Antibiyotik reçetesi yazarken en az iki kere düflünmek gerekir Ülkemizde antibiyotiklerin gerekti¤inden fazla ve yanl›fl kullan›ld›¤›n› söyleyen ‹stanbul T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Klini¤i, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal› Baflkan› Prof. Dr. Semra Çalangu’ya göre, antibiyotiklerin mutlaka reçeteyle sat›lmas› gerekiyor. 14 röportaj Röportaj: Haluk Kalafat - Foto¤raflar: Uluç Özcü
Enfeksiyon, tedavisi ve önlenmesi için gelifltirilmifl çok say›da güçlü antibiyotik ve modern sa¤l›k önlemlerine ra¤men, bugün halen insanda en s›k karfl›lafl›lan hastal›k sebebi olarak belirtiliyor. Enfeksiyon hastal›klar› deyince, çok büyük bir bafll›ktan söz ediyoruz. Enfeksiyon hastal›klar›n›, etkenlerine ve edinildikleri ortama göre alt bafll›klara ay›rmak gerekirse nas›l bir gruplama yap›labilir? Enfeksiyon hastal›klar›, etkenlerine göre viral, bakteriyel, fungal, paraziter gibi alt gruplara ayr›labilir. Örne¤in grip, k›zam›k, nezle, hepatit, kabakulak, suçiçe¤i gibi hastal›klar›n etkeni virüslerdir. Tüberküloz, tifo, osteomyelit gibi hastal›klar›n etkeni bakterilerdir. S›tma kanda dolaflan ve prozoon cinsi bir parazitle meydana gelirken, barsak parazitleri gözle görülecek kadar büyüktür ve enfeksiyon hastal›¤› oldu¤unu düflündürmeyen belirtilerle, örne¤in kans›zl›kla bile kendini gösterebilir. Enfeksiyon hastal›klar›n› edinildikleri ortama göre de grupland›rmak mümkündür. Günümüzde, hastaneler enfeksiyonlar›n tedavi edildi¤i yerler oldu¤u kadar, enfeksiyonlar›n bafll›ca bulaflma yerleri de oldu¤u ve ‘hastane enfeksiyonlar›’ gibi önemli bir kavram ortaya ç›kt›¤› için, enfeksiyonlar› ‘hastane d›fl›nda veya toplumda edinilen enfeksiyonlar’ ile ‘hastanede edinilen enfeksiyonlar’ fleklinde iki gruba ay›rmak mümkün. ‹nsan ömrünün uzat›lmas›na yönelik olarak yeni tedavi yöntemlerinin gelifltirilmesi; organ ve doku transplantasyonu, kalp kapa¤› veya eklem protezleri, kanser kemoterapisi, diyaliz, yo¤un bak›mda kateterlerin veya mekanik solunum cihazlar› gibi komplike ayg›tlar›n kullan›lmas›, k›sacas› t›p teknolojisindeki ilerlemeler bir yandan insan hayat›n› uzatmakta, öte yandan enfeksiyöz komplikasyonlar› beraberinde getirmektedir. Bu enfeksiyonlara yol açan etkenler genellikle hastane d›fl›nda karfl›lafl›lan patojenlerden daha dirençli ve tedavisi daha güçtür. Bu gruplama, enfeksiyon hastal›klar›n›n tedavisinde kullan›lacak antiinfektif ilaçlar›n belirlenmesinde yol gösterici olarak kullan›labiliyor mu? Ya da bir baflka deyiflle, bu gruplamaya bak›larak, hangi enfeksiyon hastal›¤› durumunda hangi anti-infektifin kullan›lmamas› gerekti¤ini aç›klamada faydal› olabilir mi? Evet; enfeksiyon hastal›klar›n›n tedavisi etkene yönelik olarak yap›l›r. Örne- ¤in tüberküloz tedavisinde, sadece tüberküloz basiline etkili ilaçlar kullan›labilir. Viral enfeksiyonlar›n tedavisinde antibakteriyel ilaçlar›n (genel olarak, antibiyotik deyince sadece antibakteriyel anti-infektifler anlafl›lmaktad›r) hiç etkisi yoktur. Bundan da anlafl›laca¤› gibi, enfeksiyonlar› tedavi edebilmek için her fleyden önce etkenini saptamak ya da mümkün oldu¤u kadar do¤ru tahmin edebilmek flart. Yoksa gereksiz yere ve ardarda bir sürü antibiyotik kullan›lmas› ve hiçbir yarar sa¤lanamamas› kaç›n›lmaz. Ülkemizde en çok tüketilen ilaçlar›n bafl›nda antibiyotikler geliyor. Türkiye’deki toplam ilaç pazar›n›n yaklafl›k 1/5 i, sistemik antibiyotiklerden olufluyor. Sizce antibiyotik tüketiminde bir suistimal söz konusu mu? Kesinlikle evet. Antibiyotikler bu kadar rahatl›kla kullan›labilecek ilaçlar de¤iller. Ülkemizde y›llard›r antibiyotikler, en çok kullan›lan ilaçlar listesinde birinci s›ray› koruyorlar. Bu herhalde bizim ‘çok hasta’ bir toplum olmam›zdan kaynaklanm›yor! Bence bunun en önemli iki nedeninden biri teflhis için fazla çaba harcamadan, teflhis için u¤raflmadan hemen tedaviye yönelmenin ‘dayan›lmaz hafifli¤i’, di¤eri de antibiyotiklerin çok kolay ulafl›labilir ilaçlar olmas›. Antibiyotik kullan›m›nda yap›lan bafll›ca hatalar nelerdir? Birincisi, antibiyotik gerekmedi¤i halde antibiyotik vermek. ‹kincisi, antibiyotik gereken bir hastaya, etkene yönelik araflt›rma yapmadan antibiyotik vermek. Bu iki hata, hatalar zincirini bafllat›yor. Etkene yönelik araflt›rma yap›l- mad›¤› için gereksiz yere çok genifl kapsaml› (veya tersine, kapsam› yetersiz) antibiyotik vermek; ‘en iyisi / en genifl kapsaml›s› olsun,’ diye en pahal› antibiyoti¤in seçilmesi; dozun yetersiz olmas›; doz aral›klar›n›n uygun olmamas›; tedavi süresinin yetersiz veya gereksiz yere uzun olmas›; hastan›n tedaviye uyum güçlü¤ü gibi. Bunlar d›fl›nda, elbette tan› koyulmadan hatal› antibiyotik uygulanmas› hekimi çok tehlikeli bir güven duygusuna sürüklüyor. “Nas›lsa en kuvvetli antibiyoti¤i verdim, art›k atefli düfler,” diye düflündü¤ümüz hastan›n atefl sebebi kanser olabilir! Ve çok geç kalm›fl olabiliriz! Bir de sadece o hastay› de¤il, hepimizi ilgilendiren bir yönü var: Çevre kirlili- ¤i. Antibiyotik kullan›m› bakterilerde mutasyonu tetikleyen, dirençli sufllar›n seçilmesini kolaylaflt›ran faktörlerden biridir. Do¤ru ve yerinde kullan›lmamas› bu tehlikeyi artt›r›r. Ülkemizde antibiyotikler reçetesiz olarak eczanelerden al›nabiliyor. Bu uygulama, insanlar›n kulaktan kula- ¤a duyduklar› antibiyotik preparatlar›n› yerli yersiz kullanmalar›na neden oluyor. Sizce antibiyotik tüketimine bu yönden bir k›s›tlama getirilmesi yararl› olur mu? Bir baflka deyiflle Türkiye de antibiyotik preparatlar›n›n sadece reçete ile verilebilmesi durumunda ortaya nas›l bir tablo ç›kar? Bundan yirmi y›l kadar önce, ben ‹stanbul T›p Fakültesinde Acil Dahiliye Birimi sorumlusuydum. Hemen hemen her gece ‘Optalidon zehirlenmesi’ vakas›yla karfl›lafl›rd›k. O zaman uyuflturucu kapsam›na giren ilaçlar reçetesiz sat›labilirdi, a¤r› kesicilerin içine konulabilirdi. Biliyorsunuz art›k bu ilaçlar reçetesiz sat›lmak flöyle dursun, ancak yeflil veya k›rm›z› reçeteyle sa¤lanabiliyorlar. Bu k›s›tlaman›n çok olumlu sonuçlar› oldu. Kanser tedavisinde kullan›lan kemoterapi ajanlar›n›n reçetesiz sat›lmas› ne ise, antibiyotiklerin reçetesiz sat›lmas› da odur. Çünkü antibiyotikler ‘kemoterapötik’ ajanlard›r. Yukar›- 15
Change language