060 

Z 7243758 

Toplam 43463529 

Toplam ARDANUÇ 43463529 

ARTVİN ORTAKOY BÇs 0 13328 

BDy 0 439041 

BDy-T 0 2140323 

BG 0 401059 

BGL 0 1506310 

BGL-T 0 297711 

BG-T 0 144068 

BKn 0 80227 

BL 0 1412966 

BLDy 0 528049 

BLDy-T 0 2598150 

BLG 0 15609 

BM 0 292617 

BMDy 0 1395535 

BMDy-T 0 18748961 

ÇsGcd3 3 433017 

ÇsGKnc3 3 27724 

ÇsLcd3 3 227870 

GA 0 460556 

GC 0 1614387 

Gcd3 3 480651 

GD 0 265580 

Gd3 3 722865 

38



GKnA 0 137613 

GKnC 0 66904 

GKnd3 3 37407 

GKnLA 0 100166 

GKnLC 0 338214 

GKnLD 0 289572 

GLA 0 731860 

GLC 0 3093696 

GLcd1 1 348721 

GLcd1-T 1 90068 

GLcd2 2 446800 

GLcd2-T 2 35907 

GLcd3 3 2352579 

GLcd3-T 3 300292 

GLKnA 0 224546 

GLKnC 0 106757 

GLKncd3 3 181640 

GnLbc3-T 3 108006 

İs 1098336 

KnGcd3 3 1549055 

KnLGcd3 3 973409 

Lc2 2 667632 

Lc2-T 2 30075 

Lc3 3 1520899 

Lcd1 1 631270 

Lcd2 2 267477 

Lcd3 3 124483 

LÇscd2 2 73611 

LDybc2-T 2 237088 

LDyc3 3 392173 

LGc3 3 475992 

LGcd1 1 42714 

LGcd1-T 1 101657 

LGcd2 2 452323 

LGcd3 3 1031932 

Mbc2-T 2 1731842 

Mbc3 3 223394 

MLbc3-T 3 507238 

OT 2752474 

OT-T 10855277 

Z 4370372 

Toplam 73348075 

Toplam ARTVİN 73348075 

BORÇKA BALCI BKn 737675 

BKnKz 1776146 

BKnL 2447601 

BKn-T 838556 

BKz 32010 

BL 632882 

BLG 826037 

BLKn 3523357 

39



40 

Gbc3 3 117136 

GLd1 1 887986 

GLd1/0a 1 446258 

GLd1/a0 1 67465 

GLKncd2 2 389703 

GnKsKzbc3 3 103567 

GnLKzbc2 2 15131 

IhKnKsd1 1 831756 

IhLd2 2 311690 

İs 186730 

Knbc3 3 348793 

Knc3 3 255446 

Kncd3 3 440390 

Knd1 1 784993 

Knd2 2 1592836 

Knd3 3 184739 

KnGcd3 3 327177 

KnGd2 2 425431 

KnGLcd2 2 124226 

KnGLcd3 3 331400 

KnKsd3 3 90460 

KnL0a 441661 

KnLa0 609304 

KnLa3 3 71965 

KnLbc2 2 681506 

KnLbc3 3 278457 

KnLcd2 2 1799335 

KnLcd3 3 781217 

KnLd1 1 2181103 

KnLd2 2 1693735 

KnLG0a 255508 

KnLGcd2 2 2746271 

KnLGd2 2 2657167 

KnLGnd3 3 284830 

Ksbc2 2 324181 

Ksd1 1 63061 

KsKzbc2 2 335850 

KsLKncd2 2 84373 

Kzbc3 3 226139 

Kzd1 1 224331 

KzKnKsa0 631913 

KzKsbc2 2 951704 

KzKsKnL0a 1025021 

KzLd1 1 530165 

Lc3 3 41664 

Ld3 3 117899 

LGbc3 3 241032 

LGd2 2 611964 

LGKna0 333162 

LGnKnd2 2 77103 

LGnKsbc3 3 40225



LKna0 357156 

LKncd2 2 994929 

LKncd3 3 443989 

LKnd2 2 1013226 

LKnG0a 1269139 

LKnGa0 3701077 

LKnGd1 1 2451340 

LKnGd2 2 1570457 

LKnKsd2 2 495684 

LKzd2 2 240430 

OT 13889546 

Z 107071 

Z-İs 423132 

Toplam 66376599 

BORCKA BÇs 244260 

BKz 4625 

BL 731898 

BM 3418852 

BMÇs 2239526 

BMÇs-T 1502961 

BM-T 1292685 

Çsb3 3 63715 

Çsbc3 3 167923 

Çsc3 3 38428 

Çsd1 1 40636 

ÇsMb3 3 350481 

Gnbc3 3 735688 

GnKsbc3 3 471433 

İs 1683198 

Knc2 2 283836 

Knc3 3 154262 

Kncd2 2 213734 

Knd2 2 865653 

KnGnc3 3 197465 

KnGncd3 3 543967 

KnGnKscd2 2 1802493 

KnKscd2 2 64526 

KnLd2 2 899529 

KnLd2-T 2 280874 

KnLGncd2 2 6101 

KnMcd2 2 51433 

Ksbc3 3 23190 

KsGnc2 2 305381 

KsKnd2 2 130342 

KsKzbc2 2 422950 

KsKzd2 2 182093 

Kzbc3 3 76250 

Kzc3 3 240288 

Lcd2 2 2895 

LÇsMbc2 2 94634 

Ld2 2 105172 

41



LGnbc3 3 101368 

LKsbc3 3 22353 

Mb3 3 698303 

MÇsbc2 2 783043 

MÇsbc2-T 2 42672 

MÇsbc3 3 1107432 

MGna 96674 

MGnb3 3 569874 

MGnbc3 3 757225 

MGnc3 3 237938 

MGnÇsbc3 3 658330 

OT 118417 

OT-T 217413 

Su 2470853 

T 173481 

Z 3038154 

Z-İs 6702793 

Toplam 37729700 

KARSIKOY BKnKz 215128 

BKnL 6723141 

BKn-T 9605 

BKs 81164 

BMGn-T 122817 

GnKsKzbc3 3 218298 

Kn0a 1853730 

Knd2 2 3250972 

Knd3 3 406473 

KnKsGnKzcd3 3 623440 

KnKzGnd2 2 1408893 

KnLa3 3 1166506 

KnLd2 2 1437441 

KnLd3 3 423278 

KnLGcd3 3 509580 

KnLGncd3 3 240508 

KnLKsd1 1 2521949 

KsGncd3 3 9209 

KsKnKzd2 2 226577 

KsKzGncd3 3 561097 

Kzcd3 3 656645 

Kzd2 2 406719 

KzKnGnKscd3 3 1425387 

KzKnLKsbc3 3 627985 

KzKsd2 2 391994 

KzKsGnbc3 3 148195 

KzKsGncd3 3 68779 

KzLcd3 3 517686 

KzLGncd3 3 1375748 

Ld3 3 575218 

LGKnd2 2 75675 

OT 12741 

OT-E 808807 

42



OT-T 1426712 

Su 48068 

Z 1846182 

Z-İs 2582815 

Toplam 35005162 

Toplam BORÇKA 139111461 

ŞAVŞAT 

BDy 5856217 

BG 6590679 

BL 1077208 

Çscd3 3 199563 

AKDAMLA 

ÇsGLcd2 

ÇsGLcd3 

2 

3 

331694 

66646 

E 653015 

Gcd3 3 56085 

GÇsC 269564 

GÇsD 120945 

GÇsLD 108889 

GD 242990 

Gd1 1 26559 

GLA 479460 

GLB 407966 

GLcd2 2 267745 

GLcd3 3 1661764 

GLD 6560955 

GnMbc3 3 28696 

İs 891686 

Lb2 2 185233 

Lb3 3 319702 

Lbc3 3 300375 

LÇsbc2 2 317835 

LÇsGbc2 2 258464 

LÇsGcd3 3 310198 

LDybc3 3 410592 

LGbc2 2 157673 

LGbc3 3 1858357 

LGc3 3 300983 

LGcd2 2 1621021 

LGcd3 3 571819 

OT 12502266 

OT-T 14770694 

Su 79245 

T 115530 

Z 16226282 

Toplam 76204595 

ŞAVŞAT ÇBÇs 254523 

ÇBKBt 21297920 

ÇBL 465932 

ÇBLÇs 9417054 

ÇBLG 780698 

ÇBLM 387219 

Çsb1 1 533077 

43



ÇsLb1 1 937407 

ÇsLb2 2 1171077 

GLbc3 3 127979 

İs 1466720 

Lb1 1 1037373 

Lb2 2 1800819 

Lb3 3 358428 

LÇsb1 1 1431451 

LÇsb2 2 1690058 

LGbc2 2 1910528 

OT 1077450 

T 114434 

Z 19096417 

Toplam 65356564 

BÇs 43596 

BDy 6275362 

TEPEBASI BL 639247 

ÇsDybc3 3 116147 

ÇsGLcd3 3 25622 

ÇsLbc3 3 17439 

GLB 245558 

GLbc3 3 262615 

GLC 289032 

GLD 676842 

İs 220912 

Lbc3 3 152408 

Lc2 2 57811 

Lcd3 3 989253 

OT 1881319 

Z 2600316 

Toplam 14493479 

ÇBÇs 400796 

ÇBG 219628 

VELIKOY ÇBL 2449274 

ÇBLÇs 469642 

ÇsLc2 2 179807 

GLB2 2 61467 

GLÇsA2 2 174580 

İs 287772 

Lb1 1 529014 

Lb3 3 169632 

Lc2 2 54364 

LÇsc1 1 83042 

LGc1 1 517799 

LGc2 2 46244 

LGÇsc2 2 322135 

Me 975 

OT 4111941 

Z 13778614 

Toplam 23856726 

Toplam ŞAVŞAT 179911364 

44



Toplam ARTVİN 435834429 

BÇs 145898 

BÇsDy 68845 

BKBt 5208935 

BKvDy 6344628 

ERZURUM GÖLE 

POSOF 

BKz 

BLÇs 

49251 

186752 

BM 248836 

Çsa 2327480 

Çsab3 3 945358 

Çsb3 3 308985 

Çsbc2 2 301743 

Çsbc3 3 299037 

Çscd1 1 347413 

Çscd2 2 1173428 

Çscd3 3 260077 

Çsd/a 135390 

Çsd1 1 38751 

ÇsLb2 2 426538 

ÇsLbc2 2 92516 

ÇsLbc3 3 381355 

İs 3315729 

Ku 219325 

La 140615 

Lb3 3 151452 

Lbc3 3 368481 

LÇsb3 3 391432 

LÇsbc2 2 194829 

LÇsbc3 3 301106 

Me-OT 67193154 

OT 1562454 

OT-T 696714 

Su 298026 

Z 2407748 

Z-OT 63315300 

Toplam 159847581 

Toplam 159847581 

Toplam ERZURUM 159847581 

GENEL TOPLAM 595682010 

Tablo açıklamaları: 

M : Meşe OT : Ağaçsız orman toprağı, Otlak, Yayla, Çayır, Bozkır 

Çs : Sarı Çam T : Taşlık 

Dy : Diğer Yapraklı İs : İskân 

G : Göknar Z : Ziraat 

L : Ladin Bt : Baltalık Orman Rumuzu 

Kn : Kayın B : Bozuk Orman Rumuzu 

Ks : Kestane A :Yaşlanmış Seçme Ormanı 

Kv : Kavak C : Orta Yaşlı Seçme Ormanı 

Kz : Kızıl Ağaç D : Aktüel Seçme Ormanı 

Ih : Ihlamur E : Erozyon Sahası 

Gn : Gürgen 

45



a ( Gençlik ve Sıklık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 7,9 cm. ye 

kadar olan ağaçlar 

b (Sırıklık ve Direklik Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 8–19,9 cm. 

arasındaki ağaçlar 

c (İnce Ağaçlık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 20–35,9 cm. 


d (Orta ağaçlık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 36–51,9 cm. 


e (Kalın Ağaçlık çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 52 cm. ve 

daha kalın olan ağaçlar 

0 (Boşluklu Kapalı) : Tepe kapalılığı %10 dan daha az olan mesçereler 

1 (Gevşek Kapalı) : Tepe kapalılığı %11-%40 arası olan mesçereler 

2 (Orta Kapalı) : Tepe kapalılığı %41-%70 arası olan mesçereler 

3 (Kapalı ve Tam Kapalı) : Tepe Kapalılığı %71-%100 arası olan mesçereler 

Proje kapsamında kalan orman alanları için Erzurum ve Artvin Orman Bölge 

Müdürlüklerinin Görüşleri ile birlikte ÇED İnceleme Değerlendirme Formu temin edilmiştir 

(Ek-9). 

Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü görüşünde projenin uluslar arası proje olması ve 

ülkeler arası karşılıklı fayda sağlayacağından ülkemiz açısından kamu yararı sağlayan 

hallerden olduğunu; ancak proje güzergahı üzerinde yapılan incelemelerde 39-40-41 nolu 

some noktaları arasında kalan 70 metre genişlikte ve 7 km uzunluğunda ki mesafeyi 

kapsayan alanda ormancılık uygulamaları bakımından Muhafaza karakterli Ormanlar ile 

Ağaçlandırma ve Rehabilitasyon sahalarının bulunduğunu, projenin gerek orman 

bütünlüğünün bozulmaması gerekse muhafaza karakterindeki ormanın fonksiyonunu 

gerçekleştirebilmesi ile ağaçlandırma sahalarının bozulmaması bakımından EİH’nin ilgili 

some noktalan arasında kalan kısımlarında güzergah değişikliğinin uygun olacağını 

belirtmekle birlikte; proje dosyasında belirtilen kriterlere uyulması çevreye ve ormana 

minimum zarar verilmesi şartı ile projenin ormanlık alana isabet eden kısmı için komisyon 

kararı dikkate alınarak ve Orman Genel Müdürlüğünden İzin-İrtifak alınması kaydı ile projenin 

tesis edilmesinin sakıncası olmadığı yönünde görüş bildirmiştir (Ek-9). Proje güzergâhında 

teknik gerekçelerle değişiklik yapılmış olup, yapılan bu değişiklikler sırasında Erzurum 

Orman Bölge Müdürlüğünün görüşleri de dikkate alınmıştır. 

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü görüşünde; Tesis sırasında yapılması planlanan yolların 

B Tipi orman yolu standardında yapılması, söz konusu yolların ormancılık çalışmalarında 

kullanıma açık tutulması, söz konusu projeye ilişkin olarak inşaat sırasında çıkan kazı fazlası 

malzemenin ziraat arazilerine depolanacağı ancak ziraat arazilerinde uygun yerin 

bulunamaması halinde projenin orman sayılan alanlardan geçtiği yerlerde toprakça fakir, 

taşlık-kayalık alanların seçilmesine özen gösterilmesi, mümkün mertebe ağaç kesiminden 

kaçınılması, orman sayılan alanlarda izne konu edilecek tesislerin inşası esnasında çıkan 

kazı fazlası malzemelerin depolanması izne konu edilecek tesisiler dışında kesinlikle pasa, 

atık veya herhangi bir malzeme döktürülmemesi, hafriyat döküm sahaları adı altında geçen 

bütün ibarelerin kazı fazlası malzeme alanı olarak değiştirilmesi, ayrıca yaban hayvanlarının 

zarar görmemesi için ekolojik köprüler planlanması, (hayvan geçiş yolları için 250 m 2 ’de bir 

yapılacaktır) yönünde görüş bildirmiştir. 

Artvin orman bölge müdürlüğünün görüşleri doğrultusunda tesis sırasında yapılacak 

yollar B tipi orman yolu standartlarında yapılacak, ormancılık çalışmaları için kullanıma açık 

tutulacaktır. Proje tesisi sırasında çıkacak hafriyat tekrar dolgu malzemesi olarak 

kullanılacağından herhangi bir hafriyat atığı söz konusu olmayacaktır. Hattın tesisi sırasında 

mümkün olduğunca az ağaç kesilmesine azami dikkat edilecektir. EİH yerden yaklaşık 19-40 

46



m yükseklikten geçecek olup yaban hayvanlarının karasal geçişi için planlaması yapılan 

Ekolojik Köprülerin yapılmasını gerektirecek bir tesis değildir. 

Proje kapsamındaki orman alanları için Artvin ve Erzurum Orman Bölge 

Müdürlüklerinden 6831 Sayılı Orman Kanunu’nun 5192 Sayılı kanun ile değişik 17/3. 

maddesi kapsamında gerekli izinler alınacaktır. 

IV.2.7. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat 

Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv 

Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler, 

Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mer’a 

Kanunu Kapsamındaki Alanlar.) 

Proje alanında; Artvin ve Ardahan ilinde 2872 sayılı Çevre Kanunu ‘’Özel Çevre 

Koruma Bölgeleri’’ başlığında tanımlanmış Özel Çevre Koruma alanı bulunmamaktadır. 

Ancak Artvin ilinde 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’na kapsamında koruma altına alınan 

“Borçka Karagöl Tabiat Koruma Parkı” ve Ardahan ili Posof ilçesi sınırlarında 4915 Sayılı 

Kara Avcılığı Kanunu kapsamında 2006 yılında koruma altına Alınan Posof Yaban Hayatı 

Geliştirme Sahası yer almaktadır. 

Borçka Karagöl Tabiat Koruma Parkı alanının yaklaşık 23 ha’lık kısmı proje inceleme 

koridoru içerisinde kalmaktadır. Güzergâh çalışmalarında mümkün olduğunca bu alandan 

kaçılmış, koruma alanına en fazla 8-9 nolu some noktaları arasında yaklaşılmış olup bu 

yaklaşım mesafeside yaklaşık 1050 ‘dir. Projenin tesisi yaklaşık 50m’lik bir koridorda 

gerçekleştirileceğinden, yapılacak çalışmalardan bu alanın etkilenmesi söz konusu değildir. 

Şekil IV.2.7.1 Hattın Borçka Karagöl Tabiat Parkı Sınırlarına Olan Konumu 

Güzergah 

1050 m. 

47 

Borçka Karagöl 

Tabiat Koruma Parkı 

İnceleme 

Koridoru



Projenin yaklaşık 33 km’lik kısmı Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları 

içerisinde tesis edilecek olup, EİH’nin Gürcistan tarafından tesis edilecek olan EİH’na Posof 

ilçesi Türkgözü köyü sınırların bağlanacağından Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinden 

hem teknik hem de ekonomik açıdan geçilmek zorunda kalınmıştır. Yaban Hayatı Geliştirme 

Sahası sınırında tesis edilecek olan yaklaşık 33 km’lik kısım tespit edilirken, Huş Tavuğunun 

yaşam alanı olan mutlak ve hassas koruma bantlarının dışından geçirilmiştir (Ek-6). Ayrıca 

Huş Tavuğunun üreme döneminde bu alanda inşaat çalışması yapılmayacak ve bu alan için 

hazırlanan Ekolojik Değerlendirme Raporuna uygun olarak harekât edilecektir. 

Şekil IV.2.7.2 Hattın Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Olan Konumu 

Mutlak 

Koruma 

Zonu 

İnceleme 

Koridoru 

Hassas 

Koruma 

Zonu 

Proje güzergâhında tespit edilen başka herhangi bir korunan alan bulunmamaktadır. 

Proje güzergâhının yaklaşık 13 km’si mera alanlarından geçmekte olup bu alanlarda 

direk yerleri için 4342 sayılı Mera Kanunu’nun 14. maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince 

fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile 

ilgili olarak Artvin ve Ardahan Valiliklerine (Valilik Mera Komisyonuna) müracaat edilerek 

gerekli izinler alınacaktır. 

48 

Güzergah 

YHGS 

Sınırı



IV.2.8. Flora ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, 

Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına 

Alınan Türler, Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Yaşama Ortamları, 

Kuş Göç Yolları, Av Hayvanlarının Adları, Populasyonları ve Bu Türler İçin Alınan 

2010-2011 Merkez Av Komisyonu Kararları’na Ait Tablolar, TÜBİTAK Tarafından 

Hazırlanan Türkiye Bitkileri Veri Servisi’nin (TÜBİVES) Kullanılması) Proje Alanı 

Üzerindeki Vejetasyon Tiplerinin ve Örnekleme Alanlarının Bir Harita Üzerinde 

Gösterilmesi, Projede Faaliyetten Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma 

Tedbirleri (İnşaat ve İşletme Aşamalarında). (Flora ve Fauna Arazi Çalışmasının Hangi 

Tarihlerde ve Kim Tarafından Yapıldığının Belirtilmesi) 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü’nün Artvin İli, Merkez, Borçka, Ardanuç ve Şavşat İlçeleri ile 

Ardahan İli, Posof İlçesinde tesisi planlanan 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH Projesi 

ÇED Raporu’nun flora ve fauna çalışmaları, A.Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim 

Üyeleri tarafından yapılmıştır. (Ek-13) 

IV.2.9. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler 

(Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş 

Alanlar, 25.09.1978 Tarih ve 16415 Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 7/16349 Sayılı 

Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.) 

Planlanan proje güzergâhı ve proje etki alanında sadece ormanlık alanlar Orman 

Genel Müdürlüğü’nün hüküm ve tasarrufu altında bulunan alanlardır. Bunun dışındaki 

alanlarda ise “Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler 

(Askeri Yasak Bölgeler Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş 

Alanlar 25.09.1978 Tarih ve 16415 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 7/16349 Sayılı 

Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.)” bulunmamaktadır. 

IV.2.10. Diğer Özellikler 

Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır. 

IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri 

380 kV geriliminde ve yaklaşık 120 km uzunluğunda tesis edilmesi planlanan Borçka- 

Sınır(Gürcistan) EİH projesinin sınırları içerisinde yer aldığı Artvin ve Ardahan illerine ait 

sosyo-ekonomik özellikler aşağıda detaylı olarak irdelenmiştir. 

IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Enerjinin İletildiği Yörenin Ekonomik Yapısını 

Oluşturan Başlıca Sektörler) 

ARTVİN 

Tarım 

Proje güzergâhının geçtiği Artvin ilinde tarım sektörünün istihdam açısından ilk 

sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bununla birlikte son yıllarda tarım ve sanayi sektöründe 

istihdam edilenlerin sayısı ve oranı azalış göstermektedir. 

49



Tablo IV.3.1.1. İstihdam Edilen Nüfusun Yıllara ve Sektörlere Göre Dağılımı 

DİE’nin verilerine göre, 2001 yılı itibariyle sabit fiyatlarla Artvin ili ekonomisi içinde tarım 

sektörü % 20,9’luk paya sahiptir. Bu oranın % 15,7’si çiftçilik ve hayvancılık, % 4,7’si 

ormancılık ve % 0,5’i balıkçılık alt sektörlerine aittir. İl ekonomisinde tarım sektörünün 2001 

yılı itibariyle gelişme hızı % 3.6 olarak gerçekleşmiştir (İl Gelişim Planı 2005). 

Sanayi 

Artvin ili coğrafi konumunun sonuçları sebebiyle hammadde ve tüketim pazarlarına 

uzaktır. Bunun sonucunda il genelinde sanayi sektörü gelişememiştir. Özel sektör ile yatırım 

yapma konusunda isteksizdir. Fakat devlet ormancılık, madencilik ve tarım sektörlerinde; 

orman ürünleri, bakır madeni ve çay gibi hammadde kaynaklarını değerlendirmeye yönelik 

olarak gerçekleştirdiği yatırımlarla il sanayinin itici gücü olmuştur. Ancak, son yıllarda yapılan 

özelleştirmelerle birlikte söz konusu yatırımlardaki devlet payı da giderek azalmış ve böylece 

sanayileşmesi yeterince gelişmemiş olan ilde, sektör mevcut durumundan daha da geriye 

gitmiştir. 

Tablo IV.3.1.2. Artvin İli Sanayi Sektörünün 2000 Yılı İtibariyle Durumu (1987 Yılı Fiyatlarıyla) 

Hizmetler 

Artvin ilinde 2001 yılı itibariyle hizmet sektörünün 1987 sabit fiyatlarıyla il GSYİH’sı 

içindeki payı % 61,4 olup, hizmet sektörü kapsamında ki en büyük il GSYİH’sı içinde % 

24,7’lik oranla ulaştırma ve haberleşme alt sektörüne aittir. Onu il genelinde tarımın ardından 

% 20,3 ile üçüncü sırada yer alan ticaret sektörü izlemektedir. Hizmet sektörü kapsamında 

inşaat, mali kuruluşlar, konut sahipliği vb diğer alt sektörlerin payı ise oldukça düşüktür(Artvin 

İl Özel İdaresi Stratejik Planı). 

50



Turizm 

Artvin ili zengin bir turizm potansiyeline sahiptir. Artvin ilinin turizm potansiyeli 

aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir: 

Doğa Turizmi 

▪ Jeep safari turizmi, 

▪ Foto safari turizmi, 

▪ Botanik turizmi, 

▪ Kuş gözlemciliği, 

▪ Kamp ve karavan turizmi, 

▪ Deniz turizmi 

Sportif Amaçlı Turizm 

▪ Dağ ve doğa yürüyüşü, 

▪ Atlı doğa yürüyüşü, 

▪ Rafting, kano ve nehir kayağı, 

▪ Av turizmi, 

▪ Sportif olta balıkçılığı. 

Kırsal Turizm 

▪ Tarım turizmi, 

▪ Çiftlik turizmi, 

▪ Yayla turizmi, 

▪ Festival ve Gençlik turizmi. 

Ticaret 

Artvin ili ticaret sektörü, küçük esnaf veya işletmelerden meydana gelen, başta çay 

olmak üzere meyve sebze ağırlıklı tarımsal ürünler, balık ve süt gibi hayvansal ürünler, gıda 

maddeleri, giyim, ev araç ve gereçleri, bakır ve pirit cevheri, inşaat malzemeleri ile diğer 

tüketim mallarının alım ve satımlarının yapıldığı nispeten içe dönük bir yapı arz etmektedir(İl 

Özel İdaresi Stratejik Planı). Fakat sınır ili olması sebebiyle dış ticaret faaliyetleri gelişmiştir. 

Özellikle Sarp Sınır Kapısı’nın açılmasından sonra, sınır ili olarak Artvin’in, başta Gürcistan 

olmak üzere yakın Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleriyle sosyal ve ekonomik 

ilişkileri önemli bir gelişim göstermiştir. 

ARDAHAN 

Tarım 

Proje güzergâhının geçtiği Ardahan ilinin coğrafi ve iklim özellikleri yörenin 

ekonomisinin tarım ve hayvancılığa dayanmasına neden olmuştur. Ancak hayvancılığın son 

20 yıla kadar verimli olmadığı görülmüştür. Son dönemlerde yapılan çalışmalarla hayvan ırkı 

iyileştirilmiş, yörede kültür ve melez hayvan varlığı artırılmıştır. İlde tarımsal üretim 

yapılabilecek geniş ovalar bulunmasına rağmen, rakımın yüksekliği ve iklimin çok ağır olması 

tarımsal üretimde çeşitliliği az olmasına, endüstriye yönelik tarım ürünlerinin 

yetiştirilememesine neden olmaktadır (TÜİK). 

Ardahan’da toplam 484.300 hektar alanın, 285.678 hektarı (% 59) çayır ve mera 

arazisi, 84.251 hektarı (% 17,4) tarım arazisi, 82.314 hektarı (% 17) tarım dışı arazi ve 

31.957 hektarı (% 6,6) ormanlık ve fundalık arazi niteliğindedir. 

51



Şekil IV.3.1.1 Ardahan İli Arazi Dağılımı 

Toplam 84.251 hektar olan tarım arazisinin % 56,9’u (47.975 hektar) sulanabilir 

nitelikteki tarım arazisidir(Serhat Kalkınma Ajansı). 

Hayvancılık 

İl ekonomisinde büyük baş hayvan ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği oldukça önemli bir yere 

sahiptir. Hayvancılık sektöründe süt hayvancılığı ön planda bulunmaktadır. 

Ardahan’da yaklaşık olarak 160,000 (2010) ton/yıl süt üretimi gerçekleştirilmektedir. Üretilen 

sütün % 99,45’i inek sütü, % 0,45’i koyun sütü ve % 0,01’i keçi ve manda sütünden 

oluşmaktadır. Ardahan, Türkiye süt üretiminin yaklaşık olarak % 1,2’sini karşılamaktadır. 

Ardahan’ın sahip olduğu (2010) 248,361 adet büyükbaş hayvan ve 35,969 adet 

küçükbaş hayvan varlığı ile Türkiye ortalamasının üstünde bir hayvan varlığına sahiptir. 

Ardahan, Türkiye koyun varlığının % 1’ine ve sığır varlığının % 2,5’ine sahiptir(Serhat 

Kalkınma Ajansı). 

Arıcılık-Kafkas Arısı 

Kafkas Arısı dünyada bilinen ve ekonomik değere sahip çok önemli dört arı ırkından 

birisidir. Ardahan ili bu ırkın ülkemizdeki gen kaynağı durumundadır. Ülkemizdeki tek Gen 

Merkezi Müdürlüğü Ardahan’da bulunmaktadır. İl genelinde yaklaşık olarak bugün için 

34.152 adet arı kovanı mevcut olup, 900 ton/yıl (2010) bal üretiminin gerçekleştirilmektedir. 

Ayrıca 2003 yılında Ardahan Arıcılar Birliği kurularak, bugün itibariyle 550 üyesi ile 38.000 

koloni sayısıyla arıcılığa hizmet etmektedir. Birlik üyelerine Devlet tarafından Kovan Desteği 

(kovan başı 6 TL, Posof İlçesinde: 16TL) ve kredi destekleri verilmektedir(Serhat Kalkınma 

Ajansı). 

Kaz Yetiştiriciliği 

Kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde, İl için en önemli kanatlı kümes hayvanı kazdır. Türkiye 

kaz varlığının (10 yıllık ortalama; 1.592.000 adet) %15,70’i (ortalama; 250.000 adet) 

Ardahan’da bulunmaktadır. İl’de öz tüketime yönelik yapılan kaz eti üretimi önemli bir yer 

tutmaktadır. Yıllık ortalama 250.000 adet kaz varlığının 200.000’i kış tüketimine yönelik 

kesilmektedir. Ortalama 4-7 kg karkas ve 1-1,5 kg yağ verimi bulunmaktadır. Bölgede, 1.000 

tonun üzerinde üretilen kaz eti ve yağı çoğunlukla aile içi tüketimde değerlendirilmektedir. 

İlin iklim ve mera yapısının uygun olması nedeniyle; kaz üretimi ticari amaçlı yapılabilecek 

önemli bir potansiyeldir. Mevcut haliyle yıllık 1.000 tonun üzerinde et ve yağ üretimi ile 25 ton 

civarında tüy üretimi gerçekleştirilmektedir(Serhat Kalkınma Ajansı). 

Sanayi 

İl genelinde bulunan küçük çaplı sanayi işletmelerinin tamamına yakını süt ve süt 

ürünlerinin üretimine yöneliktir. Bölgede sanayinin yeterince gelişmemesinin en önemli 

nedenleri altyapı eksikliği, iklim koşulları, önemli ticaret merkezlerinden uzak olması, göç ve 

buna bağlı olarak sermayenin il dışına çıkmasıdır. 1995 yılından itibaren tarım ve hayvancılık 

gibi yörenin geleneksel ekonomik faaliyetlerinin yanında, yeni bir ekonomik kaynak olarak 

Sınır Ticareti eklenmiştir. Gürcistan ile Posof ilçesi arasındaki Türkgözü Sınır Kapısı’ndan 

yapılan sınır ticareti bu dönemde ildeki ticari canlılığı artırmış ve yöre ekonomisine büyük 

52



katkı sağlamıştır(TÜİK). 

Ticaret 

Ardahan ile Gürcistan arasında Posof-Türkgözü ve Çıldır-Aktaş sınır kapıları 

bulunmaktadır. Türkgözü Gümrük Kapısı 1995 yılından beri faaliyettedir. Ardahan’ın Posof 

ilçesi ile Gürcistan arasında bulunan Türkgözü Sınır Kapısından 2008 yılında Özel Fatura ile 

İhracat 1.097.800 $ , İthalat ise 44.172 $ olarak gerçekleşmiştir(Serhat Kalkınma Ajansı). 

IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri, Göçler, Nüfus 

Artış Oranları, Diğer Bilgiler) 

Bu projenin inşaat ve işletme aşamalarında olası sosyo-ekonomik etkilerin en belirgin 

olması tahmin edilen bölge, proje alanı yakın çevresindeki yerleşim alanıdır. Artvin ili Borçka, 

Ardanuç ve Şavşat İlçeleri ve Ardahan ili Posof İlçeleri ve civarlarındaki kasaba ve köyler 

birinci öncelikli olarak sosyo-ekonomik yönden etkilenecek yerleşim yerleridir. 

Artvin 

2008 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Artvin’in nüfusu 166.584 kişidir. 

Nüfusun 89.614’ü (% 53,79) şehirlerde, 76.970’i (% 46,21) ise bucak ve köylerde 

yaşamaktadır. Şehirleşme oranı % 53,79 (Türkiye genelinde % 74,96), Artvin dışarıya sürekli 

göç veren illerden olup kilometrekare başına düşen kişi sayısı ise 22,4’dür. İl merkezi nüfusu 

2008 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 32.272 kişidir. 380 kV Borçka TM– Sınır 

(Gürcistan) EİH projesinin etkilemesi beklenen Artvin İli Borçka, Şavşat, Ardanuç ilçelerinin 

şehir ve köylerine göre nüfus bilgileri Tablo’da verilmiştir. 

Artvin il geneli ve bağlı ilçelerin 2007/2008 yılı nüfus göstergeleri incelendiğinde, il 

genelinde nüfusun (%o 0,04) azaldığı, Borçka ilçesinin (%o 0,02) arttığı, Şavşat ilçesinin (%o 

0,03), azaldığı ve Ardanuç ilçesin de ise (%o 0,01) azaldığı görülmektedir. 

Tablo IV.3.2.1. İlçeler İtibariyle Nüfus Göstergeleri 

Proje alanı Artvin İli Borçka, Şavşat ve Ardanuç İlçeleri sınırları içerisinde bulunmaktadır. 

Ardanuç: Nüfusu 14.474, rakımı 740 m, yüzölçümü ise 989 km2’dir. Ardanuç’a bağlı 48 köy 

bulunmakta olup, Artvin il Merkezine uzaklığı 24 km’dir. Nüfus yoğunluğu 15’dir. 

Kanalizasyon uzunluğu 20 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon şebekesi uzunluğu 5 km’dir. 

İlçenin su abone sayısı 1978 olup, yıllık su tüketimi 154 290 m3’tür. 

53



Borçka: Nüfusu 27.666, rakımı 125 m, yüzölçümü ise 799 km 2 ’dir. Toplam köy sayısı 48 olan 

ilçenin, Artvin il merkezine uzaklığı 31 km’dir. Nüfus yoğunluğu 32’dir. Kanalizasyon 

uzunluğu 0.8 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon şebekesi uzunluğu 0.4 km’dir. İlçenin su 

abone sayısı 4 156’dir. 

Şavşat: Nüfusu 25.406, rakımı 1100 m, yüzölçümü ise 1377 km 2 ’dir. Artvin-Şavşat arası 68 

km’dir. Yıllık su tüketimi 222 000 m 3 ’tür(Artvin İl Gelişme Planı Çevre ve Mekânsal Gelişme 

Sektörü Raporu). 

Ardahan 

Ardahan’ın 2008 yılı sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 112.242 kişi olup; bunun 36.502 

(% 33) kişisi kent nüfusu, 75.740 (% 67) kişisi de kır nüfusudur. Ardahan İlinin, ilçelere göre 

kent-kır nüfuslarının yıllara göre artış hızını gösteren tablo aşağıda görüldüğü gibidir. 

Tablo IV.3.2.2. Ardahan İli İlçelere göre Kır-Kent Nüfusları (2000-2008) 

ARDAHAN 2000 2008 Nüfus Artış Hızı 

İlçe Adi Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy 

Merkez 44,794 17,274 27,520 

40,875 16,923 23,952 

Çıldır 14,869 2,415 12,454 

11,800 1,915 9,885 

Damal 8,677 2,571 6,106 

7,108 3,882 3,226 

Göle 37,814 10,478 27,336 

32,578 7,588 24,990 

Hanak 14,873 4,432 10,441 

10,666 4,176 6,490 

Posof 12,729 2,555 10,174 

9,215 2,018 7,197 

Toplam 133,756 39,725 94,031 

112,242 36,502 75,740 

Kaynak: TUİK, Bölgesel Göstergeler 

54 

-8.75 

-20.64 

-18.08 

-13.85 

-28.29 

-28.31 

-16.08 

Türkiye’de 1990–2000 döneminde kentleşme oranı %64,90, Doğu Aanadolu 

Bölgesi’nde, %53,05 iken Ardahan’ın aynı dönemdeki kentleşme oranı %29,7 olarak tespit 

edilmiştir. Ardahan’ın yeni bir kent olması kentleşme oranındaki düşüklükle yakından 

ilişkilidir. Nüfusun kırsal yapısı, sosyal yapının ve gündelik yaşamın geleneksel özelliklerini 

korumasına sebep olmaktadır. 

Cinsiyet 

Şekil IV.3.2.1. Ardahan İli Kır-Kent Nüfus Oranları, 2008 

Kaynak: Kent Yapı Planlama Ltd. Şti. Bünyesinde Hazırlanmıştır. 

2009 yılı sayımına göre Ardahan ili toplam nüfusunun 56,093 kişisi erkek, 52,076 

kişisi de kadın nüfustan oluşmaktadır. Çıkan sonuçları 2000 yılı verileri ile kıyasladığımızda 

her iki cinsiyette de belirli nüfus kaybedildiği görülmektedir.



Tablo IV.3.2.3 Ardahan İli Cinsiyet Oranları 

Ardahan ili Cinsiyet Oranları,2000-2009 

Sayım Yılı Toplam Erkek Oranı(%) Kadın Oranı(%) 

2000 133756 69833 52.21 63923 47.79 

2009 108169 56093 51.86 52076 48.14 

Kaynak: TUİK, Bölgesel İstatistikler (2000-2009) 

Şekil IV.3.2.2 Ardahan İli Kadın-Erkek Nüfus Oranları, 2008 


Yaş grupları 

Ardahan ili toplam nüfus içerisinde yaş grupları dağılımına bakıldığında 31.532 kişi ile 

0-14 yaş grubunun toplam nüfustan %27.97‘lik pay aldığını söyleyebiliriz. 15-64 yaş grubu 

70.945 kişi ile %62.94’lük pay almakta olup 65 yaş üstü 10.244 kişi ile %9.09’luk pay 

almaktadır. 

Şekil IV.3.2.3 Ardahan İli Yaş Grubu Dağılımı 


Hane Halkı Sayısı ve Büyüklüğü 

Ardahan İli 2000 ve 2008 yılları sayım sonuçlarına göre toplam hane halkı 

büyüklüklerinin 5,7 kişiden 4,6’ya düştüğü görülür. Ardahan ili hane halkı büyüklüğü tüm 

planlama bölgesi hane halkı büyüklüğü ortalamasının altında kalmakla beraber, Türkiye 

ortalamalarının üstündedir. 

Tablo IV.3.2.4 Ardahan İli Hane Halkı Büyüklüğü 

Birimler 

2000 2008 

Genel Ortalama İl ve İlçe Merkezleri (Şehir) Belde ve Köyler Genel Ortalama 

Ardahan 5.7 4.11 4.84 4.6 

Planlama Bölgesi 6.4 5 5.9 5.5 

Türkiye 4.5 3.9 4.2 3.97 

Kaynak: TUİK; Bölgesel İstatistikler, 2008 

55



Göç Durumu 

Ardahan İli nüfus hareketlerine bakıldığında ilin genelde göç verdiği görülmektedir. 

2000 yılı göç durumuna göre ilin aldığı göç miktarı 8.791 kişi, verdiği göç miktarı ise 

22.317’dir. 2000 yılı net göç sayısı – 13.526’ kişidir. Net göç hızı %-106,72’dir. 2009 yılı 

verilerine bakıldığında ise dışarıya verilen göçte azalma olmasına rağmen ilin yinede nüfus 

kaybetmeye devam ettiği görülür. Ardahan‘ın 2000 yılı yurtdışından aldığı göç miktarı 287’dir. 

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Göç Durumu 

2000 2009 

Aldığı 

Göç 

Verdiği 

Göç 

Ardahan 

Planlama 

8,791 22,317 

Bölgesi 74,258 133,689 

Kaynak: TUİK, Göç İstatistikleri 

Eğitim ve Okuryazarlık 

Net 

Göç 

- 

Net Göç 

Hızı 

56 

Aldığı 

Göç 

Verdiği 

Göç 

Net 

Göç 

Net Göç 

Hızı 

13.526 -106.72 3,775 7,033 -3.258 -29.67 

- 

59.431 -58.405 30,097 53,292 

- 

23.195 -20.21 

Ardahan il geneli 15 yaş üstü kadın ve erkek okuma yazma oranları incelendiğinde, 

1990 yılında %32.49 olan okuma yazma bilmeyen kadın oranı, 2000 yılında % 23.92’ye, 

2009 yılında ise 22.55’e düşerken; 1990 yılında %14.83 olan okuma yazma bilmeyen erkek 

oranı, 200 yılında 7,6’ya ve 2009 yılında da 5.54’e kadar düşmüştür. 

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Okuryazarlık ve Eğitim Durumuna Göre Nüfus (1990-2000-2009) 

ARDAHAN 

Okuma 

Yazma 

bilmeyen 

Okumayazma 

bilen fakat 

bir okul 

bitirmeyen 

İlkokul 

Mezunu 

Ortaokul 

veya 

dengi 

okul 

mezunu 

Lise 


Dengi 

okul 

mezunu 

1990 KADIN 32.49 19.22 42.37 3.09 2.38 0.45 

ERKE 

K 14.83 21.17 47.88 7.85 6.28 1.99 

2000 KADIN 23.92 25.94 37.38 3.21 6.02 1.37 

ERKE 

K 7.62 24.61 38.5 8.49 14.56 3.7 

Yüksekok 

ul veya 

fakülte 

mezunu 

Yüksek 

Lisans 

Mezunu 

2009 KADIN 22.58 11.18 36.24 16.8 9.93 3.14 0.11 0.02 

ERKE 

K 5.54 8.85 36.74 22.2 20.79 5.53 0.32 0.03 

Kaynak: TUİK,Bölgesel İstatistikler 

Doktara 

Mezunu 

Yıllara göre çıkan sonuçlar göz önünde bulundurulduğunda, ilde okuma yazma 

bilmeyen kadınların oranının, erkeklere kıyasla hala ne kadar yüksek olduğu görülmektedir.



Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli 15 Yaşüstü Kadın ve Erkeklerin Yıllara Göre Eğitim Durumu (1990-2000-2009) 


Ardahan ilinin, Planlama Bölgesi ve Türkiye içindeki okuma yazma ve okullaşma 

oranlarına bakıldığında ise, ildeki 2009 yılı Okuma yazman bilmeyenlerin oranının, planlama 

bölgesine göre düşük olmasına rağmen Türkiye geneline göre yüksek olduğu gözlenir. 

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İlinin Türkiye ve PlanlamaBölgesine Göre Eğitim Durumu (%), 2009 

Okuma 

Yazma 

bilmeye 

n 

Okumayazma 

bilen 

fakat bir 

okul 

bitirmeye 

n 

İlkokul 

Mezun 

u 

İlköğretim/Ortaok 

ul mezunu 

Lise 


Dengi 

okul 

mezun 

u 

Yüksekok 

ul veya 

fakülte 

mezunu 

İlköğreti 

m 

Okullaşm 

a Oranı 

(Ardahan, Kars, Iğdır, Ağrı Planlama Bölgesi, 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı) 

57 

Ortaöğreti 

m 

Okullaşma 

Oranı 

Ardahan 13.72 9.93 36.87 19.34 15.51 4.38 93.68 62.00 

Planlam 

a 

Bölgesi 20.01 15.83 27.51 17.86 14.41 4.10 95.28 39.52 

Türkiye 9.18 6.37 36.62 18.03 20.52 8.54 96.50 58.52 

Kaynak: TUİK, Bölgesel İstatistikler, 2009 

Doğurganlık, Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları 

Ardahan ili bebek ölüm hızına bakıldığında 2000 yılı verilerine göre bu oranın %77 

civarında olduğu görülmektedir. 

Tablo IV.3.2.6 Ardahan İli Doğurganlık, Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları 

Sayım 

yılı 

(45-49 

yaş) 

Toplam 

kadın 

sayısı 

Canlı 

doğan 

çocuk 

sayısı 

Ort. 

canlı 

doğan 

çocuk 

sayısı 

Son bir yıl 

içinde 

canlı doğan 

çocuk sayısı 

Toplam 

doğurganlı 

k hızı 

Katkılı 

yenilenm 

e hızı 

Çocuk 

sahibi 

olmada 

ortalama 

yaş 

Bebek 

ölüm 

hızı 

%○ 

2000 2.867 16.881 5.89 2.800 2,95 1,44 28.05 77 21 

Çocuk 

ölüm 

hızı 

%○



Posof 

Ardahan Posof ilçesi toplam nüfusu 9.215, şehir nüfusu ise 2.018. Bu verilere göre 

İlçenin %22 i şehirde %78’i köylerde yaşamaktadır. İlçenin 2008 cinsiyete göre nüfus 

verilerine bakıldığında ise oranların birbirlerine yakın olduğu görülmektedir. 

Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli Posof ilçe Kır ve Kent Oranları (2008) 

01.01.2008–23.05.2008 tarihleri arasında 166 Doğum, 255 Ölüm, 44Evlenme ve 5 Adet 

Boşanma, olayı meydana gelmiştir. Son beş yılda nüfus artış oranı yıllık % 1,7’dir(Ardahan, 

Kars, Iğdır, Ağrı Planlama Bölgesi, 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı). 

IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri ve Bu 

Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) 

III.3.3.1. Eğitim 

Artvin 

Artvin erkek nüfusu içerisinde % 16,9 oranında yer alan okuma yazma bilmeyen nüfus, 

henüz okula başlamayanlardan oluşmaktadır. Öte yandan, 10-54 yaşları arasındaki 

gruplarda okuma yazma bilmeyenlerin oranı % 5’lerin altında, bir başka ifadeyle, çok düşük 

oranlarda kalırken, 65 yaş üstü nüfus içinde okuma yazma bilmeyenler ise % 21,5’lik oranla 

önemli bir yekun oluşturmaktadır. Artvin genelinde erkek nüfusun eğitim durumuna genel 

olarak bakıldığında, sadece ilkokul+ilköğretim mezunu olanların % 39,4’lük oranla ilk sırada 

oldukları, bir okul bitirmeyip okuma yazma bilenlerin ise % 18,4 ile ikinci sırada yer aldığı 

görülmektedir. Yine erkekler arasında okuma yazma bilmeyenler % 5,6 iken, bir yüksek 

öğretim kurumundan mezun olanlar ise % 6,3 oranındadır. 

İlkokul+ilköğretimden mezun olma oranları dışında, tüm kriterler açısından erkeklerle 

karşılaştırıldığında, kadınlar açısından olumsuz bir tablo ortaya çıkmaktadır. Nitekim 2000 yılı 

için Türkiye genelinde lise, lise dengi meslek okulu ve yüksek öğretim mezunu erkek oranı % 

26,2 iken (İl Gelişim Planı 2005) il genelinde bu oran % 25,7 ile ülke ortalamasının çok az 

altında gerçekleşmiştir. Ancak, lise, lise dengi meslek okulu ve yüksek öğretim mezunu oranı 

kadınlar için Türkiye genelinde % 14,5 iken (İl Gelişim Planı 2005), il genelinde % 11,2 ile 

ülke ortalamasının altındadır. Bir başka ifadeyle, eğitim imkânlarından faydalanma 

noktasında, ülke genelinde var olan kadın erkek arasındaki dengesizlik, Artvin ilinde de 

mevcuttur. Hatta, Artvin ilinde kadınlar, eğitim imkânlarından yararlanmaya ilişkin olarak, 

hemcinslerine ait bir çok kriter açısından ülke ortalama değerlerinden de geridedirler. 

58



Öte yandan, eğitim durumunu bir de yerleşim yerleri ve cinsiyet yönünden kısaca 

değerlendirmek gerekirse, 25 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde en az ortaokul mezunu 

olanların payı, tüm yerleşim yerlerinde, erkek nüfus için kadın nüfustan oldukça yüksektir. İl 

merkezinde en az ortaokul mezunu olanların oranı erkeklerde % 62 ve kadınlarda % 32 

düzeyinde iken, köylerde bu oran erkeklerde % 23 ve kadınlarda % 5 olmaktadır. (İl Gelişim 

Planı 2005) Dolayısıyla, il genelinde eğitim açısından kadınlar aleyhine olan durum, yerleşim 

yerleri özelinde de kendini göstermektedir(Artvin İl Özel İdaresi Stratejik Planı). 

Ardahan 

Ardahan ilinde genel olarak eğitime önem verilmektedir. Ancak yaşanan yoğun göç ve 

bölgedeki eğitim kadrolarının bölgede kalıcı olmamaları nedeniyle eğitime verilen önem 

başarı göstergelerinde karşılığını hakkıyla bulamamaktadır. İldeki eğitim göstergeleri şu 

şekildedir; 

Okuma yazma bilmeyenlerin nüfusa oranı yüzde 13,72 (TRA2 Bölgesi oranı yüzde 

20,01; Türkiye oranı yüzde 9,18), İlkokul mezunlarının nüfusa oranı yüzde 36,87 (TRA2 

Bölgesi oranı yüzde 27,51; Türkiye oranı yüzde 36,62), İlköğretim/Ortaokul mezunlarının 

nüfusa oranı yüzde 19,34 (TRA2 Bölgesi oranı yüzde 17,86; Türkiye oranı yüzde 18,03), Lise 

veya dengi okul mezunlarının nüfusa oranı yüzde 15,51 (TRA2 Bölgesi oranı yüzde 14,41; 

Türkiye oranı yüzde 20,52), Yüksekokul veya fakülte mezunlarının nüfusa oranı yüzde 4,38 

(TRA2 Bölgesi oranı yüzde 4,10; Türkiye oranı yüzde 8,54), Ardahan’da ilköğretimde 

öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 20 (Türkiye ortalaması 24), genel ortaöğretimde 26 

(Türkiye ortalaması 21) ve teknik/mesleki ortaöğretimde 25’dir. (Türkiye ortalaması 18) 

Ardahan’da 2009-2010 eğitim-öğretim döneminde toplam 12.757 ilköğretim öğrencisi 

öğrenim görmekte olup, bu rakamın 6.108’si kız öğrencilerden oluşmaktadır. 

Ardahan’ın eğitimi konusunda yaşanan en büyük gelişme 2008 yılında Ardahan 

Üniversitesi’nin kurulmasıdır. Üniversitede lisansüstü eğitimde; Sosyal Bilimler Enstitüsü ve 

Fen Bilimleri Enstitüsü; Fakülte bazında; İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve 

İdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi bulunurken, yüksekokul olarak; Beden Eğitimi 

ve Spor Yüksekokulu, Ardahan Meslek Yüksekokulu, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu 

bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, Ardahan Üniversitesi bünyesinde 4 araştırma merkezi 

faaliyet göstermektedir. Bunlar; Türk Dili Öğretimi Uygulama ve Araştırma Merkezi, Kafkasya 

ve Orta Asya Araştırmaları Merkezi, Kafkas Arı ve Arıcılık Uygulama ve Araştırma Merkezi 

ve Çevre ve Doğal Hayat Uygulama ve Araştırma Merkezi’dir. 

Ardahan Üniversitesinde toplam 1.931 öğrenci öğrenim görmektedir. Toplam akademik 

personel sayısı, 6 Profesör,2 Doçent, 16 Yardımcı Doçent, 1 uzman, 41 Öğretim Görevlisi, 

11 Okutman ve 60 Araştırma Görevlisi olmak üzere 137’dir. Bunun yanı sıra istihdama 

yönelik eğitim konusunda, Halk Eğitim Müdürlüğü tarafından verilen meslek edindirme ve el 

becerilerini geliştirme kurslarına katılarak, el becerilerini geliştiren aile bireyleri kendi 

evlerinde ahşap malzemeleri işleyerek süs eşyası, ahşap mutfak eşyası yaparak bunları 

satıp aile bütçelerine ek gelir sağlayabilmektedir(Serhat Kalkınma Ajansı). 

III.3.3.2. Sağlık 

Artvin 

Artvin’de hekim başına düşen nüfus 2002 yılında 772 ile Türkiye ortalamasının 

altındadır. 2003’de ise 836 ile Türkiye ortalamasının üstüne çıkılmıştır. Gelişmiş ülkelerde 

hekim başına düşen nüfus 300-500 arası olduğundan bu ülkelerle kıyaslandığında hayli 

geride kalındığı gözlenmektedir. 

Yardımcı sağlık personeli (ebe, hemşire ve sağlık memuru) sayısı açısından ise ebede 

880 hemşirede, 598 sağlık memurunda ise 2181 ile Türkiye ortalamasının altındadır. Sağlıkta 

problemlerin çözümünde önemli etkenlerden biri yeterli ve eğitimli insan gücüdür. Artvin 

59



Devlet Hastanesin de uzman doktor doluluk oranı % 18, pratisyen hekim doluluk oranı % 13 

ve hemşire kadro doluluk oranı ise % 42,5’tir. 

Artvin Halk Sağlığı Laboratuar Müdürlüğünde 3 sağlık memuru, 1 lab. teknisyeni, 2 

hemşire ve 6 genel idari personelle hizmet vermektedir. Laboratuarda gıda ve kimya 

mühendisi bulunmamaktadır. Artvin ili sağlık ocakları personel durumları incelendiğinde; diş 

hekimi kadrolarında sadece bir kişi olduğu, ayrıca laboratuar teknisyeninin ise olmadığı 

gözükmektedir. Artvin Devlet hastanesinde ise toplam standart kadronun %68,5’i dolu iken, 

sağlık memurunda %216, ebede %266, memurda %180, hizmetlide %110, şoförde %128, 

aşçıda %300 ve terzi kadrosunda ise %450 ile standart kadronun çok üzerine 

çıkılmıştır(Artvin İl Özel İdaresi Stratejik Planı). 

Ardahan 

2009 Yılı itibariyle Ardahan’da, 1’i Ardahan Merkez ve 2’si de Posof ve Göle ilçelerinde 

olmak üzere toplam 3 Devlet Hastanesi, Çıldır İlçesinde ise 1 Sağlık Merkezi bulunmaktadır. 

Ardahan ilinde toplam yatak kapasitesi 155’tir. Yeterli teçhizatın ilde bulunmadığı 

durumlarda, Kars ve Erzurum illerinde tedavi görülebilmektedir. Ayrıca Ardahan’da 1 Ağız ve 

Diş Sağlığı Merkezi, 1 Ana Çocuk Sağlığı Merkezi, 1 Verem Savaş Dispanseri, 1 Halk 

Sağlığı Laboratuarı, 25 Sağlık Ocağı ve 68 Sağlık Evi bulunmaktadır. 

Ardahan’da, 49 Uzman Hekim, 55 Pratisyen Hekim, 8 Diş tabibi, 248 Ebe ve Hemşire, 239 

Sağlık Memuru ve GİH personeli bulunmaktadır (Serhat Kalkınma Ajansı). 

III.3.3.3. Kültür 

Artvin 

İlde, yörenin 5000 yıllık tarihi geçmişi içinde yaşam medeniyetlerden kalan ve 

günümüze kadar ulaşabilen, kendi türünde çok nadir manastır, kilise, kale ve köprüler 

bulunmaktadır. Bunların başlıcaları: Barhal Kilisesi, İşhan Manastır Kilisesi, Dörtkilise, 

Dolishane Kilisesi, Porta Manastır Kilisesi, Tibeti Kilisesi, Yeni Rabat Kilisesi, İbrika Şapeli, 

Artvin (Livane) Kalesi, Ardanuç Gevhernik Kalesi, Şavşat (Satlel) Kalesi, Ardanuç Ferhatlı 

Kalesi, Arhavi Ortacalar, Çifte Köprü, Berta Köprüsü, İskender Paşa Camii ve Türbeleri. 

Bunların dışında diğer cami ve türbeleri sıralayacak olursak, bunlar: Merkez İlçede: 

Balcıoğlu Camii, Merkez Camii, Salihbey Camii, Aşağımaden Camii, Oruçlu Camii, Zeytinlik 

Camii, Merkez Zeytinlik Aşağı ve Yukarı Türbeler, Ardanuç’ta: Aydın Köyü Camii, Bereket 

Köyü Camii, Arhavi’de: Dikyamaç Camii, Ulukent Camii, Borçka’da: Muratlı Camii, Yeniyol 

Camii, Düzköy Camii, Murgul’da: Aslanlı Camii, Şavşat’ta: Kocabey Camii, Söğütlü Camii, 

Köprülü Camii, Köprülü Türbeleri, Yusufeli’de: Bakırtepe Camii, Yaylalar Camii, İnanlı Köyü 

Camii bulunmaktadır. 

Artvin ilinde 2 adet arkeolojik sit alanı, 2 adet doğal sit alanı ve 3 adet tarihi sit alanı 

olmak üzere toplam 7 adet sit alanı mevcuttur (Artvin İl Gelişme Planı Çevre ve Mekânsal 

Gelişme Sektörü Raporu). 

Ardahan 

Ardahan İli yaklaşık 3000 yıllık bir geçmişe sahip olup, MS. 628 yılında Hazar 

Türklerinin bir kolu olan Arda Türklerinin eline geçerek Ardahan adını almıştır. İlk olarak 

Yunanca yazılıp M.S. V. yüzyılda Gürcü diline çevrilen “Kartlis-Çkhovreba" adlı kitapta tarihin 

başlarında Kimmerlerin gelip Ardahan'ı da içerisine alan Kafkasların Güneyine hâkim 

oluşlarını anlatmaktadır. MS 1068 yılında Alparslan tarafından fethedilerek Selçukluların 

egemenliğine geçmiş, 1239’da Moğol Cengiz İmparatorluğunun İran Genel Valisi Baycu 

Noyan Ardahan’ı da içine alan bütün Aras ve Kür boylarını fethedip Cengiz imparatorluğuna 

tabi kılınmıştır. 29 Mayıs 1555 tarihinde imzalanan Amasya anlaşması ile Kanuni Sultan 

Süleyman tarafından Osmanlı İmparatorluğuna dâhil edilmiştir. Bundan sonra kurulup gelişen 

60



Ardahan medreselerinden birçok şairler, bilginler, paşalar yetişmiştir. Bu durum 1828 deki 

Rus istilasına kadar sürmüştür. 1876 -1877 Osmanlı- Rus savaşı sonunda Savaş tazminatı 

olarak Kars ve Batum ile birlikte 13 Temmuz 1878 Berlin anlaşması ile Ruslara bırakılan 

Ardahan 1918 yılında Brest – Litowski anlaşması ile Anavatana kavuşmuş ve Cumhuriyetin 

ilanından sonra İl olan Ardahan 1926 yılında 877 Sayılı Kanunla ilçe yapılarak Kars İline 

bağlanmıştır. 27.05.1992 tarihinde Ardahan il olarak faaliyete geçmiştir(Serhat Kalkınma 

Ajansı). 

Yöresel yemekler 

Kaygana, Peynir Eritme, Mısır Papası, Haşıl, Gaşo, Könbe, Sinor, Bozbaş, Lalanga, 

Evelik Sarması, Buğlama, Kelle Paça, Kuymak, Hasuda, Kurut, Elma Dolması, Evelik Aşı, 

Pişi, Bozbaş, Kuymak, Ekmek Aşı Ve Helvası en ünlü yemek türleridir. 

El sanatları 

Halıcılık ve gümüş işlemeciliği ildeki en önemli el sanatlarındandır. Yöre motiflerini 

taşıyan gümüş kemer, başlık ve takılar yöreye gelen turistlerin ilgisini çeken hediyelik 

eşyalardır. Yörede el sanatları örnekleri arasında halı, kilim, ğurcun (heybe), yöresel folklorik 

bebek giysisi, damal bebeği, yolluk, göğüslük, hasır, keçe, yün çorap, patik, yöresel dantel, 

yün iplik, kayış, at koşun araçları sayılabilir. Derme, Kafkas, adiler, lezgi kazağı, koçboynuzu 

halı desenleridir. 

IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları 

(Yerleşme Alanlarının Dağılımı, Mevcut ve Planlanan Kullanım Alanları, Bu Kapsamda 

Sanayi Bölgeleri, Konutlar, Turizm Alanları vb.) 

380 kV geriliminde ve yaklaşık 120 km uzunluğunda tesis edilmesi planlanan Borçka- 

Sınır(Gürcistan) EİH projesinin güzergâhının geçtiği alanın büyük bir bölümünün orman 

olduğu tespit edilmiştir. 

Proje alanında ve güzergâh boyunca herhangi bir planlanan sanayi bölgesi söz konusu 

değildir. Proje güzergâhı yakınlarında köy yerleşim yerleri bulunmaktadır ayrıca Borçka 

Karaköy Gölü güzergâh içinde kalmaktadır. 

IV.3.5. Diğer Özellikler 

Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır. 

61



BÖLÜM V 

PROJENİN BÖLÜM IV’TE TANIMLANAN ALAN 

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK 

ÖNLEMLER



BÖLÜM V: PROJENİN BÖLÜM III’TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 

VE ALINACAK ÖNLEMLER 

(Bu Bölümde Projenin Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri Tanımlanır, Bu 

Etkileri Önlemek En Aza İndirmek ve İyileştirmek İçin Alınacak Yasal, İdari ve Teknik 

Önlemler V.1 ve V.2 Başlıkları İçin Ayrı Ayrı ve Ayrıntılı Şekilde Açıklanır.) 

V.1. Hat Güzergahı Boyunca Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki 

Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler 

380 kV gerilimli “Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH” projesi kapsamında hat güzergahı 

boyunca arazinin hazırlanması, inşaat ve tesis aşamasındaki faaliyetler, fiziksel ve biyolojik 

çevre üzerine etkileri ve alınacak önlemler aşağıda detaylı olarak incelenmiştir. 

V.1.1. Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Kadar 

Alanda, Ne Miktarda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak 

Malzemelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, 

Depolanmaları ve Kullanımları, 

Arazi hazırlanması için yapılacak işler kapsamında planlanan EİH projesinde etüt ve 

tevziat çalışmalarından sonra arazide (hat güzergâhında) ilk olarak some noktaları ve direk 

ayaklarının yerleri belirlenerek aplikasyonları yapılacaktır. Aplikasyonda 1 adet merkez kazığı 

4 x 4 = 16 adet ayak kazığı 1 adet konsol kazığı 2 adet istikamet kazığı (ileri ve geri) ve 1 

adet de aliman (ileri hat kazığı) çakılmakta olup bu işlemlerden sonra doğrudan inşaat 

aşamasına geçilmektedir. 

EİH güzergâhı boyunca toplam 350 adet direk dikilecektir. Bu direklerin 45 tanesi 

durdurucu (some), 305 tanesi ise taşıyıcı direktir. İnşaat aşamasında ilk olarak proje alanında 

aplikasyonu yapılan enerji iletim hattı direklerinin temel çukurları için kazı işlemleri 

yapılacaktır. 

Yapılacak kazı çalışmalarında her bir direk için 4 çukur açılmakta olup direk ayaklarının 

oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 3 m en ve boy ise yaklaşık 3 m x 3 m olacağı 

kabulüyle: 

Her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi (Vçukur); 

Vçukur = 3 x 3 x 3 

Vçukur = 27 m 3 olacaktır. 

Buna göre 350 adet açılacak direk için; 

350 direk x 4 çukur/direk = 1400 adet direk çukuru açılacaktır. 

Toplam hafriyat ise birim çukur hacmi 27 m 3 /çukur alınarak; 

1400 çukur x 27 m 3 /çukur = 37.800 m 3 olacaktır. 

Proje alanında tesis edilecek 350 adet direk için proje kapsamında yapılacak sıyırma ve 

hafriyat işlemlerinde toplam 37.800 m 3 hafriyat yapılacaktır. Bu hafriyat çalışmalarında 

bitkisel (nebati) toprak kalınlığı 25 cm kabulüyle: 

Üst Örtü Toprağı = 1400 x 3 x 3 x 0,25 

= 3150 m 3 

Alt Örtü Toprağı = 1400 x 3 x 3 x (3–0,25) 

62



= 34.650 m 3 çıkarılacaktır. 

Üst örtü toprağı düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak ve direk ayak kenarlarına 

depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak 

depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı 

ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel (nebati) toprak malzemesi direk 

ayaklarının altına düzgün bir şekilde serilecektir. Dolayısıyla arazi hazırlık ve inşaat 

aşamalarında yapılacak bu hafriyat çalışmasıyla hafriyat artığı oluşmayacaktır. 

Proje kapsamında hafriyat malzemeleri artması durumunda ise, kamyonlarla ilgili 

belediyelerin (Borçka, Ardanuç, Şavşat ve Posof Belediyeleri) göstereceği bir alana 

boşaltılması sağlanarak malzeme bertaraf edilecektir. 

Proje kapsamında gerçekleştirilecek hafriyat çalışmaları sırasında parlayıcı, patlayıcı, 

tehlikeli ve toksik madde kullanılmayıp sadece iş makineleri kazma kürek vb. makine ve 

ekipman ile çalışmalar yapılacaktır. Tüm bu hafriyat çalışmalarında 18.03.2004 tarih ve 

25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı İnşaat ve 

Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine uyularak hareket edilecektir. 

V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacakları 

veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, 

Direklerin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında direk ayaklarının hafriyat çalışmalarında; 

üst örtü toprağı düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak ve direk ayak kenarlarına 

depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak 

depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı 

ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel (nebati) toprak malzemesi direk 

ayaklarının altına düzgün şekilde serilecektir. 

Dolayısıyla projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında yapılacak bu hafriyat 

çalışmasıyla hafriyat artığı oluşmayacaktır. 

Proje kapsamında hafriyat malzemeleri artması durumunda ise, kamyonlarla ilgili 

belediyelerin (Borçka, Ardanuç, Şavşat ve Posof Belediyeleri) göstereceği bir alana 

boşaltılması sağlanarak malzeme bertaraf edilecektir. 

V.1.3. Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak 

Malzemeler 

EİH direklerinin tesisi için mevcut yolların kullanılması planlanmakta olup, servis yolu 

açılması durumunda ise aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir: 

� Açılacak servis yollarının kanalları yapılarak derelere sediman taşınımı 

önlenecektir. 

� Özel mülkiyete girecek alanlarda meydana gelecek zararlar yüklenici firma 

tarafından karşılanacaktır. 

� Görsel değeri olan alanlardan kaçınılacaktır. 

� Proje güzergahında belirlenen ekolojik ve kültürel değeri yüksek alanlardan 

kaçınılacaktır. 

� Yüzey suyu bulunan alanlardan kaçınılacaktır. 

� Açılan servis yolları inşaatın bitmesine müteakip eski haline getirilecektir. 

63



Proje maliyetini yükselttiği için servis yolları açmak pek ekonomik olmamaktadır. Ancak 

servis yolu açılması durumunda iş güvenliği için gerekli her türlü tedbir alınacaktır. Servis 

yolu çalışmalarında buldozer, greyder ve traktör kullanılacaktır. Ayrıca 09.09.2006 tarih ve 

26284 sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar hakkında yayımlanan Başbakanlık genelgesinin 

hükümlerine uyulacak, genelgenin “Dere yatakları üzerine her ne sebeple olursa olsun 

yapılacak köprü ve menfez gibi sanat yapıları ile dere yatakları üzerinden veya sınırından 

geçirilecek enerji nakil hattı, yol, petrol-doğal gaz boru hattı, telefon hattı, içme suyu ve 

kanalizasyon hatları ve benzerleri gibi çeşitli kuruluşlarca değişik maksatlı yapılar inşa 

edilmeden önce DSİ’nin ilgili Bölge Müdürlüklerinden görüş alınacak ve yapılacak tesislerin 

bu görüşe uygun olarak inşası sağlanacaktır.” Hükmü doğrultusunda gerekli izinler 

alınacaktır. Ayrıca 167 sayılı Yeraltı Suları Kanunu hükümlerine uyulacaktır. 

V.1.4. İletim Hatlarının İnşası ile İlgili İşlemler, 

EİH’nin tesis edilmesi için gerçekleştirilecek çalışmalar; alt montaj, üst montaj ve tel 

çekimi olmak üzere 3 aşamalı yapılacaktır. 

Etüt ve Proje: Bölgedeki enerji nakil durumu göz önüne alınarak ve aşağıda verilen 

unsurlar titizlikle incelenerek EİH’nin yeri tespit edilir. 

- Tesis, Bakım, İşletme Kolaylıkları, 

- Bataklık, Sel Yatağı Heyelana Maruz Alanlar, 

- Orman, Meyvelik, Kavaklık Gibi Alanlar, 

- Askeri Sahalar, Hava Meydanları, 

- Devlet Üretme Çiftlikleri, Kavakçılık Enstitüsü vb. Olan Alanlar, 

- Telekom hattı ve Mevcut EİH Paralellik Durumu, 

- Özel Çevre Koruma Alanları, 

- Karayolları, DDY, Baraj, Gölet, Sulama Kanalları, 

- İmarlı Sahalar, 

- Maden ve Kömür Alanları 

Tespit edilen EİH için ÇED aşamasından sonraki sıralamalar: 

� İrtifak ve mülkiyet hakkı için kamulaştırma planlarının hazırlanması, 

� İzin, ruhsat vb. görüşlerin alınması, 

� İhale aşaması, 

� Yer teslimi (İhale ile yüklenicisi belli olan firmaya yapılır). 

Tesis: Tesis aşaması alt montaj, üst montaj ve tel çekimi olmak üzere 3 etapta 

gerçekleştirilir. 

Alt Montaj 

EİH alt montajının ilk işlemi, direk ayaklarının yerleşeceği alanların açılmasıdır. 

Yaklaşık 3x3 m 2 genişliğinde 3 m derinliğinde açılan 4 ayrı çukura elektrik direğinin ayakları 

yerleştirilir. Direk ayakları etrafına demir çubukların hazırlanmasının ardından, kalıplar 

halinde kubbe şeklinde beton dökme işlemi yapılır. Ayrıca, topraklama elektrotları 1.5 m 

derinliğe gömülür. Toprak direncinin 20 ohm’un altındaki yerlere 1 adet, 20 ohm’un üzerinde 

olan yerlerde ise 4 adet elektrot yerleştirilir. Eğer 4 elektrot ile yeterli topraklama 

sağlanamazsa elektrotlar iletken bir ızgara ile birbirlerine bağlanarak temas alanı arttırılarak 

yeterli iletkenliğe ulaşılır. Bu işlemlerin tamamlanmasının ardından çukurların kazılması 

sırasında çıkartılan hafriyat tekrar çukurların kapatılmasında kullanılır ve ayakların etrafına 

kubbe şeklinde beton dökülerek alt montaj tamamlanır. 

64



Üst Montaj 

Üst montaj işleminde; alt montaj sırasında çukurlara yerleştirilen direk ayaklarına 

galvanizli çelik pilonlar cıvatalarla monte edilerek elektrik direkleri inşa edilir. Direklerin 

inşasının ardından izolatörler direklere monte edilir. 

Tel Çekme 

Alt ve üst montaj işlemlerinden sonra tel çekimine geçilir. Elektrik tellerinin çekilmesi 

işlemi için tel çekme ve fren makinesi kullanılacaktır. Tel çekimi sırasında direklerin 

kulesinden yıldırıma karşı koruma maksatlı “koruma telleri” çekilmektedir. Ayrıca kuşları 

EİH’den uzaklaştırmak için direklere kuş kovanlar, hava taşıtlarının hattı fark etmeleri için 

ikaz küreleri takılacaktır. 

Tesis tamamlandıktan sonra her türlü güvenlik önlemi için direklere standart işaretler ve 

uyarıcı yazılı levhalar yerleştirilecektir. 

V.1.5. İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı 

İşlemler, 

Projenin arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarında kırma öğütme gibi işlemler 

yapılmayacak olup sadece direklerin temel çukurları için yapılacak kazı işlemlerinden toz 

emisyonu oluşması söz konusu olacaktır. Her bir direk için 4 çukur açılmakta olup direk 

ayaklarının oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 3 m boyutları ise 3 m x 3 m’dir. 

Buna göre her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi; 

V = 3 m x 3 m x 3 m 

= 27 m 3 olacaktır. 

Toplam hafriyat miktarı, toprak yoğunluğu 1,60 ton/m 3 alınarak; 

Hafriyat Miktarı =Toprak Yoğunluğu x Toplam Hacim bağıntısından; 

= 27 m 3 x 1,60 ton/m 3 

= 43,20 ton olarak bulunur. 

Bir ayak çukuru için kazı işlemleri ortalama 4 saat sürmektedir. Buna göre saatte 

yapılacak hafriyat miktarı; 43,20 ton/4 saat = 10,8 ton/saat olacaktır. 

Tablo V.1.5.1 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri 

Kaynaklar 

65 

Emisyon Faktörleri kg/ton 

Kontrolsüz Kontrollü 

Patlatma 0,080 - 

Sökme 0,025 0,0125 

Yükleme 0,010 0,005 

Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) 0,7 0,35 

Boşaltma 0,010 0,005 

Depolama 5,8 2,9 

Birincil Kırıcı 0,243 0,0243 

İkincil Kırıcı 0,585 0,0585 

Üçüncül Kırıcı 0,585 0,0585 

Kaynak: Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-12, Tablo: 12.6 

Tablo V.1.5.1’de verilen emisyon faktörlerine göre kazı esnasında toz emisyon faktörü 

yükleme ve boşaltma toz emisyon faktörleri ile aynı olarak 0,01 kg/ton alınır (Kazı ve



yükleme emisyon faktörleri aynı formül kullanılarak hesaplanır/US EPA AP-42). Buna göre 

toplam saatlik kütlesel toz debisi; 10.80 ton/saat x 0,01 kg/ton= 0,108 kg/saat olarak bulunur. 

Sonuç olarak; 

03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi 

Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek-2’de, hava kirlenmelerini temsil 

eden değerler ölçümlerle elde edilen hava kalitesi değerleri hesapla elde edilen hava 

kirlenmesine katkı değerleri ve bu değerlerle teşkil edilen toplam kirlenme değerlerinin tespit 

edilmesine baca dışındaki yerlerden yayılan emisyonlar 1 kg/saat’ten küçükse gerek 

olmadığı belirtilmektedir. 

Projenin inşaat aşamasında toz emisyonu için hesaplanan değer 0,108 kg/saat olduğu 

için hava kalitesi katkı değerlerinin tespit edilmesine gerek kalmamıştır. 

Ancak, arazide oluşabilecek tozlanmayı minimuma indirgemek SKHKKY’nin “İzne Tabi 

Tesisler İçin Emisyon Sınırları” ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma 

malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyularak, toz emisyonları 

minimize edilecektir. 

Projenin işletme aşamasında enerji iletim hattından kaynaklı hava kalitesi üzerine 

herhangi bir etki söz konusu olmayacaktır. 

Araçlardan Kaynaklı Emisyon Miktarları 

Proje kapsamında kazı ve dolgu işlemlerinin dışında iş makinelerinden kaynaklanacak 

toz emisyonu oluşması söz konusudur. 

Proje arazi hazırlık ve inşaat çalışmalarında kamyon, ekskavatör, beton pompası, vinç 

ve tel çekme makinesi gibi iş makineleri kullanılacaktır. Kullanılacak iş makinelerinde yakıt 

olarak mazot kullanılması söz konusudur. 

Projenin inşaat aşamalarında kullanılacak iş makinelerin emisyon miktarları yakıt, araç 

yaşı ve hızına değişmektedir. EPA tarafından belirlenen bu emisyon faktörleri Tablo 

V.1.5.2’de verilmiştir. 

Tablo V.1.5.2 Emisyon Faktörleri (Mobile Sources Emission Factors, EPA, 1995) 

Parametre Hafif İş Makinesi (Dizel) Ağır İş Makinesi (Dizel) 

HC (g/km) 0,181 1,313 

CO (g/km) 0,719 5,95 

NOx (g/km) 0,544 4,056 

Proje kapsamında çalışacak araçlardan yayılacak toplam emisyonların kütlesel debileri; 

aynı anda 2 hafif ve 2 ağır dizel iş makinasının/aracının çalışacağı ve araç hızının ortalama 

hızının 40 km/saat olacağı varsayımlarıyla hesaplanmış olup, gerek bu değerler ve gerekse 

“Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” (SKHKKY) “tesislerin hava 

kirlenmesine katkı değerlerinin hesaplanması” ile ilgili olarak belirlenen sınır değerleri Tablo 

V.1.5.2’de verilmiştir. 

Tablo V.1.5.3 Proje Kapsamında Çalışan Araçlardan Yayılan Toplam Emisyonların Kütlesel Debileri 

Parametre Kütlesel Debi (g/saat) Kütlesel Debi (kg/saat) 

SKHKKY Madde 40’da 

verilen Emisyon Sınır 

Değerleri (kg/saat) 

HC (Hidrokarbonlar) 119,5 0,1195 - 

CO (Karbonmonoksit) 533,5 0,5335 50 

NOx (Azot oksitler) 368 0,368 4 

Tablo V.1.5.3’te de görüldüğü üzere; araçların ortaya çıkardıkları emisyonların toplam 

miktarları, 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 

66



“SKHKKY’, “tesislerin hava kirlenmesine katkı değerlerinin hesaplanması” ile ilgili olarak 

belirlenen sınır değerleri altında olduğu için kirlenme değerleri hesaplanmamıştır. 

Bu emisyonların kontrolleri 08.07.2003 tarih ve 25162 sayılı Resmi Gazete’ de 

yayımlanarak yürürlüğe giren Motorlu Kara Taşıtlarının Egzoz Emisyonlarının Ölçüm ve 

Denetlenmesine İlişkin Tebliğ gereğince yerine getirilecek olup, araçlara ait emisyon pulları 

inşaat süresince kontrol edilecektir. 

V.1.6. Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı ve Özellikleri, Nasıl Bertaraf 

Edileceği, 

Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması 

Proje kapsamında enerji iletim hattı arazi hazırlık ve inşaat aşamasında alt montaj, üst 

montaj ve tel çekme işlemlerinde toplam 45 kişinin çalışması öngörülmektedir. Dolayısıyla, 

projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları kapsamında tüm işlemlerin gerçekleşmesi 

sırasında aynı anda farklı bölgelerde 45 kişinin çalışması düşünülmekte olup, proje 

kapsamında istihdam edilecek vasıfsız personel mümkün olduğunca bölgeden sağlanacaktır. 

Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında çalışacak toplam 45 kişiden kaynaklı, 

evsel nitelikli katı atık oluşması söz konusu olacaktır. Bir kişiden kaynaklı günlük katı atık 

miktarı 1,21 kg/gün ( 1 ) kabulüyle; 

45 kişi x 1,21 kg/gün-kişi = 54,45 kg/gün evsel nitelikli katı atık oluşacaktır. 

� Evsel katı atıklar şantiye alanında uygun konteynırlarda toplanacak ve belirli 

aralıklarla ilgili belediye tarafından alınması sağlanacaktır. 

� İnşaat atıkları sarı renkli geçici biriktirme konteynırları içinde toplanacak, 

üzerlerine atık türleri yazılacaktır. Bu atıklar evsel veya tehlikeli atıklar ile 

karıştırılmayacaktır. Yüklenici firma tarafından kullanılmayan bu atıkların 

belediye tarafından alınması sağlanacak, ya da lisanslı bir taşıma şirketi 

aracılığıyla yine lisans almış bir geri kazanım veya bertaraf şirketine 

gönderilecektir. Evsel nitelikli katı atıkların Belediyeye ait depolama sahasına 

kabulü için gerekli izin ve belge yüklenici firma tarafından alınacaktır. 

� Ambalaj atıklarının kullanılabilir durumda olanları ayrılacak, kalanlar ise geri 

dönüşüm tesisine satılacaktır. 

� İnşaat alanında biyolojik olarak parçalanamayan hiçbir atık bırakılmayacaktır. 

Tesisi Teşekkülümüzce planlanan EİH’nin ÇED Kararı alınmadan ihalesi 

yapılmamaktadır. Şantiye kurulması ve kurulacak yerin belirlenmesi kararı ihaleyi alan 

yüklenici belirlemektedir. Bu nedenle oluşacak katı atık, atık su ve hafriyat atıklarının hangi 

belediye sınırları içerisinde bertaraf edileceği net değildir. Tesis İhalesi Teknik 

Şartnamesinde Nihai ÇED Raporunda belirtilen hususlara ve ilgili yönetmelik ve kanunlara 

uyması gerekliliği yer alacaktır. Yüklenici firmanın Nihai ÇED Raporunda taahhüt edilen 

hususlara uymaması durumunda tüm sorumluluk ve yükümlülük kendisine ait olacaktır. 

Projenin inşaat aşamasında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların (yemek artığı, 

ambalaj kağıdı, pet şişe, cam şişe vb.) 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de 

yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan ve 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi Gazete 

değişikliği ile yayınlanan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği gibi 

1 Kaynak: DİE, 2006 Yılı Belediye Katı Atık İstatistikleri 

67



denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere, ormanlara ve çevrenin olumsuz 

yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar 

uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin tüm 

hükümlerine uymaları sağlanacaktır. İnşaat döneminde evsel katı atıkların Artvin ve Ardahan 

Belediyeleri tarafından alınması sağlanacaktır. ÇED Kararının temininden sonra tesis ihalesi 

yapılacağından inşaat sırasında oluşacak katı atıkların hangi belediye sınırları içerisinde 

bulunacağı ve bertaraf edileceği ihaleyi alan müteahhit firma tarafından belirlenecektir. 

Ayrıca proje kapsamında oluşması muhtemel geri dönüşümü mümkün olan ambalaj ve 

ambalaj atıkları; 24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe 

giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi 

Gazete’de yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına 

Dair Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. 

İşletme Aşaması 

EİH işletmeye alındıktan sonra bakım ekipleri tarafından hat güzergahı boyunca 

senenin belirli zamanlarında yapılacak incelemelerde hattın bakımı yapılacak olup, 

İzolatörlerin kırılması durumunda izolatörler yenilenecek; tellerin tolerans dışı gevşemesi 

(uzaması) veya kopması durumunda teller tamir edilecek, hasarlı malzemeler yenisi ile 

değiştirilecek, eskileri TEİAŞ’a ait depolarda stoklanacaktır. Daha sonra bu malzemeler 

hurda olarak lisans almış firmalara satılacaktır. Yurtdışında bazı uygulamalarda olduğu gibi, 

hat altında bitki yetişmesini önlemek amacıyla herhangi bir kimyasal madde (Herbisit) 

kullanılmayacaktır. 

Projenin işletme aşamasında personel çalışmayacağı için evsel nitelikli atık 

oluşmayacaktır. Projenin inşaat aşamasında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların 

(yemek artığı, ambalaj kâğıdı, pet şişe, cam şişe vb.) 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi 

Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan ve 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı Resmi 

Gazete değişikliği ile yayınlanan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği 

gibi denizlere, göllere ve benzeri alıcı ortamlara, caddelere ormanlara ve çevrenin olumsuz 

yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar 

uyarılacak ve gerek bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin tüm 

hükümlerine uymaları sağlanacaktır. İnşaat döneminde evsel katı atıkların ilgili Belediye 

Başkanlıkları tarafından alınması sağlanacaktır. ÇED Kararının teminden sonra tesis ihalesi 

yapılacağından inşaat sırasında oluşacak katı atıkların hangi belediye sınırları içerisinde 

bulunacağı ve bertaraf edileceği ihaleyi alan müteahhit firma tarafından belirlenecektir. 



giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi 

Gazete’de yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına 

Dair Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. 

V.1.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Su Miktarları, Nereden ve Nasıl Temin 

Edileceği, Bu Suların Kullanımı Sonucu Oluşacak Atık Suların Hangi İşlemlerden 

Sonra Hangi Alıcı Ortama Nasıl Verileceği ve Bu Suların Özellikleri, 

Projenin arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarında aynı anda çalışacak toplam 45 kişi 

için içme ve kullanma suyu miktarı bir kişinin günlük içme ve kullanma suyu ihtiyacı 150 

lt/kişi-gün ( 2 ) kabul edilirse; 

45 kişi x 150 lt/kişi-gün = 6.750 lt/gün = 6,75 m 3 /gün su kullanılacaktır. 

2 Kaynak: Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ - 1998, Prof. Dr.Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU) 

68



Ayrıca gerekmesi durumunda beton imalatı için her bir direk ayağına yaklaşık 1 m 3 ve 

yapılacak hafriyat çalışmaları esnasında toz emisyonunu önlemek için ise 2,5 m 3 su tüketimi 

olacaktır. Beton imalatı ve tozuma için kullanılacak sular beton ve toprak bünyesinde 

kalacağı için herhangi bir atıksu oluşumu söz konusu olmayacaktır. 

Çalışacak kişiler tarafından kullanılacak suyun tamamının atık su olarak geri döneceği 

kabulüyle oluşacak evsel nitelikli atıksu miktarı 6,75 m 3 /gün olarak hesaplanır. 

Proje kapsamında açığa çıkacak evsel nitelikli atıksu, orta kirlilikte evsel atıksu özelliği 

ile karakterize edilebilir. Uzun araştırmalar sonucu ortaya çıkan literatür bilgilerine göre, 

projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında oluşacak evsel nitelikli atıksuyun karakteristiği 

ile ilgili toplam kirlilik yükleri Tablo V.1.7.1.’de verilmiştir. 

Tablo V.1.7.1 Projenin Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun Toplam Kirlilik Yükü 

PARAMETRE 

Birim yük 

(mg/l) 

Toplam yük (kg/saat) 

Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması 

BOI5 220 0,0619 

KOI 500 0,141 

AKM 220 0,0619 

Yağ-gres 100 0,028 

Toplam P 8 0,00225 

Toplam N 40 0,011 

Toplam Cl 50 0,014 

Toplam sülfür 30 0,008 

Toplam organik karbon 160 0,045 

pH 6-9 

Kaynak: Metcalf and Eddy. (2004). Wastewater Engineering; Treatment, Disposal and Reuse, Mc Graw Hill Book 

Company, New York, ABD. 

Personelin içme suyu damacanalarla şantiye alanına getirilecektir. Diğer tüketilen sular 

Belediye şebekesinden sağlanacaktır. 

İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklanacak atık sular, şantiye kurulacağı 

için varsa mevcut kanalizasyon sistemine (Merkez, Ardanuç, Borçka, Şavşat ve Posof 

ilçelerinin atıksu ve kanalizasyon sistemi) yoksa yapılacak sızdırmaz fosseptikte (Ek-8) 

biriktirilecektir. Fosseptikte biriken atık sular şantiye alanın bulunduğu İlçe Belediyesine ait 

vidanjörlerle çekildikten sonra ilgili Belediyenin kanalizasyon sistemine verilerek bertaraf 

edilecektir. Atık sular hiçbir şekilde yerüstü ve yeraltı su kaynaklarına boşaltılmayacaktır. 

Bölge dışından gelecek personel için şantiye kurulması söz konusu olabilir, ancak çalışacak 

vasıfsız personel bölgeden karşılanacağından vasıfsız personel için konaklama ve atık 

oluşumu ile ilgili bir sorun oluşmamaktadır. 

Hattın uzun olmasından dolayı şantiyenin kurulacağı yer henüz belli değildir. Projenin 

ÇED kararı temin edildikten sonra ihale aşamasına geçilecektir. İhaleyi alan yüklenici firma 

şantiyenin kurulacağı yeri kendisi belirleyecektir. İhalenin teknik şartnamesinde ÇED 

raporunda ve eklerinde belirtilen tüm hususlara ve ilgili yönetmeliklere uyulması şartı yer 

almaktadır. Atık sular ile ilgili izinler ihale sonrası yüklenici tarafından temin edilecektir. 

Projenin işletme aşamasında personel çalışmayacağı için evsel nitelikli atık su 

oluşmayacaktır. 

İnşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli atık su bertarafı sonucunda alınacak 

belgeler denetimler sırasında görevlilere beyan etmek üzere 5 yıl süreyle saklanacak, 

kanalizasyon sistemi mevcut altyapıların bulunduğu yerlerde kanalizasyon sistemine 

bağlanacak, atıksu bağlantı izni alınacaktır. 

Ayrıca EİH inşaat çalışmalarında yapılacak beton imalatları için; arazide ulaşımın 

mümkün olduğu direklerde hazır beton (beton santralinde hazırlanarak mikser araçları ile 

direk yerine getirilen beton) kullanılacaktır. Ulaşım imkânlarının mümkün olmadığı direkler 

69



için ise yerinde döküm beton imalatı yapılacaktır. Hazır beton için gerekli su beton tedarikçi 

firma tarafından betonun hazırlandığı yerde temin edilmektedir. Gerek hazır beton ve 

gerekse yerinde dökme beton imalatlarında kullanılacak sular, malzeme bünyesinde 

kalacağından herhangi bir atık su oluşturmayacaktır. Ayrıca çalışma yapılan direkte beton 

imalatların bitmesinden sonra geri dönen mikser araçlarının yıkanması, proje sahası ve yakın 

çevresinde yaptırılmayacak olup, beton tedarikçi firmanın kendi sahasında (beton santrali) 

yapması sağlanacaktır. Belediyeden temin edilmesi gereken izinler yüklenici firma tarafından 

yapılacağından, gerekli izinler inşaat aşamasında alınacaktır. 

Proje kapsamında, Lağım ve Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak 

Çukurlara Ait Yönetmelik ile 31 Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de (RG) 

yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin 16., 17., 18., 19., 20. ve 32. 

maddeleri ve 30.03.2010 sayılı 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 

SKKY’de değişiklik yapılmasına dair yönetmelik , 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve 

Yönetmeliği ile 31.05.2005 tarih ve 25831 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Toprak 

Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri yerine getirilecektir. 

İnşaat faaliyetleri sırasında kuru ve akar derelere atık atılmayacak ve dere yatakları 

değiştirilmeyecektir. 

Sonuç olarak, projenin tüm aşamalarında, 31 Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi 

Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’’, 13 Şubat 2008 

tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü 

Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu 

ve Yönetmeliği’nin hükümleri yerine getirilecektir. 

V.1.8. Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler, 

Enerji İletim Tesisleri için topraklama işlemleri “TEİAŞ Genel Müdürlüğü” tarafından 

hazırlanan Montaj Teknik Şartnamesi hükümlerine göre yapılmaktadır. 

Topraklama işlemi, toprak direncinin 20 ohm’un altında olması yapılmamaktadır. İlkel 

toprak direnci 20 om’dan büyük olan bütün beton ve ızgara temeller için, direk mevkiinin 

merkez noktasındaki bir topraklama kazığı veya plakası tesis edilir ve bu kazık veya plaka 

birbirine köşegen olarak zıt iki ayağa irtibatlandırılır. Bu işlem sonucu toprak direncinin 20 

ohm’un altına düşmesi durumunda başka bir topraklama uygulanmamaktadır. 

Toprak direncinin 20 ohm’un üstünde olması durumunda kontropualar (topraklamanın 

iyi yapılamadığı durumlarda kullanılan dairesel biçimde düzenlenmiş tel kablolar) ilave edilir. 

20 ohm topraklama direnci elde edilinceye veya bütün ayaklara kontropua konuncaya kadar 

bu ilaveler yapılmaya devam edilecektir. Direnç ölçümü, kazık veya dirençten irtibatı ayrılmış 

topraklama teli plaka vasıtası ile yapılacak olup; kloridler veya iletkenlik tuzları 

kullanılmayacaktır. 

Ayrıca, canlıların direk veya indirek olarak temas edebileceği tüm cihazlar ve metal 

aksamlar bu topraklama ağına en az iki noktadan irtibatlanacaktır. Enerji iletim tesislerinde 

yapılan bu topraklama sonucu, adım ve dokunma gerilimleri de dikkate alınarak trafo merkezi 

sahasındaki topraklama direnç değerinin 1 Ohm’un altına getirilmesi planlanmaktadır. 

70



V.1.9. Arazinin Hazırlanması ve Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni 

ile Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, 

Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında; kazı inşaat montaj vb. çalışmalarında 

kullanılacak makine ve ekipmanlardan; işletme aşamasında ise rüzgardan ve iletkenlerden 

kaynaklı korona gürültüsünün oluşması söz konusu olacaktır. 

V.1.9.1. Arazi Hazırlık ve İnşaat Aşaması 

Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında; EİH’de kazı, inşaat, montaj, vb. 

çalışmalarda kullanılacak makine ve ekipmanlardan gürültü oluşması söz konusu olacaktır. 

EİH Arazi Hazırlık ve İnşaat Çalışmaları 

EİH inşaatında meydana gelecek gürültünün kaynakları ve seviyeleri alt montaj ve üst 

montaj olmak üzere iki aşamada değerlendirilmiştir. 

Arazi hazırlama ve inşaat çalışmaları aşamasında kullanılacak makine ve ekipmanların 

aynı zamanda ve aynı yerde çalıştığı varsayılarak en olumsuz şartlarda ortaya çıkacak 

toplam ses basınç düzeyini hesaplamak amacıyla önce her bir kaynaktan oluşacak ses gücü 

düzeyinden toplam ses gücü düzeyleri bulunur: 

LWT 

LWİ 

LWT 

n 

= 10 log (� 10 

i�1 Lwi/10 ) formülü yardımıyla hesaplanmaktadır. 

= Her bir iş makinesinden kaynaklanan ses gücü düzeyi (dB) 

= Toplam ses gücü düzeyi (dB) 

Kaynakların tamamından oluşacak toplam ses gücü düzeyi bulunduktan sonra, oluşan 

bu ses gücü düzeyinin r uzaklıkta yaratacağı toplam ses basınç düzeyi (LPT) aşağıdaki formül 

kullanılarak hesaplanmaktadır. 

LPT 

A = 4пr 2 

= LWT + 10 log (Q/A) 

LPT = Tüm iş makinelerinden r mesafede oluşan toplam ses basınç düzeyi 

Q = Yönelme katsayısı (Yer düzeyindeki ses kaynağının yarı küresel dağılımı, Q 

=2) 

r = Kaynaktan uzaklık (m) 

Atmosferin etkisiyle seste azalma (Aatm) kaynağın frekansına ve kaynaktan uzaklığa 

bağlıdır. Ortalama ses basınç seviyesindeki atmosferik rötuş nedeniyle meydana gelecek 

azalma ise aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır. 

Aatm = 7,4 x 10 -8 x f 2 x r / � 

Aatm = Atmosferik rötuş ile ses basıncı düzeyindeki düşüş (dBA) 

f = İletilen sesin frekansı (50-4.000 Hz aralığı) 

r = Kaynaktan uzaklık (m) 

( 3 ) 

� = Havanın Bağıl Nemi (% 72) 

3 Artvin ve Ardahan illeri için ortalama bir değer alınmıştır. (Kaynak Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü) 

71



Ses (gürültü) düzeyinin hesabı ise, aşağıdaki formülün yardımıyla yapılır. 

L = Lpt - Aatm+DF 

L = Ses (gürültü) düzeyi (dBA), 

DF = Düzeltme faktörü 

(500 Hz için -3,6 dBA, 1.000 Hz için 0 dBA, 2.000 Hz için 1,2 dBA ve 4.000 Hz 

için 1 dBA). 

4 farklı frekans için hesaplanan değişik mesafelerdeki ses (gürültü) düzeylerinin 

logaritmik olarak toplamından, toplam ses (gürültü) düzeyi hesaplanır. 

LT 

LT 

Li 

n 

= 10 (� log (10 

i�1 Li/10 ) 

= Toplam ses (gürültü) düzeyi (dBA), 

= 4 farklı frekanstaki ses (gürültü) düzeyleri (dBA). 

İş ekipmanı ve iş ekipmanı kaynaklı gürültüler için ses basınç düzeyleri; Açık Alanda 

Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili 

Yönetmenlikte, bu yönetmelikte olmayan değerler ise Doç. Dr. Nevzat Özgüven’in 

Endüstriyel Gürültü Kontrolü, Makine Mühendisleri Odası yayınından alınmış olup; EİH’nın 

arazi hazırlık ve inşaat aşamasındaki gürültü hesapları bu formüller kullanılarak yapılmıştır. 

i) Alt Montaj Aşaması 

Arazi hazırlama ve inşaat çalışmaları kapsamında yapılacak alt montaj işlemlerinde 

gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar ve özellikleri Tablo V.1.9.1.1’de; bu 

araçlardan kaynaklanacak ses (gürültü) düzeyleri uzaklığa göre sırasıyla Tablo V.1.9.1.2’de, 

ilgili grafik ise Şekil V.1.9.1.1’de verilmiştir. 

Tablo V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine ve Ekipmanların Özellikleri 

Gürültü Kaynağı Adet Ses Gücü Seviyesi (dBA) 

Kamyon 1 101 

Ekskavatör 1 103 

Beton Pompası veya karıştırıcı 1 115 

( 4 ) 

4 Endüstriyel Gürültü Kontrolü, Makine Mühendisleri Odası, Do. Dr. Nevzat Özgüven 

72



Tablo V.1.9.1.2 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı 

r (m) LPT (dBA) 

Aatm 

(dBA) 

(f=500) 

DF 

(dBA) 

(f=500) 

L (dBA) 

(f=500) 

Aatm 

(dBA) 

(f=1.000) 

DF 

(dBA) 

(f=1.000) 

L (dBA) 

(f=1.000) 

73 

Aatm 

(dBA) 

(f=2.000) 

DF 

(dBA) 

(f=2.000) 

L (dBA) 

(f=2.000) 

Aatm 

(dBA) 

(f=4.000) 

DF 

(dBA) 

(f=4.000) 

L (dBA) 

(f=4.000) 

1 107.45 0.00 -3.2 104.25 0.00 0 107.44 0.00 1.2 108.64 0.02 1 108.43 113.52 

5 93.47 0.00 -3.2 90.27 0.01 0 93.46 0.02 1.2 94.65 0.08 1 94.38 99.51 

10 87.45 0.00 -3.2 84.24 0.01 0 87.44 0.04 1.2 88.60 0.16 1 88.28 93.46 

20 81.43 0.01 -3.2 78.22 0.02 0 81.40 0.08 1.2 82.54 0.33 1 82.10 87.37 

30 77.90 0.01 -3.2 74.70 0.03 0 77.87 0.12 1.2 78.98 0.49 1 78.41 83.79 

40 75.40 0.01 -3.2 72.19 0.04 0 75.36 0.16 1.2 76.44 0.66 1 75.75 81.22 

50 73.47 0.01 -3.2 70.25 0.05 0 73.42 0.21 1.2 74.46 0.82 1 73.64 79.22 

60 71.88 0.02 -3.2 68.67 0.06 0 71.82 0.25 1.2 72.84 0.99 1 71.90 77.58 

70 70.54 0.02 -3.2 67.33 0.07 0 70.47 0.29 1.2 71.46 1.15 1 70.39 76.18 

80 69.38 0.02 -3.2 66.16 0.08 0 69.30 0.33 1.2 70.26 1.32 1 69.07 74.96 

90 68.36 0.02 -3.2 65.14 0.09 0 68.27 0.37 1.2 69.19 1.48 1 67.88 73.88 

100 67.45 0.03 -3.2 64.22 0.10 0 67.34 0.41 1.2 68.23 1.64 1 66.80 72.90 

125 65.51 0.03 -3.2 62.28 0.13 0 65.38 0.51 1.2 66.19 2.06 1 64.45 70.82 

150 63.92 0.04 -3.2 60.69 0.15 0 63.77 0.62 1.2 64.51 2.47 1 62.46 69.10 

200 61.43 0.05 -3.2 58.17 0.21 0 61.22 0.82 1.2 61.80 3.29 1 59.14 66.35 

250 59.49 0.06 -3.2 56.22 0.26 0 59.23 1.03 1.2 59.66 4.11 1 56.38 64.18 

300 57.90 0.08 -3.2 54.63 0.31 0 57.60 1.23 1.2 57.87 4.93 1 53.97 62.37 

350 56.56 0.09 -3.2 53.27 0.36 0 56.20 1.44 1.2 56.33 5.76 1 51.81 60.83 

400 55.40 0.10 -3.2 52.10 0.41 0 54.99 1.64 1.2 54.96 6.58 1 49.83 59.48 

500 53.47 0.13 -3.2 50.14 0.51 0 52.95 2.06 1.2 52.61 8.22 1 46.24 57.20 

600 51.88 0.15 -3.2 48.53 0.62 0 51.27 2.47 1.2 50.62 9.87 1 43.02 55.32 

700 50.54 0.18 -3.2 47.16 0.72 0 49.82 2.88 1.2 48.87 11.51 1 40.03 53.71 

800 49.38 0.21 -3.2 45.98 0.82 0 48.56 3.29 1.2 47.30 13.16 1 37.23 52.31 

900 48.36 0.23 -3.2 44.93 0.93 0 47.44 3.70 1.2 45.86 14.80 1 34.56 51.07 

1000 47.45 0.26 -3.2 43.99 1.03 0 46.42 4.11 1.2 44.53 16.44 1 32.00 49.95 

LT (dBA)



Şekil V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeylerinin 

Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği 

ii) Üst Montaj Aşaması 

EİH arazi hazırlama ve inşaat çalışmaları kapsamında yapılacak üst montaj 

işlemlerinde gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar ve özellikleri Tablo V.1.9.1.3’de, 

bu araçlardan kaynaklanacak ses (gürültü) düzeyleri uzaklığa göre sırasıyla Tablo 

V.1.9.1.4’te, ilgili grafik ise Şekil V.1.9.2’de verilmiştir. 

Tablo V.1.9.1.3 EİH Üst Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine ve Ekipmanların Özellikleri 

Gürültü Kaynağı Adet Gürültü Seviyesi (dBA) 

Kamyon 1 101 

Vinç 1 101 

Tel Çekme Makinesi 1 105 

74



Tablo V.1.9.1.4 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses (Gürültü) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı 

r (m) LPT (dBA) 

Aatm 

(dBA) 

(f=500) 

DF 

(dBA) 

(f=500) 

L (dBA) 

(f=500) 

Aatm 

(dBA) 

(f=1.000) 

DF 

(dBA) 

(f=1.000) 

L (dBA) 

(f=1.000) 

75 

Aatm 

(dBA) 

(f=2.000) 

DF 

(dBA) 

(f=2.000) 

L (dBA) 

(f=2.000) 

Aatm 

(dBA) 

(f=4.000) 

DF 

(dBA) 

(f=4.000) 

L (dBA) 

(f=4.000) 

1 99.56 0.00 -3.2 96.36 0.00 0 99.56 0.00 1.2 100.76 0.02 1 100.55 105.64 

5 85.58 0.00 -3.2 82.38 0.01 0 85.58 0.02 1.2 86.76 0.08 1 86.50 91.63 

10 79.56 0.00 -3.2 76.36 0.01 0 79.55 0.04 1.2 80.72 0.16 1 80.40 85.58 

20 73.54 0.01 -3.2 70.34 0.02 0 73.52 0.08 1.2 74.66 0.33 1 74.21 79.49 

30 70.02 0.01 -3.2 66.81 0.03 0 69.99 0.12 1.2 71.10 0.49 1 70.53 75.91 

40 67.52 0.01 -3.2 64.31 0.04 0 67.48 0.16 1.2 68.56 0.66 1 67.87 73.34 

50 65.58 0.01 -3.2 62.37 0.05 0 65.53 0.21 1.2 66.58 0.82 1 65.76 71.34 

60 64.00 0.02 -3.2 60.79 0.06 0 63.94 0.25 1.2 64.95 0.99 1 64.01 69.70 

70 62.66 0.02 -3.2 59.44 0.07 0 62.59 0.29 1.2 63.57 1.15 1 62.51 68.30 

80 61.50 0.02 -3.2 58.28 0.08 0 61.42 0.33 1.2 62.37 1.32 1 61.19 67.08 

90 60.48 0.02 -3.2 57.26 0.09 0 60.39 0.37 1.2 61.31 1.48 1 60.00 65.99 

100 59.56 0.03 -3.2 56.34 0.10 0 59.46 0.41 1.2 60.35 1.64 1 58.92 65.02 

125 57.63 0.03 -3.2 54.39 0.13 0 57.50 0.51 1.2 58.31 2.06 1 56.57 62.94 

150 56.04 0.04 -3.2 52.80 0.15 0 55.89 0.62 1.2 56.63 2.47 1 54.58 61.22 

200 53.54 0.05 -3.2 50.29 0.21 0 53.34 0.82 1.2 53.92 3.29 1 51.25 58.47 

250 51.61 0.06 -3.2 48.34 0.26 0 51.35 1.03 1.2 51.78 4.11 1 48.49 56.29 

300 50.02 0.08 -3.2 46.74 0.31 0 49.71 1.23 1.2 49.99 4.93 1 46.09 54.49 

350 48.68 0.09 -3.2 45.39 0.36 0 48.32 1.44 1.2 48.44 5.76 1 43.93 52.95 

400 47.52 0.10 -3.2 44.22 0.41 0 47.11 1.64 1.2 47.08 6.58 1 41.95 51.60 

500 45.58 0.13 -3.2 42.26 0.51 0 45.07 2.06 1.2 44.73 8.22 1 38.36 49.32 

600 44.00 0.15 -3.2 40.65 0.62 0 43.38 2.47 1.2 42.73 9.87 1 35.13 47.44 

700 42.66 0.18 -3.2 39.28 0.72 0 41.94 2.88 1.2 40.98 11.51 1 32.15 45.83 

800 41.50 0.21 -3.2 38.10 0.82 0 40.68 3.29 1.2 39.41 13.16 1 29.35 44.43 

900 40.48 0.23 -3.2 37.05 0.93 0 39.55 3.70 1.2 37.98 14.80 1 26.68 43.19 

1000 39.56 0.26 -3.2 36.11 1.03 0 38.54 4.11 1.2 36.65 16.44 1 24.12 42.07 

LT (dBA)



Şekil V.1.9.1.2 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeyinin 

Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği 

07.03.2008 tarihli ve 26809 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 

“Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” Ek-VIII Tablo-5’te belirtilen 

şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri Tablo IV.1.9.1.5’te verilmiştir. 

Tablo V.1.9.1.5 Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 

FAALİYET TÜRÜ (YAPIM YIKIM ve ONARIM) Lgündüz (dBA) 

Bina 70 

Yol 75 

Diğer kaynaklar 70 

Tablo V.1.9.1.2 ve Tablo V.1.9.1.4’te verilen gürültü seviyeleri Tablo V.1.9.1.5’te verilen 

yönetmelik değerleriyle karşılaştırıldığında; alt montaj aşamasında 150 m ve üst montaj 

aşamasında 60 metre sonra, “07.03.2008 tarihli ve 26809 sayılı Resmi Gazete’de 

yayınlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 

Yönetmeliği" Ek-VIII, Tablo 5’te belirtilen 70 dBA sınırının altında kaldığı görülmektedir. 

Proje kapsamında arazi hazırlık çalışmaları açık sahada yapılacağından, gürültü 

tedbirlerinin alınması oldukça güç olacaktır. Gürültü, çalışmalar süresince gün boyu değişiklik 

gösterecek ancak çalışmalar gündüz (07.00 – 19.00) yapılacağından gürültü oluşumu 

sınırlandırılmış olacaktır. Zorunlu bir durum (Karayolu atlaması, trafik yoğunluğu, vb.) 

oluşmadıkça geceleri çalışma yapılmayacaktır. 

Proje kapsamındaki çalışmalarda, söz konusu yönetmeliğin 11. maddesinde belirtilen 

kara yolu araçlarında uyulması gereken şartlar ve 15. maddesinde açık alanda kullanılan 

ekipmanlarda uyulması gereken şartlar dikkate alınarak, gürültü oluşumunu minimize etmek 

için gerekli tedbirler alınacaktır. 

İnşaat aşamasında makine ve ekipmanlarda meydana gelecek gürültüden çalışanları 

koruyabilmek için, 4857 sayılı İş Kanuna istinaden çıkartılmış ilgili yönetmelikler ve tüzük 

hükümleri gereğince, işçilerin gürültüye maruz kalmaları sonucu sağlık ve güvenlik yönünden 

oluşabilecek risklerden, özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için gerekli önlemler 

alınacaktır. Bu konuda ayrıca 27.11.2002 tarih ve 37-265 sayılı TEİAŞ İş Güvenliği 

76



Yönetmeliği’nin 254. maddesi gereğice; ses ve gürültü olan yerlerde çalışan kişi, kulaklarını 

koruması için kulaklık veya kulak tıkaçlarını mutlaka kullanacaktır. 

Böylece, çalışmalarda makine ve ekipmanlardan kaynaklı oluşacak gürültü seviyeleri 

çalışanları rahatsız etmeyecek düzeye indirilmiş olacaktır. Ayrıca yönetmeliklerin öngördüğü 

değerlere bağlı kalınarak, çevreye verilecek gürültü, minimum düzeyde tutulmuş olacaktır. 

V.1.9.2. İşletme Aşaması 

İşletme döneminde, elektrik alan, iletkenlerin yüzeylerinde havanın elektriksel olarak 

parçalanmasıyla yüklü parçacıkların ortaya çıkmasına neden olur ki bu da “korona” olarak 

adlandırılmaktadır. Korona gürültüsü, iletkenlerden kaynaklanan bir crackling (çatırdama) 

gürültüdür. İşletme aşamasında rüzgâr gürültüsü ve iletkenlerden oluşan korona gürültüsü 

oluşması beklenmektedir. Arka planda oluşacak doğal gürültünün etkisiyle korona gürültüsü 

duyulamayacak seviyelerde olacaktır. 

Korona gürültüsü kuru ve yaş havada olur, fakat hafif yağmurda, korona gürültüsü, 

yağmurun oluşturduğu gürültüden bile büyük olabilir. Bandıllı iletkenli iletim hatları çok az 

korona gürültüsü yaratır ve bu gürültünün kamulaştırma alanının ötesinden duyulması 

zordur. Tablo V.1.9.2.1’deki benzer gerilimli (380 kV) Çayırhan-Sincan TM EİH’da yapılan 

aşağıdaki ölçüm sonuçları ile de doğrulanmaktadır. 

Tablo V.1.9.2.1 380 kV EİH ve TM için Gürültü Ölçüm Değerlerileri 

MESAFE NORMAL YÜK(280 MW) PUANT YÜK(300 MW) 

(dBA) (dBA) 

0 m 49,7 54,1 

10 m 45,7 53,1 

20 m 43,8 52,8 

Kaynak: Gürültü Kirliliği Ölçüm Analiz Raporu, Rapor No:15.07.2002.G.0001 Çevre Bakanlığı, 

Enerji iletim hattının bakım ve denetleme çalışmaları esnasında kullanılacak araçlardan 

dolayı da gürültü oluşumu söz konusu olabilecektir. Ancak bu gürültülerin çok düşük 

miktarlarda olması ve çevredekileri fazla etkilememesi beklenmektedir. 

V.1.10. Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini 

Amacıyla Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin 

Yapılacağı, 

Faaliyetin arazi hazırlığı ve inşaat aşamasında bitki türleri için olumsuz etki bitkisel 

toprak örtüsünün sıyrılmasından dolayı biyomas kaybının oluşmasıdır. Ancak, faaliyetin 

inşaat aşamasının tamamlanmasından sonra bitkisel toprak üzerinde yer alan bitki örtüsü, 

bitkisel toprakta mevcut olan tohum, rizom, soğan vb. vejetatif organları vasıtasıyla tekrar 

önceki mevcut örtüyü oluşturacaktır. 

Projenin 78 km’lik kısmı ormanlık sahadan geçmektedir. Güzergahın yakın çevresinde 

Kayın, Köknar, Ladin, Meşe, Kestane, Huş, Sarıçam, Kavak ve değişik yapraklılar mevcuttur. 

Proje kapsamında yaklaşık 43059 adet ağaç kesilecektir. Projenin tesisi için kesilecek 

ağaçlar için Artvin ve Erzurum Orman Bölge Müdürlükleri’nden gerekli izinler alınacaktır. 

77




Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım 

Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım İzni, 

380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH projesi kapsamında toplam 350 adet direk 

dikilmesi öngörülmektedir. Bunlardan 45 tanesi durdurucu tipte geri kalan 305 tanesi ise 

taşıyıcı tipte olacaktır. 350 direk için elden çıkarılacak tarımsal ve ormansal alan yaklaşık 

35.200 m 2 ’dir. 

İrtifak hakkı için kamulaştırılacak alan ise hattın her iki yanından 25’er m olmak üzere 

toplam 50 m genişliğinde koridor mera alanları ve direk yerleri hariç irtifak hakkı tesis 

edilecek alan olarak hesaplanmıştır. Bu koridor esas alınarak irtifak hakkı için 

kamulaştırılacak alan yaklaşık 5.271.000 m 2 ’dir. 

EİH güzergahı boyunca enerji iletilen tellerin altında kalan ve irtifak hakkı tesis edilecek 

tarım alanlarında inşaat çalışmaları tamamlandıktan sonra tarım yapılmaya devam 

edilebilecektir. 

Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için 






Koruma Kurullarının belirteceği hususlar doğrultusunda toprak koruma projesi 

hazırlattırılarak gerekli tedbirler alınacaktır. 

Proje güzergâhında mera alanı bulunması durumunda 4342 sayılı Mera Kanunu’nun 

14. maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu 

mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin ve Ardahan Valiliklerine (Valilik 

Mera Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. 


Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Meşçere Tipi, Kapalılığı, Orman Alanları 

Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak 

Tedbirler, 

V.1.12.1 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini 

Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Meşçere Tipi ve Kapalılığı, 

Proje için Ek-4.’te hazırlanan orman meşçere haritası üzerinde yapılan tespitlere göre 

güzergâhın yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık alandan geçmektedir. Hattın geçtiği güzergâhın 

merkezinden 25 m sağa 25 m sola olmak üzere 50 m genişliğinde bir koridor inşaat 

çalışmalarından etkileneceğinden: 78 000 m x 50m =3.900.000 m 2 (yaklaşık 390 ha) orman 

alanı bu çalışmalardan etkilenecektir. Proje güzergahında tespit edilen orman alanının 

yaklaşık 308 ha’ı üzerinde değişik türlerde orman bitki örtüsü, geriye kalan 82 ha ise orman 

bitki örtüsünden yoksun OT ( Orman Toprağı ) alanlarıdır. Proje güzergâhında değişik çağ 

ve kapalılıkta saf ve karışık Ladin, Göknar, Sarıçam, Kestane, Meşe, Kayın, Gürgen, 

Kızılağaç, Kavak, Ihlamur ve diğer yapraklılardan oluşan orman alanları bulunmaktadır. Direk 

ayaklarının tesis edileceği alanlarda ki orman ağaçları kesilecek, tel altlarında kalan 

alanlarda bulunan ağaçlar ise vadi atlamasının yapıldığı yerler hariç kesilecektir. Hattın 

orman alanından geçen kısmının coğrafi koşullarda düşünüldüğünde yaklaşık %30’u vadi 

78



atlaması şeklinde geçirilecektir. Bu nedenle hattın 23,4 km’lik kısmı üzerinde bulunan 

ağaçlara herhangi bir zarar verilmeyecektir. Ancak yaklaşık 54,6 km orman alanında bulunan 

ağaçlar kesilerek 50 m’lik koridor tamamen temizlenecektir. Tüm direklerin 50 m’lik koridor 

içerinde tesis edileceği düşünülerek bu alan içerisinde kesilecek olan ağaç türü ve sayısına 

ait detaylı bilgi Tablo V.1.12.1’de verilmiştir. (Tablodaki rumuzların açıklaması için Bkz. 

Başlık IV.2.6) 

Tablo V.1.12.1.1 Kesilecek Ağaç Türü, Sayısı Mesçere Tipi ve Kapalılığı 

Isletme Ad SeflıkAdı Mescere Tipi Kapalılık Çağ 

Sınıfı 

ARDANUÇ 

ARTVİN 

ARDANUÇ 

ORTAKOY 

79 

Toplam 

Alan (m 2 ) 

Mevcut 

Ağaç 

Sayısı 

(Adet) 

Kesilecek 

Ağaç 

Sayısı 

(Adet) 

BÇs - 1490 15 10 

BL - 9464 95 66 

BM - 390 4 3 

BM-T - 51455 515 360 

Çsbc2 2 bc 7134 285 200 

Çscd2 2 cd 614 25 17 

ÇsLb2 2 b 7874 79 55 

ÇsLbc3 3 bc 39374 3150 2205 

ÇsLc2 2 c 28630 286 200 

GLbc3 3 bc 58707 4697 3288 

Lcd2 2 d 16069 643 450 

LÇsb3 3 b 29566 296 207 

LÇsc3 3 c 13971 559 391 

LDybc2 2 c 17177 172 120 

LGbc3 3 bc 6259 501 351 

MDyb3 3 b 50933 1019 713 

BDy-T 9262 185 130 

BGL 4677 94 65 

BGL-T 17841 268 187 

BL 30093 602 421 

BLDy-T 33332 500 350 

BMDy-T 198624 3972 2781 

ÇsGcd3 3 cd 14376 1078 755 

GA 21433 429 300 

GC 43632 873 611 

Gcd3 3 cd 28129 563 394 

Gd3 3 d 9049 181 127 

GLA 17837 357 250 

GLC 29308 586 410 

GLcd1-T 1 5872 88 62 

GLcd2 3 cd 6957 278 195 

GLcd3 3 cd 46447 1858 1301 

GLcd3-T 3 cd 7011 280 196 

KnGcd3 3 cd 9355 281 196 

KnLGcd3 3 cd 4 0 0 

Lc2 2 c 8549 342 239 

Lcd1 1 d 26 1 0 

Lcd2 2 d 5007 200 140 

Lcd3 3 cd 13522 270 189 

LGcd2 2 cd 8213 329 230 

Mbc3 3 bc 686 21 14



BORÇKA 

GÖLE 

ŞAVŞAT 

BALCI 

BORCKA 

KARSIKOY 

POSOF 

AKDAMLA 

BKn 4328 43 30 

BKnKz 34814 348 244 

BKnL 34499 345 241 

BKn-T 9770 98 68 

BL 12782 128 89 

BLG 27276 273 191 

BLKn 72537 725 508 

Knbc3 3 bc 4729 284 199 

Knd2 2 d 45674 457 320 

KnGLcd3 3 cd 14404 288 202 

KnL0a 0 a 3595 144 101 

KnLa0 0 a 21759 870 609 

KnLcd3 3 cd 26333 527 369 

KnLd1 1 d 9067 181 127 

KnLd2 2 d 33369 667 467 

KnLGcd2 2 cd 11800 236 165 

KnLGd2 2 d 60180 1204 843 

Kzd1 1 d 7352 110 77 

KzKsKnL0a 0 a 18478 370 259 

KzLd1 1 d 2497 37 26 

LGd2 2 d 2565 51 36 

LKncd2 2 d 14784 296 207 

LKnd2 2 d 36206 724 507 

LKnGa0 0 a 50418 2017 1412 

LKnGd1 1 d 19623 392 275 

LKnGd2 2 d 49137 1228 860 

BMÇs 73698 737 516 

BMÇs-T 16516 165 116 

BM-T 15977 160 112 

GnKsbc3 3 bc 3467 104 73 

Knc3 3 c 10149 304 213 

Knd2 2 d 39387 630 441 

KnGnKscd2 2 cd 5114 102 72 

KnMcd2 2 cd 7447 112 78 

KsGnc2 2 c 13143 263 184 

KsKzbc2 2 bc 9993 200 140 

MGnÇsbc3 3 bc 17851 357 250 

BKnL 37720 566 396 

Knd2 2 d 58915 589 412 

KnKzGnd2 2 d 42296 677 474 

KnLd3 3 d 5760 69 48 

KnLKsd1 1 d 17716 354 248 

Kzd2 2 d 21274 425 298 

KzKnGnKscd3 3 cd 60052 1201 841 

KzKsd2 2 d 19602 392 274 

KzLGncd3 3 d 42 1 1 

BKBt 10972 110 77 

BKvDy 50811 508 356 

Çsab3 3 ab 19744 790 553 

Çscd2 2 cd 39933 998 699 

Çscd3 3 cd 13157 263 184 

Çsd/a d/a 11035 441 309 

BDy 47359 474 332 

BG 63115 631 442 

80



BL 5424 54 38 

Çscd3 3 cd 6242 125 87 

GLD 47455 475 332 

LGbc2 2 bc 30298 1212 848 

LGbc3 3 bc 84112 3364 2355 

LGcd2 2 cd 8372 251 176 

LGcd3 3 cd 16763 419 293 

LGcd3 3 cd 16763 436 305 

ŞAVŞAT 

ÇBKBt 

ÇBLÇs 

162478 

166453 

1625 

1665 

1137 

1165 

ÇBLG 33416 334 234 

ÇsLb2 2 b 8214 164 115 

Lb2 2 b 5361 268 188 

LÇsb1 1 b 66275 3314 2320 

LÇsb2 2 b 15924 318 223 

LGbc2 2 c 30996 1240 868 

TEPEBASI BL 205 2 1 

Lcd3 3 cd 10811 324 227 

VELIKOY ÇBG 15766 158 110 

ÇBL 75724 1514 1060 

Genel Toplam 

Kaynak: Orman Mesçere Haritası 

3075622 61512 43059 

Tablodan anlaşılacağı üzere projenin tesisi sırasında değişik tür, yaş, çap ve boylarda 

43059 adet ağaç kesilecek, kesim gerekli izinler alındıktan sonra ilgili orman işletme 

şefliğince gerçekleştirilecek olup elde edilen emval ilgili orman işletme şefliği tarafından 

değerlendirilecektir. 

V.1.12.2 Orman Alanları Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler, 

Proje kapsamında inceleme koridoru boyunca direk yerleri için tespit edilen alanlarda ki 

ağaçların tamamı kesilecek, topografyanın uygun olduğu vadi atlamalarında vb. yerlerde 

irtifak alanı içerinde kalan ağaçlar kesilmeyecek, topografyanın ve bitki örtüsünün elverişli 

olmadığı alanlarda ise irtifak alanına giren ağaçlar kesilecektir. Yapılan kesimler alanda 

bulunan bitki kompozisyonunda (tür çeşitliğinde) değişikliğe neden olmayacaktır. Kesim 

sonrası elde edilen emval ilgili orman idaresince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp 

söz konusu olmayacaktır. İrtifak alanı içerisinde kalan ormanlık alanın 6 ayda bir bakımı 

yapılacak olup periyodik bakımlarla bu alanın muhafazası sağlanacaktır. İnşaat sırasında 

çıkacak hafriyat, direk yerlerinde tekrar dolgu malzemesi olarak kullanılacak olup kazı fazlası 

malzeme oluşumu söz konusu olmayacaktır. Ancak kazı fazlası malzeme atığı oluşumu söz 

konusu olduğunda çıkan kazı fazlası malzeme ormanlık alana rastgele atılmayacaktır. 

V.1.12.3 Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler, 

EİH yapımı çalışmaları sırasında çalışılacak personele orman yangınları ve sebepleri 

konusunda eğitim verilecek. Yangını önlemek için (ateş yakılmaması ve izmarit atılmaması 

vb.) konularda personel uyarılacak, 177 Orman Yangınları İhbar hattı personele öğretilecek 

ve gerekli görülmesi halinde yangın ikaz levhaları dikilecektir. Çalışmalar sırasında kesilecek 

ağaçlardan oluşan kesim artıkları ( dal, yaprak, ekonomik değeri olmayan ürün vb) alanda 

bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak ve bitki kalıntısı) ve diri örtü 

(çalılar, sürünücüler, yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler) temizliği yapılacaktır. 

Doğal afet veya kaza sonucunda hattın kopması durumunda; hat koruma röleleri 

devreye girerek hatta meydana gelen dengesizliği ortadan kaldıracak ve hattaki enerjiyi 

81



kesecektir. Kısaca kopan tel yere düşmeden önce üzerindeki enerjiyi kaybedeceğinden 

muhtemel yangınlar önlenmiş olacaktır. Ayrıca 50 m lik koridor içinde tellere temas edecek 

ağaçlar periyodik bakımlar sırasında tespit edilerek budanacak, gerektiği takdirde tıraşlama 

kesimi yapılarak alan boşaltılacaktır. Kesim sonrası alanda kesim artıkları ( dal, yaprak, 

ekonomik değeri olmayan ürün vb) bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak 

ve bitki kalıntısı) ve diri örtü (çalılar, sürünücüler, yıllık ve çok yıllık otsu bitkiler) temizliği 


Daha önce tesis edilen EİH’lerde cam izolatörler kullanırken, kırılan cam izolatörlerin 

yere düşmesi ve güneş altında mercek etkisi yaratarak ölü ve diri örtünün tutuşması gibi 

olumsuz etkilerin yaşanmaması için silikon izolatörler kullanılmasına dikkat edilecektir. 

İşletme aşamasında hattın periyodik bakımı en az 6 ayda bir yapılacaktır. 

V.1.13. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına 

Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personel İçin Kurulacak Şantiye Alanı Ve 

Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde Ve Nasıl Temin Edileceği, 

Proje kapsamında EİH’nin; alt montaj çalışmalarında 10 kişi, üst montaj çalışmalarında 

20 kişi ve tel çekme işlemlerinde 15 kişinin çalışması öngörülmektedir. 

EİH inşaat çalışmaları boyunca vasıfsız işçiler bölge halkından karşılanacağı için bu 

personel kendi konutlarında ihtiyaçlarını karşılayacaklardır. Diğer personel ise temel 

ihtiyaçlarını, kurulacak şantiye alanında karşılayacaktır. 

V.1.14. Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür 

ve Tabiat Varlıklarına (Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Olabilecek 

Etkilerin İrdelenmesi) (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması 

Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin 

Belirlenmesi, 

Proje alanında; Artvin ve Ardahan ilinde 2872 sayılı Çevre Kanunu ‘’Özel Çevre 

Koruma Bölgeleri’’ başlığında tanımlanmış Özel Çevre Koruma alanı bulunmamaktadır. 

Ancak Artvin ilinde 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’na kapsamında koruma altına alınan 

“Borçka Karagöl Tabiat Koruma Parkı” ve Ardahan ili Posof ilçesi sınırlarında 4915 Sayılı 

Kara Avcılığı Kanunu kapsamında 2006 yılında koruma altına Alınan Posof Yaban Hayatı 

Geliştirme Sahası yer almaktadır. (Bkz. IV.2.7 başlığı) 

Projenin Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Olabilecek Etkileri 

Projenin yaklaşık 33 km’lik kısmı Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları 

içerisinde tesis edilecek olup, EİH Gürcistan tarafından tesis edilecek olan EİH’na Posof 

ilçesi Türkgözü köyü sınırlarında bağlanacaktır. EİH’nin bu kısmında Yaban Hayatı 

Geliştirme Sahası içerisinden hem teknik hem de ekonomik açıdan geçilmek zorunda 

kalınmış olup bu konuda yaban hayatı bölümünde konusunda uzmanlaşmış öğretim üyesinin 

görüşüne baş vurulmuş ve Ekosistem Değerlendirme Raporu temin edilmiştir (Ek-12). 

Söz Konusu Ekosistem Değerlendirme Raporu, Teşekkülümüzce Karadeniz Teknik 

Üniversitesi Orman Fakültesi Öğretim Üyelerinden Yaban Hayatı Uzmanı Doç. Dr. Şağdan 

BAŞKAYA’ya hazırlatılmıştır. Hazırlanan raporda “Posof Yaban Hayatı Geliştirme 

Sahasında gerçekleştirilecek olan, Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH projesinin, yukarıda 

belirtilen önlemlerin alınması ve iyileştirme çalışmalarının yapılması halinde başta 

hedef tür olan Dağ horozu ve sahanın koruma ve yönetimini gerektiren diğer değerler 

olan, Huş (Betula sp.) ormanları, Bıldırcın kılavuzu (Crex crex), Posof çiçeği 

(Chaerophyllum posofianum), Kafkas filbahrisi (Phladelpihus caucasica), Kafkas 

arısı (Apis mellifera caucasica), Dere alası (Salmo trutta) ile yaban hayat başta 

82



olmak üzere bütün ekosistemi kabul edilebilir bir oranda etkileyeceği, türlerin bu 

alandaki devamlılıklarını tehlikeye düşürmeyeceği sonuç ve kanaatine varılmıştır” 

yönünde görüş bildirilmiştir. EİH tesisi sırasında raporda belirtilen önlemler alınacak ve 

gerekli hallerde iyileştirme çalışmaları yapılacak olup bu çalışmalar orman mühendisi görüş 

ve önerileri ile İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nün nihai kararları doğrultusunda 

gerçekleştirilecektir. 

Ayrıca hedef tür olan Dağ Horozu’nun eş tutma döneminde (Mayıs-Haziran) inşaat 

çalışması yapılmayacaktır. 

2003 tarih ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu hükümlerine uyulacaktır. 

V.1.15. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına 

Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre için Riskli ve Tehlikeli Olanlar, 

380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH proje kapsamında hiçbir şekilde parlayıcı, 

patlayıcı maddeler ile toksik maddeler kullanılmayacak olup, inşaat çalışmalarının tamamı iş 

makineleri ile insan gücünden yararlanılarak gerçekleştirilecektir. 

Projenin işletmeye geçecek sürede personel için iş makinelerinden kaynaklı kazalar ile 

yüksekten düşme sonucu yararlanma veya ölme kazaları söz konusu olmaktadır. Yöre halkı 

için ise direk yerleri inşaat çalışmalarında açılacak çukurlara düşerek meydana gelebilecek 

kazalar söz konusudur. 

İnşaat süresince meydana gelebilecek riskleri en aza indirgemek için 10 Haziran 2003 

tarihli 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu 

kapsamında yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği, 

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliği, 

Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile 27.11.2002 tarih ve 37-265 sayılı TEİAŞ İş 

Güvenliği Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 

Bu nedenle inşaat çalışmaları kapsamında meydana gelebilecek riskler aşağıdaki 

yöntemlerle en aza indirgenmeye çalışılacaktır. 

� Proje başlamadan önce bir iş sağlığı ve güvenliği planı hazırlanacak, 

hazırlanacak plan doğrultusunda işçilere anlatılacaktır. 

� İnşaat süresince tüm inşaat alanlarında gerekli uyarıcı işaret ve levhalar 

asılacaktır. 

� Personele ilk yardım konularında eğitim verilecektir. 

� İnşaat alanına giren her personele, personel koruyucu ekipmanlar (baret, 

eldiven, güvenlik botu, kulak koruyucu) sağlanacak ve kullanmaları sağlanacak. 

� İlk yardım çantası, araç veya şantiye alanında bulundurulacaktır. 

İnşaat süresince herhangi bir tehlikeli, patlayıcı ve parlayıcı malzeme kullanılmayacağı 

için bu konuda herhangi bir risk beklenmemektedir. Ancak araçların bakım işlemleri en yakın 

akaryakıt istasyonunda yapılacak olmasına rağmen, araçlardan kaynaklanacak motor 

yağları, boya gibi malzemenin kaza sonucu dökülmesine karşın absorbanlar (kum, talaş) ile 

dökülen madde ortamdan uzaklaştırılacaktır. 

Proje kapsamında 14 Mart 2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 

yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarihli değişiklik ve 

30.07.2008 ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların 

Kontrolü Yönetmeliği ve 30.03.2010 tarihli değişiklik ve 31.05.2005 tarih ve 25831 sayılı 

83



Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği 

esaslarına uyulacaktır. 

V.1.16. Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler (Derelerin Üzeri 

Kapatılmayacak, Dere Yataklarına, Baraj Gölüne Hafriyat, Molozlar ve Her Türlü Atık 

Malzemenin Dökülmeyeceğinin Taahhüt Edilmesi) 

Artvin bölgesinde, taşkın olasılığı yüksek olan alanlar genellikle kıyı bölgeleri olarak 

belirlenmiştir. İç bölgelere doğru, bu olasılık oldukça azalmaktadır. EİH Güzergahı boyunca 

herhangi bir sulama, drenaj veya diğer tarla içi geliştirme projeleri tespit edilmemiş olup 

güzergah üzerinde herhangi bir proje bulunması halinde ilgili kurumlardan (DSİ, İl Özel 

İdaresi vb.) gerekli izinler alınacaktır. 

Bunun dışında proje güzergâhı boyunca geçilecek olan akarsuların, çayların, kuru ve 

akar dere yataklarının faaliyet sırasında zarar görmesi engellenecek, belirtilen akarsuların 

yataklarına pasa atılmayacak ve herhangi bir müdahalede bulunulmayacak, aynı zamanda 

oluşabilecek çevre kirlilikleri engellenecektir. Ayrıca 380 kV Borçka – (Sınır) Gürcistan EİH 

projesi kapsamında 09.09.2006 tarih ve 26284 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan 

Başbakanlık Genelgesi ile ilgili hükümlere uyulacaktır. 

V.1.17. Diğer Faaliyetleri 


V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre 

Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler 

V.2.1. Hat Güzergahındaki Temel Yapıların (Direkler, İzolatörler, İletkenler, Kuleler 

vb.) Diğer Ünitelerin Özellikleri, Boyutları, Kapasiteleri vb. Diğer Bilgiler, 

ÇED Raporunda değerlendirilen hattın uzunluğu yaklaşık 120 km olup 380 kV 

geriliminde, 3x954 MCM karakteristiğinde olacaktır. EİH için yaklaşık direk sayısı 350 adet 

olarak planlanmaktadır. Direk tipleri ve kesin sayısı yapılacak etüt-tevziat çalışmaları sonucu 

belirlenecektir. Hattın inşası sırasında 30.11.2000 tarih ve 24246 sayılı Resmi Gazete’de 

yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ve 27.11.2002 tarih 

ve 37-265 sayılı TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği doğrultusunda inşaat çalışmaları 

sürdürülecektir. 

Hattın inşası sırasında kullanılacak olan İzolatörler IEC standartlarına; iletkenler, ilgili 

ASTM Standartlarına (ASTM B 232, ASTM B 230, ASTM B 498) veya ilgili Türk 

Standartlarına (TS 490,TS 434, TS 592, TS 730) uygun olacaktır. 

Proje kapsamında tesis edilecek EİH direklerin tespiti aşamasında DSİ Genel Müdürlüğü 

ile koordineli çalışılacak, 26284 sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar hakkında yayımlanan 

Başbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca faaliyetin gerçekleşmesi sırasında 

EİH boyunca yer alan kuru dere yataklarında şev üzerinden itibaren her iki sahilde de 15 m 

mesafede direk konulmayacaktır. 

EİH direklerine kuşkonmazlar, hat üzerine ise ikaz küreleri (balon) takılacaktır. 

84



V.2.2. Hat Güzergahının Bakımı İçin Ne Gibi İşlemler Yapılacağı, Kullanılacak 

Malzemeler, Çıkacak Atıkların Tür ve Miktarları, Özellikleri, Boyutları, Özellikleri ve 

Nasıl Bertaraf Edileceği, 

İşletme aşamasında EİH güzergahı boyunca düzenli olarak 6 ayda bir sürekli bakım 

yapılacaktır. Bakım sırasında oluşacak kopuk teller, kırık izolatörler gibi atıklar öncelikle 

TEAİŞ’a ait depolarda muhafaza edilecek türlerine ve tehlikeli olup olmadıklarına göre Çevre 

ve Orman Bakanlığından lisanslı bir firma tarafından geri kazanım veya bertaraf firmasına 

gönderilecektir. 

Enerji iletim hatları bakımı, hat bakım ekipleri tarafından yapılmakta olup ekiplerin 

kullandığı malzemeler ve özellikleri Tablo V.2.2.1’de verilmiştir. 

Tablo V.2.2.1 İletim Hatlarının Bakım Malzemeleri 

MALZEME ADI ÖZELLİĞİ SAYISI 

Alüminyum Merdiven Alüminyum 1 Adet 

Topraklama Kablosu Örgülü Bakır 12-15 Adet 

Hat Tüfeği Metal-Örgülü Bakır 1 Adet 

Miğfer (Kask) Fiberglas 1 Adet/Kişi 

Anahtar Takımı Metal 2 Takım 

Emniyet Kemeri Örgülü Keten 1 Adet/Kişi 

Bucurgat Metal 1.5, 3, 6 Ton 1‘er Adet 

Trifor Metal 1.5, 3, 6 Ton 1’er Adet 

Mantikapan Makara Metal 1.5, 3, 6 Ton 1’er Adet 

Kapma Metal 

300, 477, 795,954, 1272 MCM İletkenler İçin En Az 4’er Adet 

50, 70, 96 mm 2 Koruma Teller İçin En Az 2’şer Adet 

Hidrolik Pres Metal Her Ekipte 1 Adet 

Hidrolik Makas Metal Her Ekipte 1 Adet 

Ayakcak Metal 2 Adet 

İlk Yardım Sedyesi Metal+Keten Bez 1 Adet 

Hat Arabası Metal 1 Adet 

V.2.3. Hattan Kaynaklanan Elektrik ve Manyetik Alan Şiddetleri, Etkileri, Ulusal ve 

Uluslararası Standartlar ile Kıyaslanması, Olası Etkilerinin İnsan Sağlığı ve Çevre 

Açısından Değerlendirilmesi ve Alınacak Önlemlerin Belirtilmesi, En Yakın Yerleşim 

Yerine ve Meskun Mesafeye Etkilerinin Değerlendirilmesi, 

Elektromanyetik radyasyonlar dalga boylarına, frekanslarına ve enerjilerine bağlı 

olarak; radyo dalgaları, mikrodalgalar, infrared ışınları, görünür ışık, ultraviyole ışınları, xışınları, 

gama-ışınları ve kozmik ışınlar gibi türleri bulunmaktadır. 

Başlıca yayılım türleri; iyonlaştırıcı yayılım ve iyonlaştırıcı olmayan yayılım olmak üzere 

iki grupta toplanabilir. 

İyonlaştırıcı yayılım; madde içerisinden geçerken enerjisini ortama aktarmak suretiyle, 

ortamdaki atomları doğrudan veya dolaylı yollarla iyonlaştıran yayılım türüdür. 

İyonlaştırıcı özelliğe sahip olmayan; sabit telekomünikasyon cihazları olan baz 

istasyonları, radyo ve televizyon vericileri ile elektrik iletim hatları, trafo merkezleri ve elektrikli 

ev aletlerinden (mikrodalga fırınlar, traş makinesi, saç kurutma makinesi v.b.) kaynaklanan 

yayılım ise, iyonlaştırıcı olmayan yayılım olarak ifade edilen elektromanyetik yayılım 

grubunda yer almaktadır. 

85



Enerji İletim Hatlarından yayılan elektromanyetik dalgalarının etkilerini, “manyetik” ve 

“elektrik” olmak üzere iki ayrı şekilde görmek mümkündür. Manyetik alan kablodan geçen 

akımla, elektrik alan ise gerilim ile orantılıdır. 

Elektrik alanları, gerilim tarafından üretilirler ve gerilim arttıkça şiddetlenirler. Elektrik 

alanın gücü, Volt/metre (V/m) olarak ölçülmektedir. 

Manyetik alan ise hareketli ve yüklü parçacıkların diğer yüklü parçacıklara uyguladığı 

kuvvettir. Akım boyunca dairesel ve sürekli bir manyetik alan oluşur. Manyetik Alanın 

büyüklüğü ve yönü akım şiddetine göre değişiklik göstermektedir. Manyetik Alan, Gauss (G) 

veya Tesla (T) birimleri ile tanımlanmaktadır. 

Elektrik ve manyetik alanın biyolojik yaşam üzerine etkileri konusunda birçok araştırma 

yapılmıştır. Bu araştırmalarda özellikle insan sağlığı üzerine olan etkilerin değerlendirilmesi 

birkaç basamakta gerçekleştirilmektedir. Bu basamaklar; biyolojik etkilerin tam olarak 

saptanması, bu etkilerin insan sağlığını nasıl etkilediği ve frekanslarıdır. 

Elektrikli aletler ve enerji iletim ve dağıtım hatlarının etrafında, hem elektrik ve hem de 

manyetik alanlar bulunmasına rağmen, en son araştırmalar, manyetik alanların potansiyel 

sağlık etkileri üzerine odaklanmıştır. 

Bu nedenle elektrik ve manyetik alanlarla ilgili yapılan çalışmaların önemli bir bölümü 

kanser araştırmaları konusunda yoğunlaşmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre, bazı 

“risk faktörleri” belirlenerek, değişik etkilere göre kanser riskleri ortaya konmuştur. Örneğin, 

risk faktörünün 2 olması, kontrol grubuna göre iki kat daha fazla kansere yakalanma 

ihtimalini ortaya koymaktadır. Kanıtlanmış potansiyel risk faktörleri Tablo V.2.3.1’de 


Tablo V.2.3.1 Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri 

Faktör (Kanser Tipi) Bağıl Risk Referans 

Sigara (Akciğer Kanseri)* 10 - 40 Wyner ve Hoffman, 1982 

Benzenle İlgili Çalışan İşçiler (Lösemi) 2 1.5 - 20 Sandler ve Collman, 1987 

Asbest Mesleki Temas (Akciğer Kanseri) 2 2-6 Fraumeni ve Blot,1982 

Doğum Öncesi X Işınları (Çocuk Kanseri) 2,4 Harvey ve diğerleri,1985 

Çevresel Tütün Dumanı-Pasif İçicilik (Akciğer 

2-3 Fielding ve Phenow,1988 

Kanseri) 2 

Saç Boyası (Lösemi) 1.8 Cantor et al., 1988 

İletim Hatları (Çocuk Kanseri) 1,79-2,02 Wertheimer ve Leeper,1979 Savitz , Dr. Draperve diğerleri 

Sakarin (Mesane Kanseri) 1,5-2,6 IARC,1987 

Aşırı Alkol (Ağız Kanseri) 2 1,4-2,3 3 Tuyns,1982 

Elektrik İşleri (Lösemi) 1,4-1,9 Savitz ve Calle,1987 

Kahve (Mesane Kanseri) 1,3-2,6 Morison ve Cole, 1987 

Klorlanmış Yüzey Suyu (Mesane Kanseri) 1,3-2,3 Subcommittee on Disinfectants By-Products,1987 

1 Monson (1980) nisbi risk seviyelerini aşağıdaki 

gibi tanımlamıştır: 

Nisbi Risk 

Gücü 

Bağıntı 

1,0-1,2 Hiç 

1,2-1,5 Zayıf 

1,5-3,0 Orta 

3,0-10,0 

Güçlü 

10,0 Üstü 

Sonsuz 

Kaynak: Nero 1988, Wilson ve Cronnch 1987, Ahlborr ve arkadaşları, 

2 

Sebep-Sonuç ilişkisini genel olarak onayladıkları düşünülmektedir. 

3 

Alkol ağır sigara dumanıyla bağlı olarak ağız kanseri riskini 15,5’ e kadar 

yükseltir. 

Bu tablodaki değerler, istatistiksel çalışmaların bir sonucudur. Potansiyel etkilerin 

birbirinden ayrılmasının çok zor olduğu ve etkilerin diğer etkileri bastırdığı veya arttırdığı 

tablodaki değerlerden de görülmektedir. 

86



Sonuç olarak, elektrik ve manyetik alanın insan yaşamı üzerine olan olumsuz etkileri 

kanıtlanmamıştır. EMA şiddeti, günlük olarak kullandığımız elektrikle çalışan ev aletlerinde 

de değişik düzeylerde ortaya çıkmaktadır. EMA şiddetinin, günlük olarak kullandığımız 

elektrikle çalışan ev aletlerindeki durumu Tablo V.2.3.2’de verilmiştir. 

Tablo V.2.3.2 Elektrikli Ev Aletlerinin Manyetik Alan Şiddetleri 

Kaynaktan Uzaklık 15 cm 333 cm 666 cm 1332 cm 

Saç Kurutma Makinesi 

Düşük 1 - - - 

Orta 300 1 - - 

Yüksek 700 70 10 1 

Elektrikli Traş Makinesi 

Düşük 4 - - - 

Orta 100 20 - - 

Yüksek 600 100 10 1 

Mutfak Robotu 

Düşük 30 5 - - 

Orta 70 10 2 - 

Yüksek 100 20 3 - 

Bulaşık Makinesi 

Düşük 10 6 2 - 

Orta 20 10 4 - 

Yüksek 100 30 7 1 

Çöp Öğütücü 

Düşük 60 8 1 - 

Orta 80 10 2 - 

Yüksek 100 20 3 - 

Mikser 

Düşük 30 5 - - 

Orta 100 10 1 - 

Yüksek 600 100 10 - 

Mikrodalga Fırın 

Düşük 100 1 1 - 

Orta 200 4 10 2 

Yüksek 300 200 30 20 

Kaynaktan Uzaklık 15 cm 333 cm 666 cm 1332 cm 

Çamaşır Makinesi 

Düşük 4 1 - - 

Orta 20 7 1 - 

Yüksek 100 30 6 - 

Elektrikli Süpürge 

Düşük 100 20 4 - 

Orta 300 60 10 1 

Yüksek 700 200 50 10 

Elektrikli Testere 

Düşük 50 9 1 - 

Orta 200 40 5 - 

Yüksek 1000 300 40 4 

Matkap 

Düşük 100 20 3 - 

Orta 150 30 4 - 

Yüksek 200 40 6 - 

Kaynak: Elektrik Alanları ve Manyetik Alanlar Cilt I, Mülga TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı Nisan 2001 

Türkiye’de enerji iletim hatlarından kaynaklanacak elektrik ve manyetik alanlar için 

24.07.2010 tarih ve 27651 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren İyonlaştırıcı 

Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Korunmasına Yönelik 

Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ayrıca 30 Kasım 2000 

tarih ve 24246 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Kuvvetli Akım 

Tesisleri Yönetmeliği-EKAT” enerji iletim hatlarının yerleşim yerlerine, yollara ve tesislere 

87



olan mesafesine bazı sınırlamalar getirmiş ve hatların tesis iznini bu şartlara bağlamıştır. 380 

kV gerilimli planlanan EİH güzergahı üzerinde de bu mesafelere uyulacaktır. 

Uluslararası Radyasyondan Korunma Birliği - Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyon 

Komitesi (IRPA/INIRC) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Çevre Sağlığı Bölümü’ nün işbirliği 

ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın (UNEP) desteği ile 50/60 Hz’lik elektrik ve manyetik 

alanlar için belirtilen sınır değerler Tablo V.2.3.3’te verilmiştir. 

Tablo V.2.3.3 50/60 Hz. Elektrik ve Manyetik Alanlar İçin Sınır Değerler 

Maruz Kalma Koşulları Elektrik Alanı (kV/m) Magnetik Alan (Gauss) 

Tam gün 10 5 

Çalışanlar Kısa süre (2 saat/gün) 30 50 

Uzuvlar - 250 

Halk 

24 saat/gün 

Günde birkaç saat 

5 

10 

1.05 

10.05 

Kaynak: Zipse1993 

500 kV iletim hatları için yapılan bir başka çalışmada maksimum manyetik alan şiddeti 

800 mG olarak tespit edilmiştir. Bu değer IRPA/INIRC’ nın belirlemiş olduğu halkın sürekli 

olarak maruz kalabileceği doz olan 1.000 mG’un altındadır. 

Buna göre bu proje kapsamında tesis edilecek enerji iletim hattının etkileri Tablo 

V.2.3.4'te verilen "Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik 

Alanlar" değerleriyle karşılaştırıldığında manyetik alan için kabul gören değerlerin altında 

olduğu söylenebilir. 

Tablo V.2.3.4 Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik Alanlar (Havai Hattın Tam 

Altında Yer Altı Hattının Tam Üstünde TM’ nin Çitinde Yaklaşık Ölçüm Aralığı) 

Tesis Tipi Elektrik Alanı Manyetik Alan (mG) 

154 kV EİH 0,82-364 (V/m) 7,10-13,6 

154 kV Yeraltı EİH 0,65-3,80 (V/m) 2,60-26,90 

154 kV GIS TM 0,62-4,90 (V/m) 35-165 

154 kV TM 0,187-4,38(kV/m) 29,1-149 

380 kV EİH 0,222-5,00 (kV/m) 2,70-86 

EİH: Enerji İletim Hattı TM: Trafo Merkezi GIS: Gaz İzoleli Kompakt Tip Trafo Merkezi 

Kaynak: Elektrik Alanları ve Manyetik Alanlar, Mülga TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı Nisan 2001 

EİH’ nın yaydığı EMA’ ların şiddetleri ile ilgili yapılan araştırmaların sonuçlarına göre; 

380 kV’luk enerji iletim hatlarının etkileri uluslararası referans standart değerlerin altında 

olmaktadır. Mesafeye bağlı olarak değişen EMA değeri Tablo V.2.3.5’te verilmiştir. 

Tablo V.2.3.5 Amerikan Bonneville Power Administration Firmasının Belirli Mesafelerde Göre Yaptığı EMA Ölçümleri 

Metre 

115 kV 

E (kV/m) 

230 kV 500 kV 115 kV 

B (mG) 

230 kV 500 kV 

0 1 2 7 40 70 140 

15 0,5 1,5 3 10 30 50 

30 0,007 0,3 1 2 10 25 

60 0,001 0,5 0,3 0,6 2 7 

90 0,003 0,01 0,1 0,3 1 3 

EİH’ den yayılan EMA mesafeye bağlı olarak azalmaktadır. Hattan uzağa gidildikçe 

EMA şiddetleri azalmaktadır. 

88



TEİAŞ Genel Müdürlüğü Çevre, Emlak ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığınca 

uluslararası araştırmalar ve yayınlar dikkate alınarak hazırlanan “Elektromanyetik Alan 

Değerlendirmeleri” adlı yayında EMA’nın bitkilere etkileri aşağıda sıralanmıştır. 

- 15-20 kV elektrik alanı arasında sivri uçlu yapraklarda önemsiz zararlar oluşmasına 

neden olmakla beraber, sürgün vermede, bitkinin büyümesinde ve üretkenliğinde ters bir etki 

görülmemiştir. 

- Hat altında ve uzağında yetişen soya fasulyesi ve pirinç rekoltesinde bir farklılık 

saptanmamıştır. 

- Hat altına 12 m boyuna kadar ulaşabilecek ağaçlar ekilmiş, büyümüş bazı ağaç 

dallarının elektrik deşarjı ile hasar gördüğü tespit edilmiştir. Hat yanında büyüyen çalılıkların 

ise etkilenmediği tespit edilmiştir. 

- EMA tahıl ürünlerinin, sebzelerin ve çayır otlarının yetişmesini engellememiştir. 

Sonuç olarak elektrik ve manyetik alan etkilerinin bitkiler üzerindeki etkileri konusunda 

yapılan çalışmalardan elde edinilen bulgular dikkate alındığında enerji iletim hattı 

çevresindeki bitkilerin büyümesi, çimlenmesi ve tahıl üretimi üzerinde etkisi olmadığı ortaya 

çıkmaktadır. 

V.2.4.Enerji Nakil Hattı Boyunca Oluşacak Elektromanyetik Alan ve Korona 

Gürültüsünün, Ekosistemde Oluşturabileceği Etkiler. (Kafkas Arısı Üzerine Olabilecek 

Etkilerin İrdelenmesi) 

İnternette yayınlanan ve medyada yer alan dikkate alınabilir tartışmaya rağmen, 

elektromanyetik alana maruz kalmalarının bal arıları üzerindeki etkileri konusunda yapılan ve 

dikkatlice gözden geçirilmiş bilimsel literatürde yayınlanan ama konuya dikkat vererek 

yapılmış hemen hemen hiçbir araştırma yoktur. 

Daha önce dikkatle yapılmış ve gözden geçirilmiş incelemelerden bir tanesi 1981 

yılında Gary ve Westerdahl tarafından yayınlanmıştır. Bu inceleme, uydulardan alınan 

mikrodalga enerjinin çok büyük kısmını elektrik enerjisine dönüştürerek yeryüzündeki alım 

istasyonlarına ışınlayacak güneş enerjisi uydu sistemlerinin muhtemel çevresel etkilerini 

değerlendirmek için hazırlanan programın bir parçası olarak yapılmıştır. Araştırmacılar, 

antenlerin çok yakınında olanların haricinde, baz istasyonlarının yakınlarında bulunan bütün 

yerlerde üretilen çok daha yüksek enerji yoğunluğunda cep telefonları şebekeleri tarafından 

kullanılana benzer frekansta 2.45-GHz sürekli mikro dalgalara metre kare başına 30 ila 500 

watt maruz kalan bal arılarındaki uçuş, yönlenme ve hafıza fonksiyonlarını ölçmüşlerdir. 

Araştırmacılar, “güneş enerjisi uydusu zemin bazlı mikro dalga istasyonlarıyla ilişkili 

mikrodalgalar aracılığıyla kısa süreli geçiş sırasında etkilenebilecek olan hava kaynaklı 

omurgasız hayvanlar olduğuna dair” hiçbir kanıt bulamamışlardır. Bununla birlikte, RF (radyo 

frekansı) araştırmalarında (ve genelde Elektromanyetik Alan araştırmalarında) gözlemlenen 

canlı sistemler üzerindeki etkilerin birçoğu, sadece belirli bir enerji yoğunluğunda meydana 

gelir, yani, gözlemlenen etki için bir aşağı ve yukarı enerji yoğunluğu eşiği vardır. Bu 

nedenle, etkileri daha yüksek enerji yoğunluklarında gözlemleyerek daha düşük etkilerin ne 

olduğunu anlamak, mantıksal olarak gerekli değildir ve doğru olmaz. Bu (mikrodalga 

enerjisinin bal arıları üzerindeki etkisi) konusu, kablosuz komünikasyon sistemlerinin neden 

olduğu muhtemel sağlık riskleri konusundaki mevcut anlaşmazlık bağlamında tekrar 

gündeme gelecektir. Yine de bununla ilgili olarak güvenilir sonuçların alınmasına olanak 

sağlayacak yeterli bir deneyimsel tasarım ve sözü edilen radyasyona maruz kalma 

değerlendirilmesi konusunda yapılan hiçbir çalışma yoktur. 

89



2004 yılında elektromanyetik alana maruz kalmanın termal olmayan etkileri ve bunların 

nedenlerini öğrenmek için açıklayıcı bir inceleme yapılmıştır. Araştırmacılar, 1880-1900 

MHz’de çalıştırılan DECT baz istasyonundan etkilenen RF nedeniyle davranışta her hangi bir 

değişiklik bulmamışlardır. 

2006 yılında Landau Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, bal arıları (Apis mellifera 

carnica) üzerinde radyo frekansının (“RF”) termal olmayan etkileri üzerinde bir pilot inceleme 

yapmışlar ve DECT kablosuz telefon baz istasyonlarının arı kovanları içerisine yerleştirildiği 

zaman, yakın menzilli elektromanyetik alanın arıların kovanlarına dönebilme yeteneğini 

azaltabileceğini, arıların hatta işleme tabi tutulmuş kolonilerde petek ağırlığında az da olsa 

biraz eksilme olduğunu fark ettiklerini ileri sürmüşlerdir. Yaptıkları inceleme sırasında 

araştırmacılar, kovanlarının içerisine DECT baz istasyonları yetiştirilmemiş olan kontrol 

altındaki koloniler de dahil olmak üzere kolonilerin yarısının bozulduğunu tespit etmişlerdir. 

Nisan 2007’de Landau Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından yapılan cep 

telefonlarını kapsayan bir inceleme ve bunu Koloni Çöküş Sendromu (KÇS) ile ilişkilendiren 

bir makale ilk önce The Independent’te ve ardından çeşitli medya organlarda yayınlanmıştır. 

O sırada diğer medya organlarında cep telefonları konusunda çeşitli haberler ((Amerikan 

Arizona Landau Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırmanın sonuçlara göre, cep telefonlarının ve 

baz istasyonlarının yaydığı radyasyon, arıların yön bulma yeteneklerini tamamen çökertiyor. 

Araştırmayı yürüten Dr. George Carlo arıların yayılan elektromanyetik dalgalardan olumsuz 

etkilenerek yön bulma yeteneklerini kaybettiklerini ve kovanlarına dönemeyince kolonilerin 

dağıldığını söylüyor. Yaşamak için kovanlarına ihtiyaç duyan binlerce arı tamamen farklı 

noktalara doğru tek başlarına uçuyor. Ve böylece kısa sürede ölüyorlar. Cep telefonlarının 

teknoloji kullanımının üst seviyelerde olduğu gelişmiş ülkelerde yüksek oranlarda rastlanan 

arı ölümlerin nedeni olduğu ihtimalini gittikçe güçleniyor.)) çıkmasına rağmen, bu haberler 

2007 yılında yapılan bu incelemeye dahil edilmemiştir. 2007 yılı incelemesine katılan 

araştırmacılar, yaptıkları araştırmanın cep telefonlarını veya onların KÇS ile ilişkileriyle ilgili 

bulgularını kapsamadığını ve The Independent’te yayınlanan makalede araştırma 

sonuçlarının yanlış yorumlandığını ve “korkunç bir hikâye” uydurulduğunu belirtmişlerdir. 

Bununla birlikte, söz konusu incelemede sözü edilen frekans menzili, yaklaşık 1900 MHz, 

GSM cep telefonları tarafından kullanılan daha yeni bir banttır (eskiden 850 MHz olan bant 

daha küçüktü.), bu nedenle DECT el telefonlarının frekansı konusunda yapılan testten elde 

edilen sonuçlar, GSM cep ve kablosuz el telefonlarının yayılmasıyla ilişkilendirilebilir. 

Mayıs 2010’da Chandigarh Panjab Üniversitesi’nden iki araştırmacı, GSM 900 MHz 

frekanslı iki fonksiyonel cep telefonunun yerleştirilmesinin bir sonucu olarak bal arısı 

davranışındaki önemli değişiklikleri tespit etmek için yaptıkları bir incelemeyi yayınlamışlardır. 

Bu inceleme, esasen az numune (dört koloni) bazında yapıldığı için sistemik hatalar 

nedeniyle daha yayınlanır yayınlanmaz eleştirilmiştir. İncelemeyi eleştirenler, araştırmacıların 

KÇS’nun rapor edildiği alanların elektromanyetik alan çevresini yanlış karakterize ettiklerini 

ve Hindistan’ın elektromanyetik alan çevresini yanlış mukayese ettiklerini de not etmişlerdir. 

Zayıf radyo frekanslı enerjinin, ısıtma etkilerinden başka haşerelerin davranışını 

etkileyebilecek hiçbir mekanizma tespit edilmemiştir. Bununla birlikte, bal arılarının uçtukları 

sırada birkaç işaretten biri olarak kullandıkları zayıf statik veya düşük manyetik alanları 

sezebildikleri çok iyi tespit edilmiştir. 

Koloni Çöküş Sendromu veya bal arılarının koloni çöküş sendromu bir kovandaki işçi 

arılar veya Avrupa’ya özgü bal arısı kolonisi birdenbire ortadan kaybolunca olan doğal bir 

olaydır. Bu tarz ortadan kaybolmalar arıcılık tarihi boyunca meydana gelirken, koloni çöküş 

sendromu terimi ilk olarak 2006’nın sonlarında Kuzey Amerika’da Batıya ait bal arısı 

kolonilerinin ortadan kayboluşlarında şiddetli bir yükselişi tanımlamak için kullanılmıştır. 

90



Koloni çöküşü, dünyanın her tarafındaki birçok tarımsal ürünün arılar tarafından polenlendiği 

için ekonomik olarak önemlidir. 

Her ne kadar daha az derecede olsa da Kuzey İrlanda Meclisi %50 den fazla bir düşüş 

haberi alırken Avrupalı arıcılar aynı olayı Belçika’da, Fransa’da, Hollanda’da, Yunanistan’da, 

İtalya’da, Portekiz’de ve İspanya’da gözlemlemişler, ilk raporlar ise İsviçre’den ve 

Almanya’dan gelmiştir. Nisan 2007’den beri muhtemel KÇS vakalarının Tayvan’da görüldüğü 

rapor edilmiştir. 

Birçok yetkilinin problemi, (Nosema apis ve İsrail akut paraliz virüsü de dahil olmak 

üzere patojenlerin neden olduğu) Varroa zararlıları ve böcek hastalıkları gibi biyotik faktörlere 

bağlamasına rağmen, sendromun nedeni veya nedenleri henüz tam olarak anlaşılamamıştır. 

Diğer önerilen çevre değişikliği ile ilgili stresi kapsayan nedenler, yanlış beslenme ve böcek 

ilaçları (örneğin, imidacloprid gibi neonicotinoidler) ve göçebe arıcılıktır. Daha fazla şüpheli 

olasılıklar hem cep telefonu radyasyonunu hem de genetik yapısı değiştirilmiş haşere ile 

mücadele özellikli mahsulleri içermektedir, Ayrıca, her iki iddia karşısında hiçbir kanıt 

sunulmamasına rağmen, sorunun nedeninin tek bir faktörden kaynaklanmadığı, aksine birçok 

faktörden kaynaklandığı da iddia edilmektedir. 

Araştırmacılar, 2010’da proteomiks bazlı bölme araçlarını uygulayarak, bütün Koloni 

Çöküş Sendromu örneklenmiş kolonilerinde omurgasız iridesan virüs 6 tipinin 

koenfeksiyonunu ve Nosema ceranae belirlediklerini bildirmişlerdir. Bu sonuçlar, eğer 

onaylanırsa, Koloni Çöküş Sendromunun gerçek nedenine sonunda bir açıklama getirebilir. 

Bu araştırmaya dayanılarak, New York Times koloni çöküşü gizeminin çözüldüğünü 

açıklamış, çalışmanın yardımcı yazarı araştırmacı Dr. Bromenshenk’den alıntı yaparak: 

“(Virüsler ve mantarlar)ın her ikisi de tüm bu çöken kolonilerde mevcuttur.” Açıklamasını 

yapmıştır. 

Olayların Geçmişi: 

1972’den 2006 ya kadar, Birleşik Devletlerdeki yabani bal arılarının sayısında çarpıcı 

bir azalma ( şimdi neredeyse yok) ve bir ölçüde önemli olan arıcıların baktığı koloni sayısında 

kademeli bir azalma vardır. Bu azalma şehirleşme, böcek ilacı kullanımı, trakeal ve Varroa 

kurtları ve ticari arıcıların emekliliği ve işi yapmamaları gibi bütün faktörlerden giderek artan 

kayıpları içermektedir. Fakat 2006’nın sonlarında ve 2007’nin başlarında zayiat oranının yeni 

oranlara ulaştığı iddia edilmiş ve bu ani yok oluşları tarif etmek için “koloni çöküşü 

sendromu” terimi önerilmiştir. 

Koloni çöküş sendromuna benzeyen sınırlı sayıdaki olaylar daha 1869 yılında 

belgelenmiştir ve bu semptomlara geçmişteki birkaç on yıl içerisinde birçok değişik isim 

verilmiştir.( hastalıkların kaybolması, baharda popülasyon sayısında düşüş, Mayıs hastalığı, 

güz çöküşü, sonbaharda popülasyon sayısında düşüş hastalığı). En son, benzer bir olay 

2004/2005 kışında ortaya çıkmış ve bu kesinlikle sonuç olarak onaylanmamasına rağmen 

Varroa kurtlarına (“Vampir Kurt” korkusu) dayandırılmıştır. Hiç kimse bu sendromun 

geçmişteki hiç bir görünümünün nedenini belirleyememiştir. Sendromun mevsimsel olarak 

kısıtlanmadığının ve genel yargıda bunun bir hastalık olmayabileceğinin-ve özel olarak 

neden olan bir aracının olmayabileceğinin- farkına varılması üzerine, sendrom tekrar 

isimlendirilmiştir. 

Böcekler ve enerji hatlarını içeren hemen hemen tüm çalışmalarda bal arıları yer 

almaktadır (1970’lerin başlarında, bazı Avrupa kaynaklı raporlar, örneğin; Wellenstein 1973). 

Arılar konusunda rapor edilmiş etkiler nedeniyle, Amerika’da Elektrik Güç Araştırmaları 

Enstitüsü (EPRI) 1977’ de bir araştırma başlatmıştır. EPRI’ çalışması, Bioconcern tarafından 

Illinois’deki bir 765 kV’luk hat yakınında gerçekleştirilmiştir (Greenberg ve arkadaşları, 1981). 

91



1200 kV’luk hattın etkileri, kovanlar üzerine topraklı tel perdeler (üst ve ortaya) 

yerleştirerek veya standart kovan kapağına topraklı hat çekerek (alta) hafifletilebilir. Bu 

ölçütler kovan içindeki indüklenmiş akım miktarını oldukça azaltır. 

En fazla dikkat çeken etki kovan içindeki aşırı propolizasyondur. Propolis, genelde 

arıların muhtelif bitkilerden topladığı ve sızdırmazlık olarak kullandığı reçineli bir maddedir. 

Aynı zamanda, koloni ağırlık kazanımlarında azalmalar, artan duyarlılık ve ölüm oranları ve 

kolonilerin zor kış şartlarının üstesinden gelebilme zayıflığı da görülebilir. 

Ağaç iyi bir yalıtkan olmadığından, bir elektrik alanına yerleştirilmiş ağaç kovana, içinde 

metal kısımlar olsun veya olmasın, akım doğrudan indüklenebilir. Akımın şiddeti elektrik alan 

şiddetinden, kovan yüksekliğinden ve nem şartlarından kolayca etkilenebilir. 1200 kV prototip 

alanına yapılan uzun süreli bir otomatik gözlem belirli bir kovandaki akımın günlük ve 

mevsimsel olarak değişebileceğini göstermiştir. İndüklenmiş akım 0.02mA - 0.04mA gibi 

rakamlara çıktığında bazı etkiler belirgin hale gelir. Kovan yüksekliğine bağlı olarak da bu, 2 

ve 4 kV/m’ ler arasındaki değerlerde oluşur. 

Bal arısı kolonilerinde görülen etkiler arıların kovan içindeyken yaşadıkları sıkça 

görülen şokların neden olduklarıyla benzerlik taşır (Greenberg ve arkadaşları 1985, Bindokas 

ve arkadaşları 1988). Etkiler kovan üzerine topraklı tel perde yerleştirerek önlenebilir ki bu 

elektrik alanının ve akım akışının kovana girişini büyük çapta önleyecektir. Topraklanmış bir 

standart metal kovan kapağı kullanımı da 1200-kV/m altında bulunan arıların maruz kaldığı 

etkiyi hafifletmiştir. 

A-C iletim hattı elektrik alanları balarısı kolonilerini etkilediği halde manyetik alanların 

belirgin bir etkisinin olmadığı göze çarpmaktadır. Bu, elektrik alanını gidermek amacıyla 

topraklı bir tel perdenin kovanlar üzerine yerleştirildiği 765 kV hat çalışmasında gösterilmiştir 

(Greenberg ve arkadaşları, 1981). Manyetik alan kolaylıkla perdelenmiş kovana sızar. Hattın 

altındaki perdelenmiş kovanlardaki bal arılarının performansı kontrol alanındaki 

kolonilerinkinden farklı değildir. 

İlgililer bir önlem olarak, arı kovanlarının 500 kV’ luk hat altına, özellikle de elektrik 

alanının en kuvvetli olduğu kuleler arasındaki orta açıklığa yerleştirilmemeleri gerektiğini 

önermiştir. 

GENEL SONUÇ 

Yukarıda detaylı açıklamaları yapılan olumsuz olayların olası nedenlerini aşağıdaki gibi 

özetleyebiliriz: 

1- Dengesiz beslenme 

2- Patojenler ve bağışıklık yetersizliği 

3- Virüs ve mantar kombinasyonu (Berlin Hür Üniversitesi’nden arı uzmanı Benedikt 

Polaczek’e göre, son yıllarda arı topluluklarının kitlesel ölümünün asıl nedeni Varroa zararlısı 

ve uyuz böcekleri. Pensilvanya Üniversitesi’nden böcek bilimci Diana Cox-Foster, 2008 Mart 

ayında Amerikan Kongresine verdiği raporda arılarda çok yüksek miktarda parazite 

rastladıklarını ve bunun, arıların bağışıklık sisteminin yavaşladığı anlamına geldiğini 

söylüyor. Bu bulgu Bonn Üniversitesi’nden Arı uzmanı Dieter Wittmann tarafından da 

doğrulanıyor. Vücut direnci düşen arılar, küresel ısınma sonucu erken gelen bahara 

yakalanınca yorgun düşüyor. Şubat ayında ısınan hava ile kovandan çıkıp bal toplamaya 

başlayan arılar, sonra birden bire bastıran kışla halsiz düşüyor, ardından aniden gelen 

sıcaklar insanları olduğu kadar arıları da etkiliyor. Arıların ritmini bozan bir başka 

uygulamada arıcıların daha fazla bal almak için kovanları kamyonlara yükleyip bölge bölge 

gezdirmeleri.) 

4- Böcek ilaçları (Bilinçsiz ilaç kullanımı) 

5- Antibiyotikler ve kene öldürücü ilaçlar 

92



6- Genetiği değiştirilmiş mahsuller (Gen teknolojisindeki hata ) 

7- Arıların geçici konaklama yerlerine uçmaları 

8- İklim değişikliği (Dünya iklimindeki istikrarsızlık) (Giresun Arıcılar Birliği, bal 

üretmekten çok, bitkisel üretimi arttırmak amacıyla arıcılık yapılan bu ülkelerde gözardı 

edilemez büyüklükte koloni kayıplarına rastlandığını, ayrıca dünya iklimindeki istikrarsızlığın 

da arı biyolojisini olumsuz etkilediğini söylüyor. Birlik, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Tüm 

dünyada olduğu gibi Türkiye’de de çevresel faktörlerin değişmesi, bu değişikliklere 

alışamayan ve strese karşı çok hassas olan kanatlıları, özellikle arıları oldukça etkiledi. İlk kış 

ve ilkbahar çıkışları farklı oldu. Bu noktada da bu ölümleri, çevresel koşulların değişmesine 

bağlıyoruz. Çünkü çok ilginçtir ki, mikro klimaların değişmediği yerlerde arı ölümleri yok. Ama 

klima yapısı, iklim yapısında değişiklik olan bölgeler var. Karadeniz’de örneğin iki vadi 

arasında farklı iklimler yaşandı bu sene ve ölümler oldu. Ama şimdi bana derseniz ki bu 

ölümleri kesinkes bilimsel olarak teyit edebilir misiniz, yani buna bağlayabilir misiniz; hayır. 

Ama gözlem yani, genel anlamda, ampirik yaklaşım şu: bu sene arı ölümleri normalin 

üzerinde ve yüzde 40’ı buldu.”) 

9-Elektromanyetik radyasyon 

10-Çevre Kirliliği (Giresun Arıcılar Birliği, insanların arılarda stres yaratan hatalarını 

telafi etmesi gerektiğini söylüyor. Birlik şöyle konuşuyor: “Tüm dünyada insanlık artık 

yaşadığı çevreyi kirletiyor. Doğayı biz insanlar irite ediyor, stres altına sokuyoruz. Dünyadaki 

bu stresin kaynakları da belli, herkesin bildiği ve söylediği sera gazları, aşırı tüketim gibi. 

Enerjiyi tüketmek yerine enerjiyi kullanmak; yani bilinçli yaşamak gerekiyor. Bence bugün 

dünyanın tüm gelişmiş ülkeleri – ki bu kirlilikten en fazla onlar sorumludur-biran önce dünyayı 

stresten kurtarmanın yollarını bulup, en büyük yatırımları bunlara yapmaları gerektiği 

inancındayız.’’) 

11- Küresel ısınma (Isı değişimleri arıları etkiliyor. Bu tezi savunanlar henüz izole 

edilemeyen bir virüsün küresel ısınma nedeniyle arıların savunma sistemlerini etkilediği 

görüşünde. Bu konuda kenelerde meydana gelen değişim örnek gösteriliyor. Virüsün arıların 

ufuk çizgisini takip yeteneğini körelttiği ve arıların doğa içinde kaybolduğu söyleniyor) 

12- Tarım ilaçları ( a- Halen yeni nesil ilaçlar inceleniyor. Arılar üzerinde toksik etkileri 

kanıtlanmış olanları var. Bitkilerde kullanılan bazı hormonların arıların koku alma niteliklerini 

etkilediği ise ortaya konan son haberler arasında.) b- Bilinçsiz ilaç kullanımı: Parazitlere karşı 

geliştirilen ilaçların, arıcılar tarafından bilinçsiz kullanımı da arılar açısından tehlike arz 

edebiliyor. Bu ilaçlara karşı varroa zararlılarının zamanla bağışıklık ve direnç kazanması 

sonucu arı yetiştiricileri çareyi, fazla dozda ilaç kullanmakta bulabiliyor. Ancak ilaçların 

kovanlarda ve peteklerde bıraktığı kalıntının kokusundan rahatsız olan arılar, kovanlarını terk 

ediyor ve geri dönmüyor. Arı larvalarında ölümlere de neden olan yüksek dozda ilaç 

kullanımının yanı sıra, ilaç seçimi ve ilaç uygulama zamanlarında da bilinçli olmak gerekiyor. 

Yukarıda görüldüğü üzere, arılar üzerindeki sorunun tek bir faktörden kaynaklanmadığı 

aksine birçok faktörden kaynaklanabileceği iddia edilmektedir. Ancak bu iddialar tam olarak 

kanıtlanmış değildir. 

Bu konudaki birçok soru cevapsız kalmaktadır ve gerçek nedenin ne olduğu ortaya 

çıkarmak için birbiri ardına daha çok araştırma yapılmasına gerek vardır. 

ÇAF-EMA ve Balarılarına Genel Bakış 

Çok Alçak Frekanslı (“ÇAF”) Elektrik ve Manyetik Alanlar (“EMAlar”), arasındaki 

etkileşimler bilimsel çalışmalar dahilinde incelenmiştir. Bu çalışmalarda, yan etki olarak çok 

az olgu ile karşılaşılmış, Elektrik ve Manyetik Alanlarda yer alan balarıları üzerinde ise hiçbir 

yan etkiye rastlanmamıştır. Çok-Alçak Frekanslı Elektrik ve Manyetik Alan türlerine çoğu 

zaman mevcut iletim hattı koridorları yakınlarında rastlanmıştır. Ayrıca, arıcılık konusundaki 

bilgi kaynakları 380-kV ve altındaki havai iletim hatları ile ilgili özel hiçbir sorunun varlığından 

söz ediyor görünmemektedir. İnternet’teki bazı web siteleri balarısı “Koloni Çöküş Sendromu” 

gibi etkilerin manyetik alanlarla bağlantılı olduğunu öne sürmektedir fakat bu kaynaklar Çok- 

93



Alçak Frekanslı Elektrik ve Manyetik Alanlar üzerine değil elektromanyetik spektrumun cep 

telefonu kısmındaki radyo frekansı (“RF”) üzerine odaklanmışlardır. 

Enerji İletim Hattı Elektrik-Alanları Dâhilindeki Balarıları Üzerine Çalışmalar 

Araştırma çalışmaları, iletim hatları için öngörülenlerden daha büyük seviyelerdeki 

yükseltilmiş Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarına maruz bırakıldıklarında arılarda davranış 

değişiklikleri olduğunu göstermiştir. Tipik Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanları organizmanın 

hücresel ve moleküler işlevlerini etkilemese de yeterli derecede yükseltilmiş yoğunluktaki 

harici elektrik alanları saçlar ve saç benzeri yapılar üzerindeki kuvvet nedeniyle ve potansiyel 

olarak küçük elektrik şokları yoluyla tüm organizmada fiziksel etkilere neden olur. 

Öngörülenlerden daha yüksek Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarına maruz bırakılmış arı 

kovanları artan motor faaliyeti, bal peteğinin (propolis) yeniden dağılımı, düşük yem arama 

oranları ve azalan kış yaşamı gibi arı davranış değişiklikleri sergileyebilir. Bununla birlikte bu 

etkiler yalnız direkt olarak azami sarkmanın noktadaki hatlar altında ve maksimum elektrik 

alanındaki elektrik alan yoğunluklarında belgelendirilmiştir. Bu noktadan uzak olan bölgeler 

ister irtifak hakkı sınırının kenarına doğru yanlamasına, ister destek yapılara doğru olan 

hatlar boyunca olsun, daha düşük elektrik alanlarına haiz olacaktır. 

Not: Çok-Alçak Frekanslı Elektrik Manyetik Alanı güç hattının balarısı CCD sinde bir 

faktör olduğuna dair bir kanıt bulunmayıp bu yalnız 2006 ve daha sonrası artış gösteren bir 

sorun olmuştur. Aksine, 1986 yılında ABD’de rastlantı sonucu ortaya çıkan varroa mite, 

picorna-benzeri bir virüs taşıyıcı olarak görünmekte olup bu arılarda ribozom parçalanmaya 

öncülük eder gibidir ve de ABD balarısı kovanlarında bir parça koloni azalmasına katkı yapan 

bir faktör olarak da görülmüştür. 

Balarıları bazı araştırma deneylerinde iki ay süresinde 100 kV/m ye kadar olan 50 Hz 

elektrik alanına maruz bırakılmıştır. Eğer maruziyet, iletken olmayan kovanlar içinde 

(tüneller) kuru ve nemsiz şartlarda gerçekleşirse koloni davranışlarında 100 kV/m de dahi 

istenmeyen bir etki oluşmaz. Bununla birlikte, eğer arılar nemli şartlar (örneğin, buğulanma 

ve yağmur) altında 50 – 100 kV/m aralığında elektrik alanına maruz bırakılırsa artan ölümler, 

bozulan kovan yapıları ve koloni gelişiminde olası azalma gibi bazı istenmeyen etkiler 

görülebilir. Araştırmacılar rahatsız edici arı davranışlarında yüksek seviyede Çok-Alçak 

Frekanslı elektrik alanları etkisinin arıların yüzeylere konduğu durumlarda oluşan küçük 

elektrik şoklarının algılanması yoluyla gerçekleştiğini belirtmişlerdir (Bindokas ve diğerleri, 

1988). 

Bindokas ve diğerlerinin (1989) gerçekleştirdiği izleme deneyleri oldukça yüksek (350 

kV/m ye kadar) elektrik alanına maruz bırakılan arıların, maruz bırakılma durumu onların 

iletken bir yüzeye konmasını içermediği sürece, rahatsız olmadıklarını göstermiştir. Bu 

araştırma sonuçları yüksek gerilim hattı civarında (örneğin, uçmakta olan arılar) uçan arıların 

ters orantılı olarak etkilenmedikleri sonucunu desteklemektedir. 

Çok-Alçak Frekanslı elektrik alan seviyelerinde ters etkiler ya yüzeyleri kuru tutarak 

ya da kovanları açık örgülü iletken bir paravanla Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanından 

koruyarak önlenebilir, örneğin, arıların kovana doğru ve kovandan uçuşunu engellememek 

için yeterince büyük örgü boyutuna sahip bir paravan ile gerçekleştirilebilir. Ayrıca, doğrudan 

yüksek iletim enerji nakil hattı altında yer almayan balarısı kolonilerinin etkilenmesi 

beklenemez çünkü, iletkenlerin azami sarkma noktası altındaki irtifak hakkı sınırı (ROW) 

bölgesinden yana doğru uzaklaştığında elektrik alan gücü hızla düşer. 

Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarından yan etkiler yalnız elektrik alanlarının çok 

nemli ortamlarda, 50 – 100 kV/m üzerinde ölçüldüğü çalışmalarda belgelendirilmiştir. Eğer 

yan etkiler bekleniyorsa Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanları ya arı kovanının üzerine açıkörgülü 

iletken bir paravan kurarak ya da arı kovanını doğrudan yüksek gerilim hattının 

altından uzaklaştırarak kolaylıkla önlenebilir. Proje için azami düzeyde öngörülen zemin 

seviyeli elektrik alanı, balarılarında istenmeyen etkilerin gözlemlendiği yukarıda değinilen 

seviyelerin oldukça altındadır. 

94



Balarıları Üzerinde Enerji Nakil Hattı Manyetik Alan Etkileri Çalışmaları 

Bazı hayvanların (balarıları dahil) belli bir yöne yönelme, seyir ve göç için yeryüzünün 

sabit (“DC”) manyetik alanını (~500 mG) kullandıklarına inanılmaktadır (Kirschvink 1997 ve 

2001; Lohmann ve diğerleri 2000). Bu manyetik duyu altında yatan mekanizmanın toprağın 

manyetik alanını bir “manyetik pusula” gibi algılayan duyumsal organlarda içerilen 

mikroskobik ferromanyetik partiküller olabileceği düşünülmüştür, örneğin, mikroskobik 

partiküllerin manyetik eksenini yeryüzünün manyetik alan yönü ile hizalama eğiliminde olan 

bir burulma kuvveti yoluyla. 

Bu gibi bir partikül sıralaması, içinde yavaş değişim gösteren uygulanmış manyetik 

alanlar için geçerlidir, örneğin, oldukça yavaş yanıt süreleri ile sınırlıdır ve manyetik alanlar 

zamanla değişiklik gösterdikçe yeniden sıralamanın oluşması beklenemez (örnek olarak, 50 

Hz alternatif akım manyetik alanlar ki bu saniyenin 1/50’sinde sıfır ortalamadır). 

Arıların sabit manyetik alanlardaki değişikliklere hassasiyetleri yeryüzü alanının 

yaklaşık yüzde biri seviyesinde gibi görünür ve balarıları yem arama faaliyetlerinde yardımcı 

olmak üzere jeomanyetik alanın ezberlenmiş bir “haritasını” kullanabilirler (Walker ve 

Bitterman, 1989; Hsu ve diğerleri, 2007). Enerji İletim Hattı Çok-Alçak Frekanslı Elektrik ve 

Manyetik Alanların manyetik öğesi olanak dahilinde balarıları veya tek-moleküllü manyetik 

momentlerde (örneğin, “serbest radikal” moleküller) içerilen ince ferromanyetik partiküller 

üzerinde bir parça torsiyon momenti uygular. Canlı organizmalardaki manyetit partiküller 

olası jeomanyetik alan sensörleri olduklarından (Adair 1994; Kirschvink ve diğerleri 1992, 

2001), işlevsel biyojenik ferromanyetik materyal bazı türlerde (örneğin, balarıları) şüpheli olsa 

da yalnız sınırlı sayıda organizma içinde yerleşiktirler. Manyetik etkileşimin bu 

organizmalarda duyumsal yönlendirme sağladığına inanılır ve fizyolojik arıza veya hastalığa 

öncülük edeceğe benzememektedir. 

Manyetik kuvvetler ferromanyetik partikülleri torsiyona uğratacak yeterlikte olsa da 

partiküllerin 50-Hz manyetik alanlara tepkisi enerji iletim hattı manyetik alan yönünün her 

saniyede 100 misli ters dönmesi ile sınırlıdır. Yani, saniyenin herhangi bir 1/50 üzerindeki net 

dönüşü sıfır olacaktır ve biyolojik materyallerin yükselmiş viskozitesi nedeniyle yalnız çok 

ince bir miktar dönüş, manyetik alanın verilen yönde gösterdiği saniyenin 1/100’ü esnasında 

oluşacaktır. Aslında, balarılarının 50-Hz manyetik alanlara hassasiyetinin doğrudan bir 

sınaması, arıların birçoğunun en azından 10,000 mG ye gereksinim duyduğu durumda, 

yemeklerin bulunduğu yerde kendi seçimlerinin doğruluğuna engel olmak üzere, yalnız 4,300 

mG üzerinde 50-Hz manyetik alan seviyelerinde davranışsal etkiler (hangi yemeğin sade 

suya karşı şekerli su içerdiğini doğru şekilde seçmek gibi) göstermiştir (Kirschvink ve 

diğerleri, 1997). Bu seviyeler iletim hatlarının altındaki azami seviyelerden oldukça yüksektir. 

İletim hattı irtifak hakkı sınırı (ROW) merkezi ve azami devre sarkma noktasından yana 

doğru hareket ettiğinde manyetik alan seviyeleri hızla azalır. 

Enerji iletim hattı manyetik alanları durumunda, biyofiziksel analizler 

(“magnetoreceptor” (manyeto-alıcı) olarak adlandırılan) manyetik duyu organlarına sahip 

organizmalar için maksimum teorik hassasiyetin ne olabileceğini dikkate almıştır. Yani, 

manyeto-alıcılar büyük ihtimalle manyetik eksenlerini yeryüzünün alanı ile yönlendirecek 

küçük manyetit parçalardan faydalanacaktır. Ebat ve yön olarak hızla değişen ve zaman 

ortalama boyutu sıfır olan “pusula ibresi” mekanizmasının enerji nakil hattı manyetik 

alanlarına tepki vermesi beklenmemelidir. Hatta teorik azami hassasiyeti göz önünde 

bulundururken DC (Doğru akım) alan algılanması ile olası şekilde karışacak gerekli 50-Hz 

manyetik alan gücü 50 mG dir (Adair 1994; Polk 1994). Daha önce de dikkate alındığı gibi, 

arılar ile gerçekleştirilen gerçek deneyler 50-Hz alanın varlığını ayırt etmek için “en hassas 

arı” nın 4,300 mG enerji iletim hattı Çok-Alçak Frekanslı manyetik alana gereksinim 

duyduğunu göstermiştir. 

Sonuç: 

Bilimsel çalışmalar, düşük frekanslı elektromanyetik alanların, bal arılarının 

davranış ve sağlık üzerindeki bazı etkilerinin, yüksek düzeydeki (>100-350 kV/m) elektrik 

alanlarından kaynaklanan mikro şoklar şeklindedir. 

Elimine şekli raporda anlatılmıştır. 

95



Ancak, 380 kV’luk enerji iletim hattının bu şiddette bir elektrik alanı oluşturması 

imkânsızdır. (Ülkemizde yüksek gerilimli elektrik iletim tesislerinden (Enerji iletim hattı-EİH, 

Trafo merkezi-TM) kaynaklı elektrik alanı ve manyetik alan düzeylerinin saptanmasına 

yönelik ilk ve tek kapsamlı çalışma, 2001 yılında TEAŞ ile TÜBİTAK Ulusal Metroloji 

Enstitüsü tarafından gerçekleştirilmiştir. Bazı hatlarda yapılan ölçüm sonuçlarına göre, 380 

kV EİH tesislerden kaynaklı alan şiddetleri aralığı aşağıda verildiği gibidir 

Gerilim (kV) Elektrik Alan Şiddeti (kV/m) Max. Alan Şiddeti (mG) 

380 kV EİH 0,222 -5,0 2,70-86 

Düşük frekanslı manyetik alanlarının ise bal arıları üzerinde belirli bir etkisine dair 

veriler bulunmamaktadır. 

Raporda bahse konu olası etkiler, radyo frekansı ( 10 5 – 10 8 Hz ) bandındaki 

alanlardadır. 

Oysa enerji iletim hatlarından kaynaklı elektromanyetik alanların frekansı 50 Hz’dir 

(Çok-Alçak Frekans). 

Alçak frekanslı elektrik ve manyetik alanların canlı organizmalar üzerindeki 

potansiyel etkileri araştırılmıştır fakat bulgular tartışmalıdır (NRC, 1997; Pagnac ve diğerleri 

1998) ve ters sonuçları destekleyen tutarlı bir kanıt eksikliği mevcuttur. 

Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarının (100 kV/m üzerinde) oldukça yükseltilmiş 

seviyelerine ait bilimsel çalışmalar balarısı davranışı ve sağlığı üzerinde bazı etkiler 

göstermiştir. Bu belgelendirilmiş etkiler genelde balarılarının elektriksel-iletkenli yüzeylere 

konarken oluşturdukları mikro şoklar nedeniyledir. 350 kV/m ye kadar olan Çok-Alçak 

Frekanslı elektrik alanlarında uçmakta olan balarıları için herhangi bir etki rapor edilmemiştir. 

Balarıları veya balarısı kovanları üzerindeki Çok-Alçak Frekanslı elektrik alan etkileri 

kovanları irtifak hakkı sınırı dışına yerleştirilerek rahatlıkla önlenebilir veya eğer arı kovanları 

irtifak hakkı sınırı içine yerleştirilecekse, Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarından 

topraklanmış büyük örgülü metal perde ile kolaylıkla korunabilir. 

Kovanlar ve balarısı kolonilerinin enerji iletim hatlarına ve bağlantılı manyetik alanlara 

yakın olmaları nedeniyle etkilendiklerine dair arıcılar tarafından rapor edilmiş bir belge yok 

gibidir. Sabit manyetik alanlar için “pusula ibresi” tip alıcılar gibi özel duyu organlarının bazı 

hayvanlarda mevcut olduğu bilinmektedir (Kirschvink ve diğerleri 2001) fakat bu gibi bir 

algılayıcı saniyenin 1/50 si üzerinde sıfır ortalamalı ve yön olarak değişen enerji iletim 

hattından, 50-Hz Çok-Alçak Frekanslı manyetik alanlardan etkilenmeyecektir (Adair 1994; 

Polk 1994; Valberg ve diğerleri.,1997). Balarılarındaki 50-Hz manyetik alanlara ilişkin 

duyarsızlık ispat edilmiştir (Kirschvink ve diğerleri, 1997). 

V.2.5. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.) 

Etkileri, 

EİH haberleşme tesislerine etkisi korona oluşumundan kaynaklanmaktadır. Ancak bu 

etki haberleşme tesislerinin çalışmasını engelleyici bir etki değildir. EİH güzergah seçiminde 

Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği’nde belirtilen açıklık ve yaklaşım mesafelerine 

uyulmaktadır. Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği’nin 44. Maddesi’nde yer alan yatay 

ve düşey mesafeler sınır değerleri Tablo V.2.5.1 ve Tablo V.2.5.2’de verilmektedir. 

96



Tablo V.2.5.1 Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Düşey Mesafeler 

İLETKENLERİN ÜZERİNDEN GEÇTİĞİ YER DÜŞEY UZAKLIKLAR (M) 

Yalnızca yayaların geçebileceği yerler üzerinde trafik olmayan sular 6 

Araçların geçmesine elverişli çayır tarla otlak vb. yerler 7 

Araçların geçmesine elverişli köy ve şehir içi yollar 8 

Şehirlerarası karayolları 9 

Üzerinde trafik olan sular ve kanallar 6 

Elektriksiz demiryolları 8 

İletişim hatları 35 

Elektrik hatları 25 

Yapılar 5 

Ağaçlar 3 

Tablo V.2.5.2 Güvenli Yaklaşım İçin Gerekli Yatay Mesafeler 

TESİS TESİSİN KENARINA OLAN YATAY UZAKLIK 

Demiryolu ve Karayolu 

Direğin toprak üstü tüm boyu +2 ya da karayolu ve demiryolu istimlak sınırı dışı 

(bu değerlerden en büyük olanı) 

Ağaçlar 3 

Binalar 4 

V.2.6. Orman Alanlarına Olabilecek Etki ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin 

Tanımlanması, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler, 

Proje kapsamında inceleme koridoru boyunca direk yerleri için tespit edilen alanlarda ki 

ağaçların tamamı kesilecek, topografyanın uygun olduğu vadi atlamalarında vb. yerlerde 

irtifak alanı içerinde kalan ağaçlar kesilmeyecek, topografyanın ve bitki örtüsünün elverişli 

olmadığı alanlarda ise irtifak alanına giren ağaçlar kesilecektir. Yapılan kesimler alanda 

bulunan bitki kompozisyonunda (tür çeşitliğinde) değişikliğe neden olmayacaktır. Kesim 

sonrası elde edilen emval ilgili orman idaresince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp 

söz konusu olmayacaktır. İrtifak alanı içerisinde kalan ormanlık alanın 6 ayda bir bakımı 

yapılacak olup periyodik bakımlarla bu alanın muhafazası sağlanacaktır. 

V.2.7. Hattın Bölgedeki Sulak Alanlara Etkileri, (Proje Alanı İçindeki Mevcut Olan 

Derelerin Yatakları Korunmalı, Bu Dere Yataklarına Hiçbir Şekilde Müdahale 

Yapılmayacağının Taahhüdü) 

Projenin tüm aşamalarında, 31 Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’ 

yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”, 17.05.2005 tarih ve 25818 

sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sulak Alanların Korunması 

Yönetmeliği”, 13 Şubat 2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe 

giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” , 1380 

sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmeliği ve 09.09.2006 tarih ve 26284 sayılı Resmi 

Gazete’de yayımlanan Başbakanlık Genelgesi’nin hükümleri yerine getirilecektir. 

Proje güzergâhı ve inceleme alanı içerisinde yer alan yüzeysel suların, çalışmalardan 

olumsuz şekilde etkilenmemesi beklenmektedir. Proje kapsamında, söz konusu yüzey sulara 

herhangi bir müdahalede bulunulmayacak ve hafriyat malzemesi atılmayacaktır. 

Kuş popülâsyonun korunması amacıyla enerji iletim hattının üzerinde TEİAŞ’ın Direk 

Montaj Şartnamesi gereği kuşkonmazlar ve/veya balonlar bulundurulacaktır. 

V.2.8. Diğer Faaliyetler. 


97



V.3. Projenin Çevresel Fayda Maliyet Analizi 

Tesis edilecek enerji iletim tesisinin yapımı ile ihtiyaç duyulan enerji kesintisiz bir 

şekilde sağlanacağından, bölge ve Türkiye ekonomisini olumlu bir şekilde etkileyecektir. 

Projenin inşaat aşamasında güzergah boyunca gürültü, toz, arazi kullanımındaki 

değişiklik ve habitat kaybı sebebiyle kısa süreli olumsuz etkiler beklenmektedir. Bu olumsuz 

etkilere karşı alınacak önlemler Bölüm V boyunca ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. 

Çevresel Etki Değerlendirmesinin temelinde bulunan ve doğuş noktası olan Çevresel 

fayda maliyet analizinin daha iyi kavranabilmesi için hazırlanan Tablo V.3.1 aşağıda 


Tablo V.3.1 Çevresel Fayda/Maliyet Analizi 

DEĞERLENDİRME 

UNSURLARI 

MEVCUT 

ENERJİ 

ÖNERİLEN 

PROJE 

AÇIKLAMALAR 

+ : DİĞERİNE GÖRE AVANTAJLI 

- : DİĞERİNE GÖRE YETERSİZ/DEZAVANTAJLI 

X : DİĞERİ İLE AYNI 

Enerji - + Önerilen proje ile enerji temini ve sürekliliği sağlanacaktır. 

Ekonomi - + 

İşletme Gideri 

Çevresel Faktörler + - 

- 

+ 

Önerilen proje ile endüstriyel üretim artacak çeşitli sanayi kollarında 

gelişme olacaktır. 

Önerilen projenin işletme döneminde periyodik bakımlar dışında 

herhangi bir işletme gideri söz konusu değildir. 

Önerilen projenin inşaat aşamasında kabul edilebilir sınırlarda hava ve 

gürültü kirliliği oluşacaktır. İnşaat aşamasında bir miktar biyomas kaybı 

olacaktır. 

98



BÖLÜM VI 

İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA 

OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU 

ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER 

99



BÖLÜM VI: İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE 

SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER 

VI.1. Arazi Islahı 

Projenin ekonomik ömrü bittikten sonra; o günkü ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak 

hattın yenilenmesi durumu söz konusu olursa yenilenecek, hattın yer değiştirmesi veya yer 

altı kablolu hale gelmesi durumunda ise mevcut direkler TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 

yerlerinden alınacak ve TEİAŞ Genel Müdürlüğü’ne ait depolarda yeniden değerlendirilmek 

üzere muhafaza edilecektir. Kullanılamaz durumda olanlar ise hurda olarak satılacaktır. 

Direk ayaklarının bulunduğu beton kalıpların kırılmasından dolayı oluşacak inşaat 

atıklarının en yakın belediye veya lisanslı bir inşaat atıkları geri dönüşüm ve/veya bertaraf 

tesisi tarafından alınması sağlanacaktır. Direklerin sökülmesi için direk ayaklarının kazılmaya 

başlamasından önce üstte bulunan bitkisel toprak sıyrılacak ve kenarda biriktirilecektir. Daha 

sonra beton kalıplar çıkarılacak ve bunların çıkarılmasından oluşan boşluklar satın alınacak 

agrega veya kayaç malzeme ile doldurulacaktır. Bu malzemenin üstüne bitkisel toprak 

altındaki toprak ilave edilecek ve en üste de bitkisel toprak düzgün bir şekilde serilecektir. 

Hattın yer değiştirmesi veya hattın kaldırılması durumunda, arazi terk edilmeden önce; 

yukarıda açıklanan şekilde arazi ıslah çalışmaları yapılacak ve arazi düzenlenerek etraftaki 

mevcut topografya ile uyumlu hale getirilerek restorasyon çalışması yapılacaktır. Böylece 

yeni projelere ve planlamalara uygun hale dönüştürülecektir. 

VI.2. Diğer Çalışmalar 

Bu konuda belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır. 

99



BÖLÜM VII 

PROJENİN ALTERNATİFLERİ



BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ 

(Bu Bölümde Yer Seçimi, Teknoloji ve Alınacak Önlemlerin Alternatiflerin 

Karşılaştırılması Yapılacak ve Tercih Sıralaması Yapılacaktır.) 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından, Artvin ili Borçka, Merkez, Ardanuç ve Şavşat 

ilçeleri ile Ardahan ili Posof ilçesi sınırları içerisinde 3x954 MCM iletkenli 120 km 

uzunluğunda 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) Enerji İletim Hattının (EİH) tesis edilmesi 

planlanmaktadır. Tesis edilecek enerji iletim hattının ekonomik ömrü 30 yıl olarak 

öngörülmektedir. 

Planlanan bu çalışmalar için, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından enerji iletim hattı 

merkez kabul edilerek projenin sağından ve solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km.lik 

alan inceleme alanı olarak kabul edilerek, tüm çevresel etütler ve arazi çalışmaları, bu 

koridor içerisinde yapılmıştır. 

Bu incelemede EİH’nin yerleşim yerlerine olan mesafesi, tesis-bakım-işletme 

kolaylıkları, bataklık-sel yatağı-heyelana maruz alanlar, orman-meyvelik-kavaklık gibi alanlar, 

askeri sahalar, hava meydanları-devlet üretme çiftlikleri-kavakçılık enstitüsü vb. olan alanlar, 

PTT, Özel Çevre Koruma Alanları, karayolları, DDY, baraj, gölet, sulama kanalları, imarlı 

sahalar, maden, kömür alanları gibi önemli unsurlar göz önünde bulundurularak yer tespit 

edilmektedir. 

Yukarıdaki unsurlar dikkate alındığında enerji iletim hattı için seçilen güzergah 

ekonomik ve çevreye en az etkili alan olarak seçilmiştir. Proje için alternatif bir güzergah 

bulunmamaktadır. 

Projenin uygulaması “Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği” ve “Montaj Teknik 

Şartnamesi’’ hükümleri dikkate alınarak yapılacaktır. 

Teknik alternatif olarak yeraltı kablosu döşenmesi görülebilir. Ancak Türkiye’deki 

mevcut yönetmelikler göz önüne alındığında yeraltı kablosunun yalnızca imarlı sahalarda 

kullanılabilmesine izin verilmektedir. Proje alanı imarlı alan sınırları içerisinde yer 

almadığından bu alternatif değerlendirme dışıdır. Aynı zamanda maliyet analizine 

bakıldığında enerji üretim tesislerinin maliyetine yakın bir fiyat ortaya çıkmaktadır. Aynı 

zamanda tesisi planlanan hattın yaklaşık 120 km olduğu düşünülürse kazı çalışmaları 

sırasında çevresel etkilerin daha olumsuz olması beklenmekte ve bakım işlemleri daha zor 

olmaktadır. Fayda–maliyet analizi yapıldığında yeraltı kablosunun uygulanabilir olmadığı 

ortaya çıkmaktadır. 

100



BÖLÜM VIII 

İZLEME PROGRAMI



BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI 

VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve 

İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı (Doğal Afetler 

Riski İçin Ne Gibi Önlemler Alınacağı) 

17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 

Yeterlilik Tebliği’nde belirtildiği üzere raporda belirtilen tüm hususlar Çevre ve Orman 

Bakanlığı’na düzenli olarak hazırlanacak izleme formları sunulacaktır. Projenin tesis öncesi, 

tesis aşaması, işletme aşaması ve işletme sonrası aşamalarında yapılacaklar için 

hazırlanmış izleme programı Tablo VIII.1.1 de verilmiştir. 

101



Tablo VIII.1.1 İzleme Programı (EİH) 

AŞAMA KONU 

TESİS 

(İNŞAAT) 

Kültürel ve tarihi 

değerler 

Toz - partikül 

madde 

Gürültü 

İZLENECEK 

PARAMETREL 

ER 

NEDİR? 

Proje alanında 

rastlanabilecek 

yeni kültür 

varlıkları 

Hafriyat ve 

inşaat 

makinelerinin 

hareketinden 

ve egzozundan 

kaynaklanacak 

toz 

Halkın 

şikâyetleri 

Halkın 

şikâyetleri 

Gürültü 

seviyesi (dBA) 

PARAMETRELER 

NERELERDE 

İZLENECEK? 

Hat güzergâhı 

boyunca 


boyunca 

İnşaat alanında 

PARAMETRELER 

NASIL 

İZLENECEK/ 

İZLEME 

EKİPMANLARININ 

ÇEŞİTLERİ? 

Görsel izlemeler 


Yakın 

yerleşimlerde 

yapılacak 

görüşmeler 

Yakın yerleşimlerde 

yapılacak 

görüşmeler 

Gürültü ölçer (ses 

düzey ölçer cihazı) 

ile gürültü seviyesi 

ölçümü 

PARAMETRELER 

NE ZAMAN 

İZLENECEK- 

ÖLÇÜMLERİN 

SIKLIĞI /SÜREKLİ 

ÖLÇÜM? 

Kültür varlığına 

rastlanılması 

durumunda Kültür 

ve Tabiat 

Varlıklarını 

Koruma Yetkilileri 

tarafından 

izlenecektir 

Hafriyat sırasında 

/ inşaatın yoğun 

olduğu 

zamanlarda 

haftalık/ şikâyet 

üzerine 

Haftalık görsel 

izlemeler 

Halkın şikâyetleri 

üzerine 

102 

PARAMETRELER 

NEDEN 

İZLENECEK? 

Kültür ve Tabiat 

Varlıklarını Koruma 

Kanunu’na uyumun 

sağlanması 

Sanayi Kaynaklı 

Hava Kirliliğinin 

Kontrolü Yönetmeliği 

Çevresel Gürültünün 

Değerlendirilmesi ve 

Yönetimi Yönetmeliği 

MALİYET 

Herhangi bir 

kültür varlığına 

zarar 

verilmemesi 

durumunda 

yüksek değil 

Ek maliyet yok 

(Proje bütçesi 

kapsamında) 

Yüksek değil 

KONTROL 

EDEN KURUM 

İl Kültür ve 

Turizm 

Müdürlüğü 

TEİAŞ 

14. ve 15. 

İletim Tesis ve 

İşletme Grup 

Müdürlükleri 

İl Çevre ve 

Orman 


TEİAŞ 






Orman 


BAŞLANGIÇ 

TARİHİ 

İnşaat 

çalışmalarının 

başlaması 

İnşaat 


başlaması 

İnşaat 


başlaması 

BİTİŞ TARİHİ 

İnşaat 


tamamlanması 

İnşaat 


tamamlanması 

İnşaat 


tamamlanması



AŞAMA KONU 

TESİS 

(İNŞAAT) 

Şantiyelerden 

kaynaklanacak 

atık su 

İnşaat 

alanlarından ve 

şantiyeden 

kaynaklanacak 

atıklar (hafriyat, 

evsel, katı ve 

tehlikeli atıklar) 

Toprak kullanımı 

İZLENECEK 

PARAMETREL 

ER 

NEDİR? 


boyunca kirlilik, 

koku 

Depolama ve 

inşaat koşulları 

Üst toprağın 

sıyrılması/depol 

anması/serilmes 

i 

PARAMETRELER 

NERELERDE 

İZLENECEK? 


İnşaat ve şantiye 

alanlarında ve 

döküm sahasında 


(tarım alanları) 

PARAMETRELER 

NASIL 

İZLENECEK/ 

İZLEME 



Görsel (Atık suların 

izin verilmeyen 

alanlara deşarj 

edilip edilmediğinin, 

atık suyun 

kanalizasyon 

sistemine 

bağlanarak deşarj 

edilip edilmediğinin 

belgelerle, görsel 

olarak izlenmesi) 

Görsel 

Görsel 

PARAMETRELER 

NE ZAMAN 

İZLENECEK- 



ÖLÇÜM? 

103 

Haftalık (ani 

kontroller) 

Haftalık (ani 

kontroller) 

Haftalık (Hattın 

tarım arazilerinden 

geçtiği sırada) 

PARAMETRELER 

NEDEN 

İZLENECEK? 

Su Kirliliği Kontrolü ve 

Toprak Kirliliğinin 

Kontrolü ve Noktasal 

Kaynaklı Kirlenmiş 

Sahalara Dair 

Yönetmeliğe uyumun 

sağlanması 

Katı Atıkların Kontrolü 

Yönetmeliği, Toprak 

Kirliğinin Kontrolü ve 

Noktasal Kaynaklı 

Kirlenmiş Sahalara 

Dair Yönetmelik, 

Tehlikeli Atıkların 

Kontrolü Yönetmeliği, 

hafriyat toprağı, 

inşaat ve yıkıntı 

atıklarının kontrolü 

yönetmeliği ve Atık 

Yağların Kontrolü 

Yönetmeliği’ne 

uyumun sağlanması 

Toprak Kirliğinin 



Sahalara Dair 



MALİYET 



kapsamında) 



kapsamında) 



kapsamında) 

KONTROL 

EDEN KURUM 

TEİAŞ 





Belediye 

TEİAŞ 

Yüklenici 

Belediye 






Orman 


TEİAŞ 





BAŞLANGIÇ 

TARİHİ 

İnşaat 


başlaması 

İnşaat 


başlaması 

İnşaat 


başlaması 


İnşaat 


tamamlanması 

İnşaat 


tamamlanması 

İnşaat 


tamamlanması



AŞAMA KONU 

TESİS 

(İNŞAAT) 

Araç Parkından 

kaynaklanacak 

atıklar 

Sağlık ve 

güvenlik 

Peyzaj 

İZLENECEK 

PARAMETREL 

ER 

NEDİR? 

Atık yağlar, 

aküler, ömrünü 

tamamlamış 

lastikler ve 

hurda araç 

malzemesi 



eğitimine ait 

belgeler 

Eğitim katılım 

belgeleri 

İnşaat alanında 

işçiler tarafından 

kullanılan 


ekipmanları 

(baret, eldiven, 

ayakkabı, 

güvenlik kemeri, 

vb.) 

Uyarı levhaları, 

şeritler 

Atıklar (katı, 

sıvı, tehlikeli 

vb.) 

Kazılan 

yollar/alanlar/ 

servis yolları 

PARAMETRELER 

NERELERDE 

İZLENECEK? 

Araç parkında 

PARAMETRELER 

NASIL 

İZLENECEK/ 

İZLEME 



Araç muayene 

belgelerinin 

incelenmesi ve 

kontrolü 

İnşaat alanlarında Görsel 

Hat güzergâhı Görsel 

PARAMETRELER 

NE ZAMAN 

İZLENECEK- 



ÖLÇÜM? 

Arıza veya 

periyodik bakım 

sırasında 

Her iş aşaması 

başında 

104 

Günlük 

Şantiyenin 

kapatılması 

sırasında 

PARAMETRELER 

NEDEN 

İZLENECEK? 

Tehlikeli Atıkların 

Kontrolü Yönetmeliği, 

Atık Yağların 

kontrolü, Atık Pil ve 

Akümülatörlerin 

Kontrolü, Ömrünü 

Tamamlamış 

Lastiklerin Kontrolü 

Yönetmeliliklerine 

uygun olarak 

bertarafının 

sağlanması 

İş Sağlığı ve 

Güvenliği 



Çevre kanunu ve 

yönetmeliklere uyumu 

sağlamak 

MALİYET 

Lisanslı bir geri 

kazanım 

tesisine bağlı 

olarak 

değişmekle 

birlikte yüksek 

değil 



kapsamında) 



kapsamında) 

KONTROL 

EDEN KURUM 

Yüklenici 

TEİAŞ 





TEİAŞ 





BAŞLANGIÇ 

TARİHİ 

İnşaat 


başlaması 

İnşaat 


başlaması 

İnşaat 


tamamlanması 


İnşaat 


tamamlanması 

İnşaat 


tamamlanması 

Hattın işletmeye 

alınması



AŞAMA KONU 

İŞLETME 

Elektro-Manyetik 

Alanlar (EMA) 



İZLENECEK 

PARAMETREL 

ER 

NEDİR? 

Güvenli 

yaklaşım 

mesafeleri 

(iletim hatları) 

Halkın şikâyeti 

Teknik eğitim 

(İşletme ve 

bakım) 

Koruyucu 

ekipman ve 

giysiler 

(çalışanlar 

tarafından 

kullanılıp 

kullanılmadığı) 

İkaz 

levhaları/balon 

ikaz küreleri 

PARAMETRELER 

NERELERDE 

İZLENECEK? 

Hat güzergâhında 

Hat güzergâhı/ 

bağlantı noktaları 

PARAMETRELER 

NASIL 

İZLENECEK/ 

İZLEME 




Yakın yerleşim 

yerlerinde 

oturanlarla 

yapılacak 

görüşmeler 

EMA ölçümü (EMA 

ölçer ile) 

Görsel 

PARAMETRELER 

NE ZAMAN 

İZLENECEK- 



ÖLÇÜM? 

İşletmeye 

alınmadan önce 1 

kere 

Şikâyet olması 

durumunda 

Arıza olması 

durumunda 

(bakım-onarım 

sırasında) 

İşletmeye 

alınmadan önce 1 

kere 

105 

PARAMETRELER 

NEDEN 

İZLENECEK? 

İyonlaştırıcı Olmayan 

Radyasyonun 

Olumsuz Etkilerinden 

Çevre ve Halkın 

Sağlağının 

Korunmasına Yönelik 

Alınması Gereken 

Tedbirlere İlişkin 

Yönetmeliğe uyumun 

sağlanması 

İş Sağlığı ve 

Güvenliği ile ilgili tüm 

yönetmeliklere 


MALİYET 

Yüksek değil 


(İşletme bütçesi 

kapsamında) 

KONTROL 

EDEN KURUM 

TEİAŞ 





. 

TEİAŞ 





. 

BAŞLANGIÇ 

TARİHİ 

Hattın 

işletmeye 

alınması 

Hattın 

işletmeye 

alınması 


Hattın ekonomik 

ömrünü 

tamamlaması 


ömrünü 

tamamlaması



AŞAMA KONU 

Katı-sıvı ve 

tehlikeli atıklar 

Yangın riski 

İZLENECEK 

PARAMETREL 

ER 

NEDİR? 

Atıkların 

toplanma ve 

bertaraf şekli 

Röle ikaz 

sinyalleri 

Hatta gevşeklik, 

malzeme 

bozukluğu/arıza 

sı 

PARAMETRELER 

NERELERDE 

İZLENECEK? 

İşletme depoları 

Hat güzergahı 

Hat güzergahı 

PARAMETRELER 

NASIL 

İZLENECEK/ 

İZLEME 



PARAMETRELER 

NE ZAMAN 

İZLENECEK- 



ÖLÇÜM? 

Görsel izlemeler Haftalık 

Görsel 

Cihazla 

(Termovizyon) 

Altı aylık/Yıllık 

Bakım, kontrol ve 

arıza esnasında 

106 

PARAMETRELER 

NEDEN 

İZLENECEK? 

Katı Atıkların Kontrolü 

Yönetmeliği ve 

Toprak Kirliğinin 



Sahalara Dair 

Yönetmelik, Tehlikeli 

Atıkların Kontrolü 

Yönetmeliği ve Atık 

Yağların Kontrolü 



Yangın riskini 

önlemek 

Elektrik Kuvvetli Akım 

Tesisleri 

Yönetmeliğinde 

belirlenen yangın 

güvenliği esaslarına 

uyulması,bozulan, 

yıpranan bölümlerin 

onarımı, kaza riskini 

azaltmak ve 

kesintileri 

önleyebilmek için 

uyumu sağlamak 

MALİYET 



kapsamında) 



kapsamında) 

KONTROL 

EDEN KURUM 

TEİAŞ 





TEİAŞ 





BAŞLANGIÇ 

TARİHİ 

Hattın 

işletmeye 

alınması 

Hattın 

işletmeye 

alınması 



ömrünü 

tamamlaması 


ömrünü 

tamamlaması



Projenin tesis ve işletme dönemlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda acil 

önlemlerin belirlendiği iş sağlığı ve güvenliği planı oluşturulacaktır. Acil Müdahale Planları 

(AMP) en önemli amacı, acil durumlarda kimin hangi görevleri üstelenerek gerekli önlemlerin 

alınacağının belirlenmesidir. Projenin tesisinden işletme sürecinin sona ermesine kadar 

geçen sürede proje alanında meydana gelebilecek parlama, patlama vb. acil durumlarda 

çalışanların ve çevre halkının uyarılması için alınacak önlemleri içermektedir. 

Hazırlanacak AMP ile proje alanında bulunan tüm personelin ve ekipmanların acil 

duruma ne şekilde müdahale edecekleri ve hangi noktalara park edecekleri dikkatlice 

belirlenecektir. 

AMP: 

� Doğal afet durumunda hatta meydana gelebilecek dengesizlik durumunda röleler 

otomatik olarak devreye girerek enerji kesilecektir. 

� İlgili Grup Müdürlükleri Bakım ve İşletme ekiplerine haber verilecek. 

� Afet sonrası enerji iletim hattı bakım çalışmaları tamamlanacak, arızalanan malzeme 

değiştirildikten sonra enerji verilecektir. 

TEİAŞ’tan kaynaklı enerji iletim hattı altında meydana gelen zarar ziyan durum tespiti 

yapılarak, ilgililere bedelleri ödenecektir. 

VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği’nde 

‘Yeterlilik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri’ Başlığının Dördüncü 

Maddesinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi ile İlgili Program 

Projenin inşaat işletme ve işletme sonrası aşamaları için önerilen izleme programı 

Bölüm VII.1’ de verilmiştir. 

Proje ile ilgili “ÇED Olumlu Belgesi” nin alınması durumunda; Nihai ÇED Raporu’nda 

belirtilen yatırımın başlangıç ve inşaat dönemlerine ait (yatırımın işletmeye geçişine kadar) 

taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği incelemek üzere; Yeterlik Tebliği Ek-4’te yer alan 

“ÇED Raporlarında Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol Formu” 

Çevre ve Orman Bakanlığı’nın belirlediği periyotlarda doldurularak Çevre ve Orman 

Bakanlığı ve ilgili İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’ne iletilecektir. 

107



BÖLÜM IX 

HALKIN KATILIMI



BÖLÜM IX: HALKIN KATILIMI 

(Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yöre Halkının Nasıl ve Hangi Yöntemlerle 

Bilgilendirildiği, Proje ile İlgili Halkın Görüşlerinin ve Konu ile İlgili Açıklamaların ÇED 

Raporuna Yansıtılması) 

ÇED Yönetmeliği kapsamında yapılması gereken “Halkın Katılımı Toplantıları” 

26.04.2011 tarihinde Artvin İli, Şavşat İlçesinde saat 14.00’ te ve 27.04.2011 tarihinde saat 

14.00’ te ise Ardahan ili Posof ilçesinde gerçekleştirilmiştir. 

Halkın Katılımı Toplantısı için duyuru metinleri 11.04.2011 tarihinde Ardahan Süreç 

Gazetesinde, 11.04.2011 tarihinde Artvin Serhad Gazetesinde ve 14.04.2011 tarihinde Star 

gazetesinde yayımlanmıştır. Bunun yanı sıra İlçe Kaymakamlıkları, İlçe Belediyeleri ve 

inceleme koridoru içerisinde kalan köy muhtarlıklarına yazı ile projeye ilişkin duyuru metinleri 

ve tanıtım kitapçıkları gönderilerek, ilan panolarında asılmaları sağlanmıştır. 

Artvin’deki toplantıya; Artvin İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nden, raporu hazırlayan 

kuruluş olarak TEİAŞ Genel Müdürlüğü'nden ve TEİAŞ 14. İletim Tesis ve İşletme Grup 

Müdürlüğü ile Ardahan’daki toplantıya Ardahan İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nden TEİAŞ 

15. İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü yetkililerinden uzmanlarla birlikte hat güzergahı 

civarındaki yöre halkı katılmıştır. 

Toplantılarda katılımcılara; proje konusu enerji iletim hattı ile ilgili açıklamaların yer 

aldığı Halkın Katılımı Toplantı Broşürleri dağıtılmış, projeksiyon ile görsel bir sunum yapılan 

toplantıda proje hakkında detay bilgiler verilmiş ve yöneltilen sorular cevaplandırılmıştır. 

Toplantı kapsamında halk tarafından ağırlıklı olarak kamulaştırma, zarar ziyan 

durumunun karşılanıp karşılanmayacağı ile ilgili sorular sorulmuştur. Sorulan sorulara 

aydınlatıcı bir şekilde cevap verilmiştir. 

Toplantıya ait dağıtılan tanıtım kitapçıkları, gazeteler ve tutanak Ek-10’da verilmiştir. 

108

BÖLÜM X 

YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN 

BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 154 kV KARASU-KAYNARCA EİH 


BÖLÜM X: YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK 

OLMAYAN BİR ÖZETİ 

(Projenin İnşaat ve İşletme Aşamalarında Yapılması Planlanan Tüm Çalışmaların 

ve Çevresel Etkiler için Alınması Öngörülen Tüm Önlemlerin, Mümkün Olduğunca 

Basit, Teknik Terim İçermeyecek Şekilde ve Halkın Anlayabileceği Sadelikte 

Anlatılması) 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından mevcut Borçka Trafo Merkezinden (TM) başlayıp 

Gürcistan sınırında sonlanacak 3x954 MCM karakteristiğinde yaklaşık 120 km. 

uzunluğundaki 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH tesisi planlanmaktadır. Sınırdan sonra 

Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacak olan EİH’nın bu kısmı ise Gürcistan devleti tarafından 

tesis edilecektir. EİH güzergâhı Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat İlçeleri ile Ardahan 

İli Posof ilçesinden geçmektedir. 

Proje kapsamında EİH için yaklaşık 350 direk tesis edilecek, bunların 305 tanesi 

taşıyıcı 45 tanesi ise durdurucu direk özelliğinde olacaktır. Enerji iletim tesislerinin ekonomik 

ömrü 30 yıl olarak öngörülmektedir. 

EİH kapsamında sadece direk ayakları için yaklaşık 79.000 m 2 alanda kamulaştırma 

yapılacak veya izin alınacak, Güzergâhın direk ayakları dışında kalan 5.921.000 m 2 alanda 

ise 1 defaya mahsus kamulaştırma yapılacak, kamulaştırma yapılamayan yerlerde ise meri 

kanunlar gereği izinler alınacaktır. 

Proje kapsamında olabilecek olası çevresel etkiler arazi kullanımı, katı atıklar, sıvı 

atıklar, gürültü, emisyon ve EMA’dır. 

Arazi kullanımında; 

� Direk ayakları çukurları açılması sırasında üst toprak sıyrılacak, direk tesis edildikten 

sonra tekrar yüzeye serilecektir. 

� Hafriyat işlemleri sırasında çıkacak malzeme dolgu işlemlerinde kullanılacak, hafriyat 

atığı oluşmayacaktır. 

� Toprak yüzeye hiçbir şekilde katı ve sıvı atık deşarj edilmeyecektir. 

� Özellikle su kenarlarına çöp ve atık depolama yapılmayacaktır. 

� Hiçbir şekilde herbisit kullanılmayacaktır. 

� Hattın tesisinden kaynaklanacak her türlü zarar ve ziyan karşılanacaktır. 

hususlarına dikkat edilecektir. 

Katı atıklardan geri dönüşümü mümkün olanlar ayrı ayrı toplanacak ve lisans almış 

firmalar ile geri dönüşümü sağlanacaktır. Geri dönüşümü mümkün olmayan evsel atıklar ise 

belediye tarafından bertaraf edilecektir. 

İnşaat ve işletme aşamalarında personelden kaynaklı atık sular, varsa mevcut 

kanalizasyon sistemine yoksa yapılacak sızdırmaz fosseptik çukurlarda biriktirilecek, biriken 

atık sular vidanjörler ile çekildikten sonra atık su toplama sistemine verilecektir. Atık sular 

hiçbir şekilde yeraltı ve yerüstü su kaynaklarına boşaltılmayacaktır. 

Projenin inşaat ve işletme aşamalarında meydana gelebilecek gürültü için sınır 

değerlere uyulacaktır. İnşaat aşamasında minimum sayıda ve yeni araçların kullanılmasına 

özen gösterilecektir. 

109



Projenin inşaat aşamasında kazı ve dolgu işlemlerinden dolayı toz emisyonu oluşması 

beklenmektedir. Tozuma durumunda gerekli hallerde sulama yapılacaktır. Boşaltma savurma 

şeklinde yapılmayacak, taşıma esnasında hafriyat kamyonlarının üzeri branda ile örtülecektir. 

İşletme aşamasında oluşacak EMA için ise güzergah yerleşim alanlarına uzak 

geçirilecek, uluslararası sınır değerlerin altında kalması sağlanacaktır. 

Projenin işletmeye alınması ile birlikte direklerin üzerlerine uyarıcı ikaz levhaları, kuş 

kovanlar ve EİH üzerine ikaz küreleri asılarak muhtemel kazaların önlenmesi sağlanacaktır. 

110

BÖLÜM XI 

SONUÇLAR



BÖLÜM XI: SONUÇLAR 

(Yapılan Tüm Açıklamaların Özeti, Projenin Önemli Çevresel Etkilerinin 

Sıralandığı ve Projenin Gerçekleşmesi Halinde Olumsuz Çevresel Etkilerin 

Önlenmesinde Ne Ölçüde Başarı Sağlanabileceğinin Belirtildiği Genel Bir 

Değerlendirme, Proje Kapsamında Alternatifler Arası Seçimler ve Bu Seçimlerin 

Nedenleri) 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından mevcut Borçka Trafo Merkezinden (TM) başlayıp 

Gürcistan sınırında sonlanacak 3x954 MCM karakteristiğinde yaklaşık 120 km. 

uzunluğundaki 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH tesisi planlanmaktadır. Sınırdan sonra 

Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacak olan EİH’nın bu kısmı ise Gürcistan devleti tarafından 

tesis edilecektir. EİH güzergâhı Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat İlçeleri ile Ardahan 

İli Posof ilçesinden geçmektedir. 

Emisyon 

Projenin arazi hazırlama ve inşaat çalışmalarında patlatma, kırma, öğütme gibi işlemler 

yapılmayacak ve patlayıcı kullanılmayacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek EİH’nin 

saatlik toz debisi 0,108 kg/saat hesaplanmıştır. Projenin inşaat aşamasında toz emisyonu 

için hesaplanan değer toplam 0,108 kg/saat olup, bu değer limit (1,0 kg/saat) değerin çok 

altında olduğu için hava kalitesi katkı değerlerinin tespitine veya modellenmesine gerek 

kalmamıştır. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nin “İzne Tabi Tesisler 

İçin Emisyon Sınırları” ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma malzemelerle 

ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyulacaktır. 

Katı Atık 

EİH arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında çalışacak 45 kişiden kaynaklı evsel nitelikli 

katı atık 54,45 kg/gün’dür. 

� Evsel katı atıklar şantiye alanında uygun konteynırlarda toplanacak ve belirli 

aralıklarla ilgili belediye tarafından alınması sağlanacaktır. 

� İnşaat atıkları sarı renkli geçici biriktirme konteynırları içinde toplanacak, üzerlerine 

atık türleri yazılacaktır. Bu atıklar evsel veya tehlikeli atıklar ile karıştırılmayacaktır. 

Yüklenici firma tarafından kullanılmayan bu atıkların belediye tarafından alınması 

sağlanacak, ya da lisanslı bir taşıma şirketi aracılığıyla yine lisans almış bir geri 

kazanım veya bertaraf şirketine gönderilecektir. Bu konuyla ilgili gerekli tüm yazışmalar 

yüklenici firma tarafından yapılacaktır. 

� Ambalaj atıklarının kullanılabilir durumda olanları ayrılacak, kalanlar ise geri dönüşüm 

tesisine satılacaktır. 

� İnşaat alanında biyolojik olarak parçalanamayan hiçbir atık bırakılmayacaktır. 

Projenin tüm aşamalarında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların (yemek artığı, 

ambalaj kağıdı, pet şişe, cam şişe vb.) 05.04.2005 tarih ve 25777 sayılı “Katı Atıkların 

Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği gibi denizlere, göllere ve benzeri alıcı 

ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar uyarılacak ve gerek 

bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin ve yapılan bütün değişiklikler ile 

ilgili yönetmeliklerin tüm hükümlerine uymaları sağlanacaktır. 



giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ (AYKY) ve 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı 

111



Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “AYKY Değişiklik Yapılmasına Dair 

Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. 

Sıvı Atık 

Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında çalışacak 45 kişi için içme ve kullanma 

suyu sarfiyatı toplam 6.75 m 3 /gün olacaktır. Kullanılacak suyun % 100’ünün atık su olarak 

geri döneceği ile EİH inşaatında oluşacak evsel nitelikli atık su miktarı en fazla 6.75 m 3 /gün 

olarak hesaplanır. İşletme aşamasında ise atık su oluşmayacaktır. 

İnşaat ve işletme aşamasında personelden kaynaklı atık sular ise mevcut ise 

kanalizasyon sistemine değilse, sızdırmaz fosseptikte biriktirilecektir. Fosseptikte biriken atık 

sular Belediyeye ait vidanjörlerde çekilerek en yakın arıtma sistemine verilecek, yeraltı ve 

yerüstü sularına boşaltılmayacaktır. 

Proje kapsamında, Lağım ve Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak 

Çukurlara Ait Yönetmelik ile 31 Aralık 2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de 

yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve 1380 sayılı Su Ürünleri 

Kanunu ve Yönetmeliğinin hükümleri yerine getirilecektir. 

Gürültü 

Proje kapsamında tesis edilecek EİH arazi hazırlama ve inşaat aşamasında 

kullanılacak araçlardan kaynaklı gürültü oluşması beklenmektedir. İşletme aşamasında ise 

rüzgar gürültüsü ve iletkenlerden oluşan korona gürültüsü oluşması beklenmektedir. 

07.03.2008 tarih ve 26809 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 

Yönetmeliği’nin (endüstriyel tesisler için çevresel gürültü kriterleri ) 22. Maddesine göre 

Endüstriyel tesislerden kaynaklanan çevresel gürültü düzeyi ve gürültünün önlenmesine 

ilişkin verilen sınır değerlere uyulacaktır. 

Hafriyat 

Proje kapsamında tesis edilecek EİH için yaklaşık 350 adet direk tesis edilmesi 

planlanmaktadır. 350 direk için 37.800 m 3 hafriyat yapılacaktır. Proje kapsamında oluşacak 

hafriyat tekrar dolgu malzemesi olarak kullanılacağı için hafriyat oluşmayacaktır. Ancak 

zeminin uygun olmadığı ve farklı bir dolgu malzemesi kullanılması gerektiğinde oluşacak 

hafriyat toprağı Belediyenin göstereceği alana nakledilecektir. İnşaat çalışmaları esnasında 

oluşabilecek hafriyat atığı için 18.03.2004 tarihli ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de 

yayımlanarak yürürlüğe giren “Hafriyat toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü 

Yönetmeliği” deki hükümlere uyulacaktır. 

Arazi Kullanımı 

380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH projesi kapsamında 120 km için yaklaşık 350 

direk dikilmesi planlanmakta ve bu direklerin işgal edeceği toplam alan 79.000 m 2 ’dir. Özel 

mülk için Kamulaştırma kanunu gereği mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak, orman alanları 

için izin irtifak bedelleri Erzurum ve Artvin Orman Bölge Müdürlüklerinin tespitiyle ilgili işletme 

şefliklerine ödenecektir. EİH merkezde kalacak şekilde 50 m genişliğindeki koridor için irtifak 

bedeli ödenecektir. 

Proje kapsamında tesis edilecek EİH güzergahı inceleme koridorunda arazi kullanım 

kabiliyeti sınıfları bakımından güzergah boyunca II., III., IV., VI., VII. ve VIII. sınıf topraklar, 

büyük toprak gurupları olarak M (Kahverengi Orman Topr.), N (Kireçsiz Kahverengi Orman 

112



Toprakları), y (Yüksek Dağ Çayır Topr.), A (Alüvyal Topraklar) ve P (Kırmızı Sarı Podzolik 

Topr.) toprak gurupları bulunmaktadır. 

Hat güzergahının yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık alandan, 29 km’lik kısmı tarım 

arazilerinden, 13 km’lik kısmı ise mera alanlarından geçmektedir. Bu uzunlukların toprak 

sınıflarına ve gruplarına göre dağılımı Tablo IV.2.4.3’de verilmiştir. 

Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için, 






Koruma Kurullarının belirteceği hususlar doğrultusunda toprak koruma projesi hazırlattırılarak 

gerekli tedbirler alınacaktır. 

Benzer şekilde mera alanlarında, sadece direk yerleri için, 4342 sayılı Mera 

Kanunu’nun 14. maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz 

konusu mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin ve Ardahan Valiliklerine 

(Valilik Mera Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. 

İş Güvenliği 

Projenin işletmeye geçecek sürede personel için iş makinelerinden kaynaklı kazalar ile 

yüksekten düşme sonucu yararlanma veya ölme kazaları söz konusu olmaktadır. Yöre halkı 

için ise direk yerleri inşaat çalışmalarında açılacak çukurlara düşerek meydana gelebilecek 

kazalar söz konusudur. İnşaat süresince meydana gelebilecek riskleri en aza indirgemek için 

10 Haziran 2003 tarihli 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı 

İş Kanunu kapsamında yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, İş Sağlığı ve 

Güvenliği, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında 

Yönetmeliği, Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile 27.11.2002 tarih ve 37-265 sayılı 

TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 

Kültür ve Tabiat Varlıkları 

İnşaat çalışmaları sırasında yapılacak kazı çalışmalarında herhangi bir kültür varlığına 

rastlanılması durumunda ise Artvin ve Ardahan İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerine haber 

verilecektir. 

EMA 

Elektrikli aletler ve enerji iletim ve dağıtım hatlarının etrafında, hem elektrik ve hem de 

manyetik alanlar bulunmasına rağmen, en son araştırmalar, EMA’ ların potansiyel sağlık 

etkileri üzerine odaklanmıştır. Bu nedenle elektrik ve manyetik alanlarla ilgili yapılan 

çalışmaların önemli bir bölümü kanser araştırmaları konusunda yoğunlaşmıştır. Yapılan 

araştırma sonuçlarına göre, bazı “risk faktörleri” belirlenerek, değişik etkilere göre kanser 

riskleri ortaya konmuştur. 

Sonuç olarak, elektrik ve manyetik alanın insan yaşamı üzerine olan olumsuz etkileri 

kanıtlanmamıştır. Türkiye’de enerji iletim hatlarından kaynaklanacak elektrik ve manyetik 

alanlar için 24.07.2010 tarih ve 27651 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren 

İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Korunmasına 

Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ayrıca 30 Kasım 

2000 tarih ve 24246 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Kuvvetli 

Akım Tesisleri Yönetmeliği” enerji iletim hatlarının yerleşim yerlerine, yollara ve tesislere olan 

113



mesafesine bazı sınırlamalar getirmiş ve hatların tesis iznini bu şartlara bağlamıştır. 380 kV 

gerilimli planlanan EİH güzergahı üzerinde de bu mesafelere uyulacaktır. 

EİH’ den kaynaklı EMA mesafeye bağlı olarak azalmaktadır. 

Tehlikeli Atıklar 

Projenin inşaat aşamasında herhangi bir tehlikeli atık oluşması söz konusu değildir. 

Projenin işletme aşamasında tehlikeli atık oluşması beklenmemektedir. Ancak bakım 

çalışmalarından kaynaklı tehlikeli atık oluşması durumunda 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı 

Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 

hükümlerine uyulacaktır. 

İzleme 

Proje ile ilgili “ÇED Olumlu Belgesi” nin alınması durumunda; Nihai ÇED Raporu’nda 

belirtilen yatırımın başlangıç ve inşaat dönemlerine ait (yatırımın işletmeye geçişine kadar) 

taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği incelemek üzere; Yeterlik Tebliği Ek-4’de yer alan 

“Nihai ÇED Raporlarına Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol 

Formu” Çevre ve Orman Bakanlığının belirlediği periyotlarda doldurularak Çevre ve Orman 

Bakanlığı ve İlgili İl Çevre Orman Müdürlüklerine sunulacaktır. 

114

EKLER



EKLER (Raporun Hazırlanmasında Kullanılan ve Çeşitli Kuruluşlardan Sağlanan 

Bilgi, Belge ve Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar) 

Ek-1 Yer Bulduru Haritası 

EKLER DİZİNİ 

Ek-2 Proje Güzergahını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita 

Ek-3 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Arazi Varlığı Haritası 

Ek-4 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Orman Mesçere Haritası 

Ek-5 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Jeoloji Haritası 

Ek-6 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita Üzerinde Posof YHGS Zonlarını Gösterir Harita 

Ek-7 Proje Güzergahından Görünümler 

Ek-8 Fosseptik Çukur Planı 

Ek-9 Resmi Yazılar 

Ek-10 Halkın Katılımı Toplantısı Tanıtım Kitapçıkları, Gazete ve Toplantı Tutanakları 

Ek-11 Acil Eylem Planı 

Ek-12 Ekosistem Değerlendirme Raporu 

Ek-13 Flora-Fauna Analiz Raporları 

105

EK–1 

YER BULDURU HARİTASI

EİH Güzergâhını Gösteren Yer Bulduru Haritası

EK–2 

PROJE GÜZERGAHINI GÖSTERİR 1/25.000 

ÖLÇEKLİ TOPOGRAFİK HARİTA

EK–3 

1/25.000 ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA 

ÜZERİNDE PROJE GÜZERGÂHI ARAZİ 

VARLIĞI HARİTASI

EK–4 


ÜZERİNDE PROJE GÜZERGÂHI ORMAN 

MESÇERE HARİTASI

EK–5 


ÜZERİNDE PROJE GÜZERGÂHI JEOLOJİ 

HARİTASI

EK–6 

1/25000 ÖLÇEKLİ POSOF YABAN HAYATI 

GELİŞTİRME SAHASI ZONLARINI GÖSTERİR 

HARİTA

EK–7 

PROJE GÜZERGAHINDAN GÖRÜNÜMLER



Fotoğraf 1. Borçka şalt sahası 

BORÇKA 

Fotoğraf 2. Borçka yerleşim yeri ve Borçka Barajı 

EİH 

GÜZERGAHI



Fotoğraf 3. Hattan Genel Bir Görünüm 

Fotoğraf 4. Güzergâhın geçtiği alandan genel bir görünüm 

EİH 

GÜZERGAHI



Fotoğraf 5. EİH genel bir görünüm 

Fotoğraf 6. EİH genel bir görünüm 

EİH 

GÜZERGAHI 

EİH 

GÜZERGAHI



Fotoğraf 7 EİH genel bir görünüm 

Fotoğraf 8 Ardahan Posoftan genel bir görünüm 

EİH GÜZERGAHI



Fotoğraf 9 Arazi çalışmalarından genel bir görüntü 

Fotoğraf 10 Arazi çalışmalarından genel bir görüntü



Fotoğraf 11 EİH Güzergahından Genel Bir Görünüm 

Fotoğraf 12 Türkiye-Gürcistan Sınır Kapısı



EK–8 

FOSSEPTİK ÇUKUR PLANI


GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU

EK–9 

RESMİ YAZILAR VE GÖRÜŞLER

EK–10 

HALKIN KATILIMI TOPLANTISI TANITIM 

KİTAPÇIKLARI, GAZETE VE TOPLANTI 

TUTANAKLARI

Atıkların Bertarafı : 

Personelden kaynaklanacak atıksular, 

kanalizasyon sistemine verilecek, sistemin 

olmaması durumunda ise sızdırmaz foseptik 

çukurlarda toplanacaktır. 

İnşaat alanındaki katı atıklar ayrı ayrı 

konteynırlarda toplanacak ve en yakın belediye 

tarafından alınması sağlanacaktır. 

Kazı işlemlerinden kaynaklanacak hafriyat inşaat 

alanında dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır. 

Hafriyat atığı oluşumunda ise belediyenin 

göstereceği alana boşaltılacaktır. 

Enerji İletim Hattı Yaklaşım Mesafeleri 

154 kV 

380 kV 

154 380 

30 KASIM 2000 ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİS YÖNETMELİĞİ 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü 

Çevre, Emlak ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı 

İnönü Bulvarı No:27 Kat :14 Bahçelievler 06100 ANKARA 

Tel : 0 312 203 86 12 Fax : 0 312 203 87 17 

TEİAŞ Genel Müdürlüğü 

14.İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü 

Havaalanı Karşısı PK:24 Pelitli/TRABZON 

Tel : 0 (462) 334 49 85 Fax : 0(462) 332 49 84 

TEİAŞ 

Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi 

Genel Müdürlüğü 

Çevre, Emlak ve Kamulaştırma 

Dairesi Başkanlığı 

380 kV 

BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH 

HALKIN KATILIMI TOPLANTISI 

ARTVİN İLİ MERKEZ, BORÇKA, ARDANUÇ ve 

ŞAVŞAT İLÇELERİ (26 Nisan 2011) 

ARDAHAN İLİ, POSOF İLÇESİ (27 Nisan 2011)

Projenin Tanımı ve Amacı 

Projenin Tanımı : 

Bu proje kapsamında 380 kV Borçka-Sınır(Gürcistan) 

Enerji İletim Hattı (EİH) tesisi ve işletmesi 

planlanmaktadır. Mevcut 380 kV Borçka Trafo 

Merkezinden başlayan hat Artvin ili Borçka, Merkez, 

Ardanuç ve Şavşat İlçeleri ile Ardahan İli Posof 

ilçesinden geçerek Gürcistan sınırında Gürcistan 

tarafından inşa edilecek olan EİH’ye bağlanarak son 

bulacaktır. EİH 380 kV geriliminde 3x954 MCM 

karakteristiğinde yaklaşık ve 120 km uzunluğundadır. 

Projenin Ekonomik Ömrü 

İnşaat Süresi 

Proje Yeri 

Projenin Amacı : 

Kamulaştırma : 

30 YIL 

EİH :18 AY / 27 Milyon TL 

Artvin ili Borçka, Merkez, 

Ardanuç ve Şavşat ilçeleri 

ile Ardahan ili Posof İlçesi 

-Türkiye ile Gürcistan arasında enerji alış verişini sağlamak. 

-Ulusal ve uluslar arası enterkonnekte enerji iletim 

şebekesinin gelişimini sağlamak 

- Tesisi planlanan direk sayısı : ~350 

-Taşıyıcı direk sayısı : ~305 

- Durdurucu direk sayısı : ~45 

Direk yerleri orman alanları hariç kamulaştırılacak, 

orman alanları için izin alınacak olup tellerin izdüşüm 

alanlarına irtifak (geçiş) hakkı ödenecektir. Bedeller 

"Kıymet Takdiri Komisyonunca" belirlenecektir. 

Projenin Çevresel Etkileri ve Alınacak Önlemler 

EİH güzergahının 2,5 km sağ ve 2,5 km sol olmak 

üzere toplam 5 km. lik koridor içerisinde çevresel etüd 

çalışmaları yapılmıştır. 

Arazi Kullanımı : 

Ekim ve hasat zamanlarda inşaat çalışmalarından 

mümkün olduğunca kaçınılacaktır. 

Tesis aşamasında verilen zarar karşılanacaktır. 

Kazı çalışmaları öncesi nebati toprak sıyrılacak 

dolgu çalışmalarının ardından alana düzgün bir 

şekilde serilecektir. 

İnşaat çalışmalarının ardından arazi eski haline 

getirilecektir. 

Flora-Fauna : 

Kuşların elektrik tellerinden zarar görmemesi için 

kuşkonmazlar ve ikaz küreleri kullanılacaktır. 

İnşaat çalışmaları sırasında hafriyat, katı ve sıvı 

atıklar, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarına 

boşaltılmayacaktır. 

Hava Kirliliği : 

İnşaat aşamasında mümkün olduğunca yeni iş 

makinaları kullanılacaktır. 

Gerekli hallerde toz oluşumunu önlemek için 

inşaat alanı düzenli olarak sulanacak ve 

kamyonların üzeri kapalı tutulacaktır. 

Araçların emisyon ölçüm kontrolleri düzenli olarak 


Gürültü : 

İnşaat çalışmaları gündüz saatlerde (07:00- 

19:00)yürütülecektir. 

Kullanılacak iş makinalarının düzenli bakımları 

yapılarak ilgili yönetmelikte belirtilen sınır 

değerlerin aşılmaması sağlanacaktır. 

Elektro Manyetik Alan (EMA) : 

Enerji İletim hatları ve trafo merkezlerinden kaynaklanan 

elektro manyetik alanların şiddeti insan sağlığı ve doğal 

yaşamı etkilemeyecek kadar düşük seviyede 

olmaktadır. Güzergah seçiminde yerleşim alanlarından 

mümkün olduğunca uzak geçilmeye özen gösterilmiştir. 

Yerleşim Adı 

Pırnallı 

Bağcılar 

Ortaköy 

Borçka Merkez 

Arkaköy 

Aralık 

Atanoğlu 

Çakıllar 

Bağlıca 

Y. Irmaklı 

Üzümlü 

Dereiçi 

Küplüce 

Şenocak 

Kayabaşı 

Şalcı 

Çoraklı 

Şenköy 

Yoncalı 

Atalar 

Saylıca 

Tepeköy 

Dalkırmaz 

Otluca 

Posof (Merkez) 

Kolköy 

Özbaşı 

Doğrular 

Gümüşkavak 

B.Eminbey 

Günbatan 

Yurtbaşı 

Kopuzlu 

Gürarmut 

Günlüce 

Uğurca 

Kayınlı 

Taşkıran 

İncedere 

Kalkankaya 

Kumlukoz 

Armutveren 

Mısırlı 

Türkgözü 

İl 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Artvin 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

Ardahan 

İlçe 

Merkez 

Merkez 

Merkez 

Borçka 

Borçka 

Borçka 

Borçka 

Ardanuç 

Ardanuç 

Ardanuç 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Şavşat 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Posof 

Mesafe 

(m) 

1400 

2400 

450 

230 

140 

1800 

1360m 

250 

180 

1430 

180 

1450 

1300 

1510 

150 

150 

200 

670 

500 

200 

380 

350 

2200 

150 

1750 

1850 

1150 

750 

1700 

550 

410 

1600 

1250 

250 

1800 

400 

2000 

1500 

580 

2300 

1000 

1500 

400 

100 

Yön 

Güney 

Kuzey 

Kuzey 

Kuzey Batı 

G.Doğu 

Kuzey 

Kuzey 

Kuzey 

Kuzey 

Güney 

Kuzey 

K.Batı 

K.Batı 

K.Batı K.Batı 

Batı 

K.Batı 

Güney 

Güney 

Güney 

K.Batı 

K.Batı 

Doğu 

K.Batı 

K.Batı 

Güney 

G.Doğu 

G.Doğu 

Güney 

G.Doğu 

Güney 

K.Batı 

Kuzey 

K.Batı 

Kuzey 

Kuzey Batı 

Kuzey 

Kuzey Batı 

Kuzey Batı 

Kuzey 

Kuzey 

Kuzey 

Kuzey 

G.Batı 

Kuzey

EK–11 

ACİL EYLEM PLANI

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

��

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

��

EK–12 

EKOSİSTEM DEĞERLENDİRME RAPORU

EK–10 

FLORA-FAUNA ANALİZ RAPORU

EK–13 

FLORA-FAUNA ANALİZ RAPORU

TEİAŞ 

380 kV Borçka (Artvin) – Gürcistan Sınır 

Enerji İletim Hattı 

FLORİSTİK ANALİZ 

Hazırlayanlar: 

Prof. Dr. Osman KETENOĞLU 

Ankara Ünersitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölüm Başkanı 

Prof.Dr.Latif KURT 

Ankara Ünersitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü 

Ekoloji ve Çevre Biyolojisi A.B.D. Öğretim Üyesi 

1

I-ALANIN TANIMI: 

Elektrik iletim hattının Doğu Karadeniz Bölgesinde Artvin-Borçkadan başlayıp Ardahan- 

Posof’tan geçerek Türközü sınır kapısı yakınından Gürcistan’a bağlanması planlanmaktadır 

(Harita ). Hattın yaklaşık uzunluğu 120 km olup Avrupa-Sibirya ve İran-Turan bitki 

coğrafyası bölgelerini karakkterize eden farlı biyotoplardan geçecektir. 

Şekil 1. Borçka – Gürcistan EİH güzergâhı 

ÇED çalışmalarında, "inceleme alanı" olarak, tesis edilecek hattın güzergahının 

sağından ve solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde bir koridor esas 

alınmıştır. 

II-MEVCUT DURUM TESPİTİ 

II.1.ARAŞTIRMA ALANININ VEJETASYONU 

Artvin ili Borçka ilçesinden başlamak üzere Posof ilçesi, Türközü ınır kapısına kadar 

yaklaşık 120’km’ lik bir hat boyunca uzanan araştırma bölgesi Fitocoğrafik açıdan Avrupa- 

Sibirya ve Iran-Turan Floristik Bölgeleri sınırları içinde yer almaktadır. 

Araştırma bölgesinin vejeasyonunu iki kısımda ele almak daha yaralı olacaktır. 

2

II.1.1.-Doğu Karadeniz Kesimi: 

Bu kesimde daha çok Artvin il sınırları içinde Avrupa-Sibirya kökenli mezofil türlerin 

oluşturduğu orman vejetasyonu hakimdir. 

Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan Artvin ili dağlık ve çok engebeli bir arazi 

yapısına sahiptir. 

Bu alan yüksekliğe bağlı olarak yaprak döken ve ibreli ormanlarla kaplıdır. 

Orman vejetasyonunun dominant türleri; Pinus sylvestris (sarıçam), Picea orientalis 

(ladin), Abies nordmanniana ssp. nordmanniana (göknar), fagus orientalis (kayın), Quercus 

spp. meşe, Carpinus spp. (gürgen), Alnus glutinosa (kızılağaç), Acer spp. (akağaç), Fraxinus 

spp. (dişbudak), Ostrya carpinifolia (kayacık), Pinus pinea (fıstıkçamı), Ulmus spp. 

(karaağaç), Betula spp. (huş), Juniperus spp. (ardıç), Buxus spp. (şimşir), Arbutus 

andrachne (sandal), Taxus baccata (porsuk), Rhododendron spp. (orman gülü) gibi türler 

hakimdir. 

Bu kesimdeki başlıca habitat tipleri: 

1-Karışık Ormanlar (igne ve yaprak döken) 

2-İğne Yapraklı Ormanlar 

3-Galeri Ormanları 

4-Pseudomaki 

5-Dere Kenarı (Riparian) 

6-Hiğrofil Çayırlar 

Karışık Ormanlar (igne ve yaprak döken); 1000-1600 m. yükseklikte ibreli türlerden Picea 

orientalis ve Pinus sylvestris ile yaprak döken türlerden Fagus orientalis, Carpinus betulus 

gibi türlerin karışık halde bulunduğu topluluklardır. 

İğne Yapraklı Ormanlar: 1600 m’nin üzerindeki yükseltilerde Pinus sylvestris yada Picea 

orientalis in saf olduğu topluluklardır. 

Galeri Ormanları: Akarsu kenarında vadiler içinde Platanus orientalis ve Alnus glutinosa gibi 

yaprak döken higrofil türlerin oluşturduğu topluluklardır. 

Pseudomaki: Fizyonomik olarak maki görünümünde ancak tipik Akdeniz makisinden türleri 

itibari ile frlı olan çogunlukla Çoruh vadisindeki mikroklimaya bağlı olarak gelişen bir 

vejetasyon tipidir. 

Dere Kenarı (Riparian): Akarsu yataklarındaki kum ya da mil üzerinde gelişen türlerin 

oluşturduğu vejetasyonu karakterize eder. 

Higrofil Çayırlar; Orman açıklıklarında meydana gelen nemli çayırlardır. 

3

Resim: İğne Yapraklı Ormanlar 

Resim: Dere Kenarı (Riparian) Vejetasyon 

4

Foto: Karışık Orman vejetasyonu 

Resim: Çoruh vadisinde Pseudomaki 

5

Foto: İgne yapraklı Orman (Pinus sylvestris (Sarıçam)) 

Foto: sambucus nigra (Mürver ağacı). 

6

II.1.2.Doğu Anadolu Yüksek Dağ Stepleri 

Doğu Anadolu Bölgesinde ortalama yükseklik 1600-1800 m’nin üzerindedir. Bölgeniz 

klimaks bitki topluluğu Pinus sylvestris (Sarı çam) dir. Bununla birlikte bölgede Pinus 

sylvestris ormanları devamlı olmayıp kesintili hatta izole lokal topluluklar halindedir. 

Antropojen etkilerle Pinus sylvestris ormanlarının regressif gelişimi sonucu tarım dışı kalan 

alanlar ikliminde etkisiyle nemli çayırlara (ekorşe) dönüşmüştür. 

Foto: Pinus sylvestris ormanı (Posof) 

7

Doğu Anadolu Bölgesi genel anlamda yarı-karasal iklim kuşağının etkisi altındadır. 

Karasallığın bir sonucu olarak bölgede yağışlar yaz aylarında toplanmıştır. Yağışın yaz 

aylarına lokalize olmasının bir sonucu olarak yazın otlaklarda vejetatif gelişim maksimuma 

ulaşmaktadır. Bu nedenle Doğu Anadolu Bölgesinde nemli çayırların egemen olduğu bir 

yüksek dağ stepleri hakimdir. 

8

Foto: Taraxacum sp. 

Foto: Colchicum speciosum album (Ilgar dağı) 

9

Yüksek dağ steplerini karakterize eden başlıca türler; 

Festuca varia, Agrostis stolonifera, Alopecurus aequalis, Bromus pumilio, Dactylis 

glomerata,, Gaudiniopsis niacra,, Phleum pratense, Poa nemoralis, P. bulbosa var. 

vivipara, P. pratensis gibi Gramineae lerin yanı sıra Acanthus diascorides, Aster alpinus, 

Helichrysum plicatum, Myosotis lithospermifolia, Subbaldia parviflora, Alchemilla 

caucasica, Anthemis cretia, Draba bruinfolia, Gentiana verna, Minuartia anatolica yaygın ve 

dominant durumdadır. 

Foto: Gentiana verna (Posof) 

Doğu Anadolu bölgesi yüksek kesimlerinde ekorşe çayırlar (yüksek dağ stepleri) hakim iken 

Kura vadisi gibi derin vadilerde mikrokilimanın bir sonucu olarak daha çok yaprak döken 

türlerin egemen olduğu bir örtü hakimdir. 

10

Yaprak dken türlerin başında Betula spp.. ve Populus tremula gelmektedir. 

Foto: Betula spp. (Huş) ormanı Posof. 

11

III.SUCUL VE KARASAL FLORA 

Türkiye ihtiva ettiği 12.000’e yakın çiçekli bitki taksonu ile (tür altı taksonlar dahil), 

floristik çeşitlilik bakımından ılıman kuşağın en zengin ülkelerinden birisidir. Bu çeşitlilik 

başta ekosistem çeşitliliği olmak üzere iklimsel, edafik, topoğrafik vb. çeşitliliklerin bir 

yansımasıdır. 

Türkiye florası bir taraftan Orta Avrupa, diğer taraftan Asya ile ilişkilidir. Uralların 

batısından itibaren tüm kıta Avrupa’sında 11.000 civarında tür olduğu düşünülürse, 

Türkiye’nin floristik çeşitlilik bakımından bir kıta özelliği gösterdiği söylenebilir. Türkiye 

florası ihtiva ettiği 3000’in üzerinde endemik tür ile de diğer ülkeler arasında önemli bir yere 

sahiptir. 

III.1.METODOLOJİ 

Araştırma bölgesinin floristik yapısını ortaya koyabilmek için gerçekleştirilen arazi 

çalışmalarının yanı sıra mevcut literatürden de yararlanılmıştır. Zira arazi çalışmaları uygun 

vejetasyon dönemlerinde gerçekleştirlememiş olmakla birlikte tecrübeye dayalı olarak 

kurumuş bitki kalıntılarından da tanımlamalar yapılabilmiştir. 

Arazi çalışmaları sırasında yöntemine uygun olarak bitki örnekleri en az ikişer adet 

olmak üzere üzerinde çiçek, meyve ve yaprak gibi organları ile toplanmaya özen 

gösterilmiştir. Örnekler toplanırken gerekli hallerde notlar alınmıştır. Toplanan örnekler 

preslenerek kurutulmuş ve daha sonra herbaryum materyali haline getirilmiştir. 

Toplanan örneklerin teşhisinde Davis (1965, 1988)’in “Flora of Turkey and East 

Aegean Island“ Vol.I-X. ve XI cilt, Güner et all. 2000 adlı eserlerden ve komşu ülke 

floralarından yararlanılmış, teşhisinde güçlükle karşılaşılan örnekler herbaryum örnekleri ile 

karşılaştırılarak kontrol edilmiştir. 

III.2.BULGULAR 

Gerçekleştirilen arazi çalışmaları ve literatür taraması sonucu sonucu alandan toplanan 

bitkilerin büyük bir kısmı teşhis edilmiş olup tür listesi Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1’de 

Familya Adı, Tür Adı, Türkçe Adı, Habitat, Endemizm ile IUCN Tehlike Kategorisi sırası 

takip edilmiştir. 

Araştırma Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerini kapsamaktadır. Avrupa- 

Sibirya ve Iran-Turan bitki coğrafyası bölgelerine dahil edilen bu alanlarda floristik 

çalışmalar geçmişte olduğu gibi bugünde yerli ve yabancı birçok araştırıcı tarafından 

sürdürülmektedir. Özellikle Kuzey Anadolu’da çalışan yabancı araştırıcılardan Tchihatcheff, 

Sintenis, Czeczott, Zohary, Davis ve Quézel’i sayabiliriz. Ayrıca Anşin R, .zkan ZC & 

Eminağaoğlu . 2002. Doğu Karadeniz B.lgesi Endemik Taksonları (Endemic Taxa of East 

12

Black Sea Region). Anşin R, 1979. Trabzon-Meryemana Araştırma Ormanı Florası ve Saf 

Ladin Meşcerelerinde Floristik Araştırmalar. Atalay, 1., 1985. Tetik, M. and Yılmaz, ö., The 

Ecosystem of North-Eastern Anatolia. Demirkuş, N., Erik, S.,1994. Çiçek Dağı (Ulgar) Ve 

Çevresinin (Posof/Kars) Florası Üzerine Bir Araştırma. Düzenli, Α., 1979. Tiryal Dağının 

(Artvin) Bitki Ekolojisi ve Sosyolojisi Yönünden Araştırılması, Eminağaoğlu . & Anşin R 

2003b. A9 (Artvin) Karesi Üçin Yeni Floristik Kayıtlar. Erik, S. and Demirkuş, N., 1985. 

Türkiye Florasındaki Çeşitli Kareler İçin Yeni Kayıtlar. Ocakverdi H 2001. The Flora of the 

Mount Kısır (Kars and Ardahan) and Nearest Environs. Ocakverdi, H., 1985. Akkaya, 

Arpaçay, Melikköy ve Değirmenköprü Yaylaları (Kars) ile Sovyet Sının Arasında Kalan 

Bölgenin Florasını araştırmışlardır. 

Davis tarafından Türkiye florasında kullanılan kareleme sistemine göre araştırma alanı 

A9 karesi içinde yer almaktadır. 

Gerçekleştirilen arazi çalışmalarında toplanan yaklaşık 1800 bitki örneğinin 

değerlendirilmesi sonucu 112 familyaya ait 392 cins, 746 tür ve tür altı takson tespit edilmiştir 

(Tablo 1) 

13

Tablo 1: Flora Listesi 

Divisio/ Familya Tür Türkçe Adı Lokalite Fitocoğrafik 

Bölge 

PTERIDOPHYTA 

ASCLEPIADACEAE Cynanchum acutum L. subsp. acutum - - 

ASPIDIACEAE Dryopteris abbreuiata (DC.) Newman Eom. - - 

ASPIDIACEAE D. filix-mas (L.) Schott - - 

ASPIDIACEAE D. liliana Golitsin - - 

ASPIDIACEAE D. dilatata (Hoffm.) Gray - - 

ASPIDIACEAE Gymnocarpium dryopteris (L.) Newman - - 

ASPIDIACEAE Polystichum lonchitis (L.) Roth - - 

ASPLENIACEAE Asplenium adiantum-nigrum L. - - 

ASPLENIACEAE A.ruta-maria L. - - 

ASPLENIACEAE A. trichomanes L. - - 

ASPLENIACEAE Ceterach officinarum DC. - - 

ATHYRIACEAE Athyrium filix-foemina (L.).Roth - - 

ATHYRIACEAE Cystopteris fragilis (L.) Bernh. - - 

EQUISETACEAE Equisetum arvense L. At kuyruğu - 

EQUISETACEAE E. fluviatile L. At kuyruğu - 

EQUISETACEAE E. palustre L. At kuyruğu - 

EQUISETACEAE E. ramosissimum Desf. At kuyruğu - 

HYPOLEPIDACEAE Pteridium aquilinum (L.) Kuhn - - 

LYCOPODIACEAE Lycopodium selago L. - - 

POLYPODIACEAE Polypodium vulgare L. subsp. vulgare - - 

14 

Endemizm 

IUCN 

ve 

BERN

THELYPTERIDACEAE Thelypteris phegopteris (L.) Sloss. - - 

SPERMATOPHYTA 

GYMNOSPERMAE 

CUPRESSACEAE Juniperus communis L. subsp. saxatilis 

Pall. 

Adi ardıç - 

CUPRESSACEAE J.communis L. subsp. hemisphaerica (Presl) 

Nyman 

Adi ardıç - 

CUPRESSACEAE J. oblonga Bieb. Ardıç - 

CUPRESSACEAE J. oxycedrus L. subsp. oxycedrus Katran ardıcı - 

CUPRESSACEAE J. sabina L. Kara ardıç - 

EPHEDRACEAE Ephedra distachya L. Deniz üzümü - 

PINACEAE Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. Göknar 

nordmanniana 

Öksin 

PINACEAE Picea orientalis (L.) Link Ladin Öksin 

PINACEAE Pinus sylvestris L. var. hamata Stev. Sarı çam Avrupa-Sib. 

TAXACEAE Taxus baccata L. Porsuk - 

ANGIOSPERMAE 

DICOTYLEDONAE 

ACERACEAE Acer cappadocicum Gled. ar. Akçaağaç Hirkanocappadocicum 

Öksin 

ACERACEAE A. negundo L. Akçaağaç - 

ACERACEAE A. platanoides L. Akçaağaç Avrupa-Sib. 

ACERACEAE A. trautvetteri Medw. Akçaağaç Öksin 

ACERACEAE A. campestre L. var. campestre Akçaağaç Avrupa-Sib. 

ACERACEAE A. tataricum L. Akçaağaç - 

15

AMARANTHACEAE Amaranthus retforlexus L. Hoşkuran - 

ANACARDIACEAE Cotinus coggygria Scop. Pamuklu 

sumak 

- 

ANACARDIACEAE Rhus coriaria L. Sumak - 

APIACEAE Angelica sylvestris L. var. sylvestris Anjelik Avrupa-Sib. 

APIACEAE Anthriscus nemorosa (Bieb.) Sprengel - - 

APIACEAE Astrantia maxima Pall. subsp. Maxima - Öksin 

APIACEAE Astrodaucus orientalis (L.) Drude, - İran-Turan 

APIACEAE Bupleurum falcatum L. subsp. polyphyllum 

(Ledeb.) Wolff, 

- Öksin 

APIACEAE B. rotundifolium L. - - 

APIACEAE Carum carvi L. Frenk kimyonu - 

APIACEAE Caucalis platycarpos L. - - 

APIACEAE Chaerophyllum aureum L. Hırhındilik - 

APIACEAE C. macrospermum Hırhındilik Iran-Turan 

APIACEAE Chamaesciadium acaule (Bieb.) Boiss., Baldıran Hirkaniyen 

APIACEAE Conium maculatum L. Baldıran - 

APIACEAE Eryngium campestre L. var. virens Link. Şeker dikeni - 

APIACEAE E. giganteum Bieb. At dikeni Öksin 

APIACEAE Foeniculum vulgare Miller Rezene - 

APIACEAE Heracleum antasiaticum Manden. Baldırgan - 

APIACEAE H. appiifolium Boiss., Baldırgan Öksin 

APIACEAE H. crenatifolium Boiss. Baldırgan - Endemik LR (nt) 

APIACEAE H.pastinacifolium 

pastinacifolium 

C. Koch subsp. Baldırgan - 

APIACEAE H. platytaenium Boiss., K. Baldırgan Öksin Endemik LR (lc) 

APIACEAE H. sphondylium L. subsp. cyclocarpum 

(C.Koch) Davis 

Baldırgan Öksin 

APIACEAE H. sphondylium L. subsp. cyclocarpum 

(C.Koch) P.H.Davis 

Baldırgan Öksin 

16

APIACEAE Pastinaca armena Fisch. et Mey subsp. Kelemkeşir 

armena 

- 

APIACEAE Pimpinella cappadocica Boiss. Et Bal. var. Anason Avrupa- Endemik LR (lc) 

cappadocica 

Sibirya 

APIACEAE Pimpinella rhodantha Boiss. Anason - 

APIACEAE Sanicula europaea L. - - 

APIACEAE Scandix iberica Bieb. Kişkiş - 

APIACEAE Seseli libanotis (L.) W. Koch., A. Kelemkeşir - 

APIACEAE Tordylium aegyptiacum (L.) Lam. - Doğu- 

Akdeniz 

APIACEAE Trinia scabra Boiss. et Noe, - İran-Turan 

APIACEAE Turgenia latifolia (L.) Hoffm. - - 

APOCYNACEAE Vinca herbacea Waldst. & Kit. - - 

AQUIFOLIACEAE Ilex colchica Pojark Eux. Işığan - 

ARISTOLOCHIACEAE Aristolochia iberica Fisch. & Mey. ex. Yılan otu 

Boiss. 

Endemik VU 

ASTERACEAE Achillea biebersteinii Afan., Civan perçemi İran-Turan 

ASTERACEAE A. millefolium L. subsp. millefolium Civan perçemi Avrupa- 

Sibirya 

ASTERACEAE A. cappadocica hausskn. et Bomm. Papatya İran-Turan 

ASTERACEAE A. marschalliana Willd. subsp. peetinata Papatya 

(Boiss.) Grierson 

Öksin 

ASTERACEAE A. melanoloma Trautv. subsp. melanoloma Papatya Endemik LR (lc) 

ASTERACEAE A. melanoloma Trautv. subsp. trapezuntica 

Grierson 

Papatya Endemik LR (nt) 

ASTERACEAE A.caucasicus Willd. Papatya Öksin 

ASTERACEAE A. cretica L. subsp. iberica (Bieb.) Papatya Öksin 

ASTERACEAE 

Grierson, 

Arctium minus (Hill.) Bemh. subsp. pubens - Avrupa- 

(Babinton) Arenes 

Sibirya 

ASTERACEAE Artemisia absinthium L. Pelin - 

17

ASTERACEAE A. vulgaris L. Pelin - 

ASTERACEAE Aster amellus L. subsp. ibericus (Stev.) - 

Avetisian, 

Öksin 

ASTERACEAE Bidens tripartita L. - - 

ASTERACEAE Calendula officinalis L. Nergis - 

ASTERACEAE Carduus nutans L. Deve dikeni - 

ASTERACEAE Carthamus lanatus L. Aspir - 

ASTERACEAE Centaurea depressa Bieb. Peygamber 

çiçeği 

- 

ASTERACEAE C. triumfetti All. Peygamber 

çiçeği 

- 

ASTERACEAE C. wiedemanniana Fisch. et Mey. Det. F. Peygamber 

- Endemik VU 

Karaer et Demirkuş 

çiçeği 

ASTERACEAE Chondrilia juncea L. var. juncea Çengel sakızı - 

ASTERACEAE Cicerbita rasemosa (Willd.) Beauverd - Öksin 

ASTERACEAE Cirsium sommieri Petrak. Kazankulpu - Endemik LR (lc) 

ASTERACEAE Circium caucasicum (Adams) Petrak Kazankulpu Öksin 

ASTERACEAE Conyza canadensis (L.) Cronquist Çakal otu - 

ASTERACEAE Crepis conyzifolia (Gouan) A. Kerner 

subsp. djimilensis (C.Koch) Lamond 

Tüylü kanak Öksin 

ASTERACEAE Doronicum balansae Cavill., - Endemik LR (nt) 

ASTERACEAE Echinops sphaerocephalus L. subsp. Topuz Avrupa-Sib. 

albidus (Boiss. et Spruner) Kozuharov 

ASTERACEAE Erigeron 

caucasicus 

caucasicus Stev. subsp. - Öksin 

ASTERACEAE Eupatorium cannabinum L. - Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Gnaphalium luto-album L. - - 

ASTERACEAE Helianthus annuus L. - - 

ASTERACEAE Helichrysum plicatum DC. subsp. Ölmez çiçek - 

ASTERACEAE 

polyphyllum (Ledeb.) Davis et Kurpicha 

Hieracium odontophyllum Freyn. Et Sint. - Öksin Endemik LR (nt) 

18

ASTERACEAE Inula britannica L. Andız otu Avrupa- 

Sibirya 

ASTERACEAE I. helenium L. subsp. orgyalis (Boiss.) 

Grierson 

Andız otu Öksin Endemik LR (nt) 

ASTERACEAE I.orientalis Lam. Andız otu Öksin 

ASTERACEAE Jurinella moschus Jaub. et Spach - İran-Turan 

ASTERACEAE Lactuca serriola L. Yabani marul Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Lapsana communis L. - - 

ASTERACEAE Leontodon hispidus L. var. hispidus - - 

ASTERACEAE Ligularia sibirca (L.) Cass. - - 

ASTERACEAE Mulgedium quercinum (L.) C. Jeffrey 

Sorger (11,12,13) 

- Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Mycelis muralis (L.) Dum. Sorger - Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Onopordum acanthium L. Eşek dikeni İran-Turan 

ASTERACEAE O. carduchorum Bornm. et Beaverd, Eşek dikeni İran-Turan 

ASTERACEAE O. turcicum Danin Eşek dikeni İran-Turan 

ASTERACEAE Petasites hybridus (L.) Gaertn. Lapaza çiçeği Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Picris hieracioides L. - Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Pilosella hoppeana (Schultes) C.H. et F.W. 

Schultz subsp. trioca (Zahn) Sell et West 

- - 

ASTERACEAE Prenanthes cacaliifolia (Bieb.) Beauverd - Öksin 

ASTERACEAE Rhaponticum insigne (Boiss.) Wegenitz - İran-Turan 

ASTERACEAE Riechardia glauca Matthews - İran-Turan 

ASTERACEAE Scorzonera seidlitzii Boiss. Bırçalık İran-Turan 

ASTERACEAE Senecio pandurifolius C. Koch Kanarya otu Öksin 

ASTERACEAE Solidago virgaurea L. subsp. virgaurea - - 

ASTERACEAE Sonchus oleraceus L. Eşek marulu - 

ASTERACEAE Tanacetum parthenium (L.) Schultz & Bip. Gümüş düğme - 

ASTERACEAE T. corymbosum (L.) Schultz Bip. subsp. Gümüş düğme 

corymbosum 

- 

19

ASTERACEAE T. macrophyllum (Waldst. & Kit.) Schultz Gümüş düğme Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Taraxacum 

crepidiforme 

crepidiforme DC. Subsp. Kara hindiba İran-Turan 

ASTERACEAE Tragopogon albinervis Freyn et Sint. Teke sakalı İran-Turan Endemik LR (lc) 

ASTERACEAE Tripleurospermum 

Hayek 

caucasicum (Willd.) - - 

ASTERACEAE Tussilago farfara L. - Avrupa-Sib. 

ASTERACEAE Xeranthemum annuum L. Dağ karanfili - 

BALSAMINACEAE Impatiens noli-tangere L. - Avrupa-Sib. 

BERBERIDACEAE Berberis vulgaris L. Kadın tuzluğu - 

BETULACEAE Alnus glutinosa (L.) Gaertn. subsp. Kızıl ağaç Öksin 

BETULACEAE Betula litwinowii Doluch. Huş Öksin 

BETULACEAE B. pendula Roth. Huş - 

BETULACEAE B. recurvata (I.V.Vassil.) A.V.Vassil. Huş Öksin 

BLECHNACEAE Blechnum spicant (L.) Roth - - 

BORAGIANCEAE Anchusa azurea Miller var. azurea Sığır dili - 

BORAGIANCEAE Arnebia pulchra (Roemer et Schultes) 

Edmondson, H. 

Havacıva Hirkaniyen 

BORAGIANCEAE Asperugo procumbens L. - Avrupa-Sib. 

BORAGIANCEAE A. procumbens L. - İran-Turan 

BORAGIANCEAE Buglossoides arvensis (L.) Johnston - - 

BORAGIANCEAE Cerinthe minor L. subsp. auriculata (Ten.) 

Domec 

Mum çiçeği - 

BORAGIANCEAE Cynoglossum officinale L. Pisi tetiği Avrupa-Sib. 

BORAGIANCEAE Echium vulgare L. - - 

BORAGIANCEAE E. russicum J.F. Gmelin - - 

BORAGIANCEAE Lappula squarrosa (Retz.) Dumort. - - 

BORAGIANCEAE Myosotis lithtospernifoila (Willd.) Hornem. Unutma beni - 

BORAGIANCEAE M. sylvatica Ehrh. ex Hoffm. subsp. cyanea 

Vestergren 

Unutma beni - 

20

BORAGIANCEAE Onosma isauricum Boiss. Et Heldr. - Endemik LR (lc) 

BORAGIANCEAE O. sericeum Willd. Emzik otu İran-Turan 

BORAGIANCEAE O. tauricum Pallas ex Willd. var. tauricum Emzik otu - 

BORAGINACEAE Paracaryum artvinense R.Mill. - Endemik LR (cd) 

BORAGIANCEAE Symphytum asperum Lepechin, - Hirkaniyen 

BRASSICACEAE Aethionema arabicum (L.) Andrz. - - 

BRASSICACEAE Alyssum desertorum Staf. var. desertorum Kevke - 

BRASSICACEAE A. murale Waldst. et Kit var. murale Kevke - 

BRASSICACEAE A. peltarioides Boiss. subsp. pelarioides Kevke - Endemik LR (lc) 

BRASSICACEAE Arabis brachyçarpa Rupr. - Öksin 

BRASSICACEAE Barbarca plantaginea DC. - - 

BRASSICACEAE Berteroa mutabilis (Vent.) DC. - - 

BRASSICACEAE Brassica rapa L. - - 

BRASSICACEAE Bunias orientalis L. - - 

BRASSICACEAE Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Çoban çantası - 

BRASSICACEAE Cardamine impatiens L. var. İmpatiens - Avrupa-Sib. 

BRASSICACEAE C. bulbifera (L.) Crantz. - Avrupa-Sib. 

BRASSICACEAE C. uliginosa Bieb. - - 

BRASSICACEAE Cardaria draba (L.) Desv. subsp. draba - - 

BRASSICACEAE Coluteocarpus vesicaria (L.) Holmboe - İran-Turan 

BRASSICACEAE Conringia oriantalis (L.) Andrz. var. Deli tütün - 

orientalis 

BRASSICACEAE Crambe orientalis L. var. orientalis - - 

BRASSICACEAE Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl - - 

BRASSICACEAE Draba bruniifo'ıia Stev. var. bruniifolia - - 

BRASSICACEAE Hesperis bicuspidata (Willd.) Poir. Gece 

menekşesi 

- 

BRASSICACEAE Hesperis matronalis L. subsp. adzharica Gece 

- 

(Tzvelev) Cullen 

menekşesi 

BRASSICACEAE Isatis glauca Aucher ex Boiss. subsp. iconia Çivit otu Endemik LR (lc) 

21

BRASSICACEAE 

(Boisss. Et Heldr.) Davis 

Lepidium perfoliatum L. Kerdeme - 

BRASSICACEAE Neslia paniculata (L.) Desv. - - 

BRASSICACEAE Raphanus raphanistrum L. Turp otu - 

BRASSICACEAE Sinapis arvensis L. Hardal otu - 

BRASSICACEAE Sisymbrium loeselii L. - - 

BRASSICACEAE Thlaspi arvense S. - - 

BRASSICACEAE Turritis glabra L. - - 

CAMPANULACEAE Asyneuma amplexicaule (Willd.) Hand.- 

Mazz. subsp. amplexicaule 

- - 

CAMPANULACEAE Asyneuma rigidum (Willd.) Grossh. subsp. - İran-Turan 

rigidum 

CAMPANULACEAE Campanula olympicum Boiss. Çan çiçeği Öksin 

CAMPANULACEAE C. rapunculodies L. subsp. rapunculoides Çan çiçeği Avrupa-Sib. 

CAMPANULACEAE C. stevenii Bieb. subsp. stevenii Çan çiçeği Hirkaniyen 

CAMPANULACEAE C. trachelium L. subsp. trachelium Çan çiçeği - 

CAMPANULACEAE C. tridentata Schreber Çan çiçeği Öksin 

CAMPANULACEAE C. latifolia L. Çan çiçeği Avrupa-Sib. 

CANNABINACEAE Cannabis sativa L. Çedene kahvesi - 

CANNABINACEAE Humulus lupulus L. Şerbetçi otu Avrupa-Sib. 

CAPRIFOLIACEAE Lonicera caprifolium L. Hanımeli - 

CAPRIFOLIACEAE L. xylosteum L. Hanımeli - 

CAPRIFOLIACEAE L. caucasica Pallas subsp. caucasica Hanımeli - 

CAPRIFOLIACEAE Sambucus nigra L. Mürver Avrupa-Sib. 

CAPRIFOLIACEAE S. ebulus L. Mürver Avrupa-Sib. 

CAPRIFOLIACEAE Viburnum opulus L. Girabolu Avrupa-Sib. 

CAPRIFOLIACEAE V. orientale Pall. Girabolu Öksin 

CAPRIFOLIACEAE V. lantana L. girabolu Avrupa-Sib. 

CARYOPHYLLACEAE Agrostemma githago L. Buğday çiçeği - 

CARYOPHYLLACEAE Arenaria leptoclados (Riechb.) Guss. - - 

22

CARYOPHYLLACEAE A. lychnidea M.Bieb. - - 

CARYOPHYLLACEAE Cerastium araraticum Rupr. - İran-Turan Endemik LR (lc) 

CARYOPHYLLACEAE C. armeniacum Gren. - Endemik LR (lc) 

CARYOPHYLLACEAE C. chlorifolium Fisch. & J.A.Mey. - - 

CARYOPHYLLACEAE C. glomeratum Thuill. - - 

CARYOPHYLLACEAE C. purpurascens Adams - - 

CARYOPHYLLACEAE Dianthus artwinensis Schischk. Karanfil - Endemik LR (lc) 

CARYOPHYLLACEAE D. calocephalus Boiss. Karanfil - 

CARYOPHYLLACEAE D. capitatus Balb. ex DC. Karanfil Avrupa-Sib. 

CARYOPHYLLACEAE D. cretaceus Adam Karanfil - 

CARYOPHYLLACEAE D. crinitus Sm. var. crinitus Karanfil - 

CARYOPHYLLACEAE D. liboschitzianus Ser. Karanfil İran-Turan 

CARYOPHYLLACEAE D. multicaulis Boiss. et Huet Karanfil - 

CARYOPHYLLACEAE Gypsophila elegans Bieb. Çöven İran-Turan 

CARYOPHYLLACEAE G. silenoides Rupr. Çöven Öksin 

CARYOPHYLLACEAE G. simulatrix Bornm. et Woron. Çöven Endemik LR (lc) 

CARYOPHYLLACEAE G. tenuifolia M.Bieb. Çöven Öksin VU 

CARYOPHYLLACEAE Lepyrodiclis holosteoides (C.A. Meyer) 

Fenzl ex Fisch. et Mey. 

- Avrupa-Sib. 

CARYOPHYLLACEAE M. hybrida (Vill.) Schischk. subsp. trucica - - 

McNeill 

CARYOPHYLLACEAE M. micrantha Schischk. - - 

CARYOPHYLLACEAE M. subtilis (Fenzl) Hand,-Mazz. - İran-Turan 

CARYOPHYLLACEAE M. circassaica (Albow) Woron. - Öksin 

CARYOPHYLLACEAE M. imbricata (M.Bieb.) Woronow - - 

CARYOPHYLLACEAE Petrorhagia saxifraga (L.) Link - Avrupa-Sib. 

CARYOPHYLLACEAE P. alpina (Habl.) Ball et Hey wood subsp. - - 

alpina 

CARYOPHYLLACEAE P. saxifraga (L.) Link - Avrupa-Sib. 

CARYOPHYLLACEAE Saponaria orientalis L. Sabun otu - 

23

CARYOPHYLLACEAE Silene alba (Miller) Krause subsp. Uyuz otu - 

CARYOPHYLLACEAE 

divaricata (Reichb) Walters 

S. ampullata Boiss. Uyuz otu 

CARYOPHYLLACEAE S. armeria L Uyuz otu Avrupa-Sib. 

CARYOPHYLLACEAE S. capitellata Boiss. Uyuz otu - Endemik LR (lc) 

CARYOPHYLLACEAE S. holostea L. Uyuz otu - 

CARYOPHYLLACEAE S. italica (L.) Pers. Uyuz otu - 

CARYOPHYLLACEAE S. laxa Boiss. et Kotschy Uyuz otu İran-Turan 

CARYOPHYLLACEAE S. lazica Boiss. Uyuz otu Endemik LR (lc) 

CARYOPHYLLACEAE S. marschallii C.A.Mey. Uyuz otu İran-Turan 

CARYOPHYLLACEAE S. saxatilis Sim Uyuz otu - 

CARYOPHYLLACEAE S. viscosa (L.) Pers Uyuz otu - 

CARYOPHYLLACEAE S. vulgaris (Moench) Garcke var. vulgaris Uyuz otu - 

CARYOPHYLLACEAE Stellaria media (L.) Vill. subsp. media Kuş otu - 

CELASTRACEAE Euonymus europaeus L. İğ ağacı - 

CELASTRACEAE E. latifolius (L.) Mill. subsp. latifolius İğ ağacı Avrupa-Sib. 

CHENOPODIACEAE Chenopodium album L. subsp. album var. - 

alburn 

- 

CHENOPODIACEAE C. foliosum (Monech) Acshers - - 

CHENOPODIACEAE C. botrys L. - - 

CISTACEAE Helianthemum nummularia (L.) Miller - - 

CONVOLVULACEAE 

subsp. ovaturn (Viv.) Schinz et Thellung 

Calystegia silvatica (Kit.) Griseb. Çit sarmaşığı - 

CONVOLVULACEAE Convolculus arvensis L. Mahmude otu - 

CONVOLVULACEAE C.cantabrica L. Mahmude otu - 

CONVOLVULACEAE C. pseudoscammonia C. Koch Mahmude otu - Endemik LR (lc) 

CORNACEAE Cornus mas L. Kızılcık Avrupa-Sib. 

CORNACEAE C. sanguinea L. subsp. australis (C.A. 

Meyer) Jav 

Kızılcık Avrupa-Sib. 

CORYLACEAE Carpinus betulus L. Gürgen Avrupa-Sib. 

24

CORYLACEAE Corylus avellana L. var. avellana Fındık Avrupa-Sib. 

CORYLACEAE Ostrya carpinifolia Scop. Kayacık Akdeniz 

CRASSULACEAE Sedum album L. Dam koruğu - 

CRASSULACEAE S. alpestre Vill Dam koruğu - 

CRASSULACEAE S. pallidum Bieb. var. bithynicum (Boiss.) Dam koruğu Öksin 

Chamberlain 

CRASSULACEAE S. pilosum M.Bieb. Dam koruğu - 

CRASSULACEAE S. spurium Bieb. Dam koruğu - 

CRASSULACEAE S. spurium M.Bieb. Dam koruğu Hirkaniyen 

CRASSULACEAE S. stoloniferum Gmelin Dam koruğu Hirkaniyen 

CRASSULACEAE S. telephium L. subsp. maximum (L.) 

Krocker A. 

Dam koruğu Avrupa-Sib. 

CUCURBITACEAE Cucurbita pepo L. Kabak - 

CUSCUTACEAE Cuscuta planiflora Ten. Bostanbozan - 

CUSCUTACEAE C. approximata Babington var. Bostanbozan - 

approximata 

CUSCUTACEAE C. epithymum (L.) L. var epithymum Bostanbozan Avrupa-Sib. 

CUSCUTACEAE C. europaea L. Bostanbozan - 

DATISCACEAE Datisca cannabina L. Renk otu - 

DIPSACACEAE Cephalaria aristata C.Koch. Pelemir - 

DIPSACACEAE C. procera Fisch. et Lall. Pelemir İran-Turan 

DIPSACACEAE Dipsacus laciniatus L. Fesçitarağı - 

DIPSACACEAE D. pilosus L. Fesçitarağı Avrupa-Sib. 

DIPSACACEAE Knautia involucrata Soranı, et Lev. - Öksin 

DIPSACACEAE Scabiosa caucasica Bieb.,İ. Uyuz otu 

DIPSACACEAE S. micrantha Desf. Uyuz otu - 

DIPSACACEAE S. columbaria L. subsp. columbaria var. Uyuz otu - 

columbaria 

DIPSACACEAE S. crinita Kotschy et Boiss. Uyuz otu İran-Turan 

ELEAGNACEAE Hippophae rhamnoides L. subsp. caucasica Çıçırgan - 

25

Rousi 

EMPETRACEAE Empetrum nigrum L. subsp. hemiafroditum 

(Hagerup) Böcher 

26 

- - 

ERICACEAE Monotropa hypopithys L. - - 

ERICACEAE Pyrola media Swartz - - 

ERICACEAE P. chlorantha Swartz - - 

ERICACEAE Rhododendron caucasicum Pallas Orman gülü Öksin 

ERICACEAE R. luteum Sweet Orman gülü Öksin 

ERICACEAE Vaccinium arctostaphylos L. Çay üzümü Öksin Bern 

ERICACEAE V. uliginosum L. Çay üzümü - 

ERICACEAE V. myrtillus L. Çay üzümü Avrupa-Sib. 

EUPHORBIACEAE Euphorbia cheiradenia Boiss. et Hohen. Sütleğen İran-Turan 

EUPHORBIACEAE E. falcata L. subsp. falcata Sütleğen - 

EUPHORBIACEAE E. macroceras Fisch. et Mey. Sütleğen Öksin 

EUPHORBIACEAE E. myrsinites L. Sütleğen - 

EUPHORBIACEAE E. sequieriana Necker subsp. sequieriana Sütleğen Avrupa-Sib. 

EUPHORBIACEAE E. virgata Waldst. et Kit. Sütleğen - 

EUPHORBIACEAE E. peplis L. Sütleğen Akdeniz 

EUPHORBIACEAE E. stricta L. Sütleğen Avrupa-Sib. 

EUPHORBIACEAE Ε. oblongifolia (C. Koch) C. Koch Sütleğen Öksin 

FABACEAE Anthyllis vulneraria L. subsp. boissieri (Sg.) - - 

Bomm. 

FABACEAE Argyrolobium biebersteinii Ball. - - 

FABACEAE Astragalus cinereus Willd. Geven - Endemik LR (lc) 

FABACEAE Astragalus czorochensis Charazde Geven İran-Turan Endemik VU 

FABACEAE A. flaccidus Bieb. Geven - 

FABACEAE A. fragrans Willd. Geven İran-Turan 

FABACEAE A.incertus Ledeb. Geven - 

FABACEAE A. microcephalus Willd. Geven İran-Turan 

FABACEAE A. vulneraria L. subsp. polyphylla (DC.) Geven -

FABACEAE 

Nyman 

A. xerophilus Ledeb. Geven - Endemik LR (nt) 

FABACEAE A. fraxinifolius DC. Geven İran-Turan 

FABACEAE A. frisckii Bunge Geven - 

FABACEAE Chamaecytisus hirsutus (L.) Link Süpürgelik - 

FABACEAE C. hirsutus (L.) Link Süpürgelik - 

FABACEAE Colutea armena Boiss. & Huet Patlangaç - 

FABACEAE Coronilla varia L. subsp. varia Körigen - 

FABACEAE Genista tinctoria L. Katırtırnağı Avrupa-Sib. 

FABACEAE Hedysarum hedisaroieds (L.) Schinz et 

Thell. 

- - 

FABACEAE Lathyrus corniculatus L. var. corniculatus Burçak - 

Ser. 

FABACEAE L. pratensis L. Burçak - 

FABACEAE L. roseus Stev. Burçak Hirkaniyen 

FABACEAE L. pallescens (Bieb.) Koch Burçak - 

FABACEAE Lotus corniculatus L. var. alpinus Ser. Sepik - 

FABACEAE Medicago lupulina L. Çevrince - 

FABACEAE Melilotus officinalis (L.) Desr. Eşek yoncası - 

FABACEAE Onobrychis transcaucasica Grossh. Korunga - 

FABACEAE O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi Korunga 

(Gossh.) Hayek 

İran-Turan Endemik VU 

FABACEAE Ononis spinosa L. subsp. leisperma (Boiss.) 

Sirj 

Kayışkıran - 

FABACEAE Pisum sativum L. subsp. sativum var. Bezelye - 

sativum 

FABACEAE Robinia pseudoacacia L. Yalancı akasya - 

FABACEAE Trifolium alpestre L. Üçgül Avrupa-Sib. 

FABACEAE T. ambiguum Bieb. Üçgül - 

FABACEAE T. arvense L. var. gracile (Thuill.) DC. Üçgül - 

27

FABACEAE T. aureum PİL Üçgül Avrupa-Sib. 

FABACEAE T. campestre Schreb. Üçgül - 

FABACEAE T. pannonicum Jacq. Subsp. elongatum Üçgül 

(Willd.) Zoh. 

- Endemik LR (lc) 

FABACEAE T. repens L. var. inacrorrhizum (Boiss.) Üçgül 

Boiss. 

Hirkaniyen 

FABACEAE Trigonella cancellata Desf. Boy otu - 

FABACEAE Vicia balansae Boiss, Fiğ Öksin 

FABACEAE V. canescens Lab. subsp. variegata (Willd.) 

Davis 

Fiğ İran-Turan 

FABACEAE V.cracca L. subsp. Cracca Fiğ Avrupa-Sib. 

FABACEAE V. pannonica Crantz var. pannonica Fiğ - 

FABACEAE V. sativa L. subsp. nigra (L.) Ehrh. var. Fiğ 

nigra 

- 

FABACEAE V. sepium L. Fiğ Avrupa-Sib. 

FABACEAE V. villosa Roth subsp. villosa Fiğ - 

FAGACEAE Fagus orientalis Lipsky Kayın Avrupa-Sib. 

FAGACEAE Carpinus orientalis Gürgen - 

FAGACEAE Q. petraea (Mattuschka) Liebl. subsp. 

pinnatiloba (C. Koch) Menitsky 

Meşe - Endemik LR (lc) 

FAGACEAE Q. hartwissiana Steven Eux. Istıranca 

meşesi 

Öksin 

FAGACEAE Quercus macranthera Fisch. et Mey. ex Palamut meşesi Endemik LR (lc) 

Hoben. subsp. syspirensis (C. Koch) 

GENTIANACEAE 

Menitsky 

Centaurium 

erythraea 

erythraea Rafn subsp. - Avrupa-Sib. 

GENTIANACEAE Centaurium pulchellurn (Swartz) Druce - - 

GENTIANACEAE Gentiana 

Pritchard 

verna L. subsp. balcanica Gensiyan Avrupa-Sib. 

GENTIANACEAE G. asclepiadea L. Gensiyan Avrupa-Sib. 

28

GENTIANACEAE G. brachyphylla Viil. subsp. favratii Gensiyan Avrupa-Sib. 

GENTIANACEAE 

(Rittener) Tulin 

G. caucasea (Loddiges ex Sims) Holub Gensiyan Öksin 

GENTIANACEAE G. cruciata L. Gensiyan Avrupa-Sib. 

GENTIANACEAE G. septemfida Pallas Gensiyan Hirkaniyen 

GENTIANACEAE Gentianella ciliata (L.) Bork subsp. - - 

GERANIACEAE 

belpharophora (E. Bordz.) 

Erodium cicutarium (L.) L'Herit. subsp. İğnelik 

cicutarium 

- 

GERANIACEAE Geranium asphodeloides Burm. fil. İğnelik Avrupa-Sib. 

GERANIACEAE G. collinum Setph. ex Willd. İğnelik - 

GERANIACEAE G. divaricatum Ehrh İğnelik - 

GERANIACEAE G. ibericum Cav. subsp. ibericum İğnelik - 

GERANIACEAE G. ibericum Cav. subsp. jubatum (Hand.- 

Mazz.) Davis 

İğnelik - Endemik LR (lc) 

GERANIACEAE G. palustre L. İğnelik - 

GERANIACEAE G. platypetalum Fich. et Mey. İğnelik - 

GERANIACEAE G. psilostemon Ledeb. İğnelik Öksin 

GERANIACEAE G. purpureum Vill. İğnelik - 

GERANIACEAE G. pyrenaicum Burm. fil. İğnelik - 

GERANIACEAE G. robertianum L. 85 İğnelik - 

GERANIACEAE G. lucidum İğnelik İran-Turan 

GROSSULARIACEAE Ribes alpinum L. Frenk üzümü - 

GROSSULARIACEAE R. biebersteinii Berl. exDC. Frenk üzümü Öksin 

GROSSULARIACEAE R. orientale Desf. Frenk üzümü - 

GROSSULARIACEAE R. uva-crispa L. Frenk üzümü - 

GROSSULARIACEAE R. rubrum L. Frenk üzümü - 

HYDRANGACEAE Philadelphus caucasicus Koehne - - 

HYPERICACEAE Hypericum bithynicum Boiss. Binbirdelik otu - 

HYPERICACEAE H. hirsutum L. Binbirdelik otu Avrupa-Sib. 

29

HYPERICACEAE H. linarioides Boiss. Binbirdelik otu - 

HYPERICACEAE H. montanum L. Binbirdelik otu Avrupa-Sib. 

HYPERICACEAE H. orientale L. Binbirdelik otu - 

HYPERICACEAE H. perforatum L. Binbirdelik otu - 

HYPERICACEAE H. androsaemum L. Binbirdelik otu - 

HYPERICACEAE H. venustum Fenzl. Binbirdelik otu - 

ILLECEBRACEAE Hernaria incana Lam. - - 

ILLECEBRACEAE Scleranthus uncinatus Schur - - 

JUGLANDACEAE Juglans regia L. Ceviz - 

LAMIACEAE Acinos rotundifolius Pers. - - 

LAMIACEAE Ajuga chamaepitys (L.) Schreber subsp. Yerçamı - 

laevigata (Banks et Sol.) P.H.Davis 

LAMIACEAE A. orientalis L. Yerçamı - 

LAMIACEAE Ballota nigra L. subsp. nigra Nemnem otu Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE Calamintha grandiflora (L.) Moench - Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE Clinopodium vulgare L. subsp. vulgare - - 

LAMIACEAE Dracocephalum ruyschiana L. - - Bern 

LAMIACEAE Galeopsis bifida Boenn. - Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE G. ladanum L. Det. A. Güner - Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE Lallemantia peltatae (L.) Fisch, et Mey., İ. - İran-Turan 

LAMIACEAE Lamium armenum Boiss. subsp. armenum - Öksin 

LAMIACEAE Leonurus quinquelobatus Gilib. - Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE Lycopus europaeus L. - Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE Mentha longifolia (L.) Hudson subsp. 

longifolia 

Nane - 

LAMIACEAE M. arvensis L. Nane - 

LAMIACEAE Nepeta nuda L. subsp. albiflora (Boiss.) - - 

Gams 

LAMIACEAE N. racemosa Lam. - - 

LAMIACEAE N. stenantha Kotschy et Boiss. ex Boiss. - İran-Turan 

30

LAMIACEAE N. nuda L. subsp. nuda - - 

LAMIACEAE Origanum rotundifolium Boiss. Mercanköşk - 

LAMIACEAE O. vulgare L. Mercanköşk Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE Prunella vulgaris L. - Avrupa-Sib. 

LAMIACEAE Salvia balansae Boiss. et Kotschy subsp. Adaçayı - 

balansea 

LAMIACEAE S. brachyantha (Beordz.) Pobed., Î. Adaçayı İran-Turan 

LAMIACEAE S. glutinosa L. Adaçayı Hirkaniyen 

LAMIACEAE S. macrantha (C. Koch) Steam Adaçayı Öksin 

LAMIACEAE S. nemorosa L. Adaçayı - 

LAMIACEAE S. sclarea L. Adaçayı - 

LAMIACEAE S. verticillata L. subsp. verticillata Adaçayı İran-Turan 

LAMIACEAE Satureja hortensis L. Kaya kekiği - 

LAMIACEAE Sideritis montana L. subsp. nigra Dağ çayı Akdeniz 

LAMIACEAE Stachys iberica Bieb. subsp. iberica var. Adaçayı 

iberica 

İran-Turan 

LAMIACEAE Teucrium orientale L. var. glabresoens 

Hausskn. ex Bornm. 

- İran-Turan 

LAMIACEAE T. polium L. - İran-Turan 

LAMIACEAE Thymus praecux Opiz subsp. grossheimii Kekik 

(Ronriiger) Jalas var. grossheimii 

- 

LAMIACEAE T. longicaulis C. Presl. subsp. longicaulis Kekik 

var. subisophyllus (Borbas) Jalas 

- 

LAMIACEAE T. pubescens Boiss. et Kotschy ex Celak. Kekik - 

var. pubescens 

LAMIACEAE Wiedemanna multifida (L.) Bentham - İran-Turan 

LAMIACEAE Ziziphora clinopodioides Lam. - İran-Turan 

LEMNACEAE Lemna trisulca L. Su mercimeği - 

LINACEAE Linum catharticum L. Keten - 

LINACEAE L. hypericifolium Salisb. Keten - 

31

LINACEAE L. mucronatum Bertol. subsp. armenum Keten 

(Bordz.) P.H.Davis 

İran-Turan 

LINACEAE L. tenuifolium L. Keten - 

LORANTHACEAE Arceuthobium oxycedri (DC.) M.Bieb. - - 

LORANTHACEAE Viscum album L. subsp. album Ökse otu - 

LORANTHACEAE V. album L. subsp. austriacum (Wiesb.) Ökse otu 

Vollman 

- 

LYTHRACEAE Lythrum salicaria L. Aklar otu Avrupa-Sib. 

MALVACEAE Alcea calvertii (Boiss.) Boiss. Hatmi çiçeği İran-Turan Endemik LR (lc) 

MALVACEAE Lavatera arborea L. - - 

MALVACEAE L. thuringiaca L. - - 

MALVACEAE Malva neglecta Walk Ebegümeci - 

MALVACEAE M. neglecta Wallr. Ebegümeci - 

MORACEAE Morus alba L. Dut - 

MORACEAE M. nigra L. Karadut - 

OLEACEAE Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. Dişbudak Avrupa-Sib. 

ONAGRACEAE 

oxycarpa (M.Bieb. ex Willd.) Franco & 

Rocha Afonso 

Epilobium algidum Bieb. Yakı otu Öksin 

ONOGRACEAE Epilobium 

angustifolium 

angustifolium L. subsp. 

- 

ONAGRACEAE E. colchicum Albow Yakı otu Öksin 

ONAGRACEAE E. hirsutum L., Det. S. Erik Yakı otu - 

ONAGRACEAE E. parviflorum Schreber Yakı otu - 

ONAGRACEAE E. ponticum Hausskn. Yakı otu - 

ONAGRACEAE E. roseum Schreber subsp. subsessile 

(Boiss.) P.H. Raven 

Yakı otu - 

ONAGRACEAE E. tetragonum L. subsp. lamyi (F.W. 

Schultz) Nyman 

Yakı otu - 

ONAGRACEAE Ludwigia palustris (L.) Elliot - - 

ONOGRACEAE Circaea alpina L. - - 

32

OROBANCHACEAE Orobanche elatior Sutton Canavar otu - 

OROBANCHACEAE O. bungeana Beck Canavar otu Hirkano- 

Öksin 

OROBANCHACEAE O. oxyloba (Reuter) G. Beck Canavar otu - 

OXALIDACEAE Oxalis corniculata L. Ekşi yonca - 

OXALIDACEAE O. acetosella L. Ekşi yonca - 

PAEONIACEAE Paeonia wittmanniana Hartwiss et Şakayık - 

Lindl.var. nudicarpa Schipcz 

PAPAVERACEAE Chelidonium majus L. Kırlangıç otu - 

PAPAVERACEAE Corydalis conorhiza Ledeb. Kaz gagası Öksin 

PAPAVERACEAE Fumaria asepala Boiss. - İran-Turan 

PAPAVERACEAE F. microcarpa Boiss. ex Hausskn. - - 

PAPAVERACEAE F. officinalis L. - - 

PAPAVERACEAE Papaver bracteatum Lindl. Gelincik - 

PAPAVERACEAE P. dubium L. Gelincik - 

PAPAVERACEAE P. fugax Poir. var. fugax Gelincik - 

PAPAVERACEAE P. fugax Poiret var. platydiscus Cullen Gelincik - Endemik LR (lc) 

PAPAVERACEAE P. macrostomum Boiss. et Huet ex Boiss. Gelincik - 

PAPAVERACEAE P. paucifoliatum (Trutv.) Fedde Gelincik İran-Turan 

PAPAVERACEAE P. rhoeas L. Gelincik - 

PAPAVERACEAE P. tauricola Boiss. Gelincik - 

PAPAVERACEAE P. orientale L. var. orientale Gelincik - 

PAPAVERACEAE P. orientale L. var. parviflora Busch Gelincik - 

PLANTAGINACEAE Plantago lanceolata L. Bağa - 

PLANTAGINACEAE P. media L. Bağa - 

PLANTAGINACEAE P. major L. subsp. major Bağa - 

POLYGALACEAE Polygala alpestris Rchb. Süt otu Avrupa-Sib. 

POLYGALACEAE P. alpestris Reich. Süt otu - 

POLYGALACEAE P. major Jacq. Süt otu Avrupa-Sib. 

POLYGALACEAE P. transcaucasica Tamamschian Süt otu - 

33

POLYGALACEAE P. vulgaris L. Süt otu Avrupa-Sib. 

POLYGALACEAE P. anatolica Boiss. et Heldr. Süt otu - 

POLYGALACEAE P. supina Schreb. Süt otu - 

POLYGONACEAE Polygonum arenastrum Bor. Madımak - 

POLYGONACEAE P. aviculare L. Madımak - 

POLYGONACEAE P. cognatum Meissn. Madımak - 

POLYGONACEAE P. convolvulus L. Madımak - 

POLYGONACEAE P. lapathifolium L. Madımak - 

POLYGONACEAE P. persicaria L. Madımak - 

POLYGONACEAE P. bistorta L. subsp. carneum (C. Koch) Madımak Öksin 

Good et Cullen 

POLYGONACEAE Rumex alpinus L. Labada - 

POLYGONACEAE R. crispus L. Labada - 

POLYGONACEAE R. cristatus DC. Labada - 

POLYGONACEAE R. ponticus E.H.L. Krause Labada - Endemik LR (lc) 

POLYGONACEAE R. scutatus L. Labada - 

POLYGONACEAE R. tuberosus L. subsp. horizantalis (Koch) Labada 

Reich 

- 

POLYGONACEAE R. acetocella L. Labada - 

PRIMULACEAE Anagallis arvensis L. subsp. parviflora 

(Hoffmans. et Link.) CES. 

Fare kulağı - 

PRIMULACEAE Androsace albana Steven - Hirkaniyen 

PRIMULACEAE Cyclamen coum Mill. Var. coum var. Sıklamen - Bern 

caucasicum (C.Koch) Medik. 

PRIMULACEAE Lysimachia verticillaris Sprengel - Hirkaniyen 

PRIMULACEAE L. vulgaris L. - - 

PRIMULACEAE Primula algida Adams Çuha çiçeği - 

PRIMULACEAE P. elatior (L.) Hill subsp. pallasii (Lehm.) Çuha çiçeği 

W.W. Sm. et Forrest 

Avrupa-Sib. 

PRIMULACEAE P. veris L. subsp. macrocalyx (Bunge) Lüdi Çuha çiçeği Avrupa-Sib. 

34

PRIMULACEAE P. vulgaris Huds. subsp. sibthorpii Çuha çiçeği - 

RANUNCULACEAE 

(Hoffmanns) W.W. Sm. 

Aconitum anthora L. Kurtboğan - 

RANUNCULACEAE A. nasutum Fisch. ex Rchb. Kurtboğan Öksin 

RANUNCULACEAE Adonis aestivalis L. subsp. aestivalis Kan damlası Avrupa-Sib. 

RANUNCULACEAE A. aestivalis L. subsp. parviflora (Fisch. ex 

DC.) Busch 

Kan damlası - 

RANUNCULACEAE Anemone narcissiflora L. subsp. Dağ lalesi Avrupa-Sib. 

RANUNCULACEAE 

narcissiflora 

Aquilegia olympica Boiss. Haseki küpesi - 

RANUNCULACEAE Caltha polypetala Hochst. ex Lorent - - 

RANUNCULACEAE Clematis vitalba L. Akasma - 

RANUNCULACEAE Consolida hohenackeri (Boiss.) Grossh Hezeran İran-Turan 

RANUNCULACEAE C. orientalis (Gay) Schr. Hezeran - 

RANUNCULACEAE Delphinium albiflorum DC. Hezeran - 

RANUNCULACEAE D. flexuosum Bieb. Hezeran - 

RANUNCULACEAE Helleborus orientalis Lam. Çöpleme Öksin 

RANUNCULACEAE Nigella segetalis Bieb. Çörek otu - 

RANUNCULACEAE Ranunculus brachylobus Boiss. & Hohen. Düğün çiçeği Hirkanosubsp. 

brachylobus 

Öksin 

RANUNCULACEAE R. caucasicus M.Bieb. subsp. caucasicus Düğün çiçeği - VU 

RANUNCULACEAE R. constantinopolitanus (DC.) d'Urv. Düğün çiçeği - 

RANUNCULACEAE R. dissectus M.Bieb. subsp. glabrescens Düğün çiçeği 

(Boiss.) P.H.Davis 

- 

RANUNCULACEAE R. grandiflours L. Düğün çiçeği - 

RANUNCULACEAE R. oreophilus Bieb. Düğün çiçeği Avrupa-Sib. 

RANUNCULACEAE R. polyanthemos L. Düğün çiçeği - 

RANUNCULACEAE R. repens L. Düğün çiçeği - 

RANUNCULACEAE R. trichophyllus Chaix Düğün çiçeği - 

RANUNCULACEAE R.caucasicus Bieb. subsp. subleiocarpus Düğün çiçeği - 

35

(Som.et Lev.) Davis 

RANUNCULACEAE R. arvensis L. Düğün çiçeği - 

RANUNCULACEAE Trollius ranunculinus (Smith) Steam - - 

RHAMNACEAE Frangula alnus Mill. subsp. alnus Barut ağacı Avrupa-Sib. 

RHAMNACEAE Paliurus spina-christi Mill. Kara çalı - 

RHAMNACEAE Rhamnus catharticus L. Cehri Avrupa-Sib. 

RHAMNACEAE R. microcarpus Boiss. Cehri Öksin 

RHAMNACEAE R.depressus Grub. Cehri Öksin 

RHAMNACEAE R. imeretinus Booth Cehri Öksin 

ROSACEAE Agrimonia eupatoria L. Koyun otu - 

ROSACEAE Alchemilla caucasica Buser K. Aslan pençesi Öksin 

ROSACEAE A. sericea Willd. Aslan pençesi Öksin 

ROSACEAE Aruncus vulgaris Rafin. - Avrupa-Sib. 

ROSACEAE Cerasus mahaleb (L.) Miller var. mahaleb Mahlep - 

ROSACEAE C.avium (L.) Moench Kiraz - 

ROSACEAE Cotoneaster integerrimus Medik. Euro-Sib. Tavşan elması Avrupa-Sib. 

ROSACEAE C. nummularia Fisch. et Mey. Tavşan elması - 

ROSACEAE Crataegus microphylla C. Koch Alıç Hirkaniyen 

ROSACEAE C. orientalis Pallas ex Bieb. var. orentalis Alıç - 

ROSACEAE C. pentagyna Waldst. & Kit. Ex Willd. Alıç Avrupa-Sib. 

ROSACEAE Fragaria vesca L. Çilek - 

ROSACEAE Geum urbanum L. Su karanfili Avrupa-Sib. 

ROSACEAE G. coccineum Sm. Su karanfili Avrupa-Sib. 

ROSACEAE G. rivale L. Su karanfili - 

ROSACEAE Malus sylvestris Miller subsp. sylvestris Elma - 

ROSACEAE Mespilus germanica L. Muşmula Hirkano- 

Öksin 

ROSACEAE Potentilla argentea L. - - 

ROSACEAE P. recta L. - - 

ROSACEAE Prunus spinosa L. subsp. dasyphylla Erik Avrupa-Sib. 

36

ROSACEAE 

(Schur) Domin 

Pyracantha coccinea Roem. Ateş dikeni - 

ROSACEAE Pyrus communis L. subsp. Caucasica (Fed.) 

Browicz 

Armut - 

ROSACEAE Pyrus communis L. subsp. communis Armut - 

ROSACEAE Rosa canina L. Gül - 

ROSACEAE R. caucasicus Focke Gül Öksin 

ROSACEAE R. dumalis Bechst. subsp. boissieri (Crepin) 

Ö. Nilsson var. boissieri 

Gül - 

ROSACEAE R. pimpinellifolia L. Gül 

ROSACEAE R. pimpinellifolia L. Gül Avrupa-Sib. 

ROSACEAE Rubus canescens DC. var. canesvens Böğürtlen - 

ROSACEAE R. idaeus L. Böğürtlen - 

ROSACEAE R.saxatilis L. Böğürtlen - 

ROSACEAE Sanguisorba minor Scop. subsp. muricata - 

(Spach) Briq 

- 

ROSACEAE S. officinalis L. - - 

ROSACEAE Sibbaldia parviflora Willd. var parviflora - - 

ROSACEAE Sorbus umbellata (Desf.) Fritsch. var. 

umbellata 

Üvez - 

ROSACEAE S. aucuparia L. Üvez Avrupa-Sib. 

ROSACEAE Spiraea crenata L. - - 

RUBIACEAE Asperula laxiflora Boiss. - Öksin 

RUBIACEAE A. woronowii Krecz. - Öksin Endemik VU 

RUBIACEAE Crucianella gilanica Trin. subsp. Pontica - 

(Ehrend.) Ehrend. 

Öksin 

RUBIACEAE Cruciata taurica (Pallas ex Willd.) Ehrend. - İran-Turan 

RUBIACEAE C. laevipes Opiz - Avrupa-Sib. 

RUBIACEAE Galium basalticum Ehrend. et Schöjnb.- 

Tem. 

- İran-Turan 

37

RUBIACEAE G. fissurense Ehrend. et Schönb.-Tem. - Öksin 

RUBIACEAE G. incanum Sm. subsp. eiatius (Boiss.) - 

Ehrend. 

İran-Turan 

RUBIACEAE G. odoratum (L.) Scop. - Avrupa-Sib. 

RUBIACEAE G. rivale (Sm.) Griseb. - Avrupa-Sib. 

RUBIACEAE G. spurium L. subsp. ibicinum Boiss. et - 

Hussknn. ex Boiss. 

- 

RUBIACEAE G.rotundifolium L. - Avrupa-Sib. 

RUTACEAE Haplophyllum buxbaumii (Poiret) G. Don - 

subsp. buxbaumii 

- 

SALICACEAE Populus nigra L. subsp. nigra Kara Kavak - 

SALICACEAE P. tremula L Titrek kavak Avrupa-Sib. 

SALICACEAE Salix aegyptiaca L. Söğüt - 

SALICACEAE S. alba L. Söğüt Avrupa-Sib. 

SALICACEAE S. armenorossica A.K.Skvortsov Söğüt Öksin 

SALICACEAE S. babylonica L. Söğüt Avrupa-Sib. 

SALICACEAE S.caucasica Anderson Söğüt Öksin VU 

SALICACEAE S. elbursensis Boiss. Söğüt Hirkaniyen 

SALICACEAE S. pseudomedemii E.Wolf Söğüt Öksin 

SAXIFRAGACEAE Saxifraga rotundifolia L. Taşkıran otu Avrupa-Sib. 

SAXIFRAGACEAE S. sibirica L. subsp. sibirica Taşkıran otu - 

SAXIFRAGACEAE S. paniculata Mill. subsp. paniculata Taşkıran otu Avrupa-Sib. 

SCROPHULARIACEAE Digitalis ferruginea subsp. schischkinii 

(Ivan.) Werner 

Yüksük otu - 

SCROPHULARIACEAE Euphrasia hirtella Jorda ex Reuter - Avrupa-Sib. 

SCROPHULARIACEAE E. sevanensis juz. Sorger - - 

SCROPHULARIACEAE Linaria genistifolia (L.) M. Killer subsp. Nevruz otu 

genistifolia 

Avrupa-Sib. 

SCROPHULARIACEAE Melampyrum arvense L. var. arvense - Avrupa-Sib. 

SCROPHULARIACEAE M. pratense L. - Avrupa-Sib. 

38

SCROPHULARIACEAE Pedicularis caucasica Bieb. - Hirkaniyen 

SCROPHULARIACEAE P. comosa L. subsp. acmodontha (Boiss.) - 

Boiss. 

- 

SCROPHULARIACEAE P. comosa L. subsp. sibthorpii (Boiss.) - 

Boiss. 

- 

SCROPHULARIACEAE P. condensata Bieb. - Avrupa-Sib. 

SCROPHULARIACEAE P. wilhelmsiana Fisch. ex Bieb. - Öksin 

SCROPHULARIACEAE Rhinanthus angustifolius C.C. Gmellin 

subsp. grandifloours(Walk.) D.A. Webb. 

- - 

SCROPHULARIACEAE Rhynchocorys orientalis (L.) Bentham, Det. 

B. Yıldız 

- - 

SCROPHULARIACEAE Scrophularia capillaris Boiss. - Öksin Endemik 

SCROPHULARIACEAE S. cryptophila Boiss. et. Heldr. - Öksin Endemik LR (lc) 

SCROPHULARIACEAE S. divaricata Ledeb. Sorger et Bucher - - 

SCROPHULARIACEAE S. libanotica Boiss. subsp. libanotica var. - 

urartuensis R. Mill. 

İran-Turan 

SCROPHULARIACEAE S.nachitschevanica Grossh. - İran-Turan 

SCROPHULARIACEAE S. orientalis L. - - 

SCROPHULARIACEAE S. scopolii (Hoppe ex) Pers. var. - - 

SCROPHULARIACEAE 

adenocalyx Somrn. et Lev. 

S. striata Boiss. - İran-Turan 

SCROPHULARIACEAE S. xanthoglossa Boiss. var. decipiens 

(Boiss. etKotschy) Boiss. 

- - 

SCROPHULARIACEAE Verbascum oreophilum C. Koch Sığır kuyruğu İran-Turan Endemik LR (lc) 

SCROPHULARIACEAE Veronica officinalis L. - Avrupa-Sib. 

SCROPHULARIACEAE V. anagallis-aquatica L. subsp. - - 

SCROPHULARIACEAE 

lysimachioides Boiss. 

V. gentianoides Vahl. - Hirkaniyen 

SCROPHULARIACEAE V. multifida L. - İran-Turan Endemik LR (lc) 

SOLANACEAE Atropa belladonna L. Güzel avrat otu Avrupa-Sib. 

SOLANACEAE Datura stramonium L. Boru çiçeği - 

39

SOLANACEAE Hyoscyamus niger L. Ban otu - 

SOLANACEAE Physalis alkekengi L. - - 

SOLANACEAE Solanum dulcamara L. Yaban 

yasemini 

Avrupa-Sib. 

SOLANACEAE S. luteum Miller İt üzümü - 

SOLANACEAE S. nigrum L. subsp. nigrum İt üzümü - 

TAMARICACEAE Myricaria germanica (L.) Desv. - - 

TAMARICACEAE Tamarix smyrnensis Bunge Ilgın - 

THYMELAEACEAE Daphne glomerata Lam. - Öksin 

THYMELAEACEAE Thymelaea passerina (L.) Cosson et Germ. - - 

TILIACEAE Tilia rubra DC. subsp. caucasica (Rubr.) V. 

Engler 

Ihlamur Öksin 

ULMACEAE Ulmus glabra Huds. Kara ağaç Avrupa-Sib. 

URTICACEAE Urtica dioica L. Isırgan Avrupa-Sib. 

URTICACEAE U. urens L. Isırgan - 

VALERIANACEAE Centranthus longiflorus Stev. subsp. - İran-Turan 

VALERIANACEAE 

Longiflorus Ir-Tur. 

Valeriana alliariifolia Adams Kedi otu Avrupa-Sib. 

VALERIANACEAE Valerianella uncinata (M.Bieb.) Dufr. - - 

VERBENACEAE Verbena officinalis L. - - 

VIOLACEAE Viola arvensis Murray Menekşe - 

VIOLACEAE V. canina Besser Menekşe - 

VIOLACEAE V. gracilis Sibth. et Sm Menekşe - 

VIOLACEAE V. odorata L. Menekşe - 

VIOLACEAE V. sieheana Becker Menekşe - 

VIOLACEAE V. tricolor L. Menekşe - 

LILIOPSIDA 

ALISMATACEAE Alisma plantago-aquatica L. Su zambağı Avrupa-Sib. 

40

AMARYLLIDACEAE Galanthus woronowii A.Losinks Kardelen - 

CYPERACEAE Carex atrata L. subsp. Atrata Saparna Avrupa-Sib. 

CYPERACEAE C. canescens L. Saparna Avrupa-Sib. 

CYPERACEAE C. caucasica Steven Saparna - 

CYPERACEAE C. divisa Huds. Saparna Avrupa-Sib. 

CYPERACEAE C. kukkonenii Ö. Nilsson Saparna İran-Turan 

CYPERACEAE C. oligantha Steudel Saparna Hirkaniyen 

CYPERACEAE C. orbicularis Boott subsp. kotschyana Saparna - 

(Boiss. et Hohen) Kukkonen 

CYPERACEAE C. rostrata Stokes Saparna Avrupa-Sib. 

CYPERACEAE C. sylvatica Huds. subsp. sylvatica Saparna 

CYPERACEAE C. diandra Schrank Saparna Avrupa-Sib. 

CYPERACEAE C. oreophila C.A.Mey. Ir-Tur. Saparna İran-Turan 

DIOSCOREACEAE Tamus communis L. subsp. communis Sarmaşık - 

IRIDACEAE Colchicum speciosum album Çiğdem - 

IRIDACEAE Crocus scharojanii Rupr. Çiğdem Öksin 

IRIDACEAE Gladiolus kotschyanus Boiss. Gladiyöl İran-Turan 

IRIDACEAE Iris sari İris Endemik LR (lc) 

JUNCACEAE Juncus alpigenus C.Koch Kofa - 

JUNCACEAE J. articulatus L. Kofa Avrupa-Sib. 

JUNCACEAE J. conglomerates L. Kofa - 

JUNCACEAE J. effusus L. Kofa - 

JUNCACEAE Luzula campestris (L.) DC. - Avrupa-Sib. 

JUNCACEAE L. forsteri (Sm.) DC. - Avrupa-Sib. 

JUNCACEAE L. pseudosudetica (V. Kracz.) V. Krecz. - Avrupa-Sib. 

LILIACEAE Allium fuscoviolaceum Fomin Yabani soğan - 

LILIACEAE A. kunthianum Vved. Yabani soğan İran-Turan 

LILIACEAE A. schoenoprasum L. Yabani soğan - 

LILIACEAE A. szovitsii Regel Yabani soğan Öksin 

LILIACEAE Bellevalia paradoxa (Fisch. et Mey.) Boiss. Dağ sümbülü - 

41

LILIACEAE Colchicum speciosum Steven Çiğdem Hirkano- 

Öksin 

LILIACEAE C. falcifolium Stapf Çiğdem İran-Turan 

LILIACEAE C. szovitsii Fisch. & C.A.Mey. Çiğdem İran-Turan 

LILIACEAE Fritillaria latifolia Willd. Ters lale Öksin 

LILIACEAE Gagea glacialis C. Koch Gagea İran-Turan 

LILIACEAE G. luteoides Stapf Gagea - 

LILIACEAE G. uliginosa Siehe et Pacher İ. Gagea İran-Turan 

LILIACEAE G. taurica Steven Gagea İran-Turan 

LILIACEAE Lilium monadelphum Bieb. var. armenum Zambak - 

Miscz. et Grossh. 

LILIACEAE Muscari neglectum Fuss. Dağ sümbülü - 

LILIACEAE M. tenuiflorum Tausch Dağ sümbülü - 

LILIACEAE Ornithogalum narbonense L. Ak baldır - 

LILIACEAE O. oligophyllum E.D. Clark Ak baldır - 

LILIACEAE Polygonatum verticillatum (L.) All. - - 

LILIACEAE Scilla winogradowii Sosn. Dağ soğanı - 

LILIACEAE Smilax excelsa L. Silcan Öksin 

LILIACEAE Veratrum album L. Ak çöpleme Avrupa-Sib. 

LILIACEAE V. album L. Ak çöpleme Avrupa-Sib. 

ORCHIDACEAE Cephalanthera rubra (L.) Rich. - - 

ORCHIDACEAE Dactylorhiza euxina (Nevski) H. Baumann Salep otu 

et Kiinkele 

Öksin 

ORCHIDACEAE D. urvilleana (Steudel) H. Baumann et Salep otu Öksin 

Kiinkele 

POACEAE Agrostis stolonifera L. - Avrupa-Sib. 

POACEAE A. gigantea Roth A. - Avrupa-Sib. 

POACEAE Alopecurus aequalis Sobol - Avrupa-Sib. 

POACEAE Avena sterilis E: subsp. ludoviciana - - 

(Durieu) Gillet et Magne 

42

POACEAE Bothriochola ischaemum (L.) Keng. - - 

POACEAE Briza media L. - - 

POACEAE Bromus pumilio (Trin) P.M. Smith Brom İran-Turan 

POACEAE B. tectorum L. - - 

POACEAE Calamagrostis arundinaceae (L.) Roth - Avrupa-Sib. 

POACEAE Cynosurus cristatus L. - Avrupa-Sib. 

POACEAE Dactylis glomerata L. subsp. glomerata - Avrupa-Sib. 

POACEAE Deschampsia caespitosa (L.) Beauv. - Avrupa-Sib. 

POACEAE Festuca varia - - 

POACEAE Gaudiniopsis niacra (Bieb.) Eig subsp. - İran-Turan 

macra 

POACEAE Glyceria plicata (Fries) Fries - - 

POACEAE Hordeum bulbosum L. Pisipisi otu - 

POACEAE Lolium persicum Boiss. et Hohen. ex Boiss. - İran-Turan 

POACEAE Melica picta C. Koch Sorger - - 

POACEAE Milium effusum L. - - 

POACEAE Phleum pratense L. - Avrupa-Sib. 

POACEAE Poa nemoralis L. - Avrupa-Sib. 

POACEAE P. annua L. - - 

POACEAE P. bulbosa L. var. vivipara - - 

POACEAE P. pratensis L. - Avrupa-Sib. 

POACEAE Setaria viridis (L.) P. Beauv - - 

POACEAE Stipa pontica P. Smirnov Palak - 

POACEAE Trisetum flavescens (L.) P. Beauv. - Avrupa-Sib. 

POACEAE Zea mays L. subsp. mays Mısır - 

SPARGANIACEAE Sparganium emersum Rehmann - - 

TYPHACEAE Typha latifolia L. Saz - 

43

Tablo 2. Toplanan Bitkilerin Büyük Bitki Gruplarına Göre Dağılımları 

Familya Cins Tür 

Pteridophyta 9 14 21 

Spermatophyta 

Gymnospermae 4 6 11 

Angiospermae 

Dicotyledonae 90 325 632 

Monocotyledonae 9 47 82 

Toplam 112 392 746 

Araştırma alanında en zengin familya Asteraceae, Fabaceae, Caryophyllaceae, 

Lamiaceae, Rosaceae, Apiaceae, Poaceae, Scrophulariaceae, Ranunculaceae ve 

Brassicaceae’dir. En zengin 10 familyanın toplam türlere oranı % 49,33’dür. Geri kalan 102 

familyaya dağılmış türlerin oranı ise % 50,67’dir (Tablo 3). 

Tablo 3. Toplanan Türlerin Familyalara Göre Dağılımları 

Familya Tür sayısı % 

Asteraceae 64 8,58 

Fabaceae 46 6,17 

Caryophyllaceae 44 5,90 

Lamiaceae 39 5,22 

Rosaceae 38 5,09 

Apiaceae 30 4,02 

Poaceae 28 3,75 

Scrophulariaceae 27 3,62 

Ranunculaceae 26 3,49 

Brassicaceae 26 3,49 

Diger 378 50,67 

Toplam 746 100 

44

Şekil 2. Familya Spektrumu 

Toplanan bitki cinslerinin tür zenginliğine göre sıralamaları Tablo 4.’de verilmiştir. 

Tablo incelendiğinde, alanda en zengin tür sayısına sahip cinsin Silene olduğunu görürüz. 

Bunun sebebi; alanda bu cinse ait hem step hem de orman vejetasyonunda bulunan türlerin 

çok olmasıdır. 

Diger 

51% 

Tablo 4. Toplanan Bitkilerin Cinslere Göre Dağılımı 

Cins Tür Adedi 

Silene 12 

Geranium 12 

Ranunculus 11 

Papaver 10 

Scrophularia 9 

Euphorbia 9 

Hypericum 8 

Sedum 8 

Dianthus 7 

Trifolium 7 

Salix 7 

Diğer 646 

45 

Asteraceae 

9% 

Brassicaceae 

3% Ranunculaceae 

3% 

Fabaceae 

6% Caryophyllaceae 

6% 

Lamiaceae 

5% 

Rosaceae 

5% 

Apiaceae 

4% 

Poaceae 

4% 

Scrophulariaceae 

4%

Şekil 3. Cins Spektrumu 

Salix 

Trifolium 

Dianthus 

Sedum 

Hypericum 

Euphorbia 

Scrophularia 

Papaver 

Ranunculus 

Geranium 

Silene 

Toplam 746 

III.3.ALANININ FİTOCOĞRAFİK ÖZELLİKLERİ 

Araştırma bölgesinin kuzey batı kesimleri genel anlamda Avrupa-Sibirya bitki 

coğrafyası sınırları içinde yer alırken güney-doğu kesimleri Iran-Turan floristik bölge 

sınırları içinde yer almaktadır. 

46 

7 

7 

7 

8 

8 

9 

9 

10 

11 

12 

12 

0 2 4 6 8 10 12 14

Çalışma alanınındaki türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımlarından da 

görüleceği gibi 126 türle Avrupa-Sibirya Bitki coğrafyası bölgesi kökenli türler çoğunluktadır 

(Tablo 5.). 

Bu da bölgenin özellikle kuzey batı kesimlerinin Avrupa-Sibirya bitki coğrafyası 

bölgesinde yer aldığını göstermekle birlikte Öksin kökenli türlerinde ihmal edilemeyecek 

oranda bulunması bölgenin kuzey batı kesimlerinin Avrupa-Sibirya Bitki Coğrafyası 

Bölgesinin Öksin Provensi sınırları içinde bulunduğunu göstermektedir. 

Bölgede Iran-Turan kökenli 68 takson yer almaktadır. Bu taksonlar özellikle güney 

doğu kesimlerde (Ardahan-Posof) yayılmaktadır. Bu kesim genel anlamda Irano-Turaniyen 

bölge sıbırları içinde yer almakla birlikte bunun “ Doğu Anadolu- İran Alanı” sınırları 

içindedir. 

Tablo 5. Türlerin Fitocografik Bölgelere Göre Dağılımları 

Fitocoğrafik Bölge Takson Sayısı % 

İran-Turan 68 9,12 

Akdeniz 3 0,40 

Avrupa-Sibirya 126 16,89 

Öksin 72 9,65 

Hirkano-Öksin 5 0,67 

Bilinmeyen 472 63,27 

Toplam 746 100 

47

Şekil 4. Fitocoğrafik Bölge Spektrumu 

Bilinmeyen 

63% 

III.4.ENDEMİK BİTKİ TÜRLERİ 

Alanda 40 adet endemik bitki türü tespit edilmiş olup, alanda endemizm oranı % 

5,36’dır. Bu oran Türkiye florası ortalamasının oldukça altındadır. Bunun en önemli sebebi 

Avrupa-Sibirya Fitocoğrafik bölgesinin egemen olduğu Karadeniz bölgesinde dağ 

silsilelerinin denize paralel uzanması nedeniyle izolasyonun gerçekleşmemiş olmasıdır. 

Endemik bitkilerin tamamı IUCN kategorilerine göre sınıflandırılmış olup 27 adet 

LR(Ic), 6 adet LR(nt) ve 6 adet VU ve 1 adet LR (cd) kategorisine giren endemik bitki türü 

bulunmaktadır. 

Ayrıca VU kategorisinde yer alıp endemik olmayan 2 adet tür bulunmaktadır. Bu 

türler Şekil 5’te verilen IUCN değerlendirme grafiğinde değerlendirmeye alınmamıştır. 

IUCN tehlike kategorileri “Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu 

Bitkiler) Red Data Book of Turkish Plants (Pteridophyta and Spermatophyta) Ekim ve ark. 

2000, Ankara” adlı eser baz alınarak değerlendirilmiştir. Endemik türlerin listesi ve tehlike 

kategorileri Tablo 6.’da verilmiştir. 

Şekil: 5.’de toplam 40 endemik bitki türüne ait IUCN kategorilerinin dağılımı 

görülmektedir. 

48 

İran-Turan 

9% 

Akdeniz 

0% 

Avrupa-Sibirya 

17% 

Öksin 

10% 

Hirkano-Öksin 

1%

Şekil.5. IUCN Tehlike Kategorileri 

VU 

LR (cd) 

LR (nt) 

LR (lc) 

1 

IUCN Kategorileri; 

6 

6 

0 5 10 15 20 25 30 

CR-CRITICALLY ENDANGERED-Çok Tehlikede: Bir takson çok yakın bir 

gelecekte yok olma riski altında ise bu gruba konur. 

EN-ENDANGERED-Tehlikede: Bir takson oldukça yüksek bir risk altında ve yakın 

gelecekte yok olma tehlikesi altında olup, ancak henüz CR grubunda degilse EN grubuna 

konur. 

VU-VULNERABLE-Zarar Görebilir: CR ve EN gruplarına konamamakla birlikte; 

doğada orta vadeli gelecekte yüksek tehdit altında olan taksonlar bu gruba konur. Ülkemizde 

orta vadede tehdit altında olabileceği düşünülen ve birden fazla lokaliteden bilinen bazı türler 

bu kategoriye konmuştur. Ayrıca şimdilik durumlarında tehlike olmayan bazı türler, gelecekte 

korunmalarının sağlanması için, bu kategoriye konmuşlardır. 

LR-LOWER RISK-Az Tehdit Altında: Üstteki gruplardan herhangi birine 

konamayan, onlara göre populasyonları daha iyi bitkiler bu kategoriye konur. Populasyonları 

oldukça iyi ve en az 5 lokaliteden bilinenler bu kategoriye konmuştur. Gelecekteki 

durumlarına göre tehdit açısından sıralanabilecek 3 alt kategorisi vardır: 

LR (cd) Conservation Dependent -Koruma Önlemi Gerektiren 

49 

27

Takson 5 yıl içinde yukarıdaki kategorilerden birine konulacak ve hem tür, hem de 

habitat açısından özel bir koruma statüsü gerektirenler. 

LR (nt) Near Threatened -Tehdit Altına Girebilir 

Bir evvelki gruba konamayan ancak VU kategorisine konmaya yakın adaylar. 

LR (lc) Least Concern - En Az Endişe Verici 

Herhangi bir koruma gerektirmeyen ve tehdit altında olmayanlar. 

50

Tablo 6: Endemik Türler Listesi ve Tehlike Kategorileri 

APIACEAE Heracleum crenatifolium Boiss. - Endemik LR 

APIACEAE Heracleum platytaenium Boiss., K. Öksin Endemik LR 

APIACEAE Pimpinella cappadocica Boiss. Et Ball. Avrupa-Sib. Endemik LR 

ARISTOLOCHIACEAE Aristolochia iberica Fisch. & Mey. ex. 

Boiss. 

ASTERACEAE Anthemis melanoloma Trautv. subsp. 

melanoloma 

ASTERACEAE Anthemis melanoloma Trautv. subsp. 

melanoloma 

ASTERACEAE Centaurea wiedemanniana Fisch. et Mey. 

Det. F. Karaer et Demirkuş 

51 

(nt) 

(lc) 

(lc) 

Endemik VU 

Endemik LR 

(lc) 

Endemik LR 

(nt) 

- Endemik VU 

ASTERACEAE Cirsium sommieri Petrak Endemik LR 

ASTERACEAE Doronicum balansae Cavill., Endemik LR 

ASTERACEAE Hieracium odonthophyllum Freyn. Et Sint. Öksin Endemik LR 

(lc) 

(nt) 

(nt)

ASTERACEAE Inula helenium L. subsp. orgyalis (Boiss.) 

Grierson 

52 

Öksin Endemik NT 

ASTERACEAE Tragopogon albinervis Freyn et Sint. İran-Turan Endemik LR 

BORAGIANCEAE Onosma isauricum Boiss. Et Heldr. Endemik LR 

BORAGIANCEAE Paracaryum artvinense R.Mill. Endemik LR 

BRASSICACEAE A. peltarioides Boiss. subsp. pelarioides - Endemik LR 

BRASSICACEAE Isatis glauca Aucher ex Boiss. subsp. iconia 

(Boisss. Et Heldr.) Davis 

(lc) 

(lc) 

(cd) 

(lc) 

Endemik LR 

CARYOPHYLLACEAE Cerastium araraticum Rupr. İran-Turan Endemik LR 

CARYOPHYLLACEAE Cerastium armeniacum Gren. Endemik LR 

CARYOPHYLLACEAE Dianthus artwinensis Schischk. - Endemik LR 

CARYOPHYLLACEAE Gypsophila simulatrix Bornm. et Woron. Endemik LR 

CARYOPHYLLACEAE Gypsophila tenuifolia M.Bieb. Öksin VU 

(lc) 

(lc) 

(lc) 

(lc) 

(Lc)

CARYOPHYLLACEAE Silene lazica Boiss. Endemik LR 

CARYOPHYLLACEAE S. capitellata Boiss. - Endemik LR 

CONVOLVULACEAE Convolculus pseudoscammonia C. Koch - Endemik LR 

FABACEAE Astragalus cinereus Willd. - Endemik LR 

FABACEAE Astragalus czorochensis Charazde İran-Turan Endemik VU 

FABACEAE Astragalus xerophilus Ledeb. - Endemik LR 

FABACEAE Onobrychis stenostachya Freyn subsp. 

sosnowskyi (Gossh.) Hayek 

FABACEAE Trifolium pannonicum Jacq. Subsp. 

elongatum (Willd.) Zoh. 

FAGACEAE Quercus petraea (Mattuschka) Liebl. subsp. 

pinnatilob (C. Koch) Menitsky 

FAGACEAE Quercus macranthera Fisch. et Mey. ex 

Hoben. subsp. syspirensis (C. Koch) 

Menitsky 

53 

(lc) 

(lc) 

(lc) 

(lc) 

(nt) 

İran-Turan Endemik VU 

- Endemik LR 

(lc) 

- Endemik LR 

(lc) 

Endemik LR 

GERANIACEAE Geranium ibericum Cav. subsp. jubatum - Endemik LR 

(lc)

(Hand.-Mazz.) Davis (lc) 

MALVACEAE Alcea calvertii (Boiss.) Boiss. İran-Turan Endemik LR 

PAPAVERACEAE Papaver fugax Poiret var. platydiscus 

Cullen 

54 

(lc) 

- Endemik LR 

POLYGONACEAE Rumex ponticus E.H.L. Krause - Endemik LR 

RANUNCULACEAE R. caucasicus M.Bieb. subsp. caucasicus - VU 

RUBIACEAE Asperula woronowii Krecz. Öksin Endemik VU 

SALICACEAE Salix caucasica Anderson Öksin VU 

SCROPHULARIACEAE Scrophularia capillaris Boiss. Öksin Endemik 

SCROPHULARIACEAE Scrophularia cryptophila Boiss. et. Heldr. Öksin Endemik LR 

SCROPHULARIACEAE Verbascum oreophilum C. Koch İran-Turan Endemik LR 

SCROPHULARIACEAE V. multifida L. İran-Turan Endemik LR 

IRIDACEAE Iris sari - Endemik LR 

(lc) 

(lc) 

(lc) 

(lc) 

(lc) 

(lc)

III.5.BERN SÖZLEŞMESI ILE KORUMA ALTINDAKI BITKI TÜRLERI 

Türkiye, “Bern Sözleşmesi” olarak bilinen “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam 

Ortamlarını Koruma Sözleşmesi’ne 20.02.1984 tarihinde üye olmuştur. Sözleşmenin amacı 

doğal bitki ve hayvan türlerini ve bunların doğal yaşam ortamlarını korumak ve bu amaçla 

üye ülkeler arasında işbirliği yapmaktır. Sözleşmeye imza atan ülkeler, tehlike altında 

bulunan bitki ve hayvan türlerini ve doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal 

ve idari önlemleri almakla yükümlüdür. 

Alanda Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan 3 adet bitki türü 


Bern Kapsamında yer alan bitki türleri 

1. Familya: ERICACEAE Tür: Vaccinium arctostaphyllos L. 

2. Familya: LAMIACEAE Tür: Dracocephalum ruyschiana L. 

3. Familya: PRIMULACEAE Tür: Cyclamen coum Mill. 

IV.ETKİLER 

Elektrik iletim hatlarının florisitk çeşitlilik üzerine etkileri elektromanyetik etki ve 

habitat kaybı olmak üzere 2 grupta ele alınabilir. 

IV.1.ELEKTROMANYETİK ETKİ 

EM kirlilik kaynakları çevremizde bulunan tüm vericiler, alıcılar, yangın istasyonları, 

uydu antenleri, TV ve radyo alıcı ve vericileri, elektrik hatları, trafo merkezleri, bilgisayar, 

televizyon, buzdolabı, mikrodalga fırın, çamaşır makinesi, elektrik süpürgeleri, saç kurutma 

makineleri, su ısıtıcıları ve tüm elektrikli ev aletleri gibi teknolojinin tüm araçları EM alan ve 

EM çevre kirliliğine neden olmaktadır. 

EMA’nın etkileri, EMA’nın frekansına, şiddetine, vücut ölçülerine, vücudun 

elektriksel özelliklerine, EMA’nın uzaklığına ve en önemlisi etki süresine bağlıdır. 

Kısa dalgalar ile mikrodalgalar arasındaki farklarsa sahip olan EM dalgaların 

biyolojik etkilerinin etki alanı ile doğru orantılı; dalga uzunluğu ile ters orantılı olduğu 

görülmüştür. 

Bitkiler üzerinde yapılan deneylerde EMA’ya maruz kalan bitkilerin kök uzamasını 

durdurduğu görülmüştür. Dolayısıyla EM kirliliğin bitkilerde kısmi olarak büyümeyi azaltıcı 

etkileri olduğu söylenebilir (Ulukut, Çömlekçi, 2004) 

55

- Taşıdıkları yüksek gerilim nedeniyle, çevresinde oluşturdukları EMA’nın 

zararları kanıtlanmış havai hatlar yerleşim yerlerinin uzağında kurulmalıdır ki adı ğeçen hat 

yerleşim yerlerinden oldukça uzaktadır. . 

- Manyetik alanın şiddeti kaynaktan uzaklığın karesi ve içerisinde yayıldığı 

ortamın yoğunluğu ile ters orantılı olduğundan, floristik bakımdan hassas yörelerde hat 

mümkün olduğunca bu tip alanlardan uzak tutulmalıdır. 

IV.2.HABİTAT KAYBI: 

Hat boyunca toplam …….. civarında elektrik direği dikilecektir. Arazi hazırlama ve 

inşaat çalışmaları sırasında öncelikle direklerin kurulacağı alanlarda inşaat çalışmaları 

yapılacak ve bu alanlarda arazi kullanım şekli değişecektir. 

Her bir direk dikimi için yaklaşık 200 m 2 lik bir alanda direk ayaklarını oturduğu 

alanlar beton ile kaplanmaktadır. Kuru dere ve dere tabanlarına direk kurulumu sözkonusu 

değildir. 

Özellikle Doğu Karadeniz kesiminde direklerin oturacağı alanlar genellikle orman 

alanlarıdır. Bu kesimlerde traşlama kesim yapılacaktır. 

Hattın inşası ve işletme aşamasında hat boyunca belirli yerlerde yol açma çalışmaları 

yapılacak ve yer yer ağaç kesimi yapılacaktır. Kesilen ağaç bedelleri Orman Genel 

Müdürlüğüne ödenmekte olup bu ödenek diğer ağaçlandırma vb. faaliyetlerde 

kullanılmaktadır. 

Bununla birlikte; 

Kesilen ağaçlar ve açılan yollar habitat bütünlüğüne zarar veren faaliyetlerdir. Zira 

Karadeniz bölgesinde toprak aşırı yağıuş nedeniyle hidromorf kararkterlidir. 

56

Resim: Borçka yakınlarında Hiğromorf topraklar 

Toprağı tutan bitki örtüsünün değiştirilmesi eğimli alanlarda toprak kaymalarına neden 

olmaktadır. Yakın bir geçmişte Artvin ve çevresinde buna benzer bir olay yaşanmıştır. 

Foto: Artvin çevresinde toprak kayması 

57

Hat boyunca her bir direk için yaklaşık 200 m2 alanda İnşaat çalışmalarının tamamlanmasının 

ardından direk yerleri topografyaya uygun hale getirilecektir. 

Foto: Artvin çevresinde meydana gelen sel sonucu yol çöküntüsü 

V.SONUÇ: 

Planlanan elektirk iletim hattı boyunca 2.5 km genişliğinde bir alan taranarak 112 

familyaya ait 392 cins, 746 tür ve tür altı takson tespit edilmiştir. Takson sayısı çok olmakla 

birlikte alanda endemizm oranı % 5,36’dır. Bu oran Türkiye florası ortalamasının oldukça 

altındadır. Bunun en önemli sebebi Avrupa-Sibirya Fitocoğrafik bölgesinin egemen olduğu 

Karadeniz bölgesinde dağ silsilelerinin denize paralel uzanması nedeniyle izolasyonun 

gerçekleşmemiş olmasıdır. 

Endemik bitkilerin tamamı IUCN kategorilerine göre sınıflandırılmış olup 27 adet 

LR(Ic), 6 adet LR(nt) ve 8 adet VU ve 1 adet LR (cd) kategorisine giren endemik bitki türü 


Buna göre alanda tehdit kategorisi yüksek (CR ve EN) türe rastlanmamıştır. 

EİH boyunca BERN sözleşmesi ile koruma altına alınan 3 bitki türü tespit edilmiştir. Bu 

türler Vaccinium arctostaphyllos L., Cyclamen coum Mill. Var. coum var. caucasicum 

(C.Koch) Medik.. ve Dracocephalum ruyschiana L. olup her üçüde endemik değildir. 

58

EİH’nın bu türlerin populasyonları üzerinde etkileri daha çok habitat kaybı şeklinde 

olacaktır. Ancak bu türlerin yayılış alanları dikkate alındığında bu etki göz ardı eilebilir 

niteliktedir. Zira bu türler Doğıu Karadeniz ve Kuzey Doğu Anadolu bölgesinde yayılış 

alanları geniş türlerdir. 

Planlanan elektrik iletim hattı projesinin floristik çeşitlilik üzerine etkileri yukarıdaki 

değerlendirmeler ışığı altında ihmal edilebilir boyuttadır. 

VI.KAYNAKLAR 

� Akman, Υ. and Daget, P.H., 1981. Problemes Poses Par La Determination des Climats Meditt 

Comm. Fac. Sci. Univ. C2 (24): 15-27. 

� Akman, Υ., 1990. iklim ve Biyoiklim, Palme Yayınlan, Ankara. 

� Anşin R 1983. T.rkiye'nin Flora B.lgeleri ve Bu B.lgelerde Yayılan Asal Vejetasyon Tipleri 

(The Floristic Regions and the Major Vegetation Types of Turkey). Karadeniz Teknik 

.niversitesi Orman Fak.ltesi Dergisi 6: 318-339. 

� Anşin R, .zkan ZC & Eminağaoğlu . 2002. Doğu Karadeniz B.lgesi Endemik Taksonları 

(Endemic Taxa of East Black Sea Region). Artvin: II. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 

Kitaplığı, Artvin 2: 565-573. 

� Anşin R, 1979. Trabzon-Meryemana Araştırma Ormanı Florası ve Saf Ladin Meşcerelerinde 

Floristik Araştırmalar (Flore de la foret de Recherches de Meryemana-Trabzon et Les 

Recherches Floristiques Dans les Peuplements Purs DÕEpicea). Trabzon: Karadeniz 

Gazetecilik ve Matbaacılık. 

� Atalay, 1., 1985. Tetik, M. and Yılmaz, ö., The Ecosystem of North-Eastern Anatolia, Ege 

Coğ. Der., 3, 16-56, 

� Boissier, E., Flora Orientalis, Vol 1 (1867), Vol 2 (1872), Vol 3 (1875), Vol 4 (1879), Vol 5 

(1884), Vol 6 (1888), Genova. 

� Çetik, R., 1973. Vejetasyon Bilimi, Ülkemiz Matbaası, Ankara, 

� Çırpıcı, Α., 1987.Türkiye'nin Flora ve Vejetasyonu Üzerine Çalışmalar, Doğa Türk Botanik 

Dergisi, 11: 217-232, 

� Davis, P.H., 1965-1988. Flora of Turkey And The East Agean Islands, Vol I-X, Edinburgh 

Univ. Press. 

� Davis, P.H., 1974. Prezent State of Floristic Knowledge La Flore du Bassin Mediterranean: 

Essai de Systematique Synthetique, 93-115, Montpellier. 

59

� Demirkuş, N., Erik, S.,1994. Çiçek Dağı (Ulgar) Ve Çevresinin (Posof/Kars) Florası Üzerine 

Bir Araştırma. Hacettepe Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi /Cilt 15 / 1 - 47 

� Düzenli, Α., 1979. Tiryal Dağının (Artvin) Bitki Ekolojisi ve Sosyolojisi Yönünden 

Araştırılması, (Doçentlik Tezi), Ankara, 

� Ekim T, Koyuncu M, Vural M, Duman H, Ayta Z & Adıgüzel N 2000. T.rkiye Bitkileri 

Kırmızı Kitabı, Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler (Red Data Book of Turkish Plants, Pteridophyta 

and Spermatophyta). Ankara: TTKD ve Van 100. Yıl Üniversitesi Yayını. 

� Eminağaoğlu . & Anşin R 2003a. The Flora of Hatila Valley National Park and its Close 

Environs (Artvin). Turk J Bot 27: 1-27. 

� Eminağaoğlu . & Anşin R 2003b. A9 (Artvin) Karesi Üçin Yeni Floristik Kayıtlar (New 

floristic records for the A9 Square). Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi, 3: 

96-108. 

� Erik, S. and Demirkuş, N., 1985. Türkiye Florasındaki Çeşitli Kareler İçin Yeni Kayıtlar, 

Doğa A2,9 (1): 51-61, 

� Erik, S. and Demirkuş, N., 1986. Contributions to the Flora of Turkey, Doğa A2, 10 (1): 100- 

105. 

� Erik, S. and Demirkuş, N., 1988. Türkiye Florasındaki Bazı Bitkiler îçin Yeni Yayılış 

Alanları, Doğa Türk Botanik D., 12 (3): 224-233, 

� Grossheim AA 1939-1967. Flora Kavkaza. Vol. 1-7. Baku and Leningrad. 

� Güneş, O., 1982. Aladağ (Kars) Florası Üzerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi,), Ankara. 

� Heywood, H.V. and Tutin, G.T.,1964-1976. Flora Europae Vol. I-IV, Univ. Press. 

Cambridge. 

� Ketzkhoveli NN & Gagnidze RI (eds.) 1971-2001. Georgian Flora (Flora of Georgia). Vol. 1- 

13. Metsniereba, Tbilisi. 

� Komarow, VL (ed.) 1934-1978. Flora of the USSR, Leningrad. (English translation by IPST, 

Vol. 1-24, Jerusalem: Israel). 

� Ocakverdi H 2001. The Flora of the Mount Kısır (Kars and Ardahan) and Nearest Environs, 

Turk J Bot, 25: 311-334. 

� Ocakverdi, H., 1985. Akkaya, Arpaçay, Melikköy ve Değirmenköprü Yaylaları (Kars) ile 

Sovyet Sının Arasında Kalan Bölgenin Florası, Doğa A2, 10,412-437. 

� Özhatay N, Byfield A & Atay S 2003. Türkiyenin .nemli Bitki Alanları, Üstanbul: WWF 

T.rkiye. 

� Vural M.,1996. Rizenin Yüksek Dağ Vejetasyonu. Turk J Bot 20: 83- 102. 

60

� Zazanashvili N, Sanadiradze G & Bukhnikashvili A .,1999. Caucasus. In: RA Mittermeier, N 

Meyers, P Robles Gil, and CG Mittermeier. Hotspots: Earth's Biologically Richest and Most 

Endangered Terrestrial Ecoregions. 268-277. Mexico: CEMEX. 

� Zohary M.,1973. Geobotanical Foundations of the Middle East. Vols 1-2. Amsterdam: Gustav 

Fischer Verlag. 

61

TEİAŞ 

380 kV Borçka (Artvin) – Gürcistan 

Sınır TEİAŞ Enerji Nakil Hattı 

(FAUNA ÇED RAPORU) 

BALIKLAR, İKİYAŞAMLILAR, 

SÜRÜNGENLER, KUŞLAR ve MEMELİ 

HAYVANLAR 

(PISCES, AMPHIBIA, REPTILIA, AVES, MAMMALIA) 

Hazırlayan: Prof. Dr. Nuri YİĞİT 

Ankara Ünv. Fen Fakültesi Biyoloji Bl 

Öğretim Üyesi 

1

İÇİNDEKİLER Sayfa No 

Kapak 1 

1. Giriş; Alanın tanımlanması ve zoocoğrafik önemi 3 

2. İzlenen Metodoloji 6 

3. Proje Alanının Faunistik Özellikleri 10 

3.1. Balıklar 11 

3.2. İki yaşamlılar 14 

3.3. Sürüngenler 15 

3.4. Kuşlar 18 

3.5. Memeli hayvanlar 29 

4. Enerji Nakil Hatlarının Çevresel Etkileri 35 

4.1. Elektromanyetik alanlar ve insan sağlığı üzerine etkileri 35 

4.2. Ekosistem tahribatı 36 

4.3. Fauna üzerine etkileri 37 

5. Merkez Av Komisyonu (MAK) Kararları Bakımından Değerlendirme 38 

6. Sonuçlar ve Önlemler 42 

7. Kaynaklar 43 

EKLER 47 

2

1. GİRİŞ; Alanın Tanımlanması ve Zoocoğrafik Önemi 

Borçka – Gürcistan sınır enerji nakil hattı Borçka (Artvin) civarından başlayıp Posof 

(Ardahan)’tan geçerek Gürcistan’a bağlanması planlanmaktadır (Şekil 1.1). Uzunluğuna 

bağlı olarak enerji nakil hattı farklı biyoptoplardan geçmekte ve buna bağlı olarak çevresel 

etkilerinden etkilenecek biyotop tipleri ve fauna elemanları değişiklik göstermektedir. 

Yaklaşık 120 km uzunluğundaki enerji nakil hattının Borçka – Şavşat arasında kalan 

kesimleri dağlık alanlarda karışık ve iğne yapraklı orman ekosistemi özelliklerine sahip 

biyoptoplardan geçerken Şavşat’tan sonra hâkim olan ekosistem tipi yüksek dağ stepleri 

şeklinde ortaya çıkmaktadır. 

Enerji nakil hattı Şekil 1.1’de de görüldüğü gibi kuzey doğu Anadolu’da yer almaktadır. 

Kuzeydoğu Anadolu içerdiği farklı ekosistemlerle ve kuş göç yolu üzerinde oluşuyla 

kendine has zoocografik yapıya sahiptir. Ayrıca Kafkasya’dan ülkemize giren steplere özgü 

türler için uygun ekosistemleri içinde barındırmaktadır. Bu nedenle bölgede çok sayıda 

koruma alanı bulunmakta ve bu alanlarda bölgeye has fauna elemanları yayılış yapmaktadır. 

Şekil 1.1 Borçka – Gürcistan enerji nakil hattının izleyeceği güzergâh 

3

Bölgede enerji nakil hattının çok yakınındaki koruma statüsüne sahip alanları aşağıdaki gibi 

listelemek olanaklıdır; 

1. Doğu Karadeniz Dağları – (Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Bayburt, Erzurum, 

Gümüşhane) (Bölgede milli park, tabiat koruma alanı, tabiat parkı, tabiat anıtı, 

yaban hayatı geliştirme sahası, özel çevre koruma bölgesi, doğal sit alanı ve 

arkeolojik sit alanı koruma statüleri ile korunan pek çok alan bulunmaktadır). 

2. Posof Ormanları – Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (Huş Tavuğu populasyonunu 

korumak amacıyla tescil edilen “Posof Yaban Hayatı Koruma Sahası”nın gelişme 

yönetim planı 15 Ocak 2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 

onaylanmıştır) 

3. Hatila Vadisi – Artvin (Merkez) – Hatila Vadisi Milli Parkı (Hatila Vadisi ve yan 

vadiler bitki ve yaban hayatı bakımından zengin ve çeşitlilik göstermektedir) 

4. Karagöl – Sahara Milli Parkı – Artvin (Şavşat) 

5. Borçka – Karagöl Tabiat Parkı (Artvin) (Jeolojik, jeomorfolojik ve peyzaj 

bakımından öneminin yanı sıra flora ve fauna bakımından da zengindir) 

6. Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı – Artvin (Arhavi) (Barındırdığı relikt Sarı çam 

ormanları ile kuzeyden Karadeniz üzerinden Türkiye’ye gelen kuşların ilk ulaştıkları 

yerler olması bakımından oldukça büyük önem teşkil eder) 

7. Camili – Efeler Tabiatı Koruma Alanı – Artvin (Borçka) (Avrupa’daki ve 

Türkiye’deki insan eli değmemiş tek orman olma özelliğini taşımaktadır. Ayrıca 

özelikle yırtıcı kuşlar olmak üzere kuşların göç yolu üzerinde bulunmaktadır) 

8. Camili – Gorgit Tabiatı Koruma Alanı – Artvin (Borçka) (İçerdiği çok sayıda 

anıt ağaçlarla yaşlı orman özelliğindedir) 

Posof civarında arazide yere yer sarıçam ve huş ağaçlarının ağırlıklı olduğu relikt ormanlar 

bulunmaktadır. Şekil 1.2’de Bakü Ceyhan petrol boru hattının geçirildiği güzergâh çizgi 

şeklinde görülmektedir. Enerji nakil hattının da bu relikt ormanlardan geçirilmesi 

planlanmıştır. Planın uygulanması durumunda aynı şekilde ikinci bir koridorun da ormanda 

açılması söz konusu olacaktır. Posof’taki bu relikt sarıçam ormanının arkasında da Huş 

ormanı yer almakta olup, alan Yaban Hayatı Geliştirme Sahasıdır (Şekil 1.3). 

4

Şekil 1.2 Bakü Ceyhan petrol boru hattının geçirildiği güzergâh 

Şekil 1.3 Posof’un üst kısmında hattın geçirilmesi planlanan relikt sarıçam ormanı (solda 

sarı okla işaretli ve sağda ormanın içinden görünüm), tepenin hemen arkasında ise Huş 

ormanı bulunmakta olup alan Yaban Hayatı Geliştirme sahasıdır 

Bu şekilde hassas ekosistemleri içine alan Kuzeydoğu Anadolu’nun fauna elemanları 

aşağıdaki Omurgalı hayvan sınıfları içerisinde yer alır; 

Sınıf: Osteichthyes: Tatlı su balıkları 

Sınıf: Amphibia: İkiyaşamlılar (Kurbağa ve Semenderler) 

Sınıf: Reptilia: Sürüngenler (Kaplumbağalar, Kertenkeleler ve Yılanlar) 

Sınıf: Aves: Kuşlar 

Sınıf: Mammalia: Memeliler 

Burada listelenen 5 omurgalı hayvan sınıfına ait çok sayıda türü içine alan güzergâh; 

� Karışık orman vejetasyonu 

� İğne yapraklı orman vejetasyonu 

� Yüksek dağ stepleri 

� Akarsu ve göletler 

5

Olmak üzere farklı ekosistemlere sahiptir ve türlerin dağılışı bu ekosistemlere bağımlı ve 

geniş yayılımlı olmak üzere farklılık göstermektedir. Bu nedenle bu alan Omurgalı 

hayvanların Osteichthyes, Amphibia, Reptilia, Aves ve Mammalia sınıflarına ait çok sayıda 

tür için doğal bir yaşam alanı oluşturması bakımında her türlü inşa faaliyetinin ve tesisin 

yapımında dikkat ve özen gösterilmesi gereken yerlerin başında gelmektedir. Raporlandırma 

çalışmalarında arazi çalışmalarına ilaveten bu alanda daha önce yapılan diğer bilimsel 

çalışmalardan da yararlanılmıştır; Balık (1979), Kuru (1980), Alkan (1963), Başoğlu ve 

Hellmich (1970), Bodenheimer (1944), Clark (1972), Clark & Clark (1973), Mertens (1952), 

Schmidt (1939), Venzmer (1923), Wermuth (1967), Werner (1898, 1899, 1900, 1902, 1904, 

1919), Özeti & Yılmaz (1994), Lambert (1970) ve Baran (1976), Steiner & Vauk (1966), 

Blackler, (1916), Danford & Alston (1877),Felten & Storch (1968), Felten et al. (1971, 

1973), Filipucci et al. (1996), Kahmann (1961), Kefelioğlu (1995), Lehmann (1969), Miller 

(1908), Morlok (1978), Mursaloğlu (1965, 1973), Nehring (1903), Neuhäuser (1936), 

Osborn (1962, 1965), Satunin (1908), Spitzenberger (1971, 1978), Steiner & Vauk (1966), 

Thomas (1903), Thomas (1919), Çolak, et al. (1994), Yiğit, et al. (1995), Çolak, et al. (1997), 

Kıvanç, et al. (1997), Yiğit, et al. (1997a), Yiğit, et al. (1997b), Kıvanç, et al. (1997), Çolak & 

Yiğit (1998), Yiğit, et al. (1998a), Yiğit, et al. (1998b), Özkurt, et al. (1998), Çolak, et al. 

1998), Yiğit, et al. (1998c), Yiğit & Çolak (1998), Özkurt, et al. (1999), Çolak, et al. (1999), 

Özkurt, et al. (1999), Yiğit et al. (2002), Yiğit et al. (2006). 

2. İZLENEN METODOLOJİ 

Çalışma alanı olan Borçka – Gürcistan sınır enerji nakil hattı üzerinde arazi çalışması 

yapılarak alandaki biyotop tipleri belirlendi, görüntülendi (Şekil 2.1) ve gereken uygun 

yöntemlerle (mist-net ve kapan uygulaması vb) tür örneklemesi yapılarak fauna 

elemanlarının kesin teşhisi yapıldı. Çalışmalara Borçka civarından başlandı (Şekil 2.2 ve 

Şekil 2.3). Çalışılan güzergâh genel olarak Borçka – Şavşat arası ormanlık ve çalılık 

alanları, Şavşat’tan sonra yüksek dağ steplerini kapsamaktadır (Şekil 2.4 ve Şekil 2.5). 

Ayrıca güzergahta birkaç dere, baraj ve sulak alan bulunmaktadır (Şekil 2.6 ve Şekil 2.7). 

Çalışılan güzergahtaki biyotop tipleri belirlenirken alanların koordinatları alınarak 

işaretlenmiştir (Şekil 2.8) 

6

Şekil 2.1 Şavşat’a kadar dağlık olan hattın güzergâhının yerini Şavşat’tan sonra yüksek dağ 

stepi alır (Solda: TEİAŞ Çevre Müdürü Çevre Müh. Hüseyin Bilgi, sağda flora uzmanı Prof. 

Dr. Latif Kurt çalışma yaparken) 

Şekil 2.2 Borçka civarında hattın geçeceği arazinin genel görünümü 

Şekil 2.3 Borçka trafo merkezi ve yeni hat fotoğrafta görünen hattın (sarı okla işaretli) 

hemen yanından geçecektir 

7

Şekil 2.4 Borçka civarında yeni yapılacak hat orman ekosisteminden, mevcut iki hata paralel 

geçecektir (solda), Şavşat’tan sonra hat yüksek dağ steplerinden geçmektedir (sağda) 

Şekil 2.5 Artvin civarındaki yapımı süren HES inşaatı ve Artvin çıkışı (Hat karşı tepelerden 

geçmektedir) 

Şekil 2.6 Başlangıç noktasında inceleme yapılan yerin koordinatı ve yüksekliği ile alandan 

görünüm 

8

Şekil 2.7 Nakil hattına enerji sağlayacak santralin genel görünümü (solda), Posof civarına 

hattın geçirilmesi planlanan güzergaha yakın bir sulak alan (sağda) 

Şekil 2.8 Artvin civarında 380 Kv’lik hattın diğer hattan ayrılıp kendi güzergâhına döndüğü 

alanda inceleme yapılan yerin koordinatı ve yüksekliği (solda), nakil hattına yakın bir 

noktada 12. SOME’nin ayrılma noktası civarında çalışma yapılan alanın koordinatı ve 

yüksekliği (sağda) 

Arazi çalışması Ekim 2009 içinde yapılmakla birlikte veri toplama ve verilerin 

değerlendirilmesi aşamasında bölgede 20 yılı aşkın süredir ekibimle birlikte yapmış 

olduğumuz sistematik ve ekolojik çalışmalardan elde edilen bulgular kullanıldı. Bunun 

dışında bu alandan yapılan bilimsel yayınlara da başvuruldu ve bu yayınlar liste olarak 

raporun Kaynaklar kısmında verildi. 

Balıklar: Tatlı su balıklarına ait veriler, doğrudan gözlem, yerel halkla yapılan çalışmalar ve 

mevcut literatürden oluşturuldu. 

İkiyaşamlılar; Semenderler, Karakurbağaları ve Sukurbağaları bu sınıfa girer. Tamamı 

poikiloterm olan bu sınıfın üyeleri kış uykusuna yattıkları için çalışma periyodu olan Ekim 

ayında arazide aktif olarak görülemez. Bu sınıf içinde nokturnal ve diurnal türler bulunur. 

9

Genel olarak bu türler seçilen örneklik alanlardaki sulak ve karasal alanlar gece ve gündüz 

gezilerek kepçe ve elle toplanarak örnekleme yapılır. 

Sürüngenler: Sürüngen sınıfının üyeleri poikiloterm hayvanlar olup Türkiye’nin içinde 

bulunduğu coğrafyada tamamı zorunlu kış uykusuna girerler. O nedenle Ekim ayı içinde 

yapılan arazi çalışmaları sürüngen faunasını tam olarak yansıtmaz, bununla birlikte çalışma 

alanında az sayıda aktif türe rastlanmış ve fauna listesinin oluşturulmasında kaynaklardan 

faydalanılmıştır. Genel olarak sürüngen faunasının saptanmasına yönelik çalışmalarda arazi 

gezilir, taş altları kontrol edilir, yakalamak için uzun saplı pensler kullanılır. 

Kuşlar: Türkiye kuşları yerli, yaz göçmeni ve kış göçmeni olarak gruplandırılabilir. Ekim 

ayında yaptığımız arazi çalışmalarında yerli kuşlara ilaveten, yaz göçmeni ve kış göçmeni 

türlere de arazide rastlama imkânı olmuştur. Kuşlarla ilgili çalışmalarda teleskop, dürbün, 

video kamera ve örnekleme yapmak gerektiği durumlarda kuş ağı olarak bilinen mist-net 

kullanılmıştır. Kaydedilen örnekler göçmenlik durumuna göre listelenmiş, tanımlama 

güçlüğü olduğu durumlarda video kamera kayıtlarından yararlanılmıştır. Ayrıca literetür 

kayıtlarından da yararlanılmıştır. 

Memeli hayvanlar: Alandaki memeli hayvan türleri içinde homoterm ve heteroterm türler 

yer almaktadır. Böcekçil memeliler, Yarasalar ve bazı kemirgenler heteroterm özellik 

gösterirken diğerleri homotermdir. Buna göre memeli örneklerinin saptanması için değişik 

özellikli kapanlar, mist-net kullanılmış (yarasa türleri için), arazideki yuvalar, hayvan izleri 

ve dışkıları incelenmiştir. 

3. PROJE ALANININ FAUNİSTİK ÖZELLİKLERİ 

Çalışma güzergahında saptanan Omurgalı Hayvan türlerinin sınıflarına göre yüzdeleri Şekil 

3.1’de verilmiştir. Buradan görüleceği gibi alanda tür sayısı en fazla olan grup % 65’lik bir 

oranla kuşlar olup bunu % 14’lik bir yüzdeyle memeli hayvan türleri izlemektedir. Alanda 

yaşayan sürüngen türlerinin genel omurgalı hayvan faunası içindeki yüzdesi 11 ve balık 

türlerinin yüzdesi ise 8’dir. Alanda bulunan Amfibiler’in yüzdesi ise 2’dir ve sadece 6 türle 

temsil edilmektedir. 

10

14% 

65% 

8% 

2% 

11% 

Balıklar İki yaşamlılar Sürüngenler Kuşlar Memeliler 

Şekil 3.1. Bölgede saptanan fauna elemanlarının tür sayısı bakımından birbirlerine oranları 

3.1. Balıklar 

Çalışılan güzergâhta balık faunası için en önemli sucul ekosistem Çoruh nehri ve bunun 

kollarıdır. Bölgede bulunan çok sayıdaki derelerden hattın üzerinden geçtiği bir noktanın 

koordinatı ve görünümü Şekil 3.1.1’de verilmiştir. Enerji nakil hattının balık faunasına 

doğrudan zarar vermesi öngörülmemektedir. Hat boyunca yer alan sulak alanlarda saptanan 

32 balık türü Anguilliformes, Salmoniformes ve Cypriniformes olmak üzere toplam 3 takım 

içinde yer almaktadır. Bu takımlar arasında Cypriniformes 2 familyası ve sahip olduğu 30 

tür ile en geniş takımdır. Burada verilen balık türleri tatlı sularda yaşayan türlerdir. Bölgede 

kaydedilen bu balık türleri Tablo 3.1.1’de koruma statüleri ile birlikte verilmiştir. Buna göre 

yalnızca Anguilla anguilla Yılan balığı CR tehlike kategorisiyle değerlendirilmektedir. 

Ayrıca bölgede dünyada sadece Çoruh ve Aras havzasında bulunan 2 endemik balık türü 

yaşamaktadır (Acanthalburnus microlepis ve Alburnus filippii). 

11

Şekil 3.1.1 Hattın Çoruh nehrini geçtiği noktalarda yapılan biyotop incelemesi; solda; 

inceleme noktasının koordinatı ve yüksekliği, sağda: hattın nehri geçiş yaptığı alanın 

yakınlarında arazinin genel yapısı. Bu tip akarsu ekosistemi bölgede yaygın olup hat iki kez 

ırmak üzerinden geçmektedir 

Tablo 3.1.1 Borçka – Gürcistan sınır TEİAŞ enerji nakil hattına yakın dere ve göletlerde 

saptanan Balık türleri ve koruma statüleri 

Takım / Familya Tür ve Türkçe adı Habitatı 

Anguilliformes/ 

Anguillidae 

Salmoniformes/ 

Salmonidae 

Cypriniformes/ 

Cobitidae 

Cypriniformes/ 

Cyprinidae 

Koruma 

Statüsü 

Bern IUCN 

Anguilla anguilla 

Göçmen; denizden - CR 

Yılan balığı 

ırmaklara giriş yapar 

Salmo trutta macrostigma 

Dağalası 

Salmo trutta caspius 

Alabalık 

Irmak ve derelerde - LC 

Sabanejewia aurta 

Taş ısıran 


Orthirias angorae 

Çöpçü b. 

Irmak ve derelerde - - 

Orthirias panthera Irmak ve derelerde - - 

Orthirias tigris Irmak ve derelerde - - 

Barbus plebejus 

Bıyıklı b. 


Barbus musra 

Murza balığı 


Barbus capito 

Irmak ve derelerde Ek- III LC 

Capoeta capoeta 

Siraz b. 


Capoeta tinca 

Karabalık 


Tinca tinca Irmak ve derelerde Ek- III - 

12


* Endemik 

Kadife balığı 

Cyprinus carpio 

Sazan 

Gobio gobio 

Dere kaya b. 

Koruma 

Statüsü 

Bern IUCN 

Irmak ve göletlerde - - 


Gobio persa Irmak ve derelerde - - 

Leucalburnus satunini Irmak ve derelerde - - 

Leucaspius delineatus Irmak ve derelerde Ek- III LC 

Leuciscus cephalus 

Tatlısu kefali 


Leuciscus borysthenicus 

Tatlısu kefali 


Rhodeus sericeus 

Acı balık 


Rutilus rutilus 

Kızılgöz 


Rutilus frisii 

Levkit 


Scardinius erythtrophthlmus 

Kızılkanat 


Tinca tinca 

Kadife 

Irmak ve göletlerde - - 

Acanthalburnus microlepis * Kura ve Aras ırmağı - - 

Alburnoides bipunctatus 

Noktalı inci balığı 


Alburnus charusini 

İnci balığı 

Irmak ve derelerde - EN 

Alburnus filippii* 

İnci balığı 

Kura ve Aras ırmağı - LC 

Aspius aspius 

Kocaağız 


Chalcalburnus chalcoides 

Tatlısu kolyozu 

Irmak ve derelerde Ek- III - 

Chondrostoma cyri 

Karaburun balığı 

Kura ve Aras ırmağı - - 

Chondrostoma colchicum Çoruh ırmağı - - 

13

3.2. İki yaşamlılar 

Çalışma alanında saptanan iki yaşamlılar Caudata ve Anura takımları içinde yer almaktadır. 

Caudata takımı kuyruklu iki yaşamlıları (semenderler) kapsayan takımdır. Çalışma 

alanındaki akuatik ekosistemlerde Salamadridae familyasından 2 tür kaydedilmiştir. Anura 

takımı kuyruklu iki yaşamlıları (kurbağalar) kapsar, hat boyuncaki akarsu ve göllerde Kara 

kurbağalarını içine alan Bufonidae ve Su kurbağalarını içine alan Ranidae familyalarına 

dâhil 4 kurbağa türü kaydedilmiştir. Bu kurbağalardan Pelodytes caucasicus Kafkas 

kurbağası Kuzeydoğu Anadolu’ya özel bir kara kurbağasıdır, IUCN’e göre NT 

kategorisinde yer almaktadır (Şekil 3.2.1). Hat boyunca saptanan toplam 6 iki yaşamlı türü 

koruma statüleriyle birlikte Tablo 3.2.1’de verilmiştir. Buna göre bölgede tehlike altında 

olan iki yaşamlı türü bulunmamaktadır. 

Şekil.3.2.1 Hattın geçtiği güzergâhın yüksek kesimlerindeki sularda yaşayan Kafkas 

kurbağası 

Tablo 3.2.1 Borçka – Gürcistan sınırı TEİAŞ enerji nakil hattındaki dere ve göletlerde 

saptanan İkiyaşamlı (Semender ve Kurbağa) türleri ve koruma statüleri 


Caudata/ 

Salamandridae 

Anura/ 

Bufonidae 

Triturus vulgaris 

(Lissotriton vulgaris) 

Küçük su semenderi 

Triturus vittatus 

(Ommatotriton vittatus) 

Taraklı semender 

Bufo bufo 

Siğilli Kurbağa 

Derelerin durgun akan 

göllenmiş sazlıklı kısımları 

Derelerin durgun akan 

göllenmiş sazlıklı kısımları 

Koruma Statüsü 

Bern IUCN 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

Dere kenarı yoğunluklu 

olmak üzere nemli topraklar 

Ek- III LC 

Bufo viridis Dere kenarı yoğunluklu Ek- II LC 

14


Anura/ 

Ranidae 

(Pseudepidalea viridis) 

Gece Kurbağası 

Pelodytes caucasicus 

Kafkas Kurbağası 

Rana ridibunda 

(Pelophylax ridibundus) 

Su Kurbağası 

olmak üzere nemli topraklar 


Bern IUCN 

Yüksek kesimlerde Ek- II NT 

Derelerde ve gölet 

kenarlarında 

Ek- III LC 

3.3. Sürüngenler 

Çalışma alanında saptanan sürüngen türleri Testudines ve Squamata olmak üzere 2 takıma 

ait olan türlerdir. Bu takımlardan Testudines kaplumbağa türlerini içerir; bölgede 1 

kaplumbağa türü saptanmıştır. Squamata ise kertenkele ve yılan türlerini kapsamaktadır. Bu 

takım içindeki dört familya içinde toplam 18 kertenkele türü, diğer dört familya içinde de 21 

yılan türü saptanmıştır. Bu türler içerisinde son beş tür olan Viperidae familyasına dahil olan 

yılan türleri zehirli yılanlar olup diğer türler zehirsizdir. Kaydedilen sürüngen türlerinden 

bazılarına ait fotograflar Şekil 3.3.1’de verilmiştir. Bölgede saptanan toplam 40 sürüngen 

türü koruma statüleri ile birlikte Tablo 3.3.1’de verilmiştir. Buna göre biri kertenkele biri 

yılan olmak üzere 2 türün EN, biri kertenkele ikisi yılan omak üzere 3 türün NT ve yine biri 

kertenkele biri yılan 2 türün CR tehlike kategorisinde olduğu görülmektedir. 

Şekil 3.3.1 Bölgede yaşayan sürüngen türlerinden Çizgili su kaplumbağası (solda) ve 

Kafkas keleri (sağda) 

15


saptanan Sürüngen türleri ve koruma statüleri 


Testudines/ 

Bataguridae 

Squamata/ 

Gekkonidae 

Squamata/ 

Agamidae 

Squamata/ 

Scincidae 

Squamata/ 

Lacertidae 

Squamata/ 

Anguidae 

Squamata/ 

Typhlopidae 

Squamata/ 

Boinae 


Bern IUCN 

Mauremys caspica 

Güzergâh üzerindeki Ek- II - 

Çizgili su kaplumbağası derelerde 

Cyrtopodion kotschyi Kayalık alanlarda ve Ek- II LC 

İnce parmaklı keler bina duvarlarında 

Laudakia caucasica 

Kafkas keleri 

Kayalık alanlarda - - 

Trapelus ruderatus 

Bozkır keleri 

Step alanlarda - - 

Ablepharus kitaibelii Orman içi açıklıklarda Ek- II LC 

İnce kertenkele 

ve nemli yerlerde 

Ablepharus chernovi Orman içi açıklıklarda 

ve nemli yerlerde 

- LC 

Ablepharus bivittatus Daha çok yüksek 

steplerde 

- LC 

Lacerta trilineata 

Orman içi otluk ve Ek- II LC 

İri yeşilkertenkele 

çalılık yerlerde 

Lacerta strigata 

Orman içi otluk ve - LC 

Çizgili kertenkele 

çalılık yerlerde 

Lacerta parva 

Az vejetasyonlu Ek- II LC 

Cüce kertenkele 

alanlar 

Darevskia raddei 

Radde kertenkelesi 

Yüksek steplerde - LC 

Darevskia rudis 

Orman içi otluk ve Ek- III LC 

Trabzon kertenkelesi çalılık yerlerdeki 

taşlarda 

Darevskia armeniaca Orman ve çalılık - LC 

Hemşin kertenkelesi alanlarda 

Darevskia uzzelli 

Step alanlar - EN 

Uzel kertenkelesi 

B1ab(iii) 

Darevskia unisexualis 

Ağrı kertenkelesi 

Step alanlar - NT 

Eremias strauchi 

Step kertenkelesi 

Step alanlar - LC 

Eremias pleskei Step alanlar - CR A2c 

Anguis fragilis 

Orman içinde kaya Ek- III - 

Yılanımsı kertenkele altlarında 

Ophisaurus apodus 

Oluklu kerkenkele 

Çalılık alanlarda Ek- II - 

Typhlops vermicularis Orman içinde toprak Ek- III - 

Kör yılan 

altında 

Eryx jaculus 

Mahmuzlu yılan 

Kurak alanlar ve step - - 

16


Squamata/ 

Colubridae 

Squamata/ 

Viperidae 

Dolichophis (Coluber) 

caspius 

Hazer yılanı 

Coluber ravergieri 

Kocabaş Yılan 

Dolichophis schmidti 

Kırmızı Yılan 

Eirenis modestus 

Uysal Yılan 

Eirenis punctatolineatus 

Van Yılanı 

Eirenis collaris 

Yakalı Yılan 

Eirenis decemlineata 

Çizgili Yılan 

Elaphe quartorlineata 

Sarı Yılan 

Elaphe situla 

Ev Yılanı 

Elaphe longissima 

Eskülap yılanı 

Zamenis hohenackeri 

Kafkas Yılanı 

Coronella austriaca 

Güney Yılanı 

Natrix natrix 

Yarısucul yılan 

Natrix tesellata 

Su yılanı 

Vipera ammodytes 

Boynuzlu engerek 

Vipera xanthina 

(Montivipera raddei) 

Şeritli engerek 

Vipera kaznakovi 

Siyah engerek 

Vipera lebetina 

(Marcovipera lebetina) 

Koca engerek 

Vipera wagneri 

Wagner engereği 

Orman içinde toprak 

altında 


Bern IUCN 

Ek- III - 

Taşlık çalılık alanlar - - 

Taşlık çalılık alanlar - LC 

Taşlık alanlar Ek- III LC 

Taşlık alanlar - LC 



Yüksek kesimlerde Ek- II NT 


altında 

Suya yakın 

çayırlıklarda 

Sularda ve su 

kenarlarında 


altında 


altında 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

- LC 

Ek- III - 

Ek- III LC 

Ek- II - 

Ek- II LC 

Ek- II NT 

Orman içi kayalıklar Ek- II EN 

B2ab(ii,iii,v) 

Orman içi kayalıklar Ek- II - 

Orman içi kayalıklar Ek- II CR 

A2d+4cd 

17

3.4. Kuşlar 

Çalışma alanında saptanan kuş türleri Podicipediformes (Batağanlar; 1), Pelecaniformes 

(Pelikanlar;1), Ciconiiformes (Leyleksiler; 7), Anseriformes (Ördek ve Kazlar; 12), 

Falconiformes (Gündüz Yırtıcıları; 32), Galliformes (Tavuksular; 4), Gruiformes (Yelveler, 

Turnalar, Bataklık Kuşları; 10), Charadriiformes (Yağmur Kuşları; 39), Columbiiformes 

(Güvercinler; 4), Cuculiformes (Guguk Kuşları; 1), Strigiformes (Baykuşlar; 4), 

Caprimulgiformes (Çobanaldatanlar; 1), Apodiformes (Ebabiller; 2), Coraciiformes 

(Gökkuzgunları; 4), Piciformes (Ağaçkakanlar; 8) ve Passeriformes (Ötücü Kuşlar; 116) 

olmak üzere on altı takıma dâhildir (Şekil 3.4.1, Şekil 3.4.2). Bölgede toplam 246 kuş türü 

saptanmış olup, Passeriformes, Charadriiformes ve Falconiformes takımları bölgede 

saptanan en fazla sayıda kuş türünü içermektedir. Bölgede bulunan su kuşları 

Podicipediformes, Pelecaniformes, Ciconiiformes, Anseriformes, Gruiformes ve 

Charadriiformes takımları içerisinde yer almaktadır. Bu takımlar içerisinde yer alan toplam 

6 tür bölgede yerli olarak bulunmaktadır. Bu sucul türler bölgede bulunan dere kenarları, 

göl, göletler vb sulak yerlerde yaşamlarını sürdürmektedir (Şekil 3.4.3 ve Şekil 3.4.4). 

Falconiformes takımı içerisinde yer alan yırtıcı kuş türlerinin çoğu göçleri sırasında bölgeyi 

kullanmakta, bir o kadarı da bölgede yerli olarak bulunmaktadır. Geriye kalan türlerin büyük 

bir kısmı ormanlık ve çalılık içeren alanlara uyum sağlamış olan türlerdir. Bölge çok sayıda 

yerli ve üreyen kuşları barındırmasının yanında, çalışma alanının büyük göç yolu üzerinde 

bulunmasından ötürü civarda çok sayıda kuş türü, bunların göçleri sırasında gözlenmektedir. 

Şekil 3.4.5’te bölgede yerli olarak bulunan Huş tavuğunun habitatı ile çalışılan alanın 

koordinatı verilmiştir. Şekil 3.4.6’te ise bölgedeki ekosisteme uyum sağlamış türlerden 

bazıları gösterilmiştir. En fazla göçmen tür içeren takımlar Passeriformes, Charadriiformes 

ve Falconiformes’tir. Alanda saptanan kuş türleri, göçmenlik durumları ve koruma statüleri 

Tablo 3.4.1’de verilmiştir. Buna göre 3 türün EN, 11 türün NT ve 4 türün ise VU tehlike 

kategorisine sahip olduğu görülmektedir. 

18

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

Podicipediformes 

Pelecaniformes 

Ciconiiformes 

Anseriformes 

Falconiformes 

Galliformes 

Gruiformes 

Charadriiformes 

Columbiformes 

Cuculiformes 

Strigiformes 

Caprimulgiformes 

Apodiformes 

Coraciiformes 

Piciformes 

Passeriformes 

Şekil 3.4.1. Bölgede yayılış gösteren kuş türü sayısının takımlarına göre dağılımı 

36% 

4% 

26% 

34% 

Yerli Yazın üreme Yaz göçmeni Kış göçmeni 

Şekil 3.4.2. Bölgede yayılış gösteren kuş türlerinin göçmenlik durumlarına göre oranları 

Şekil 3.4.3 Posof’un kuzeyinde Eminbey köyü civarının hattın yakınlarındaki sazlık 

bataklıklar ve gözlem noktası koordinatı 

19

Şekil 3.4.4 Eminbey köyü civarındaki bataklık alan ve kuş sürüleri (solda), hattın geçmesi 

planlanan güzergâh (1. ok) ve yanındaki bataklık alan (2. ok) 

Şekil 3.4.5 Huş tavuğu (erkek birey) (solda) ve habitatı olan Posof’un kuzeyinde hattın 

geçirilmesi planlanan alandaki karışık Huş ormanı ve çalışılan bu biyotopun koordinatı 

Şekil 3.4.3 Bölgede üreyen yırtıcı kuş türlerinden Küçük akbaba 

20

Tablo 3.4.1 Borçka - Posof (Artvin) TEİAŞ enerji nakil hattındaki alanda saptanan kuş 

türleri ve koruma statüleri 

N 

o 

Bilimsel Adı 

Takım/Familya 

Tür 

Türkçe Adı 

Koruma Satüsü 

Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

1 

Podicipediformes/Podicipedidae 

Tachybaptus ruficollis 

Pelecaniformes/Pelecanidae 

Küçük batağan III LC Yerli 

2 Pelecanus onocrotalus 

Ciconiiformes/Ardeidae 

Ak Pelikan III LC Yaz göçmeni 

3 Ixobrychus minutus Küçük balaban II LC Yazın üreme 

4 Nycticorax nycticorax Gece balıkçılı II LC Yazın üreme 

5 Ardeola ralloides Alaca balıkçıl II LC Yaz göçmeni 

6 Ardea cinerea Gri balıkçıl III LC Yerli 

7 Ardea purpurea 

Ciconiiformes/Ciconiidae 

Erguvani 

balıkçıl 

II LC Yaz göçmeni 

8 Ciconia ciconia Leylek II LC Yazın üreme 

9 Ciconia nigra 

Anseriformes/Anatidae 

Kara leylek II LC Yazın üreme 

10 Anser anser Boz kaz III LC Kış göçmeni 

11 Anas platyrhynchos Yeşilbaş III LC Yazın üreme 

12 Anas strepera Boz ördek III LC Yaz göçmeni 

13 Anas acuta Kılkuyruk III LC Yaz göçmeni 

14 Anas clypeata Kaşıkgaga III LC Yaz göçmeni 

15 Anas penelope Fiyu III LC Yaz göçmeni 

16 Anas crecca Çamurcun III LC Yaz göçmeni 

17 Anas querquedula Çıkrıkçın III LC Yaz göçmeni 

18 Aythya nyroca Pasbaş patka III LC Yerli 

19 Aythya fuligula Tepeli patka III LC Yaz göçmeni 

20 Melanitta fusca Kadife ördek III LC Yerli 

21 Oxyura leucocephala 

Falconiformes/Accipitridae 

Dikkuyruk II EN A2bcde Yaz göçmeni 

22 Aegypius monachus Kara akbaba II NT Yerli 

23 Gyps fulvus Kızıl akbaba II LC Yazın üreme 

24 Gypaetus barbatus Sakallı akbaba II LC 

EN 

Yerli 

25 Neophron percnopterus Küçük akbaba II A2abcd+3bcd+ 

4abcd 

Yazın üreme 

26 Haliaeetus albicilla 

Akkuyruklu 

II LC Kış göçmeni 

kartal 

27 Pandion haliaetos Balık kartalı II LC Yaz göçmeni 

28 Aquila chrysaetos Kaya kartalı II LC Yerli 

29 Aquila heliaca Şah kartal II VU C2a(ii) Yerli 

30 Aquila clanga 

Büyük Orman 

Kartalı 

II VU C2a(ii) Yaz göçmeni 

21

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

31 Aquila pomarina 

Küçük Orman 

Kartalı 


32 Aquila nipalensis Bozkır Kartalı II LC Yaz göçmeni 

33 Circaetus gallicus Yılan Kartalı II LC Yazın üreme 

34 Hieraaetus pennatus Küçük Kartal II LC Yazın üreme 

35 Milvus milvus Kızıl Çaylak II NT Yaz göçmeni 

36 Milvus migrans Kara çaylak II LC Yaz göçmeni 

37 Circus aeruginosus Saz delicesi II LC Yaz göçmeni 

38 Circus cyaneus Gökçe delice II LC Kış göçmeni 

39 Circus pygargus Çayır Delicesi II LC Yaz göçmeni 

40 Circus macrourus Bozkır Delicesi II NT Yaz göçmeni 

41 Buteo rufinus Kızıl şahin II LC Yerli 

42 Buteo buteo Şahin II LC Yerli 

43 Pernis apivorus Arı Şahini II LC Yazın üreme 

44 Accipiter nisus Atmaca II LC Yerli 

45 Accipiter brevipes Yoz Atmaca II LC Yaz göçmeni 

46 Accipiter gentilis Çakırkuşu II LC Yerli 

47 Falco tinnunculus Kerkenez II LC Yerli 

48 Falco naumanni 

Küçük 

Kerkenez 

II VU 

A2bce+3bce 

Yazın üreme 

49 Falco vespertinus Ala Doğan II NT Yaz göçmeni 

50 Falco subbuteo Delice doğan II LC Yazın üreme 

51 Falco peregrinus Gökdoğan II LC Yerli 

52 Falco columbarius Boz doğan II LC Kış göçmeni 

53 Falco cherrug 

Galliformes/Tetraonidae 

Ulu Doğan II 

EN 

A2bcd+3bcd 

Yaz göçmeni 

54 Tetrao mlokosiewiczi 

Galliformes/Phasianidae 

Huş Tavuğu III NT Yerli 

55 Tetraogallus caspius Urkeklik III LC Yerli 

56 Alectoris chukar Kınalı keklik III LC Yerli 

57 Coturnix coturnix 

Gruiformes/Rallidae 

Bıldırcın III LC Yazın üreme 

58 Crex crex 

Bıldırcınkılavuz 

u 

II NT Yazın üreme 

59 Rallus aquaticus Sukılavuzu III LC Yerli 

60 Porzana parva 

Bataklık 

Sutavuğu 


61 Porzana pusilla Küçük Sutavuğu II LC Yaz göçmeni 

62 Gallinula chloropus Saz Tavuğu III LC Yerli 

63 Fulica atra 

Gruiformes /Gruidae 

Sakarmeke III LC Yerli 

64 Grus grus Turna II LC Yaz göçmeni 

65 Grus virgo Telli turna II LC Yaz göçmeni 

22

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

66 

Gruiformes /Otididae 

Otis tarda Toy II VU A3c Yaz göçmeni 

67 Tetrax tetrax 

Charadriiformes/Haematopodi 

dae 

Mezgeldek II NT Yaz göçmeni 

68 Haematopus ostralegus 

Charadriiformes/Recurvirostri 

dae 

Poyraz kuşu III LC Yaz göçmeni 

69 Recurvirostra avosetta Kılıçgaga II LC Yaz göçmeni 

70 Himantopus himantopus 

Charadriiformes/Burhinidae 

Uzunbacak II LC Yaz göçmeni 

71 Burhinus oedicnemus 

Charadriiformes/Glareolidae 

Kocagöz II LC Yaz göçmeni 

72 Glareola pratincola 

Bataklık 


kırlangıcı 

73 Glareola nordmanni 

Charadriiformes/Charadriidae 

Kara Kanatlı 

Bataklıkkırlangı 

cı 

II NT Yaz göçmeni 

74 Charadrius alexandrinus Akça cılıbıt II LC Yaz göçmeni 

75 Charadrius dubius 

Halkalı Küçük 

Cılıbıt 

II LC Yazın üreme 

76 Pluvialis squatarola 

Gümüş 

III LC Yaz göçmeni 

Yağmurcun 

77 Charadrius morinellus Dağ Cılıbıtı II LC Yaz göçmeni 

78 Charadrius asiaticus Doğu Cılıbıtı III LC Yaz göçmeni 

79 Pluvialis apricaria 

Altın 


Yağmurcun 

80 Vanellus vanellus 

Charadriiformes/Scolopacidae 

Kızkuşu III LC Yaz göçmeni 

81 Clidris ferruginea Kızıl Kumkuşu II LC Yaz göçmeni 

82 Limicola falcinellus 

Sürmeli 

Kumkuşu 


83 Calidris temminckii 

Sarı Bacaklı 

Kumkuşu 


84 Calidris minuta 

Küçük 

Kumkuşu 


85 Tringa glareola 

Orman 

Düdükçünü 


86 Tringa ochropus Yeşil Düdükçün II LC Yaz göçmeni 

87 Actitis hypoleucos 

Dere 

III LC Yazın üreme 


88 Xenus cinereus Sarıbacak III LC Yaz göçmeni 

89 Tringa totanus Kızılbacak III LC Yaz göçmeni 

23

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

90 Tringa erythropus Kara Kızılbacak III LC Yaz göçmeni 

91 Tringa nebularia Yeşilbacak III LC Yaz göçmeni 

92 Tringa stagnatilis 

Bataklık 



93 Limosa limosa Çamurçulluğu III NT Yaz göçmeni 

94 Numenius arquata Kervançulluğu III LC Yaz göçmeni 

95 Numenius phaeopus 

Sürmeli 

Kervançulluğu 


96 Scolopax rusticola Çulluk III LC Kış göçmeni 

97 Gallinago media 

Büyük 

Suçulluğu 

II NT Yaz göçmeni 

98 Gallinago gallinago Suçulluğu III LC Yaz göçmeni 

99 Lymnocryptes minimus 

Küçük 


Suçulluğu 

100 Philomachus pugnax 

Charadriiformes/Laridae 

Döğüşkenkuş III LC Yaz göçmeni 

101 Larus ridibundus Karabaş Martı III LC Yaz göçmeni 

102 Larus genei 

İnce Gagalı 


Martı 

103 Larus cachinnans 

Charadriiformes/Sternidae 

Gümüş Martı III LC Yerli 

104 Sterna nilotica Gülen Sumru III LC Yaz göçmeni 

105 Chlidonias leucopterus 

Ak kanatlı 


Sumru 

106 Chlidonias hybrida 

Columbiiformes/Columbidae 

Bıyıklı Sumru III LC Yaz göçmeni 

107 Columba livia Kaya güvercini III LC Yerli 

108 Columba oenas Gökçe Güvercin III LC Yerli 

109 Columba palumbus Tahtalı III LC Yaz göçmeni 

110 Streptopelia turtur 

Cuculiformes/Cuculidae 

Üveyik III LC Yazın üreme 

111 Cuculus canorus 

Strigiformes/Strigidae 

Guguk III LC Yazın üreme 

112 Athene noctua Kukumav II LC Yerli 

113 Strix aluco Alaca Baykuş II LC Yerli 

114 Asio flammeus Kır Baykuşu II LC Yaz göçmeni 

115 Asio otus 

Caprimulgiformes/ 

Caprimulgidae 

Kulaklı Orman 

Baykuşu 


116 Caprimulgus europaeus 

Apodiformes/Apodidae 

Çobanaldatan II LC Yazın üreme 

117 Apus apus Ebabil III LC Yazın üreme 

118 Apus melba Ak karınlı II LC Yaz göçmeni 

24

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

ebabil 

Coraciiformes/Upupidae 

119 Upupa epops 

Coraciiformes/Alcedinidae 

İbibik II LC Yazın üreme 

120 Alcedo atthis 

Coraciiformes/Meropidae 

Yalıçapkını II LC Kış göçmeni 

121 Merops apiaster 

Coraciiformes/Coraciidae 

Arıkuşu II LC Yaz göçmeni 

122 Coracias garrulus 

Piciformes/Picidae 

Gökkuzgun II NT Yaz göçmeni 

123 Jynx torquilla Boyunçeviren II LC Yaz göçmeni 

124 Dryocopus martius Kara Ağaçkakan II LC Yerli 

125 Picus viridis Yeşil ağaçkakan II LC Yerli 

126 Dendrocopos syriacus 

Alaca 

Ağaçkakan 

II LC Yerli 

127 Dendrocopos medius 

Ortanca 

ağaçkakan 

II LC Yerli 

128 Dendrocopos major 

Orman Alaca 

Ağaçkakanı 

II LC Yerli 

129 Dendrocopos leucotos 

Aksırtlı 

Ağaçkakan 

II LC Yerli 

130 Dendrocopos minor 

Passeriformes/Alaudidae 

Küçük 

ağaçkakan 

II LC Yerli 

131 Alauda arvensis Tarlakuşu III LC Yazın üreme 

132 Galerida cristata Tepeli toygar III LC Yerli 

133 Lullula arborea Orman Toygarı III LC Yazın üreme 

134 Calandrella brachydactyla Bozkır toygarı II LC Yazın üreme 

135 Calandrella rufescens Çorak toygarı II LC Yaz göçmeni 

136 Melanocorypha calandra 

Boğmaklı 

toygar 


137 Eremophila alpestris 

Passeriformes/Hirundinidae 

Kulaklı Toygar II LC Yerli 

138 Hirundo rustica Kır kırlangıcı II LC Yazın üreme 

139 Riparia riparia Kum kırlangıcı II LC Yazın üreme 

140 Delichon urbicum Ev Kırlangıcı II LC Yazın üreme 

141 Ptyonoprogne rupestris 

Passeriformes/Motacillidae 

Kaya Kırlangıcı II LC Yerli 

142 Anthus campestris Kır İncirkuşu II LC Yazın üreme 

143 Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu II LC Yerli 

144 Anthus pratensis Çayır İncirkuşu II LC Yaz göçmeni 

145 Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu II LC Yerli 

146 Anthus cervinus 

Kızıl Gerdanlı 

İncirkuşu 


25

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

147 Motacilla flava 

Sarı 

kuyruksallayan 


148 Motacilla alba 

Ak 

kuyruksallayan 

II LC Yerli 

149 Motacilla cinerea 

Passeriformes/Cinclidae 

Dağ 

Kuyruksallayanı 


150 Cinclus cinclus 

Passeriformes/Troglodytidae 

Derekuşu II LC Yerli 

151 Troglodytes troglodytes 

Passeriformes/Prunellidae 

Çıtkuşu II LC Yerli 

152 Prunella modularis Dağ bülbülü II LC Yerli 

153 Prunella collaris 

Büyük 

Dağbülbülü 

II LC Yerli 

154 Prunella ocularis 

Passeriformes/Turdidae 

Sürmeli 

Dağbülbülü 

II LC Yerli 

155 Erithacus rubecula Kızılgerdan II LC Yerli 

156 Luscinia megarhynchos Bülbül II LC Yazın üreme 

157 Luscinia svecica Buğdaycıl II LC Yerli 

158 Irania gutturalis Taş Bülbülü II LC Yazın üreme 

159 Phoenicurus ochruros 

Kara 

kızılkuyruk 


160 Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk II LC Yazın üreme 

161 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan II LC Yazın üreme 

162 Oenanthe isabellina 

Boz 

kuyrukkakan 


163 Oenanthe hispanica 

Kara Kulaklı 

Kuyrukkakan 


164 Oenanthe pleschanka 

Alaca 

Kuyrukkakan 


165 Oenanthe finschii 

Ak Sırtlı 

Kuyrukkakan 


166 Saxicola rubetra Çayır taşkuşu II LC Yazın üreme 

167 Saxicola torquata Taşkuşu II LC Yazın üreme 

168 Monticola solitarius Gökardıç II LC Yazın üreme 

169 Monticola saxatilis Taşkızılı II LC Yazın üreme 

170 Turdus philomelos Öter Ardıç III LC Yerli 

171 Turdus iliacus Kızıl Ardıç III LC Kış göçmeni 

172 Turdus viscivorus Ökse Ardıcı III LC Yerli 

173 Turdus merula Karatavuk III LC Yerli 

174 Turdus torquatus 

Passeriformes/Sylviidae 

Boğmaklı Ardıç II LC Yazın üreme 

175 Hippolais pallida Ak Mukallit II LC Yazın üreme 

26

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

176 Sylvia atricapilla 

Karabaşlı 

Ötleğen 


177 Sylvia hortensis 

Ak Gözlü 

Ötleğen 


178 Sylvia communis 

Ak Gerdanlı 

Ötleğen 

Küçük Ak 


179 Sylvia curruca 

Gerdanlı 

Ötleğen 


180 Acrocephalus schoenobaenus 

Kındıra 

Kamışçını 


181 Acrocephalus scirpaceus Saz Bülbülü II LC Yaz göçmeni 

182 Acrocephalus palustris Çalı Kamışçını II LC Yazın üreme 

183 Acrocephalus arundinaceus 

Büyük 

Kamışçın 


184 Locustella naevia 

Çekirge 

Kamışçını 


185 Locustella fluviatilis Ağaç Kamışçını II LC Yaz göçmeni 

186 Cettia cetti Kamış Bülbülü II LC Yazın üreme 

187 Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü II LC Yaz göçmeni 

188 Phylloscopus sibilatrix 

Orman 

Söğütbülbülü 


189 Phylloscopus collybita Çıvgın II LC Yaz göçmeni 

190 Phylloscopus lorenzii Kafkas Çıvgını II LC Yazın üreme 

Phylloscopus (trochiloides) 

191 

nitidus 

Parlak yeşil 

Söğütbülbülü 


192 Regulus regulus Çalıkuşu II LC Yerli 

193 Regulus ignicapilla 

Passeriformes/Muscicapidae 

Sürmeli 

Çalıkuşu 

II LC Yerli 

194 Muscicapa striata 

Benekli 

Sinekkapan 


195 Ficedula parva 

Küçük 

Sinekkapan 


196 Ficedula hypoleuca 

Kara 

Sinekkapan 


197 Ficedula albicollis 

Halkalı 

Sinekkapan 


198 Ficedula semitorquata 

Passeriformes/Aegithalidae 

Alaca 

Sinekkapan 


199 Aegithalos caudatus 

Passeriformes/Remizidae 

Uzun Kuyruklu 

Baştankara 

III LC Yerli 

200 Remiz pendulinus Çulhakuşu III LC Yaz göçmeni 

27

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

Passeriformes/Paridae 

201 Parus ater 

Çam 

Baştankarası 

II LC Yerli 

202 Parus caeruleus 

Mavi 

Baştankara 

II LC Yerli 

203 Parus major 

Büyük 

Baştankara 

II LC Yerli 

204 Parus palustris 

Kayın 

Baştankarası 

II LC Yerli 

205 Parus lugubris 

Passeriformes/Sittidae 

Ak Yanaklı 

Baştankara 

Anadolu 

II LC Yerli 

206 Sitta krueperi 

(Küçük) 

Sıvacıkuşu 

II LC Yerli 

207 Sitta europaea Sıvacıkuşu II LC Yerli 

208 Sitta neumayer 

Passeriformes/ 

Tichodramadidae 

Kaya 

Sıvacıkuşu 

II LC Yerli 

209 Tichodroma muraria 

Passeriformes/Certhiidae 

Duvar 

Tırmaşıkkuşu 

III LC Yerli 

210 Certhia familiaris 

Passeriformes/Oriolidae 

Orman 

Tırmaşıkkuşu 

II LC Yerli 

211 Oriolus oriolus 

Passeriformes/Laniidae 

Sarıasma II LC Yazın üreme 

212 Lanius collurio 

Kızılsırtlı 

örümcekkuşu 


213 Lanius senator 

Kızıl Başlı 

Örümcekkuşu 


214 Lanius minor 

Passeriformes/Corvidae 

Karaalınlı 

örümcekkuşu 


215 Pica pica Saksağan - LC Yerli 

216 Garrulus glandarius Alakarga - LC Yerli 

217 Corvus monedula Küçük karga - LC Yerli 

218 Corvus frugilegus Ekin kargası - LC Yerli 

219 Corvus corone cornix Leş kargası - LC Yerli 

220 Corvus corax Kuzgun III LC Yerli 

221 Pyrrhocorax pyrrhocorax 

Kırmızı Gagalı 

Dağ Kargası 

II LC Yerli 

222 Pyrrhocorax graculus Sarı Gagalı Dağ II LC Yerli 

28

N 

o 

Bilimsel Adı 


Tür 

Türkçe Adı 


Bern IUCN 

Göçmenlik 

Durumu 

Kargası 

Passeriformes/Sturnidae 

223 Sturnus vulgaris Sığırcık - LC Yerli 

224 Sturnus roseus 

Passeriformes/Passeridae 

Alasığırcık II LC Yazın üreme 

225 Passer domesticus Serçe - LC Yerli 

226 Passer montanus Ağaç serçesi III LC Yerli 

227 Petronia petronia Kaya Serçesi III LC Yerli 

228 Montifringilla nivalis 

Passeriformes/Fringillidae 

Kar Serçesi III LC Yerli 

229 Fringilla coelebs İspinoz III LC Yerli 

230 Fringilla montifringilla Dağ İspinozu III LC Kış göçmeni 

231 Carduelis cannabina Ketenkuşu II LC Yerli 

232 Carduelis flavirostris 

Sarıgagalı 

Ketenkuşu 

II LC Yerli 

233 Carduelis carduelis Saka II LC Yerli 

234 Carduelis chloris Florya II LC Yerli 

235 Carduelis spinus Karabaşlı İskete II LC Kış göçmeni 

236 Serinus serinus Küçük İskete II LC Yazın üreme 

237 Serinus pusillus Kara İskete II LC Yerli 

238 Pyrrhula pyrrhula Şakrakkuşu III LC Yerli 

239 Coccothraustes coccothraustes Kocabaş II LC Kış göçmeni 

240 Carpodacus erythrinus Çütre II LC Yazın üreme 

241 Loxia curvirostra Çaprazgaga II LC Yerli 

242 Rhodopechys sanguinea 

Passeriformes/Emberizidae 

Alamecek III LC Yerli 

243 Emberiza hortulana Kirazkuşu III LC Yazın üreme 

244 Emberiza melanocephala Kara başlı çinte II LC Yazın üreme 

245 Miliaria calandra Tarla kirazkuşu III LC Yazın üreme 

246 Emberiza cia Kaya Kirazkuşu II LC Yazın üreme 

3.5. Memeli hayvanlar 

Çalışma alanında Eulipotyphla (Kirpiler ve Sivriburunlu fareler; 9), Chiroptera (Yarasalar; 

19), Lagomorpha (Tavşanlar; 1), Rodentia (Kemirgenler; 14), Carnivora (Yırtıcılar; 7) ve 

Cetartiodactyla (Çift toynaklılar; 3) olmak üzere altı takıma ait memeli türleri saptanmıştır 

(Şekil 3.5.1 ve Şekil 3.5.2). Tür sayısı bakımından en zengin takım olan Chiroptera takımı 

yarasa türlerini içermektedir ve bölgede 19 türle temsil edilmektedir. Bunu izleyen Rodentia 

takımı ise kemirgen türlerini içermektedir ve alanda 14 türü saptanmıştır (Şekil 3.5.3). 

Alandaki toplam 53 memeli türü Tablo 3.5.1’de koruma statüleri ile birlikte verilmiştir. 

29

Buna göre toplam 5 memeli türü tehlike kategorisine sahiptir; 2 yarasa türü ile 1 kemirici 

türü NT ve 2 yarasa türü VU. Alanda yaptığımız çalışmalarda hattın yakınlarında veya 

hattan doğrudan etkilenecek önemi daha önceden bilinen ve yoğun populasyon barındıran 

önemli bir yarasa mağrasına rastlanmamıştır. Nakil hattı gerek inşaat gerekse işletme 

aşamasında burada bahsedilen memeli hayvan türlerinin beslenme, yuvalanma ve hareket 

alanını kısıtlayıcı uygulamalar içermemektedir. 

Şekil 3.5.1 SOME civarında inceleme yapılan biotop ve içinde meyve çekirdekleri bulunan 

tipik bir karnivor memeli (Tilki) dışkısı 

Şekil 3.5.2 Artvin’den Güney istikametine doğru hattın geçtiği biyotop iğne yapraklı orman 

vejetasyonundan Çimenli köyü civarında daha seyrek karışık meşe-çalı vejetasyonuna doğru 

değişmektedir (solda), incelemeler sırasında araba çarpması sonucu ölmüş olan bir Çakal 

(Canis aureus) alanın biyolojik çeşitliliğini yansıtmaktadır (sağda) 

30

Şekil 3.5.3 12. SOME civarında incelenen biyotoptaki küçük derecikler ve bu alandaki 

fauna elemanlarına (Orman faresi) ait yuva girişi 


saptanan Memeli hayvan türleri ve koruma statüleri 


Eulipotyphla/ 

Erinaceidae 

Erinaceus concolor 

Kirpi 

Eulipotyphla/ Soricidae Sorex volnuchini 

Sivriburunlu fare 

Alandaki ormanlık 

alanlar ve dere kenarları 

başta olmak üzere her 

yerde 

Orman ve orman içi 

açıklıklarda, dere 


Bern IUCN 

- LC 

Ek- III LC 

Sorex satunini 

kenarlarında 

Orman ve orman içi 

açıklıklarda, dere 

kenarlarında 

Sorex raddei Sulak yerlerde - LC 

Neomys teres 

Orman ve orman içi Ek- III LC 

Sivriburunlu su faresi açıklıklarda, dere 

kenarlarında 

Crocidura suaveolens Orman ve orman içi Ek- II LC 

Sivriburunlu bahçe faresi açıklıklarda, dere 

kenarlarında 

Crocidura leucodon Orman ve orman içi Ek- III LC 

Sivriburunlu bahçe faresi açıklıklarda, dere 

kenarlarında 

Eulipotyphla/ Talpidae Talpa caucasicas Orman içi nemli ve - LC 

Kafkas Köstebeği 

Talpa levantis 

Akdeniz köstebeği 

toprak örtüsü uygun 

alanlarda 

Chiroptera/ 

Rhinolophus 

Ormanlık alanlarda dere Ek- II LC 

Rhinolophidae 

ferrumequinum 

yataklarında uçar 

31


Chiroptera/ 

Vespertilionidae 

Büyük nalburunlu yarasa etraftaki mağaralarda ve 

terkedilmiş metruk 

Rhinolophus hipposideros 

Küçük nalburunlu yarasa 

Rhinolophus euryale 

Akdeniz nalburunlu 

yarasası 

Rhinolophus mehelyi 

Mehelyi’nin nalburunlu 

yarasası 

Rhinolophus blasii 

Blasius nalburunlu 

yarasası 

Myotis myotis 

Farekulaklı Büyük yarasa 

Myotis blythii 

Fare Kulaklı Küçük 

Yarasa 

Myotis emarginatus 

Kirpikli yarasa 

Myotis mystacinus 

Bıyıklı yarasa 

Myotis capaccinii 

Uzunayaklı yarasa 

Myotis daubentonii 

Su yarasası 

Nyctalus leisleri 

Ağaç yarasası 

Nyctalus noctula 

Akşamcı yarasa 

yerlerde yuvalanır 

Ormanlık alanlarda dere 


etraftaki mağaralarda ve 

terkedilmiş metruk 




etraftaki mağaralara ve 

kaya yarıklarına 

yuvalanır 



etraftaki mağaralara ve 

kaya yarıklarına 

yuvalanır 



mağaralara yuvalanır 


yataklarında uçar, yazın 

terk edilmiş metruk 

yerler kışın ise 

mağaralara yuvalanır 

Etraftaki mağaralarda 

ve terk edilmiş metruk 


Yuvalanma alanı 

mağara ve metruk 

yerlerdir 

Yerleşke ve metruk 

yerlerde yuvalanır nemi 

daha çok sever 

Suya yakın mağara ve 

metruk binalarda 

yuvalanır 

Suya yakın mağara ve 

metruk binalarda 

yuvalanır 

Yuvalanmak için 

ağaçlara ve ahşap 

binaları tercih eder 

Yuvalanmak için 

ağaçlara ve ahşap 


Bern IUCN 

Ek- II LC 

Ek- II NT 

Ek- II VU 

A4c 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

Ek- II VU 

A4bce 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

32


Eptesicus serotinus 

Geniş kanatlı yarasa 

Pipistrellus savii 

Savi’nin cüce yarasası 

Pipistrellus pipistrellus 

Cüce yarasa 

Pipistrellus mediterraneus 

Güney cüce yarasa 

Barbastella barbastellus 

Basık burunlu yarasa 

Miniopterus schreibersi 

Uzun kanatlı yarasa 

Lagomorpha/ Leporidae Lepus europaeus 

Yabani tavşan 

Rodentia/ 

Sciurus anomalus 

Sciuridae 

Anadolu sincabı 

Sciurus vulgaris 

Avrupa sincabı 

Rodentia/ 

Cricetidae 

Rodentia/ 

Muridae 

Microtus subterraneus 

Yaygın orman tarla faresi 

Microtus 

rossiaemeridionalis 

(Microtus levis) 

Çayır tarla faresi 

Prometheomys 

schaposchnikowi 

Köstebeğimsi tarla faresi 

Rattus rattus 

Çatı sıçanı 

Rattus norvegicus 

Göçmen sıçan 

Apodemus mystacinus 

Orman kayalık faresi 

Apodemus flavicollis 

Sarı göğüslü Orman 

Faresi 

Apodemus uralensis 

Küçük orman faresi 

binaları tercih eder 

Yerleşkelerde ahşap 

binalar vb yerlere 

yuvalanır 

Kısmen kayalık 

alanlarda mağara ve 

binalara yuvalanır 

Hat civarındaki evlerin 

çatı yarıkları içine 

yuvalanır 

Hat civarındaki evlerin 

çatı yarıkları içine 

yuvalanır 

Nadir bir tür olup, ağaç 

ve mağaralara yuvalanır 

Orman içi açıklar 

civarında mağara ve 

binalara yuvalanır 

Orman içinde veya 

açıklıklarda bulunur 

Orman içinde ve meyve 

bahçelerinde bulunur 

Ormanlık alanlarda; 

bölgeye sonradan girmiş 

bir tür 

Orman içi bol otlu dere 

kenarlarında yayılır 

Orman içi ve arası bol 

otlu suya yakın 

çayırlıklarda bulunur 


Bern IUCN 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

Ek- III LC 

Ek- II LC 

Ek- II NT 

Ek- II NT 

Ek- III LC 

Ek- II LC 

- LC 

- LC 

Yüksek dağ stepleri - NT 

Yerleşkelerde ve dere 

yataklarında 

Kıyıya yakın 

yerleşkelerde 

Orman içinde ve 

özellikle kayalık arazide 

Orman içinde yayılış 

yapar 

Orman içinde ve daha 

yüksek rakımlarda 

- LC 

- LC 

- LC 

- LC 

- LC 

33


Rodentia/ 

Gliridae 

Carnivora/ 

Mustelidae 

Carnivora/ 

Canidae 

Carnivora/ 

Ursidae 

Mus macedonicus 

Ev Faresi 

Dryomys nitedula 

Hasancık - Bahçe uyuru 

Glis glis 

Yediuyur 

Muscardinus avellanarius 

Fındık faresi 

Mustela nivalis 

Gelincik 

Martes foina 

Kaya sansarı 

Meles meles 

Porsuk 

Vulpes vulpes 

Tilki 

Canis aureus 

Çakal 

Canis lupus 

Kurt 

Ursus arctos 

Ayı 

Carnivora/ Felidae Lynx lynx 

Vaşak 

Cetartiodactyla/ Sus scrofa 

Suidae 

Domuz 

Cetartiodactyla/ Capreolus capreolus 

Cervidae 

Karaca 

Rupicapra rupicapra 

Çengel Boynuzlu dağ 

keçisi 

yayılış yapar 

Yerleşkeler ve çalılık 

nemli yerlerde bulunur 

Özellikle meyve 

bahçelerine ve orman 

içi meyvelere yakın 

bulunur-Kış uykusuna 

yatar 


fındıklıklara yakın 

bulunur-Kış uykusuna 

yatar 


meyveliklere, 

fındıklıklara yakın 

bulunur, fındık 

ağaçlarına yuva yapar 

ve kış uykuna yatar 

Orman içi kayalık ve 

dere yataklarında ve 

yerleşke civarında 











Orman içinde ve hatta 

boyunca çok nadir, 

rastlantısal 

Orman içi ve özelikle 

tenha dere yatakları 

Orman içinde ve tenha 

yerlerde 

Çalışma hattının Borçka 

kesimlerinde rastlantısal 

olarak, çok nadir 


Bern IUCN 

- LC 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

- LC 

- LC 

Ek- II LC 

Ek- II LC 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

Ek- III LC 

Ek- II LC 

34

4. ENERJİ NAKİL HATLARININ ÇEVRESEL ETKİLERİ 

4.1. Elektromanyetik Alanlar ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

Enerji nakil hatlarının yaydıkları elektromanyetik radyasyonla çevre ve insan sağlığı üzerine 

olumsuz etkiler yaptığına dair çok sayıda çalışma vardır. 2 Tesla’nın (T) üzerinde 

elektromanyetik alana maruz kalan kişilerde baş dönmesi, bulantı, tat alma bozukluğu ve 

gözde ışık parlamaları gibi etkiler ortaya çıkmaktadır. Akut etkiler ise 8T seviyelerinde 

görülmektedir. 380 kV’lik hatlarda bu şekilde yüksek değerlere ulaşmak ve akut etkileri 

görme olanağı yoktur. Daha çok dikkat edilmesi gereken süreç içerisinde ortaya çıkma 

olasılığı bulunan kronik etkilerdir. Bu etkilerin hangi biyolojik mekanizma ile özellikle 

çocukluk lösemisine yol açtığı tam olarak bilinmemektedir. 

Elektromanyetik alan (EMA) ölçümlerinde Tesla (T) veya Gaus (G) birimleri 

kullanılmaktadır; 

1T= 10 4 Gaus (G), 

1G= 10 3 miligaus (mG) 

1T= 10 3 miliTesla (mT) 

1T= 10 6 mikrotesla (µT) 

Uluslararası non-iyonize radyasyondan korunma komisyonun koyduğu sınırlara göre 

mesleği gereği EMA’ya maruz kalan kişilerin bir iş gününde üst değer 2T’yı geçmeyecek 

şekilde ortalama limit değeri 200 mT’yı aşmaması gerektiği belirtilmiştir. Genel halk sağlığı 

bakımından ise sürekli maruz kalınabilecek sınır değer 40 mT olarak verilmiştir. WHO’nun 

verdiği 24 saatlik sınır değer 1000 miligaus (100 mT) dır. 

Elektromanyetik radyasyon doğal olarak yerküre tarafından da üretilir. Yerkürenin kendi 

ürettiği elektromanyetik alan 0.035 - 0.07 mT arasında kalmaktadır ve bu alanları kullanarak 

bazı hayvanlar özellikle göç zamanlarında yön bulmaktadır. 

Umurkan (1997)’a göre 380 kV nakil hatlarında hattın sağından ve solundan 30 mt uzaklıkta 

EM alan değeri 2 miligaus’a (0,0002 mT) düşmektedir. Hattın 20 mt’lik koridoru içinde bu 

değerler 16 miligaus’a (0,0016 mT) kadar çıkmaktadır. Verilen bu değerler 40 mT’lık 

standart değerin çok altındadır. 

35

Enerji nakil hatlarına yakın olmayan evlerde kaydedilen elektromanyetik alan değeri 0.2 

µT’ya (0,0002 mT) kadar çıkmaktadır. Elektromanyetik alandan uzaklaştıkça etki azalmakta 

40 mt uzaklıkta maksimum değerin 20 katı azalmaktadır. Ayrıca nakil hatlarına 50 – 100 mt 

kadar mesafelerde EM etkisi doğal sınırlar içine girmektedir. 

Bununla birlikte çok düşük değerlerin bile önemi zararlı etkileri olduğuna dair çalışmalar 

bulunmaktadır. Ahlbom and Feychting (2003) de yaptığı çalışmada 0.4 µT üzerindeki 

elektromanyetik alanın çocuklardaki lösemide iki katına varan artışa neden olduğunu ortaya 

koymuştur. 2007 İngiltere sağlığı koruma ajansı 132 kV ve üzeri yerüstü ve yer altı 

kablolarının meskenlerin % 43’ünün 0.4 µT üzerinde elektromanyetik alana maruz 

kalmasına neden olduğunu rapor etmiştir. 

Draper et al (2005), İngiltere ve Galler’de çocukluğundan beri elektrik hatlarına yakın 

yaşayan insanlar üzerinde yaptığı çalışma elektromanyetik alan oluşturan nakil hatlarına 0 – 

200 mt mesafede lösemi relatif risk faktörünü 1.69, 200 – 600 mt aralığında ise 1.23 olarak 

saptamıştır. Aynı şekilde bu hatlara 0 - 200 mt mesafede yaşayan çocuklarda çocukluk 

löseminin yıllık insidansının İngiltere ve Gallere’deki her 42 milyonda 0.69 olduğunu, bu 

oranın 200 ile 600 mt aralığında ise 0.23 olduğunu bildirmiştir. Yine aynı çalışmada hattan 

60 mt uzaklıkla EMA’nın 0.4 µT’nın altına düştüğü de bildirilmiştir. 

Bu nedenle 380 kV’lik havai hatların oluşturduğu EM alan değeri uluslar arası standartların 

altında kalmakla birlikte yukarıda verilen çalışmalar dikkate alınarak hattın her iki yönünden 

en az 30’ar mt’lik mesafeleri güvenlik sınırı olarak tanımlamak ve bu alan içinde uzun süre 

kalınmasının sağlık sorunlarına yol açabileceğini vurgulamak ve bu yönde halkı 

bilgilendirmek gerekir. 

Ayrıca enerji nakil hatlarının Aerosol kirleticileri kendine çektiği, bu nedenle hatta yakın 

yaşayanların bu kirleticilere daha fazla maruz kaldıkları yönünde de yayınlar bulunmaktadır. 

Bu yayınlarda vücut yüzeyinde birikmekten çok özellikle solunum yoluyla daha fazla bir 

maruziyetin olduğu vurgulanmaktadır (Fews et al 1999ab). 

4.2. Ekosistem tahribatı 

Enerji nakil hatlarnın oluşturduğu EMA’nın insan sağlığı ile ilgili öneminden başka 

hayvanlar ve ekosistmeler üzerine benzer şekilde etkileri bulunmaktadır. Ancak ülkemize 

doğal olarak bulunan hayvanlar genelde hareketlidir ve özellikle enerji nakil hatlarının altına 

36

yerleşme veya buralarda yaşama eğiliminde değildir. Ayrıca habitat bütünlüğü içinde enerji 

nakil hatlarının oluşturduğu EMA’dan genel populasyonun çok az bir kısmının etkileneceği 

söylenebilir. Bunun dışında özellikle dağlık alanlardaki eğimli arazilerden geçirilen hatların 

gerek direk dikim alanlarında gerekse hat boyundaki ağaçların kesilmesi ile erozyona ve 

ciddi toprak kaybına yol açması olanaklıdır. 

Planlanan nakil hattının şu an ki güzergahı Posof sırtlarındaki relikt ormandan geçirilmesi ve 

bu alanın yaban hayatı koruma sahası olması önemli sorun teşkil etmektedir. Ayrıca yine 

Posof’un kuzeyindeki Eminbey köyü civarındaki bataklık alana da hattın yakın geçirilmesi 

planlanmıştır. Yaptığımız gözlemlerde alanın su kuşları tarafından yoğun olarak 

kullanıldığı, alanın kısmen sağzlık olduğu saptanmıştır. Gerek yangına neden olabilmesi 

gerekse yabanıl faunaya zarar veröe olasılığı göz önüne alınarak hat bu alandan daha kuzey 

kaydırılmalıdır 

4.3. Fauna üzerine etkileri 

Enerji nakil hatlarıyla ilgili diğer bir ekolojik sorun özellikle orman içi geçişlerde habitat 

fragmentasyonu ve ekoton alanı oluşturarak alandaki biyoçeşitliliği zaman içinde 

değiştirmesidir. Buna yol açtan uygulana nakil hattının geçeği güzergahtaki ormanın 

traşlanarak kesilmesidir. 

Doğal olarak iki farklı ekosistemin ve sahip olduğu kommunitenin geçiş ve temas zonlarına 

Ekoton (Ecotone) denir. Ekotonlar orman sınırlarında doğal olarak oluşmuş ekolojik 

yapılardır. Enerji nakil hattı örneğinde olduğu gibi doğal olmayan habitat fragmentasyonları 

sonucuda ekotonlar oluşabilir, bu alanlarda oluşan kenarlar bazı türlere avantaj sağlarken 

bazı türlere de dez avantaj sağlar. Örneğin; ABD’de yangınlar sonucu oluşan orman 

kenarları, doğal olarak orman kenarlarında yuvalanan bazı ötücü kuşların sayısının 

azalmasına neden olmuştur; Kuluçka paraziti olan Kahverengibaşlı sığır kuşu bu ötücü 

kuşların yuvasına yumurta bırakır. Daha fazla kenar oluşumu ilk başta ötücü kuş 

populasyonunu arttırmıştır. Ancak sonra kuluçka paraziti kuşun daha fazla populasyon 

yapmasına neden olmuş ve sonuçta ötücü kuşların populasyonunu azaltmıştır. Ekotonlarda 

iki farklı ekosistemin temas noktasında farklı komunitelerin bir birlerini etkileme şekline 

Kenar etkisi (Edge effect) denir. Orman alanlarından geçen ve altı traşlanan Enerji nakil 

37

hatalarının oluşturduğu ekotonlarda uzun vadede bazı değişikliklerin (fauna elemanlarının 

ve bolluk durumunun değişmesi) ortaya çıkması söz konusu olabilir. 

Bunun dışında açılan hattın altında açılan şeritte gerekli bakım yapılmazsa oluşacak erozyon 

faunayı oluşturan türlerin temel yuvalanma alanı olan toprak kaybına yol açacak ve türlerin 

populasyonuna zarar verebilecektir. 

5. MERKEZ AV KOMİSYONU (MAK) KARARLARI BAKIMINDAN 

DEĞERLENDİRME 

Çevre ve Orman Bakanlığı Merkez Av Komisyonu (MAK) kararı her yıl yayınlanır. MAK 

kararı avcılığına izin verilen kuş ve memeli hayvanların listesini ve kotalarını, avlakları ve 

korunan hayvanları belirtir. 2009 – 2010 Av dönemi MAK kararları 1 Haziran 2009 tarihli 

ve 27245 sayılı Resmi gazetede yayınlanmıştır. 

MAK’ta oluşturulan Ek Liste 1, 2 ve 3; 

Ek Liste 1: ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞINCA KORUMA ALTINA ALINAN 

YABAN HAYVANLARI 

Ek Liste 2: MERKEZ AV KOMİSYONUNCA KORUMA ALTINA ALINAN AV 

HAYVANLARI 

Ek Liste 3: MERKEZ AV KOMİSYONUNCA AVINA BELLİ EDİLEN SÜRELERDE 

İZİN VERİLEN AV HAYVANLARINI içine almaktadır. 

Bu listelerin hazırlanmasında Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler esas alınır ve 

temel alınan kriter Bern sözleşmesini ekleri ve IUCN tehdit kategorileridir. 

Borçka – Gürcistan sınırı çalışma alanı üzerinde yayılış gösteren türlerde MAK listelerinde 

bulunanlar ilgili tablolar üzerinde işaretlenmiştir ve raporun son kısmında yer almaktadır. 

Buna göre Ek Liste 1’de yer alan 28 memeli türü, 180 kuş türü ve 39 sürüngen türü olmak 

üzere alanda bulunan türlerden toplam 247 tür Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına 

alınan yaban hayvanlarındandır. Ek Liste 2’de yer alan 2 memeli ve 41 kuş türü Merkez Av 

Komisyonunca koruma altına alınan hayvan türleri arasındadır. Ek Liste 3’te yer alan 5 

memeli ve 21 kuş türü ise MAK tarafından avına belli sürelerde izin verilen türler 

arasındadır (Bkz. EKLER). 

Enerji nakil hattın geçtiği hat avlanma bölgesi olarak Doğu Karadeniz (Trabzon, Rize, 

Gümüşhane, Bayburt, Artvin, Samsun, Ordu, Giresun, Amasya, Tokat) ile Doğu Anadolu 

38

(Erzurum, Erzincan, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Tunceli, Van, Bingöl, Muş) bölgeleri 

avlanma bölgesi sınırları içerisinde yer almaktadır. (Tablo 5.1). Ancak bölgede avlaklardan 

çok avın yasak olduğu bölgeler bulunmaktadır. Aşağıda nakil hattına yakın kesimlerdeki 

avlanmanın yasak olduğu sahalar verilmiştir; 

ARTVİN: Merkez Av Komisyonunca 2009-2010 Av Döneminde Avın Yasaklandığı 

Sahalar: 

1- Ardanuç İlçesi; Kuzey Doğusu: Tütünlü Köyü, Kuzeyi: Yolüstü Köyü, Batısı: 

Ferhatlı Köyü, Güneyi: Ardanuç İlçe Merkezi. 

2- Borçka İlçesi (Camili Biyosfer Rezervi); (GEF-2 proje sahası olarak ayrılan Camili 

Orman İşletme Şefliğinin tamamı) Doğusu: Gürcistan sınırından başlayarak sırtı takiben 

Kayabaşı tepesi, Naçişgirev tepesi, Büyük Ömer Dağı, Alçakgeçit, Güzelyüz tepesi, 

Siyahkuş Tepesi, Yabani Lahana Tepe, Kırmızı Baş Tepesinden geçerek 3190 metre rakımlı 

Ziyaret Tepenin kuzeybatısındaki tepe, Batısı: Gürcistan sınırından başlayarak sırtı takiben 

2161 ve 2085 metre rakımlı tepelerinden nirengi noktalarından geçerek Kuvagibe Tepe, Yol 

Bakımevi, Yangın kulesi, Bakmarov tepe, Gennard tepe, Gildiziri tepe, 2274 ve 2318 metre 

rakımlı tepelerden geçerek, 2401 rakımlı tepe, Kuzeyi: Gürcistan, Güneyi: 2401 metre 

rakımlı tepeden başlayarak Verketil tepe, Bombalı tepe, Tuzlu tepe, Bayraklı Tepe, Geyikli 

sırtından Karçal Dağlarındaki 3286 metre rakımlı tepe, orta sivri tepeden geçerek, Ziyaret 

Tepenin kuzeybatısındaki tepe. 

3- Şavşat İlçesi (A); Doğusu: Ardahan il sınırı, Kuzeyi: Gürcistan Devlet sınırı, Batısı: 

Camili Biyosfer Rezerv alanı, Güneyi: Maden, Yağlı, Mısırlı, Erikli, Çağlıpınar, Ilıca köy 

hudutları. (B); Doğusu: Yaşarköy Köyü-Kayadibi Köyü, Kuzeyi: Tepeköy, Kayadibi 

Köyleri, Batısı: Tepeköy yolu, Köprükaya, Güneyi: Köprüyaka Köyü, Yaşar köyü. 

4- Artvin Merkez ve Yusufeli İlçesi; Kuzeydoğusu: Artvin-Ardanuç-Şavşat, Yusufeli 

Yol ayrımı (Varyant yolu başlangıcı), Güneyi: Yusufeli Taraklı Esenyaka Köyü sınırı 

(Başlangıcı Artvin Ardanuç, Yusufeli yol ayrımından, Yusufeli İlçesi Esenyaka Köyü 

sınırlarına kadar olan Çoruh nehri ve Şavşat deresinden sağlı-sollu olmak üzere 700 m. 

mesafe). 

Yaban Hayvanı Yerleştirildiği için Ava Yasaklanan Sahalar: 

Arhavi İlçesi; Kuzeyi: Pagol Dere, Doğusu: Arhavi Çayı, Güneyi: Armani Yolu, Batısı: 

Rize il sınırı. 

39

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Olarak Ayrıldığı İçin Avlanmanın Yasak Olduğu 

Sahalar: 

Artvin Yusufeli Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası; (16.10.2005 tarih ve 

25968 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan sınırları dahilinde avlanmak yasaktır.) 

ARDAHAN: Merkez Av Komisyonunca 2009-2010 Av Döneminde Avın Yasaklandığı 

Sahalar: 

1- Merkez İlçe; Doğusu: Ardahan-Kars İl yolu (Çamlıçatak, Taşlıdere, Döşeli, Köprücük, 

Hasköy Köylerini takiben Köprübaşı Köy Köprüsüne kadar devam eden İl yolu), Güneyi: 

Ardahan-Kars İl yolundan Köprübaşı, Çalabaş, Çobanlı Köylerine ulaşan stabilize yolu 

takiben Göle İlçe Sınırı, Kuzeyi: Ardahan Merkez İlçe sınırından Çamlıçatak Köyüne 

devam eden Devlet Yolu, Batısı: Ardahan İl Merkezinden Sugöze, Güzçimeni Köylerini 

takiben Göle İlçe Sınırında Tepeler Köy Yaylasına kadar devam eden Ardahan-Göle Devlet 

Yolu. 

2- Çıldır İlçesi; Doğusu: Çıldır İlçe Merkezinden Kenarbel Köyü, Öncül İl Yolu sapağını 

takiben Gürcistan Ülke Sınırına ulaşan İl Yolu hattı, Güneyi: Çıldır İlçe Merkezinden 

Meryem ve Eskibeyrehatun Köylerini takiben Ardahan Merkez İlçe sınırına birleşen Devlet 

Yolu, Batısı: Çıldır-Ardahan Devlet Yolunun Ardahan sınırından başlayan ve Hanak İlçe 

Sınırı boyunca devam eden sınır hattı (Sevimli Köyü, Binbaşak Köyü, Geyube Yaylası, 

Ağıllı Köy Yolu ayrımından Kestane Yaylasına kadar olan kısım), Kuzeyi: Gürcistan ülke 

sınırı. 

3- Damal İlçesi; Doğusu: Hanak İlçe sınırından başlayarak Damal İlçe Merkezi, Aşağı 

Gündeş, Yukarı Gündeş Seyitören Köylerini takiben Posof İlçe sınırına ulaşan Damal-Posof 

İl Yolu, Güneyi: Hanak İlçe sınırı, Batısı: Hanak İlçe sınırı, Kuzeyi: Posof İlçe sınırı. 

4- Göle İlçesi; Doğusu: Göle İlçe Merkezinden Okçu, Çayırbaşı, Tahtakıran İl Yolu ile bu 

yolun Göle –Ardahan Devlet Yoluna birleştiği yerden itibaren Yiğit Konağı Köyünü takiben 

Ardahan Merkez İlçe Sınırına uzanan yol güzergâhı, Güneyi: Göle-Kars İl Yolu (Okçu 

Köyünden itibaren Göle-Kars Sınırına uzanan İl Yolu güzergahı), Batısı: Kars İl Sınırı, 

Kuzeyi: Göle- Ardahan Devlet Yolunun Ardahan Merkez İlçe Sınırıyla kesiştiği yerden 

Kars İl Sınırına devam eden Göle-Ardahan sınır hattı. 

40

5- Hanak İlçesi; Doğusu: Ardahan Merkez İlçe sınırından başlayarak Çayağzı Köyü ve 

Hanak İlçe Merkezini takiben Damal İlçe Sınırına ulaşan Hanak-Damal İlçe Yolu, Güneyi: 

Ardahan Merkez İlçe Sınırı, Batısı: Artvin İl Sınırı, Kuzeyi: Damal ve Posof İlçe Sınırları. 

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Olarak Ayrıldığı İçin Avlanmanın Yasak Olduğu 

Sahalar: 

Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: (05.10.2006 tarih ve 26310 sayılı Resmi 

Gazete’de yayımlanan sınırları dâhilinde avlanmak yasaktır.) 

2009 – 2010 Av dönemi MAK kararına göre enerji hattının yapılacağı mülki hudutlara göre 

Artvin il genelinde tilki, Şavşat ilçesinde tavşan, sansar ve çakal koruma altına alınan av 

hayvanlarıdır. Ardahan ili sınırları içinde ise tilki, sansar ve çakal koruma altındadır. Tablo 

5.1’de üreme sezonu dışında avına izin verilen türler ve avlanılabilecek miktarları 

verilmiştir. Bu tabloda verilen çoğu tür çalışma alanında da yayılış gösteren türlerdir. 

Burada av hayvanı olarak listelenen türlerin dışında kalan türlerin avlanması yasaktır. 

Türlerin çoğu Bern sözleşmesi Ek’lerinde yer almaktadır. 

Tablo 5.1 Avlanmasının serbest olduğu illerde ve sahalarda av hayvanlarına göre avlanma 

limitleri 

KUŞLAR ADEDİ 

Bıldırcın 10 Adet 

Üveyik 8 Adet 

Karatavuk 3 Adet 

Güvercin (kaya güvercini) 6 Adet 

Çulluk (orman çulluğu) 4 Adet 

Saksağan 15 Adet 

Tahtalı, sakarmeke, yaban kazı (sakarca kazı) 3’er Adet 

Alakarga, Suçulluğu (bekasin) 1’er Adet 

Kınalı keklik, kum kekliği ve kaya kekliği 

Toplam 2 

Adet 

Kılkuyruk, yeşilbaş, bozördek, fiyu, kirik (çamurcun), macar ördeği, tepeli patka, karabaş patka, elmabaş patka, çıkrıkçın, 

kara ördek ve altıngöz (Toplam avlanma limiti içinde kara ördek, karabaş patka, altıngöz ve kılkuyruk sayısı 1 adetten 

fazla olamaz) 

Toplam 4 

Adet 

Küçük karga, ekinkargası, kara leşkargası ve leşkargası 

Toplam 15 

Adet 

Serçe ve Kızılsırtlı Örümcek Kuşu (Atmaca yakalamak amacıyla, Atmacacılık sertifikası sahibi kişiler tekrar doğaya Yılda Toplam 

canlı olarak bırakmak kaydıyla yakalayabilir.) 

MEMELİLER 

4 Adet 

Yabani tavşan, 1’er Adet 

Adatavşanı, sansar (kayasansarı, ağaçsansarı), yaban domuzu (bek ve yürüyüş avında avcı başına) 2’ şer Adet 

Çakal 1 adet 

Tilki 2 adet 

41

6. SONUÇLAR ve ÖNLEMLER 

1) Hattan kaynaklanan EMA, Dünyada kabul edilen günlük maruz kalınmasına izin 

verilebilen 40 mT’lık dozdan çok düşüktür. Hat doğrudan yerleşke üzerinden veya yaşam 

alanlarına çok yakın mesafelerden geçmemektedir. Bununla birlikte 0.4 µT değerinin sağlık 

sorunlarına yol açabileceği ile ilgili yayınlar bulunduğu için hattın iki tarafından 60’ar 

metrelik mesafelerde uzun süreli kalınmaması veya sürekli yaşanılmaması konusunda 

gerektiğinde halk uyarılmalıdır. 

2) Nakil hattı boyunca traşlananacak orman alanı erozyona açık bir alan yaratacaktır. 

Özellikle eğimli arazilerden geçişte traşlanacak vejetasyonun altındaki toprağın erozyonla 

kaybedilmesi önleyici tedbirler (enine teraslama vb uygulamalar) alınmalıdır 

4) Hattın inşaat aşamasında iş makinlerinin kullanımında gürültü kirliliğinden kaçınmaya 

özen gösterilmeli, özellikle hayvanların çoğunun yavrulama / yumurtlama sezonu olan 

(Şubat – Mayıs) aylarında çalışmalar daha özenli yapılmalı. Gürültü ve Işık kirliliğinden 

kaçınılmalıdır. 

Hat boyunca yukarıda belirtildiği gibi çok sayıda alan yaban hayvanları için koruma alanı 

olup üreme sezonu çalışmalarda dikkatli olunmaldır. 

5) Hat inşaatı sırasında dere geçişlerinde iş makinelerinin doğrudan dereden geçmesi ve 

bulanıklık oluşturması, derelere atıkların atılması engellenmeldir. Dere geçişlerinde en yakın 

köprü kullanılmalıdır. Sahada çalışacak PERSONELE Çevre Biyolojisi konusunda eğitim 

verilmelidir 

6) Hattın özellikle Posof sırtlarından geçen kısmı raporda belirtildiği gibi daha kuzeye 

kaydırılarak Posof ormanların, civardaki yabanıl faunanın ve Emin bey civarındaki 

bataklığın nakil hattından en az şekilde etkilenmesi sağlanmaldır. 

Bu önlemlere dikkat edilerek ve Birleşmiş Milletlerin çevre sorunlarına yaklaşımı açık bir 

şekilde tanımlayan UNEP’in (United Nation Enviromental Programme) çevresel konulara 

yaklaşımı olan “ekonomik gelişmeyi ve kalkınmayı engellemeyecek şekilde doğa koruma 

stretejilerinin geliştirilmesi” prensibini dikkate alınarak, yapılacak nakil hattının ekosistemin 

faunası üzerine kalıcı ve bertaraf edilemez etkileri beklenmemektedir. 

42

7. KAYNAKLAR 

Ahlbom, A and Feychting, M. 2003. Electromagnetic radiation. British Medical Bulletin, 

68: 157–165 

Balık, S., (1979): Batı Anadolu Tatlısu Balıklarının Taksonomisi ve Ekolojik Özellikleri 

Üzerine Araştırmalar, Ege Üniv. Fen Fak. İlmi Rap. Serisi No: 236, Bornova-İzmir, 

61 s. 

Baran, İ. (1976): Türkiye yılanlarının taksonomik revisyonu ve coğrafik dağılışları.- 

TÜBİTAK Yayınları Ankara, 309, TBAG seri no 9. 

Başoğlu, M & Hellmich, W. (1970): Amphibien und Reptilien aus dem östlichen Anatolien.- 

Ege Üniv. Fen Fak. İlmi Rap. Ser. no. 93: 1-26. 

Bodenheimer, F. S. (1944): Introduction into the knowledge of the Amphibia and Reptilia of 

Turkey.- İstanbul Üniversitesi Fen. Fak. Monografileri no.11. 

Clark, R. J & Clark, D. E. (1973): Report on collection of Amphibians and Reptiles from 

Turkey.- Occasional Papers Calif. Acad. Sci. San Francisco 104: 1-62 

Clark, R. J (1972): Notes on a third collection of Reptiles made in Turkey,- Brit. J. Herp. 4: 

262-268. 

Çolak, E. and Yiğit, N., (1998): Ecology and Biology of Alllactaga elater, Allactaga 

euphratica and Allactaga williamsi (Rodentia: Dipodidae) in Turkey. Turkish J. of 

Zoology. 22: 105 - 117. 

Çolak, E., Kıvanç, E. and Yiğit, N., (1997): Taxonomic status of Allactaga williamsi Thomas, 

1897 (Rodentia: Dipodidae) in Turkey. Turkish J. of Zoology. 21: 127 - 133. 

Çolak, E., Yiğit, N., Özkurt, Ş. and Sözen, M. (1999): A study on Mustela nivalis Linnaeus, 

1766 (Mammalia : Carnivora) in Turkey, Turkish J. of Zoology. 23: 119 - 122. 

Davıs J. G. and Bennet W. R. (1993). Helth Effects of Low-Frequency Electric and 

Magnetic Fields, Environmental Science and Technology, Vol.27, No.l, pp.42-51. 

Draper, G, Vincent, T, Kroll, M. E, Swanson, J. (2005). Childhood cancer in relation to 

distance from high voltage power lines in England and Wales: a case-control study. 

BMJ, Vol.330: 1 – 5. 

Demirsoy, A., 1996: Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası "Hayvan Coğrafyası". Meteksan A.Ş. 

P.K. 105 Maltepe 06572 Ankara 

43

Felten, H., F. Spitzenberger & G. Storch (1971): Zur Kleinsäugerfauna West Anatoliens, 

Teil 1.- Senckenberg. Biol. 52: 393-424.. 

Felten, H., F. Spitzenberger & G. Storch (1973): Zur Kleinsäugerfauna West Anatoliens, 

Teil 2.- Senckenberg. Biol. 54: 227-290. 

Fews, A. P, Henshaw, D. L, Wilding, R. J. and Keitch, P. A. (1999a). Corona ions from 

powerlines and increased exposure to pollutant aerosols. International journal of 

radiation biology, 75(12):1523-31. 

Fews, A. P, Henshaw, D. L, Keitch, P. A, Close, J. J, Wilding, R. J. (1999b). Increased 

exposure to pollutant aerosols under high voltage power lines. Int J Radiat Biol. 

5(12):1505-21. 

Heinzel H., Fitter R., Parslow J., 1995: Türkiye ve Avrupa'nın Kuşları. 384 s. 

ICNIPR Guidelines (1998). Guidelines for limiting exposure time varying electric, magnetic 

and electromagnetic fields. Health Phy, 74: 494-521. 

Kahmann, H. (1961): Beiträge zur Säugetierkunde der Türkei. 2. Die Brandmaus (Apodemus 

agrarius Pallas, 1774) in Thrakien und die südeuropaische.- Verbreitung der Art. 

Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul 26: 87 - 106. 

Koşalay, İ. (2008). Enerji nakil hatlarının meydana getirdiği elektromagnetik alanlar ve 

değerlendirmeler. VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2008 17-19 

Aralık 2008, İstanbul. 

Krystufek, B., Vohralik, V. 2001: Mammals of Turkey and Cyprus: Introduction Checklist 

of Insectivora. Knjizica Annales Majora, Ljubljana, 140 pp. 

Kuru, M. (1980): Türkiye Tatlısu Balıkları Kataloğu, Büro Zelal Matbağası, Ankara, 73 s. 

Lambert, M. R. K. (1970): Notes on a collection and observations of Amphibian and 

Reptiles from S. W. Türkei.- Brit. J. Herpetology 4: 129 - 134. 

Lehmann, E. von (1969): Eine neue Säugetieraufsammlung aus der Türkei in Museum 

Koenig (Kumerloeve-Reise 1968).- Zool. Beitr. 15: 299-327. 

Mertens, R. (1952): Amphibien und Reptilien aus der Türkei.- İstanbul Üniv. Fen Fak. 

Mecm. Ser. B, 17: 41-75. 

Miller, G. S. (1908): New mammals from Asia Minor.- Ann. Mag. Nat. Hist. 1: 102 - 103. 

Morlok, W. F. (1978): Nagetiere aus der Türkei (Mammalia: Rodentia).- Senckenberg. Biol. 

(3-4) 59: 155-162. 

44

Özeti, N & Yılmaz, İ. (1994): Türkiye Amfibileri.- Ege Üniversitesi Fen Fakültesi , Kitaplar 

Serisi: 151, Ege Ünv. Basımevi, Bornova - İzmir. 

Özkurt, Ş., Sözen, M., Yiğit, N. and Çolak, E., (1999): A study on Vormela peregusna 

Guldenstaedt, 1770 (Mammalia: Carnivora) in Turkey, Turkish J. of Zoology. 23: 

141 - 144. 

Özkurt, Ş., Sözen, M., Yiğit, N. and Çolak, E., Verimli, R., (1999): Contributions to Karyology 

and Morphology of Sciuris anomalus Gmelin, 1778 (Mammalia: Rodentia) in Turkey. 

Zoology in The Middle East. Zoology in The Middle East. 18: 19 - 30. 

Özkurt, Ş., Sözen, M., Yiğit, N., and Çolak, E., (1998): Notes on Distributional Records and 

Some Characteristics of five Carnivore Species (Mammalia: Carnivora) in Turkey, 

Turkish J. of Zoology. 22: 285 - 288. 

Robert G. O. (1993). Electromagnetic Fields From Power Lines, IEEE Trans., Vol. PWRD- 

6, pp. 138-143. 

Satunin, K. A. (1908): Beitrage zur Kenntnis der Säugetierfauna Kleinasien U. 

Transkaspiens.- Mit. D. Kaokas-Mus Tiflis 4: 42 - 141. 

Sebo, E. A. and Sebo, S. A. (1996). Public reaction to power frequency electric and 

magnetic fields (EMF) effects. IEEE. 

Schmidt, K. P. (1939): Reptiles and Amphibians from southwestern Asia.- Zool. Ser. Field 

Mus. Nat. Hist. Chicago 24: 49-92. 

Snow D. W. and Perrins C. M., 1998: The Birds of the Western Palearctic. Volume 2- 

Passerines. 1694+43 

Spitzenberger, F. (1971): Zur Systematik und Tiergeographie von Microtus (Chinomys) 

nivalis und Microtus (Chinomys) gud (Microtinae: Mammalia) in S. Anatolien.- Z. 

Säugetierk. 36: 370 - 380. 

Steiner, H. & G. Vauk (1966): Säugetiere aus dem Beyşehir Gebiet (Vilayet Konya, 

Kleinasien).- Zool. Anz. 176: 97 - 102. 

TEAŞ (2001). Elektrik iletim Tesislerinin Elektrik Alanı ve Manyetik Alan Ölçüm Raporu, 

TEAŞ Genel Müdürlüğü, Ankara. 

TEAŞ (2001). Elektrik Alanları ve Manyetik Alanlar. TEAŞ Genel Müdürlüğü Çevre Daire 

Başkanlığı, Cilt 1-2. 

Umurkan, N. (1997). The Calculation of Electromagnetic Fields of High Voltage 

45

transmission Lines" International Symposium on Electromagnetic Fields in Electrical 

Engineering (ISEF'97), Gdanks (Polonya), pp. 350-354. 

Venzmer, G. (1923): Neues Verzeichnis der Amphibien und Reptilien von Kleinasien.- 

Zool. Jb. (System) 46: 43-60. 

Wermuth, H. (1967): Liste der rezenten Amphibien und Reptilien: Agamidae.- Das 

Tierreich, Berlin 86: 1-127. 

Werner, F. (1919): Reptilien und Amphibien aus dem Amanus-Gebirge.- Arch. Naturgesch. 

85A: 130-141. 

Yiğit, N., and Çolak, E., (1998): Contribution to the Geographic Distribution of Rodent 

Species and Ecological analyses of Their Habitats in Asiatic Turkey, Turkish J. of 

Biology 22: 435 - 446. 

Yiğit, N., Çolak, E. and Özkurt, Ş. (1995): Biology of Meriones tristrami Thomas, 1892 

(Rodentia: Gerbillinae) in Turkey. Turkish J. of Zoology. 19: 337 - 341. 

Yiğit, N., Çolak, E., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Sözen, M., Hamzaoğlu, E., Karataş, A., 

Özkurt, Ş. (2002). Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED), Kılavuz Paz. Tic. Ve san. Ltd. 

Şti. Ankara, ISBN 975-96176-1-7. 

Yiğit, N., Çolak, E., Kıvanç, E. ve Sözen, M. (1997a): Türkiye`deki Mesocricetus brandti 

(Nehring, 1898) (Mammalia: Rodentia)`nın Biyolojisi Üzerinde Araştırmalar. Turkish 

J. of Zoology. 21: 343 - 348. 

Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. and Karataş, A. (2006). Rodent of Türkiye, 2006. Meteksan 

Co. Ankara. ISBN 9944-5560-0-9. 

Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. and Özkurt, Ş., (1998b): A study on taxonomy and 

karyology of Rattus norvegicus Berkenhaut, 1769 and Rattus rattus Linnaeus, 1758 

in Turkey. Turkish J. of Zoology. 22 (3): 203 - 212. 

Yiğit, N., Kıvanç, E. and Çolak, E. (1997b): Türkiye`deki Meriones Illıger,1811 (Rodentia: 

Gerbillininae) Türlerinin Teşhis Karakterleri ve Yayılışı. Turkish J. of Zoology 21: 361 

- 374. 

Yiğit, N., Saygılı, F., Çolak, E., Sözen, M., Karataş, A., 2008. Ornitoloji “Kuş Bilimi”. Ümit 

Ofset Matbaacılık, Ankara (ISBN:97899440584-0-7), 370 s. 

46

EKLER 

EK LİSTE-I 

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞINCA KORUMA ALTINA ALINAN YABAN 

HAYVANLARI 

MEMELİLER 

Familya ve tür adı(Latince adı) Türkçe adı 

KİRPİLER ERINACEIDAE 

Erinaceus concolor Kirpi 

Oryctalagus auritus Uzun Kulaklı Çöl Kirpisi 

UÇAN YARASALAR PTEROPODIDAE 

Rousettus aegyptiacus Mısır Yarasası 

BÖCEKCİL YARASALAR EMBALLONURIDAE 

Taphozous nudiventris 

NALBURUNLUYARASALAR) RHINOLOPHIDAE 

Rhinolophus ferrumequinum Nalburunlu Büyükyarasa 

Rhinolophus hipposideros Nalburunlu Küçükyarasa 

Rhinolophus euryale Akdeniz Nalburunluyarasası 

Rhinolophus mehelyi Nalburunluyarasa 

Rhinolophus blasii Nalburunluyarasa 

DÜZBURUN YARASALAR VESPERTILIONIDAE 

Myotis mystacinus Küçük Sakallı Yarasa 

Myotis nipalensis 

Myotis aurescens 

Myotis brandtii 

Myotis emerginatus Kirpikli Yarasa 

Myotis nattereri Saçaklı Yarasa 

Myotis bechsteini Büyükkulaklı Yarasa 

Myotis myotis Farekulaklı Büyükyarasa 

Myotis blythii Farekulaklı Küçükyarasa 

Myotis daubentonii Su Yarasası 

Myotis capaccinii Uzunayaklı Yarasa 

Pipistrellus nathusii Pürtüklü Yarasa 

Pipistrellus kuhlii Beyazyakalı Yarasa 

Hypsugo savii 

Nyctalus leisleri Küçük Akşamcı Yarasa 

Nyctalus noctula Akşamcı Yarasa 

Nyctalus lasiopterus Büyük Akşamcı Yarasa 

Eptesicus bottae Akdeniz Geniş Kanatlı Yarasası 

Eptesicus serotinus Genişkanatlı Yarasa 

Otonycteris hemprichi Uzunkulaklı Yarasa 

Barbastella barbastellus Sakallı Yarasa 

Plecotus auritus Kahverengi Uzunkulaklı Yarasa 

Plecotus austriacus Gri Uzunkulaklı Yarasa 

Vespertilio murinus İkirenkli Yarasa 

Miniopterus schreibersii Uzunkanatlı Yarasa 

KUYRUKLU YARASALAR MOLOSSIDAE 

Tadarida teniotis Kuyruklu Yarasa, Buldog Yarasa 

SİNCAPLAR SCIURIDAE 

Sciurus vulgaris Avrupa Sincabı 

Sciurus anomalus Anadolu Sincabı 

Spermophilus citellus Tarla Sincabı 

47

Spermophilus xanthophrymnus Tarla Sincabı 

KUNDUZLAR CASTORIDAE 

Castor fiber Kunduz 

ARAPTAVŞANLARI DIPODIDAE 

Allactaga euphratica Araptavşanı 

Allactaga elater Araptavşanı 

Allactaga williamsi Araptavşanı 

Sicista caucasica 

YEDİUYURLAR GLIRIDAE 

Dryomys nitedula Hasancık 

Dryomys laniger Kayauyuru 

Dryomys pictus Yediuyur 

Eliomys melanurus Asya Bahçe Yediuyuru 

Myomimus roachi Fare benzeri yediuyur 

Myomimus setzeri Fare benzeri yediuyur 

Muscardinus avellanarius 

Glis(= Myoxus) glis Yediuyur 

OKLU KİRPİLER HYSTRICIDAE 

Hystrix indica Oklukirpi 

SUMAYMUNLARI MYOCASTORIDAE 

Myocastor coypus Sumaymunu 

KÖPEKGİLLER CANİDAE 

Canis lupus Kurt (Av Turizmi Hariç) 

Vulpes zerda Uzun Kulaklı Çöl Tilkisi 

AYILAR URSIDAE 

Ursus arctos Boz Ayı (Av Turizmi Hariç) 

SANSARGİLLER MUSTALİDAE 

Vormela peregusna Alaca Sansar 

Lutra lutra Su Samuru 

SIRTLANLAR HYAENIDAE 

Hyaena hyaena Çizgili Sırtlan 

KEDİLER FELIDAE 

Felis silvestris Yaban Kedisi 

Felis chaus Sazlık Kedisi 

Lynx (= Felis) lynx Vaşak 

Caracal (= Felis) caracal Karakulak, Step Vaşağı 

Panthera pardus Leopar, Pars 

FOKLAR, DENİZ KÖPEKLERİ PHOCIDAE 

Monachucs monahus Akdeniz Foku 

GEYİKLER CERVIDAE 

Cervus dama Ala Geyik-Yağmurca (Av Turizmi Hariç) 

Cervus elaphus Kızılgeyik (Av Turizmi Hariç) 

Capreolus capreolus Karaca (Av Turizmi Hariç) 

BOYNUZLUGİLLER BOVIDAE 

Gazella dorcas Dorkas Ceylanı 

Gazella subgutturosa Ceylan, Ahu 

Rupicapra rupicapra Çengelboynuzlu Dağkeçisi (Av Turizmi Hariç) 

Capra aegagrus Yaban Keçisi (Av Turizmi Hariç) 

Ovis ammon gmelini Yaban Koyunu (Av Turizmi Hariç) 

Ovis orientalis anatolica Anadolu Yaban Koyunu (Av Turizmi Hariç) 

KUŞLAR 

Familya, cins ve tür adı(Latince adı) Türkçe adı 

Batağangiller Podicipediade 

Tachybaptus ruficollis Küçük Batağan 

48

Podiceps cristatus Bahri 

Podiceps grisegena Kızılboyunlu Batağan 

Podiceps auritus Kulaklı Batağan 

Podiceps nigricollis Karaboyunlu Batağan 

Yelkovangiller Procellaridae 

Calonectris diomedea Boz Yelkovan 

Puffinus yelkouan Yelkovan 

Fırtınakuşugiller Hydrobatidae 

Hydrobates pelagicus Fırtınakuşu 

Karabatakgiller Phalacrocoracidae 

Phalacrocorax aristotelis Tepeli Karabatak 

Phalacrocorax pygmeus Küçük Karabatak 

Yılanboyungiller Anhingidae 

Anhinga rufa Yılanboyun 

Pelikangiller Pelecanidae 

Pelecanus onocrotalus Ak Pelikan 

Pelecanus crispus Tepeli Pelikan 

Balıkçılgiller Ardeidae 

Botaurus stellaris Balaban 

Ixobrychus minutus Küçük Balaban 

Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı 

Ardeola ralloides Alaca Balıkçıl 

Bubulcus Ibis Sığır Balıkçılı 

Egretta garzetta Küçük Akbalıkçıl 

Egretta alba Büyük Akbalıkçıl 

Ardea purpurea Erguvani Balıkçıl 

Leylekgiller Ciconiidae 

Mycteria İbis Sarıgagalı Leylek 

Ciconia nigra Kara Leylek 

Ciconia ciconia Leylek 

İbisgiller Thereskionithidae 

Phegadis falcinellus Çeltikçi 

Geronticus eremita Kelaynak 

Platalea leucorodia Kaşıkçı 

Flamanlar Phoenicopteridae 

Phoenicopterus ruber Flamingo 

Ördekgiller Anatidae 

Cygnus Olor Kuğu 

Cygnus columbianus Küçük Kuğu 

Cygnus cygnus Ötücü Kuğu 

Anser erythropus Küçük Sakarca 

Branta leucopsis Akyanaklı Kaz 

Branta ruficollis Sibirya Kazı 

Tadorna ferruginea Angıt 

Tadorna tadorna Suna 

Marmaronetta angustirostris Yaz Ördeği 

Aythya nyroca Pasbaş Patka 

Mergus albellus Sütlabi 

Oxyura jamaicensis Kara başlı dikkuyruk 

Oxyura leucocephala Dikkuyruk 

Atmacagiller Accipitridae 

Pernis apivorus Arı Şahini 

Pernis ptilorhyncus Tepeli Arı Şahini 

Elanus caeruleus Ak Çaylak 

49

Milvus migrans Kara Çaylak 

Milvus milvus Kızıl Çaylak 

Haliaeetus albicilla Akkuyruklu Kartal 

Gypaetus barbatus Sakallı Akbaba 

Neophron percnopterus Küçük Akbaba 

Gyps fulvus Kızıl Akbaba 

Aegypius monachus Kara Akbaba 

Circaetus gallicus Yılan Kartalı 

Circus aeruginosus Saz Delicesi 

Circus cyaneus Gökçe Delice 

Circus macrourus Bozkır Delicesi 

Circus pygargus Çayır Delicesi 

Accipiter gentilis Çakırkuşu 

Accipiter nisus Atmaca 

Accipiter brevipes Yoz Atmaca 

Buteo buteo Şahin 

Buteo rufinus Kızıl Şahin 

Buteo lagopus Paçalı Şahin 

Aquila pomarina Küçük Orman Kartalı 

Aquila clanga Büyük Orman Kartalı 

Aquila nipalensis Bozkır Kartalı 

Aquila heliaca Şah Kartal 

Aquila chrysaetos Kaya Kartalı 

Hieraaetus pennatus Küçük Kartal 

Hieraaetus fasciatus Tavşancıl 

Pandion haliaetus Balık Kartalı 

Doğangiller Falcoidae 

Falco naumanni Küçük Kerkenez 

Falco tinnunculus Kerkenez 

Falco vespertinus Ala Doğan 

Falco columbarius Boz Doğan 

Falco subbuteo Delice Doğan 

Falco eleonorae Ada Doğanı 

Falco concolor Gri Doğan 

Falco biarmicus Bıyıklı Doğan 

Falco cherrug Ulu Doğan 

Falco peregrinus Gök Doğan 

Falco pelegrinoides Kızıl Enseli Doğan 

Orman Tavuğugiller Tetraonidae 

Tetrao tetrix Orman Horozu 

Tetrao mlokosiewiczi Huş Tavuğu 

Sülüngiller Phasianidae 

Tetraogallus caspius Urkeklik 

Francolinus francolinus Turaç 

Sutavuğugiller Rallidae 

Porzana porzana Benekli Sutavuğu 

Porzana parva Bataklık Sutavuğu 

Porzana pusilla Küçük Sutavuğu 

Crex crex Bıldırcın Kılavuzu 

Porphyrio porphyrio Sazhorozu 

Turnagiller Gruidae 

Grus grus Turna 

Grus leucogeranus Ak Turna 

Anthropoides virgo Telli Turna 

50

Toygiller Otitidae 

Tetrax tetrax Mezgeldek 

Chlamydotis undulata Yakalı Toy 

Otis tarda Toy 

Kılıçgagagiller Recurvirostridae 

Himantopus himantopus Uzunbacak 

Recurvirostra avosetta Kılıçgaga 

Kocagözgiller Burhinidae 

Burhinus oedicnemus Kocagöz 

Cursorius cursor Çölkoşarı 

Bataklık Kırlangıçları Glareolidae 

Glareola pratincola Bataklıkkırlangıcı 

Glareola nordmanni Karakanatlı Bataklıkkırlangıcı 

Yağmurcunlar Charadriidae 

Charadrius dubius Küçük Halkalı Cılıbıt 

Charadrius hiaticula Halkalı Cılıbıt 

Charadrius alexandrinus Akça Cılıbıt 

Charadrius leschenaultii Büyük Cılıbıt 

Charadrius asiaticus Doğu Cılıbıtı 

Charadrius morinellus Dağ Cılıbıtı 

Vanellus spinosus Mahmuzlu Kızkuşu 

Çullukgiller Scolopacidae 

Calidris alba Ak Kumkuşu 

Calidris minuta Küçük Kumkuşu 

Calidris temminckii Sarıbacaklı Kumkuşu 

Calidris ferruginea Kızıl Kumkuşu 

Calidris alpina Karakarınlı Kumkuşu 

Limicola falcinellus Sürmeli Kumkuşu 

Gallinago media Büyük Su Çulluğu 

Numenius tenuirostris İncegagalı Kervançulluğu 

Tringa stagnatilis Bataklık Düdükçünü 

Tringa ochropus Yeşil Düdükçün 

Tringa glareola Orman Düdükçünü 

Actitis hypoleucos Dere Düdükçünü 

Arenaria interpres Taşçeviren 

Deniz Düdükçünleri Phalaroppididae 

Phalaropus tricolor Büyük Denizdüdükçünü 

Phalaropus lobatus Deniz Düdükçünü 

Phalaropus fulicarius Kızıl Denizdüdükçünü 

Martıgiller Laridae 

Larus melanocephalus Akdeniz Martısı 

Larus minutus Küçük Martı 

Larus genei İncegagalı Martı 

Larus audouinii Ada Martısı 

Sumrugiller Sternidae 

Sterna nilotica Gülen Sumru 

Sterna caspia Hazar Sumrusu 

Sterna bengalensis Tepeli Sumru 

Sterna sandvicensis Karagagalı Sumru 

Sterna hirundo Sumru 

Sterna paradisaea Kuzey Sumrusu 

Sterna albifrons Küçük Sumru 

Chlidonias hybridus Bıyıklı Sumru 

Chlidonias niger Kara Sumru 

51

Chlidonias leucopterus Akkanatlı Sumru 

Bağırtlakgiller Pteroclidae 

Pterocles senegallus Benekli Bağırtlak 

Syrrhaptes paradoxus Paçalı Bağırtlak 

Papağangiller Psittacidae 

Psittacula krameri Yeşilpapağan 

Gugukgiller Cuculidae 

Clamator glandarius Tepeli Guguk 

Cuculus canorus Guguk 

Peçeli Baykuşgiller Tytonidae 

Tyto alba Peçeli Baykuş 

Baykuşgiller Strigidae 

Otus brucei Çizgili İshakkuşu 

Otus scops İshakkuşu 

Bubo bubo Puhu 

Ketupa zeylonensis Balıkbaykuşu 

Athena noctua Kukumav 

Strix aluco Alaca Baykuş 

Asio otus Kulaklı Orman Baykuşu 

Asio flammeus Kır Baykuşu 

Aegolius funereus Paçalı Baykuş 

Çobahaldatangiller Caprimulgidae 

Caprimulgus europaeus Çobanaldatan 

Sağangiller Apodidae 

Apus apus Ebabil 

Apus pallidus Boz Sağan 

Apus melba Akkarınlı Sağan 

Apus affinis Küçük Sağan 

Yalıçapkınıgiller Alcedinidae 

Halcyon smyrnensis İzmir Yalıçapkını 

Alcedo atthis Yalıçapkını 

Ceryle rudis Alaca Yalıçapkını 

Arıkuşugiller Meropidae 

Merops superciliosus Yeşil Arıkuşu 

Merops apiaster Arıkuşu 

Gökkuzgungiller Coraciidae 

Coracias garrulus Gökkuzgun 

Coracias benghalensis Hint Gökkuzgun 

Çavuşkuşugiller Upupidae 

Upupa epops İbibik 

Ağaçkakangiller Picidae 

Jynx torquilla Boyunçeviren 

Picus canus Küçük Yeşil Ağaçkakan 

Picus viridis Yeşil Ağaçkakan 

Dryocopus martius Kara Ağaçkakan 

Dendrocopos major Orman Alaca Ağaçkakan 

Dendrocopos syriacus Alaca Ağaçkakan 

Dendrocopos medius Ortanca Ağaçkakan 

Dendrocopos leucotos Aksırtlı Ağaçkakan 

Dendrocopos minor Küçük Ağaçkakan 

Tarlakuşugiller Alaudidae 

Melanocorypha calandra Boğmaklı Toygar 

Melanocorypha bimaculata Küçük Boğmaklı Toygar 

Melanocorypha leucoptera Akkanatlı Toygar 

52

Melanocorypha yeltoninensis Kara Toygar 

Calandrella brachydactyla Bozkır Toygarı 

Calandrella rufescens Çorak Toygarı 

Eremophila alpestris Kulaklı Toygar 

Kırlangıçgiller Hirundinidae 

Riparia riparia Kum Kırlangıcı 

Ptyonoprogne rupestris Kaya Kırlangıcı 

Hirundo rustica Kır Kırlangıcı 

Hirundo daurica Kızıl Kırlangıç 

Delichon urbica Ev Kırlangıcı 

Kuyruksallayangiller Motacillidae 

Anthus novaeseelandiae Mahmuzlu İncirkuşu 

Anthus campestris Kır İncirkuşu 

Anthus hodgsoni Yeşilsırtlı İncirkuşu 

Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu 

Anthus pratensis Çayır İncirkuşu 

Anthus cervinus Kızılgerdanlı İncirkuşu 

Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu 

Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan 

Motacilla citreola Sarıbaşlı Kuyruksallayan 

Motacilla cinerea Dağ Kuyruksallayanı 

Motacilla alba Akkuyruksallayan 

Arapbülbülleri Pycnonotidae 

Pycnonotus xanthopygos Arap Bülbülü 

İpekkuyrukkuşugiller Bombycillidae 

Bombycilla garrulus İpekkuyruk 

Hypocolius ampelinus Tırtılyiyen 

Derekuşugiller Cinclidae 

Cinclus cinclus Derekuşu 

Çitkuşugiller Troglodytidae 

Troglodytes troglodytes Çitkuşu 

Dağbülbülügiller Prunellidae 

Prunella modularis Dağbülbülü 

Prunella ocularis Sürmeli Dağbülbülü 

Prunella collaris Büyük Dağbülbülü 

Ardıçkuşugiller Turdidae 

Cercotichas galactotes Çalı Bülbülü 

Erithacus rubecula Kızılgerdan 

Luscinia luscinia Benekli Bübül 

Luscinia megarhynchos Bülbül 

Luscinia svecica Buğdaycıl 

Irania gutturalis Taş Bülbülü 

Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk 

Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk 

Phoenicurus erythronotus Kızılsırtlı Kızılkuyruk 

Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu 

Saxicola torquata Taşkuşu 

Oenanthe isabellina Boz Kuyrukkakan 

Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan 

Oenanthe pleschanka Alaca Kuyrukkakan 

Oenanthe hispanica Karakulaklı Kuyrukkakan 

Oenanthe finschii Aksırtlı Kuyrukkakan 

Monticola saxatilis Taşkızılı 

Monticola solitarius Gökardıç 

53

Turdus torquatus Boğmaklı Ardıç 

Öyleğengiller Sylvidae 

Cettia cetti Kamış Bülbülü 

Cisticola juncidis Yelpazekuyruk 

Prinia gracilis Dikkuyruklu Ötleğen 

Locustella naevia Çekirge Kamışçını 

Locustella fluviatilis Ağaç Kamışçını 

Locustella lusciniodies Bataklık Kamışçını 

Acrocephalus melanopogon Bıyıklı Kamışçın 

Acrocephalus paludicola Sarı Kamışçın 

Acrocephalus schoenobaenus Kındıra Kamışçını 

Acrocephalus agricola Doğu Kamışçını 

Acrocephalus dumetorum Kuzey Kamışçını 

Acrocephalus palustris Çalı Kamışçını 

Acrocephalus scirpaceus Saz Bülbülü 

Acrocephalus arundinaceus Büyük Kamışçın 

Hippolais pallida Ak Mukallit 

Hippolais caligata Küçük Mukallit 

Hippolais languida Dağ Mukallidi 

Hippolais olivetorum Zeytin Mukallidi 

Hippolais icterina Sarı Mukallit 

Hippolais polyglotta Kısakanatlı Sarı Mukallit 

Sylvia conspicillata Bozkır Ötleğeni 

Sylvia cantillans Bıyıklı Ötleğen 

Sylvia mystacea Pembe Göğüslü Ötleğen 

Sylvia melanocephala Maskeli Ötleğen 

Sylvia melanothorax Kıbrıs Ötleğeni 

Sylvia rüppelli Karaboğazlı Ötleğen 

Sylvia nana Çöl Ötleğeni 

Sylvia hortensis Akgözlü Ötleğen 

Sylvia nisoria Çizgili Ötleğen 

Sylvia curruca Küçük Akgerdanlı Ötleğen 

Sylvia communis Akgerdanlı Ötleğen 

Sylvia borin Boz Ötleğen 

Sylvia atricapilla Karabaşlı Ötleğen 

Phylloscopus throchiloides Yeşilimsi Söğütbülbülü 

Phylloscopus (throchiloides)nitidus Yeşil Söğütbülbülü 

Phylloscopus humei Yaprak Söğütbülbülü 

Phylloscopus inornatus Küçük Söğütbülbülü 

Phylloscopus bonelli Boz Söğütbülbülü 

Phylloscopus sibilatrix Orman Söğütbülbülü 

Phylloscopus sindianus Kafkas Çıvgını 

Phylloscopus collybita Çıvgın 

Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü 

Regulus regulus Çalıkuşu 

Regulus ignicapillus Sürmeli Çalıkuşu 

Sinekkapangiller Muscicapidae 

Muscicapa striata Benekli Sinekkapan 

Ficedula parva Küçük Sinekkapan 

Ficedula semitorquata Alaca Sinekkapan 

Ficedula albicollis Halkalı Sinekkapan 

Ficedula hypoleuca Kara Sinekkapan 

Bıyıklıbaştankaralar Timalidae 

Panurus biarmicus Bıyıklı Baştankara 

54

Baştankaragiller Paridae 

Parus palustris Kayın Baştankarası 

Parus lugubris Akyanaklı Baştankara 

Parus ater Çam baştankarası 

Parus caeruleus Mavi Baştankara 

Parus major Büyük Baştankara 

Parus cristatus Tepeli Baştankara 

Sıvacıkuşugiller Sittaidae 

Sitta krueperi Küçük Sıvacıkuşu 

Sitta europaea Sıvacı Kuşu 

Sitta tephronota Büyük Kaya Sıvacıkuşu 

Sitta neumayer Kaya Sıvacıkuşu 

Tırmanışkuşugiller Certhiidae 

Certhia familiaris Orman Tırmaşıkkuşu 

Certhia brachydactyla Bahçe Tırmaşıkkuşu 

Sarıasmagiller Oriolidae 

Oriolus oriolus Sarıasma 

Örümcekkuşugiller Lanidae 

Lanius isabellinus Kızılkuyruklu Örümcekkuşu 

Lanius collurio Kızılsırtlı Örümcekkuşu 

Lanius schach Uzunkuyruklu Örümcekkuşu 

Lanius minor Karaalınlı Örümekkuşu 

Lanius excubitor Büyük Örümcekkuşu 

Lanius senator Kızılbaşlı Örümcekkuşu 

Lanius nubicus Maskeli Örümcekkuşu 

Kargagiller Corvidae 

Nucifraga caryocatactes Köknar Kargası 

Pyrrhocorax graculus Sarıgagalı Dağkargası 

Pyrrhocorax pyrrhocorax Kırmızıgagalı Dağkargası 

Sığırcıkgiller Sturnidae 

Sturnus roseus Ala Sığırcık 

Ötücükuşgiller Passeridae 

Petronia petronia Kaya Serçesi 

Montifringilla nivalis Kar Serçesi 

İspinozgiller Fringillidae 

Serinus pusillus Kara İskete 

Serinus serinus Küçük İskete 

Carduelis chloris Florya 

Carduelis carduelis Saka 

Carduelis spinus Karabaşlı İskete 

Carduelis cannabina Ketenkuşu 

Carduelis flavirostris Sarıgagalı Ketenkuşu 

Carduelis flammea Kuzey Ketenkuşu 

Loxia curvirostra Çaprazgaga 

Bucanetes githagineus Küçük Alamecek 

Carpodacus erythrinus Çütre 

Coccothraustes coccothraustes Kocabaş 

Kirazkuşugiller Emberizidae 

Plectrophenax nivalis Alaca Kirazkuşu 

Emberiza leucocephalos Akbaşlı Kirazkuşu 

Emberiza citrinella Sarı Kirazkuşu 

Emberiza cirlus Bahçe Kirazkuşu 

Emberiza cia Kaya Kirazkuşu 

Emberiza cineracea Boz Kirazkuşu 

55

Emberiza caesia Kızıl Kirazkuşu 

Emberiza rustica Akkaşlı Kirazkuşu 

Emberizami pusilla Küçük Kirazkuşu 

Emberiza schoeniclus Bataklık Kirazkuşu 

Emberiza melanocephala Karabaşlı Kirazkuşu 

SÜRÜNGENLER 


TESTUDINES (Takım) 

Emydidae (Familya) 

Emys orbicularis Benekli Kaplumbağa 

Mauremys caspica Çizgili Kaplumbağa 

Testudinidae (Familya) 

Testudo graeca Tosbağa 

Testudo hermanni Trakya tosbağası 

Cheloniidae (Familya) 

Caretta caretta Deniz kaplumbağası 

Chelonia mydas Çorba kaplumbağası 

Trionychidae (Familya) 

Rafetus euphraticus Fırat kaplumbağası 

Trionyx triunguis Nil kaplumbağası 

SQUAMATA (TAKIM) 

Gekkonidae (Familya) 

Asaccus elisae Yaprak parmaklı keler 

Cyrtopodion heterocercus Mardin keleri 

Cyrtopodion kotschyi İnce parmaklı keler 

Cyropodion scaber Karinalı keler 

Hemidactylus turcicus Geniş parmaklı keler 

Stenodactylus grandiceps Tombul keler 

Agamidae (Familya) 

Agama caucasica Kafkas keleri 

Agama stellio Dikenli keler 

Phrynocephalus helioscopus Topbaş keler 

Agama ruderata Bozkır keleri 

Chamaeleonidae (Familya) 

Chamaeleo chamaeleon Bukalemun 

Anguidae (Familya) 

Anguis fragilis Yılan kertenkele 

Ophisaurus apodus Oluklu kertenkele 

Varanidae (Familya) 

Varanus griseus Dev kertenkele 

Lacertidae (Familya) 

Acanthodactylus boskianus Taraklı kertenkele 

Eremias pleskei Aras kertenkelesi 

Eremias strauchi Step kertenkelesi 

Eremias suphani Suphan kertenkelesi 

Lacerta agilis Kars kertenkelesi 

Lacerta anatolica Anadolu kertenkelesi 

Lacerta cappadocica Kayseri kertenkelesi 

Lacerta clarkorum Klark kertenkelesi 

Lacerta danfordi Toros kertenkelesi 

Lacerta derjugini Artvin kertenkelesi 

Lacerta laevis Hatay kertenkelesi 

Lacerta mixta 

56

Lacerta oertzeni 

Lacerta parva Cüce kertenkele 

Lacerta parvula 

Lacerta praticola Çayır kertenkelesi 

Lacerta princeps Siirt kertenkelesi 

Lacerta raddei 

Lacerta rudis 

Lacerta strigata Çizgili kertenkele 

Lacerta trilineata İri yeşil kertenkele 

Lacerta unisexualis 

Lacerta uzzelli 

Lacerta valentini 

Lacerta viridis Yeşil kertenkele 

Podarcis muralis Duvar kertenkelesi 

Podarcis sicula İstanbul kertenkelesi 

Podarcis taurica Trakya kertenkelesi 

Ophisos elegans Tarla kertenkelesi 

Scincidae (Familya) 

Aplepharus bivittatus 

Ablepharus chernovi 

Ablepharus kitaibeli İnce kertenkele 

Chalcides ocellatus Benekli kertenkele 

Eumeces schneiderii Sarı kertenkele 

Mabuya aurata Tıknaz kertenkele 

Mabuya vittata Serifli kertenkele 

Ophiomorus punctatissimus Toprak kertenkele 

Amphisbaenidae (Familya) 

Blanus strauchi Kör kertenkele 

Typhlopidae (Familya) 

Typlops vermicularis Kör yılan 

Leptotyphlopidae (Familya) 

Leptotyphlops macrorhynchus İpliksi yılan 

Boidae (Familya) 

Eryx jaculus Mahmuzlu yılan 

Colubridae (Familya) 

Coluber caspius Hazar yılanı 

Coluber jugularis Kara yılan 

Coluber najadum İnce yılan 

Coluber nummifer 

Coluber ravergieri Kocabaş yılan 

Coluber rubriceps Toros yılanı 

Coluber schmidti Kırmızı yılan 

Coluber ventromaculatus Urfa yılanı 

Coronella austriaca Avusturya yılanı 

Eirenis aurolineatus- 

Eirenis barani 

Eirenis collaris Yakalı yılan 

Eirenis coronella Halkalı yılan 

Eirenis decemlineata Çizgili yılan 

Eirenis eiselti 

Eirenis hakkariensis Hakkari yılanı 

Eirenis levantinus 

Eirenis lineomaculatus Bodur yılan 

Eirenis modestus Uysal yılan 

57

Eirenis punctatolineata Van yılanı 

Eirenis rothi Kudüs yılanı 

Eirenis thospitis 

Elaphe hohenackeri Kafkas yılanı 

Elaphe longissima Eskülap yılanı 

Elaphe quatuorlineata Sarı yılan 

Elaphe situla Ev yılanı 

Natrix natrix Yarısucul yılan 

Natrix tesellata Su yılanı 

Malpolon monspessulana Çukurbaşlı yılan 

Pseudocyclophis persicus İran yılanı 

Rhynchocalamus melanocephalus Toprak yılanı 

Spalerosophis diadema Ş.Urfa yılanı 

Telescopus fallax Kedigözlü yılan 

Viperidae (Familya) 

Vipera ammodytes Boynuzlu engerek 

Vipera barani Baran engereği 

Vipera kaznakovi Siyah engerek 

Vipera lebetina Koca engerek 

Vipera raddei Ağrı engereği 

Vipera ursinii Küçük engerek 

Vipera xanthina Şeritli engerek 

Vipera wagneri Vagner engereği 

Elapidae (Familya) 

Walterinnesia aegyptia Çöl Kobrası 

EK LİSTE-II 

MERKEZ AV KOMİSYONUNCA KORUMA ALTINA ALINAN AV HAYVANLARI 

MEMELİLER 



Mustela nivalis Gelincik 

Mustela putorius Kokarca 

Mustela erminia Kakım 

Meles meles Porsuk 

KUYRUKSÜRENLER VİVERRİDAE 

Herpestes ichneumon Kuyruksüren 

KUŞLAR 

Familya, cins ve tür adı(Latince adı) Türkçe 

Gavidae Dalgıçkuşugiller 

Gavia stellata Kızılgerdanlı Dalgıç 

Gavia arctica Karagerdanlı Dalgıç 

Gavia Immer Buz Dalgıcı 

Sulida Sümsükkuşları 

Morus bassanus Sümsükkuşu 

Phalacrocoracidae Karabatakgiller 

Phalacrocorax carbo Karabatak 

Ardeidae Balıkçılgiller 

Ardea cinerea Gri Balıkçıl 


Anser fabalis Tarla Kazı 

58

Anser brachyrhynchus Küçük Tarla Kazı 

Anser anser Boz Kaz 

Branta bernicla Yosun Kazı 

Alopochen aegypticus Nil kazı 

Anas falcata Büyük Çamurcun 

Somateria mollissima Pufla 

Clangula hyemalis Telkuyruk 

Mergus serrator Tarakdiş 

Mergus merganser Büyük Tarakdiş 

Anas clypeata Kaşıkgaga 

Melanitta fusca Kadife Ördek 


Perdix perdix Çilkeklik 

Phasianus colchicus Sülün 


Rallus aquaticus Su Kılavuzu 

Gallinula chloropus Saztavuğu 

Poyrazkuşugiller Haematopodidae 

Haematopus ostralegus Poyrazkuşu 

Yengeç Yağmurcunları Dromadidae 

Dromas ardeola Yengeç Yağmurcunu 


Pluvialis fulva Küçük Altın Yağmurcun 

Pluvialis dominica Amerikan Altın Yağmurcun 

Pluvialis apricaria Altın Yağmurcun 

Pluvialis squatarola Gümüş Yağmurcun 

Vanellus indicus Büyük Kızkuşu 

Vanellus gregaria Sürmeli Kızkuşu 

Vanellus leucura Akkuyruklu Kızkuşu 

Vanellus vanellus Kızkuşu 

Çullukgiller Scolopacidae 

Calidris canutus Büyük Kumkuşu 

Calidris fuscicollis Aksokumlu kumkuşu 

Philomachus pugnax Döğüşkenkuş 

Limosa limosa Çamurçulluğu 

Limosa lapponica Kıyı Çamurçulluğu 

Lymnocryptes minimus Küçük Su Çulluğu 

Numenius phaeopus Sürmeli Kervançulluğu 

Numenius arquata Kervançulluğu 

Tringa erythropus Kara Kızılbacak 

Tringa totanus Kızılbacak 

Tringa nebularia Yeşilbacak 

Xenus cinereus Sarıbacak 

Actitis macularia Benekli Düdükçün 

Korsan Martıgiller Stercorariidae 

Stercorarius pomarinus Kütkuyruklu Korsanmartı 

Stercorarius parasiticus Korsanmartı 

Stercorarius longicaudus Uzunkuyruklu Korsanmartı 

Stercorarius skua Büyük Korsanmartı 

Martıgiller Laridae 

Larus leucophthalmus Kızıldeniz Martısı 

Larus ichthyaetus Büyük Karabaş Martı 

Larus ridibundus Karabaş Martı 

Larus canus Küçük Gümüş Martı 

59

Larus fuscus Karasırtlı Martı 

Larus cachinnans Gümüş Martı 

Larus hyperboreus Kutup Martısı 

Larus marinus Büyük Karasırtlı Martı 

Rissa tridactyla Karaayaklı Martı 

Larus argentatus Kuzet Gümüş Martı 

Bağırtlakgiller Pteroclidae 

Pterocles orientalis Bağırtlak 

Pterocles alchata Kılkuyruk Bağırtlak 

Güvercingiller Columbidae 

Columba oenas Gökçe Güvercin 

Streptopelia decaocto Kumru 

Streptopelia senegalensis Küçük Kumru 

Tarlakuşugiller Alaudidae 

Ammomanes deserti Çöl Toygarı 

Alaemon alaudipes İbibik toygarı 

Galerida cristata Tepeli Toygar 

Lullula arborea Orman Toygarı 

Alauda arvensis Tarlakuşu 


Oenanthe cypriaca Kıbrıs Kuyrukkakanı 

Oenanthe deserti Çöl Kuyrukkakanı 

Oenanthe xanthoprymma Kızılca Kuyrukkakan 

Oenanthe moestra Büyük Kızılca Kuyrukkakan 

Oenanthe lugens Karasırtlı Kuyrukkakan 

Oenanthe leucopyga Aktepeli Kuyrukkakan 

Turdus pilaris Tarla Ardıcı 

Turdus philomelos Öter Ardıç 

Turdus iliacus Kızıl Ardıç 

Turdus viscivorus Ökse Ardıcı 

Bıyıklıbaştankaralar Timalidae 

Aegithalos caudatus Uzunkuyruklu Baştankara 

DuvarTırmanışkuşugiller Tichodromadidae 

Tichodroma muraria Duvar Tırmaşıkkuşu 

Çulhakuşları Remizidae 

Remiz pendulinus Çulhakuşu 


Corvus ruficollis Çöl Kuzgunu 

Corvus corax Kuzgun 

Sığırcıkgiller Sturnidae 

Sturnus vulgaris Sığırcık 

Acridotheres tristis Çiğdeci 


Passer hispaniolensis Söğüt Serçesi 

Passer moabiticus Küçük serçe 

Passer montanus Ağaç Serçesi 

Carpospiza brachydactyla Çöl Serçesi 

Petronia xanthocollis Sarıboğazlı Serçe 

İspinozgiller Fringillidae 

Fringilla coelebs İspinoz 

Fringilla montifringilla Dağ İspinozu 

Rhodopechys sanguinea Alamecek 

Rhodospiza obsoleta Boz Alamecek 

Bucanetes mongolicus Doğu Alameceği 

60

Carpodacus rubicilla Büyük Çütre 

Pyrrhula pyrrhula Şakrakkuşu 

Kirazkuşugiller Emberizidae 

Emberiza hortulana Kirazkuşu 

Emberiza buchanani Doğu Kirazkuşu 

Emberiza bruniceps Kızılbaşlı Kirazkuşu 

Miliaria calandra Tarla Kirazkuşu 

EK LİSTE-III MERKEZ AV KOMİSYONUNCA AVINA BELLİ EDİLEN 

SÜRELERDE İZİN VERİLEN AV HAYVANLARI 

MEMELİLER 

Familya, cins ve tür adı(Latince adı) Türkçe 

TAVŞANLAR LAPORIDAE 

Lepus europaeus Yabani Tavşan 

Oryctalagus cunicullus Ada Tavşanı 

KÖPEKGİLLER CANİDAE 

Canis aureus Çakal 

Vulpes vulpes Tilki 


Martes martes Ağaç Sansarı 

Martes foina Kaya Sansarı 

DOMUZGİLLER SUİDAE 

Sus 

KUŞLAR 

scrofa scrofa Yaban Domuzu 

Familya, cins ve tür adı (Latince adı) Türkçe 


Anser albifrons Sakarca 

Anas penelope Fiyu 

Anas strepera Boz Ördek 

Anas crecca Çamurcun 

Anas platyrhynchos Yeşilbaş 

Anas acuta Kılkuyruk 

Anas querquedula Çıkrıkçın 

Netta rufina Macar Ördeği 

Aythya ferina Elmabaş Patka 

Aythya fuligula Tepeli Patka 

Aythya marila Karabaş Patka 

Melanitta nigra Kara Ördek 

Bucephala clangula Altıngöz 


Alectoris chukar Kınalı Keklik 

Alectoris geraeca Kaya Kekliği 

Ammoperdix griseogularis Kum Kekliği 

Coturnix coturnix Bıldırcın 


Fulica atra Sakarmeke 


Gallinago gallinago Su Çulluğu (Bekasin) 

Scolopax rusticola Çulluk 

Güvercingiller Columbidae 

Columba livia Kaya Güvercini 

Columba palumbus Tahtalı 

Streptopelia turtur Üveyik 

61


Turdus merula Karatavuk 


Garrulus glandarius Alakarga 

Pica pica Saksağan 

Corvus monedula Küçük Karga 

Corvus frugilegus Ekin Kargası 

Corvus corone corone Kara Leş Kargası 

Corvus corone pallescens Leş Kargası 


Passer domesticus Şehir Serçesi 

62

Posof Ormanları, Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Bölgedeki Doğal Hayatın 

Önemi Üzerine Ön Değerlendirme 

Doğu Karadeniz Dağları Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Bayburt, Erzurum ve Gümüşhane il 

sınırlarını kapsar ve bu bölge kendine has bir ekocoğrafik alan olarak tanımlanmıştır. Bunun 

anlamı bölgenin doğal yaşam açısından büyük öneme sahip olması ve kesintisiz doğal yaşam 

alanları içermesidir. Bölgede milli park, tabiat koruma alanı, tabiat parkı, tabiat anıtı, yaban 

hayatı geliştirme sahası, özel çevre koruma bölgesi, doğal sit alanı ve arkeolojik sit alanı 

koruma statüleri ile korunan pek çok alan bulunmaktadır. Enerji nakil hattının Posof civarında 

Posof Ormanları ve Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içinden geçirilmesi planlanmış 

olup bu alandaki yaban hayatı ve ekosistemler için tehdit oluşturur niteliktedir. 

05.10.2006 tarih ve 26310 sayılı Resmi Gazete’de Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 

olarak ayrılmış ve 15 Ocak 2009 tarihinde Çevre ve Orman bakanlığı tarafından onanmıştır. 

Bu alan gerek ihtiva ettiği yaban hayatı açısından ve gerekse özel vejetasyon tipi bakımından 

son derece önemlidir. Bu saha Betula (Huş Ağacı) türlerinin dominant olduğu kalıntı (Relikt) 

bir orman niteliğindedir. 

Foto: Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Huş Ormanı 

1

Huş Tavuğu (=Kafkas Horozu) Tetrao mlokosiewiczi Kafkas dağlarına endemik bir türdür, 

dünyada sadece Türkiye’nin kuzeydoğusu, Rusya’da Karadeniz ile Hazar Denizi arasında, 

Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan ile İran’ın kuzey batısında yayılış gösterir. Kafkasya ve 

Türkiye’nin kuzeydoğusundaki dağlık alanlarda 1500 – 3000 m yükseklikteki sınırlı yaşam 

alanı içerisinde yerli olarak yaşar, kışın aşağı bölgelere inme eğilimleri de vardır. Posof’taki 

yaşam alanları Orman gülü Rhododendron ve Huş ağacı Betula barındıran alanlardır. Bu ağaç 

ve çalılıklar Huş tavuğuna hem besin hem de üreme alanı oluşturmaktadır. 

2005 yılına kadar IUCN tarafından Yetersiz Bilgi (DD= Data Deficient) kategorisine dâhil 

edilmiş olan Huş Tavuğu, üzerinde yapılan gözlem ve araştırmalar sonucunda turistik 

amaçlarla yapılan yeni yol inşaatları nedeniyle birey sayılarının azaldığı tespit edildiğinden 

kategorisi revize edilerek 2008 yılında Tehdite Yakın ”NT” (Near Threatened) kategorisine 

alınmıştır. Sayılarındaki azalmanın diğer nedenleri arasında ise avcılık, hayvan otlatma ve 

ağaç kesimi gibi habitat parçalanmasına neden olan etkenler yer almaktadır. Huş Tavuğu 

Çevre ve Orman Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları arasında yer 

almaktadır. 

Huş Tavuğunun yaşam alanlarından biri olan Ardahan’ın Posof ilçesi, Posof Yaban Hayatı 

Geliştirme Sahası olarak korunmaktadır, bu alanda avlanmak yasaktır. Alandaki Posof 

Ormanları ladin, göknar ve kayın ağaçlarının oluşturduğu ormanlarla, yaygın haldeki sarıçam 

ormanları, aşağı bölgelerde meşe ormanları, bir kısmında ise dağınık ve parçalı olmak üzere 

Huş ormanlarından oluşur. Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, BTC boru hattı projesi 

sırasında yapılan flora – fauna ve çevresel etki değerlendirme çalışmaları sırasında 

barındırdığı doğal yaşam ve fauna elemanları nedeniyle de ESA (Ecologically Sensitive 

Area) yani Ekolojik Açıdan Hassas Bölge olarak değerlendirilmiştir. Bu bölgede Huş 

Tavuklarının üreme dönemi sırasında boru hattı inşası durdurularak iş makinelerinden 

kaynaklanan gürültü ve diğer rahatsız edici etkenler ortadan kaldırılmış ve endemik olan bu 

türün üremesine destek olunmaya çalışılmıştır. 

Bölgede bulunan diğer hassas kuş türü Urkeklik Tetrao urogallus de yüksek dağ habitatlarına 

uyum sağlamış yerli türlerdendir. Türkiye’de sadece Toros dağlarının orta kesiminde, 

Akdeniz’in doğusu ile Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’da dağlık alanlarda yayılış 

gösterirler. Türkiye’de Çevre ve Orman Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları 

arasında yer almaktadır. IUCN’e göre Düşük Riskli “LC” (Least Concern) olarak 

2

değerlendirilse de son zamanlardaki araştırmalar sonucunda türün tüm dünyada sayılarının 

azaldığı tespit edildiğinden yaşam alanlarının muhafaza edilmesi son derece önemlidir. 

Bu Kuş türlerinin dışında; Kafkas semenderi Mertensiella caucasica da IUCN tarafından 

Hassas (Vulnerable) olarak değerlendirilir. Bu tür dünyada yalnızca Anadolu’nun kuzey 

doğusundaki Ordu, Giresun, Rize, Trabzon, Artvin, Kars, Bayburt ve Gümüşhane illeri olmak 

üzere sınırlı bir alanda ve Gürcistan’da Türkiye sınırındaki bazı dağ sırtlarında yayılış 

gösterir. Yaşam alanı olarak 400 – 2800 m yükseklikleri tercih etmektedir. 

Uzun tırnaklı körfare Prometheomys schaposchnikowi yine bir alpine türü olup, yayılışı 

Kafkas Dağlarında ve sınırlı olan türlerdendir. Türkiye’de Doğu Karadeniz Dağlarında ve 

Gürcistan’da bulunmaktadır. Çok küçük alanlarda yaşarlar, tür en önemli etki olarak aşırı 

otlatma nedeniyle tehlike altına girmiştir. IUCN’e göre kategorisi Yakın Tehdit.“Near 

Threatened” olan bu türün populasyonundaki birey sayısı azalmaktadır. Memeli hayvan 

türlerinden Karaca Capreolus capreolus ve Boz ayı Ursus arctos bölgede bulunan diğer 

önemli fauna elemanlarındandır. 

Bu konular dikkate alınarak Enerji nakil hattının güzergahı raporumuzda belirtildiği gibi 

yaban hayatı Geliştirme Sahsının dışından daha uygun bir alandan geçirilmesi uygun olacaktır 

3

NOTLAR VE KAYNAKLAR



NOTLAR ve KAYNAKLAR 

� 2010-2011 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. 

� Anonim, 1998, Türkiye’nin Çevre Konusunda Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler, T.C. 

Çevre Bakanlığı, Ankara, 554 s. 

� Anşin, R., 1988, Tohumlu Bitkiler, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi 

Yayınları, No: 15, Trabzon. 

� Araştırma Dairesi Resmi Web Sitesi(www.deprem.gov.tr) 

� Atalay, İ., Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri, T.C. Orman Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002. 

� Baran, İ., 2008, Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara 

� Baytop, T., 1994, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK, Ankara. 

� Bilişim Toplumuna Giderken Elektromanyetik Kirlilik Etkileri Sempozyumu, 1999, Ankara 

� Birand, H., 1952, Türkiye Bitkileri, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınları, Yayın No: 

85, Ankara, 330 s. 

� Çevre Bakanlığı Mevzuatı 1, T.C. Çevre Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon 

Kurulu Başkanlığı. 





� Çınar Mühendislik, 2009, Acarlat Gölü Longoz Ormanı Sulak Alan Yönetim Planı Projesi, 

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ankara, 

392 s. 

� Davis, P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands Vol.1-9, Edinburgh, 1965-1985, 

� Davis, P.H., MILL, R.R., KIT., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (Suppl.) 

Vol.10, Edinburgh, 1988. 

� Demirsoy, A., 1996, Amfibiler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara. 

� Demirsoy, A., 1996, Memeliler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara. 

� Demirsoy, A., 1996, Sürüngenler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, 

Ankara. 

� Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar (Amniyota), Cilt III-Kısım II, Meteksan A.Ş., Ankara. 

� Demirsoy, A., 1998, Omurgalılar (Anamniyota), Cilt III-Kısım I, Meteksan A.Ş., Ankara. 

� Demirsoy, A., 1998, Omurgasızlar=İnvertebrata (Böcekler Dışında), Cilt II-Kısım I, 

Meteksan A.Ş., Ankara. 

� Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü,



� Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Web Sayfası (www.dsi.gov.tr) 

� DPT Tarafından Hazırlanan Beş Yıllık Kalkınma Planları 

� Ekim T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N., 2000, Türkiye Bitkileri 

Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Ankara. 

� Elekromanyetik Alan Değerlendirmeleri, Şubat 2008 

� Elektrik Alanları ve Manyetik Alanlar,Cilt II, TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı, Nisan 2001 

� Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, 2000 

� Elektrik Mühendisliği 6.Ulusal Kongresi Bildirisi 

� Elektrik ve Manyetik Alana Maruz Kalma Sınır Değerleri Rehberi, IRPA / INIRC, 1990. 

� Emission Factors & AP42, Compilation of Air Pollutant Emission Factors, US EPA AP-42, 

January 1995 

� Erdem, O.,Kıraç, C., Özesmi, U., Kutlu, H., 1995, Türkiye’nin Kuş Cennetleri, T.C. Çevre 

Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara, 114 s. 

� Ertan, A., Kılıç, A., Kasparek, M., 1990, Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları, Doğal Hayatı 

Koruma Derneği ve International Council for Bird Preservation, İstanbul, 156 s. 

� http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/index.html 

� http://botany.csdl.tamu.edu/FLORA/imaxxona.htm 

� http://species.wikimedia.org/wiki/Main_Page 

� http://www.avibirds.com 

� http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/canlilar/TR_tur_listesi 

� http://www.kazimcapaci.com/kusadlari.htm 

� http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=@ 

� http://www.tramem.org/memeliler/?fsx=@ 

� http://www.worldbirds.org/v3/turkey.php 

� http://www.zum.de/stueber/lindman/ 

� http://zipcodezoo.com/ 

� IUCN 2010, IUCN Red List of Threatened Species, Version 2010.4. 

� Karabolat, M., 2000, Türkiye’de Yaşayan Kuşlar, Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel 

Müdürlüğü Personeli Güçlendirme Vakfı, Ankara, 267 s. 

� Kiziroğlu, İ., 1993, The Birds of Türkiye (Species List İn Red Data Book), TTKD, Ankara. 

� Maden, Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi (www.mta.gov.tr). 

� Magnin, G., and Yarar, M., 1997, Important Bird Areas In Turkey, Doğal Hayatı Koruma 

Derneği, İstanbul, 314 p. 

� Mobile Sources Emisson Factors,EPA 1995 

� Artvin İli 2006 Yılı Çevre Durum Raporu, Artvin Valiliği İl Çevre Ve Orman Müdürlüğü



� T.C.Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Deprem 

� TEİAŞ Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan 2006-2015 10 

� TEİAŞ Genel Müdürlüğü Çevre, Emlak ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Yayını- 

� Timur, E., Aksay, A., 2002, 1 / 100 000 Ölçekli Ereğli F24 ve F25 Paftaları, MTA, Ankara 

� Türkiye İstatistik Kurumu Resmi Web Sitesi,(www.tuik.gov.tr) 

� Türkiye’de Yaşayan Kuşlar, 2000, Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü, No: 

001, Ankara. 

� Yaltırık, F., Efe, A., 1989, Otsu Bitkiler Sistematiği, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri 

Enstitüsü Yayınları, No:3, İstanbul. 

� Yıllık Üretim ve Kapasite Projeksiyonu

ÇED RAPORUNU 

HAZIRLAYANLARIN TANITIMI

TEİAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 154 kV BURSA SANAYİ-BURSA MERİNOS YERALTI KABLOSU 

PROJE TANITIM DOSYASI

YETERLİK BELGESİ TEBLİĞİ KAPSAMINDA ÇALIŞTIRILMASI TAAHHÜT EDİLEN 

PERSONEL TABLOSU 

Projenin Adı : 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) Enerji İletim Hattı 

Proje Sahibi : TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 

Projenin Mevkii : Artvin İli Merkez, Borçka, Ardanuç ve Şavşat İlçeleri ile Ardahan İli Posof 

İlçesi 

Yeterlik Belge No : 179 

Tebliğin İlgili Maddesi 

Kapsamında 

Çalıştırılacak Personel 

Çevre Mühendisi 

(Madde 5/1-a) 

Mühendislik veya 

mimarlık fakülteleri 

veya fakülte veya 

akademi veya dört yıllık 

yüksek okul veya fen 

veya edebiyat 

fakültelerinin 

........................................ 

mezunu personel 

(Madde 5/1-b) 

Kapsam Belirleme ve 

İnceleme Değerlendirme 

Komisyonunca veya 

PTD İnceleme 

değerlendirme sürecinde 

belirlenmiş meslek 

grubundaki personel 

Rapor Koordinatörü 

(Madde 5/1-c) 

(Madde 5/1-ç) 

kapsamındaki personel 

Adı Soyadı 

Mesleği 

-Sorumlu 

Olduğu Bölüm, 

Sayfa, bölüm, 

ekler vb. 

Levent EROĞLU Çevre Mühendisi Tümü 

Gül MISIRLI Mimar Tümü 

Mustafa 

GÖKHARMAN 

Elektrik 

Mühendisi 

V.2.3 

Coşkun KOÇ Orman Mühendisi Tümü 

V.Serap BOYDAK Ziraat Müh. Bölüm III 

M.Uğur KAVLAK 

Şehir Bölge 

Plancı 

Bölüm II-III 

Mehmet KILIÇ Harita Mühendisi Ek-1,2,3,4,5 

Kubilay UYLU 

Harita Y. 

Mühendisi 

Ek-1,2,3,4,5 

Dilek KESKİN 

Ahmet ÇETİNEL 

Jeolji Mühendisi 

Çevre Bilimleri 

Yüksek Lisans 

Şehir Bölge 

Plancısı 

Tümü 

Bölüm II-III 

Yusuf SEÇER Jeoloji Y. Müh. Bölüm IV 

G.Burcu BARUT Ziraat Y. Müh. Bölüm III 

Hatice ÇALIŞKAN Çevre Müh. 

Bölüm II-III- 

IV 

Abdullah BİLAL Harita Müh. Ek-1,2,3,4,5 

Aişe Gül ARSLAN Harita Müh. Ek-1,2,3,4,5 

İmzası

nihai çed raporu - Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?