'96 433 - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi - Makina ...

TMMOB 

ŞUBAT 

'96 433

Uluslararası rekabetin ve globalleşmenin hız 

kazandığı günümüzde Türkiye'de 40.yılını 

kutlayan Oerlikon üstüne düşen 

görevi liderliğine yakışır bir şekilde 

yapmaktadır. Oerlikon bu mantık çerçevesinde 

Avrupa (Fransa, Belçika, Almanya, İtalya) 

Ortadoğu (Komşu Arap ülkeleri) ve hatta 

Japonya'ya ihracaatına devam ediyor. İhracaatta 

devamlılık uluslararası Standard 

ve kalite ile mümkündür. Oerlikon IsroroM 

iç ve dış piyasaya bu güveni 70' li yıllardan beri 

KALİTE SİGORTASI uygulayarak kazanmıştır. 

Müşteri mutluluğunu kendine rehber edinmiş 

olan Oerlikon kaliteye yönelik çalışmalarım 1989 

yılında TÜV' den aldığı sertifikayla sürdürmüş ; 

Standard ve kalite güvencesinin 

son aşaması olan ISO 9001 

sertifikasının getirdiği uluslararası 

saygınlığı kazanmıştır. 

Unutmayın 

KALİTE VE STANDARD 

Güvencenizdir. 

i 

OERLİKON 

KAYNAK ELEKTRODLARI VE SANAYİ A.Ş. 

Halkalı Cad. No: 99 34630 Sefaköy/İSTANBUL 

Tel:(0 212) 599 30 10 (8 hat) Faks:(0 212) 540 02 61-598 92 79

DOGALGAZ 

SARFİYATINDA 

•sı 

VERİMİNDE 

RTLI 

B R Ü O R 

İSVİÇRE'DE İLERİ TEKNOLOJİ İLE ÜRETİLEN OERTLI BRÜLÖR, MAKSİMUM 

YANMAYI SAĞLAYARAK HAVA KİRLİLİĞİNİ ÖNLER VE ISIDA YÜKSEK 

VERİM, DOĞALGAZDA TASARRUF SAĞLAR. OERTLI BRÜLÖR, GAZTEKNİK 

ISI SANAYİ'NİN UZMAN EKİBİYLE SERVİS GARANTİSİNE SAHİPTİR. 

HER KAZANA KOLAYLIKLA UYGULANABİLİR. OERTLI'DE YAPACAĞINIZ 

DEĞİŞİKLİKLE FUEL-OIL YAKMAK DA MÜMKÜNDÜR. 

DOGALGAZ SİSTEMİNDE YANMA, BRÜLÖRDE BAŞLAR VE TÜM SİSTEMİN İHTİYACI OLAN ISIYI ÜRETİR. BRÜLÖRÜNÜZ VERİMSİZSE, 

SAĞLIKLI ÇALIŞMIYORSA, KAZANINIZ YA DA RADYATÖRÜNÜZ İYİ OLSA DA, SİSTEMDE HAYAT DURUR. YAPILAN OPERASYONLAR, 

SİSTEMİ BİRAZ DAHA YAŞATSA DA, SORUN KALPTEDİR. BRÜLÖRÜN DEĞİŞMESİ GEREKİR. 

ısı sanayi ve ticaret a.ş. 

Atatürk Cd. Sami Bey Sk. No.: 2 K. Maltepe / istanbul 

Tel: (0216) 305 10 33 - 370 47 46 - 370 47 49 - 352 98 60 Fax: (0216) 352 07 23 Tlx: 36673 heat tr. 

GENEL DAĞITICI: TERMOGAZ ISI SAN. 

Maltepe: Tel: (0216) 399 11 79 - 399 15 08 - 09 Fax: (0216) 352 57 84 

KaraKÖY: Tel: (0212) 293 96 42 - 252 68 03-04-05 F3X: (0212) 251 82 93 _ 

Awarded to 

OERTLI HEATINC TECHIMIC LTD 

5WITZEBIAND 

ISO 9001

B R U L O R

l 

MANNESMANN 

DEMAG 

y- i 

jŞHjapasite : 2,6 - 15,5 m /dak 

Basınç :8- 10 bar 

Karmak 

Hak'ına 

ırmak Makina Kompresör - Pompa Sanayi ve Ticaret A.Ş. 

nel Merkez/Fabrika : istasyon Cad. No:86 01340 incirlik - ADANA Tel: 0(322) 332 90 41 - 332 98 46 - 332 98 50 - 332 98 51 Fax : 0(322) 332 96 63 

zartama Merkezi : Kore Şehitleri Cad. Mehmet Gönen; Sok. Aydagûl iş Merkezi No: 6 Kat: 3 Zincirlikuyu - İSTANBUL 

W., Tel: 0(212) 272 06 28-273 17 20-266 44 30 Fax: 0(212) 2665251 Tlx : 26039 smkp tr. 

iMkaraŞubesl : Kazım Karabekir Cad. Cetinkaya Arat işmerkezi No : 93/60 iskitler - ANKARA Tel: 0(312) 342 1520-341 1463 

''ıji Fax: 0(312) 342 15 20

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Aylık Yayın Organı 

15 Teknolojik Gelişme Döneminde işgücünün Niteliği 

duality of VVorkforce in Technological Development Period 

Tülin ONGEN 

20 CNC Tezgah Kullanımı, Atölyenin Büyümesine Sebep Oluyor 

Move to CNC Leads to Dramatic Growht forJob Shop 

Çeviren : Bülent TOPAKOĞLU 

34 — Kalıp Hataları Üzerine Tasarımın, Malzemenin veYapılan Isıl 

İşlemin Etkisi 

Effect of Applied Heat Treatment, Design and Material on Failures of D/es 

İrfan AY, Sare GÜLAÇ 

AYIN DOSYALARI 

YENi ÜRÜNLER 8 

KOMİSYONDAN HABERLER 11 

ODA'DAN HABERLER 14 

BİLGİSAYAR DÜNYASI 29 

ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ 32 

36. CİLT YAZI DİZİNİ (Düzelti) 46 

SÜRELİ YAYINLAR 51 

OCAK-ATÖLYEDEN 52 

YAYIM KOŞULLARI 

ŞUBAT / FEBRUARY 1996 

Cilt/Vol : 37 Sayı/No : 433 

ISSN : 13003402 

LÜLLÜLLÜk L Lil^lll 

İÇİNDEKİLER COfVTBVTS 

C V'TEFNİF 

\LARKO 

S \RM \Y 

P'OC \M 

AS F \YNAF 

MAS POMPA 

B \HCECİ 

ÖZ M \KİN \ 

PiM A F M 

ÖZ M \KİNA 

MAFDOS 

ÖLÇ C \N 

PFTNJT7 

TEKNİK YAZILAR 

Proje Planlamasında İş Dağılım Ağacı Kullanılması- 

Using Work Breakdovvn Structure in Project Planning 

Çeviren : Utku TÜZÜNER 

Çeviren 

İNCELEME - ARAŞTIRMA 

Tasarım Şirketleri Ne İş Yapar ? - 

What Do Design Firms Really Do ? 

Cahit İNAL 

Aspiratörlerde Tasarım ve İşletmecilik Yönünden 

Karşılaşılan Sorunlar 36 

Design Aspirators and Management Problems 

Nuri ARUN, Hüseyin AKKOÇ 

İLAN SAYFALARI DİZİNİ 

0 

3 

T 

n 

10 

T J 

TC 

45 

50 

r-. 

\FEFS 

YILMAZ REDÜKTÖR 

ÎNTEP PRO 

İNTER PRO 

Ö V FÖSEOCLU 

FSB 

OTOMEF '°6 

OTOMEK '96 

D E Alî RD Ö K UM 

CEDİF HOLDİNG 

GEDİF HOLDİNG 

22 

26 

56 

ey 

çc 

59 

AD 

61 

fCO 

63 

64 

Arka Fa ak 

Yayım Koşulları : - Yazılar daktilo ile iki satır aralıkla iki kopya yazılmış olarak, 70-100 sözcükten oluşan Türkçe ve İngilizce özeti, yazı 

başlığının ingilizcesi, yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefon numaraları ile birlikte Dergi Yönetim Yeri Adresi'ne gönderilmelidir. 

- Yazılar 12 daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir. (12 daktilo sayfasını aşan yazıların 2 bölüm halinde birbirini izleyen sayılarda 

yayımlanabileceği düşünülerek bölümlere ayrılmış olarak gönderilmesi gerekir.) 

- Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydınger veya beyaz kağıda çini mürekkebi ile çizilmelidir. 

- Yazılarda SI birimleri kullanılmalı, yazıların sonuna yararlanılan kaynakça eklenmelidir. 

- Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilerden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir. 

- Yazılar başka bir süreli yayın organında yayımlanmış olmamalı, herhangi bir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunulacak ise bu açık olarak 

belirtilmelidir. 

Dergide yayımlanan yazılara bir dergi sayfası için, özgün ve derleme yazılarda 250.000.- TL. çeviri yazılarda 150.000.- TL. net ödeme yapılır. 

- Dergideki yazılardan kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir. 

Yazıların Değerlendirilmesi: Dergiye gönderilecek yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından ön elemeden geçirilmekte daha sonra kurulun 

belirlediği uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir. 

Uzmanların yaptığı değerlendirme sonuçları yazara da iletilecek, uzmanların önerdiği ve Yayın Kurulu'nun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması 

yazardan istenecektir. Bu düzeltmelerin yazar tarafından yapılması durumunda yazı yayımlanabilecektir.

TMMOB 

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI 

AYLIK YAYIN ORGANI 

ŞUBAT/FEBRUARY 1996 

ait / Vol : 37 Sayı / No : 433 

Yönetim Yeri - Head Office 

Sümer Sokak 36/1-A 

Demirtepe - ANKARA 

Tel :(0-312)23131 59 

Fax: (0-312)231 31 65 

MMO Adına Sahibi - Publishez 

Yusuf KARAHAN 

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü 

Managing Editör 

Oğuz ŞAHİN 

Yayın Kurulu - Publishing Boaıd 

Melih ŞAHİN 

Anıl KAREL 

Deniz ÖVÜTMEN 

Devrim Erinç ASLAN 

UtkuTÜZÜNER 

Selami YUMURTACI 

Katkıda Bulunanlar 

Mem bers-a t-Large 

Nilgün KARAKÜÇÜK 

Aylin TOPAKOGLU 

Bülent TOPAKOGLU 

Ahmet SÜER 

Yapım Yönetmeni 

Production Director 

Mehmet AYDIN 

İlan Sorumlusu 

Advertising Representative 

Ayten YILDIZ 

Nuray ÖZER (İstanbul) 

Komisyon İlişkileri - Redactor 

Şehnaz KAPLAN 

Dizgi - Type Setting 

Ali Rıza FALCIOĞLU (MMO) 

Baskı - Pıinted by 

Yeni Doğuş Matbaacılık 

Tel (0-312) 417 87 52 

sunuş 

Değerli okuyucularımız; 

ühendislik ve teknoloji birbirlerinden ayrılmayacak iki 

kavramdır. Genel olarak mühendisin görevi ve yaptığı 

işler,- "özellikle makinaları düzenleme sanatı" şeklinde 

tanımlanmaya başlanır ve "doğadaki maddenin özellikleriyle 

ilgili bir bilim olan mühendislik, enerji kaynaklarının yapılar, 

makinalar ve diğer ürünler aracılığıyla insana yararlı hale getirilmesine 

hizmet eder" şeklinde sona erer. Mühendislik tasarımı 

ise uygulamaya teknolji adıyla geçer. Tasarım düzeyi ile 

teknoloji düzeyi arasında doğrudan bir bağ vardır. 

Teknolojideki ilerlemeleri yönlendiren ve takip eden ülkeler 

mühendislik ve teknik eğitime, araştırma ve geliştirmeye, hizmet 

içi eğitime ve yüksek teknolojiye doğaüstü boyutlarda yatırım 

yapmaktalar. Teknolojinin ve mühendislik uygulamalarının 

yaşamı daha da kolaylaştırdığı ortadadır. Bu dünyanın küreselleşmesine 

de etki etmektedir. 

Günümüzde, bilim ve teknolojideki gelişmelere ayak uydurmak 

ve katkıda bulunmak bir yana bunları izlemek bile 

artık başlı başına bir bilgi birikimini gerektirmektedir. Bu da 

insana yatırım gerektirmektedir. 

Ülkemizde çağın değişimini kavrayacak mühendislik eğitimi 

ve ileri teknoloji uygulamalarına olanak verecek yapısal düzenlemelere 

şiddetle gereksinim vardır. İnsanlık için zorunlu 

harcamaları bir yana bırakırsak, dünya ölçeğinde rekabet edebilecek, 

bilim ve teknoloji eğitimi ön plana almayan bir yapılanma 

bir süre sonra zorunlu ihtiyaçlarını dahi karşılamakta 

güçlük çeken bir durum yaratacaktır. 

Bizler, Mühendis ve Makina Yayın Kurulu olarak, olanakların 

elverdiği ölçüde, bilime ve teknolojiye hizmet verme amacıyla 

çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Bu çalışmalarımıza katkılarınızı 

her zaman bekliyoruz. Bu sayımızda da ilginizi çekeceğini 

umduğumuz yazılarla sizleri başbaşa bırakırken, hepinize 

saygılarımızı sunarız. 

ÖZÜR 

Saygılarımızla 

Dergimizin, Kasım 1995 sayısında, "Kalite Dünyasından" köşesi, Sn. Selami Yumurtacı 

tarafından hazırlanmıştır. 430. sayımızda verilmesi gereken bu bilgi, unutulmuştur. 

Bu nedenle Sn. Selami Yumurtacı ve okuyucularımızdan özür dileriz.

ı m a 

g ü r ü l t ü s ü n ü y u t a n 

v e p v e n i b i r ü r ü n 

İzocam Prefabrik 

Klima Kanalı 

/? V£ TiCARET MERKEZLERİ, KÜLTÜR T E S i S L E R i , 

EĞiTiM KURUMLARI, EĞLENCE SİTELERİ. .. BUGÜN KLİMA 

HER YERDE KULLANILIYOR AMA GÜRÜLTÜSÜ BİR TÜRLÜ 

ÖNLENEMİYOR. İZOCAM'İN YENİ ÜRÜNÜ İZOCAM 

PREFABRİK KLİMA KANALI, SAĞLADIĞI MUKEMMEl 

SES İZOLASYONUYLA KLİMA GÜRÜLTÜSÜNÜ ÖNLÜYOR, 

ISI İZOLASYONUYLA ÇALIŞMA PERFORMANSINI ARTIRIYOR 

ÜSTELİK GÜVENLİ VE BENZERLERİNDEN 

% 40 DAHA EKONOMİK! 

SICAĞA - SOĞUĞA - SESE - YANGINA 

IZOCA/VV 

IZOCAM PREFABRİK KLiMA 

KANALI'nın üstün özellikler 

• Çok hafiftir. 

• Kolay kesilir ve monte 

edilir, 

' Her türlü menfez ve 

bağlantılar kolay 

gerçekleştirilir. 

• Kanal kesiti her türlü 

. ebatta yapılabilir. 

' Kanal kesit değişmeleri, 

redaksiyon, pantolon, 

omega ve dirsek teşkil! 

kolay uygvlanır. 

' Yangına karsı güvenliği 

artırır. 

' Çok ekonomiktir. 

İZOCAM TJCARIT VI SANAYi A. Ş 

DANIŞMA MERKİZLIRİ 

• lfTAMUIjj?*J fil 21 275 72 22 (8 bati 

fakt 11)2) İ&6 97 69 Teleks 2S355 icom 

• AMICAIAjfc/fîJ?; 418 66 67 • 4)6 30 

faks 1312) '4fS 0$ IS «İZMİR M Iİ32J 

484 $7 15 -,İ64 31 78 Fob (232) 

489 00 İ2 «ADANA Tel (322) 332 29 8< 

fob (322) W2 02 S4 »1URSA W f224j 

253 95 35 ftks f224| 255 60 1 3 «61AZI 

Jet (4241 21? ** W '»t» (*W 2JS 66 C 

19

ı YENİ ı 

ÜRÜNLER 

SICAK DOKUMUŞ 

Şekilde görüldüğü gibi, protez bir kol veya bacaktaki 

sıcaklık algılayıcı sinyalleri uzvun arka tarafından yüzeyindeki 

elektrotlara aktarılır; bu yüzeydeki alıcılar da 

bilgiyi beyine iletir. Böylece sıcak/soğuk algılanmış olur. 

1996 yılı içerisinde piyasaya sürülmüş olacak bu sıcaklık 

hissetme olayanın bedeli, 2500 Dolar+protez fiyatı olacaktır. 

Nova Çare Orthotics & Prosthetics, 

4301 N. Classen, 

OMahoma City OK 73118 

GELECEĞİNİZİ PLANLAYIN 

Ouicken şirketinin windows paketinde kullanılmak 

üzere geliştirdiği Future Planner programı, emeklliğiniz 

için bir plan yapabilmenizi sağlayacak. Öncelikle para 

durumunuz ve gelecekle ilgili planlarınız hakkında birkaç 

soru cevaplayacaksınız. Sizin açınızdan sadece 40 do- 

larlık bir harcama gibi görünen bu programı aldığınızda 

* ROKETSAN 

D 

Mühendis ve Makina - Cilt : 37 Sayı : 433 

Hazırlayan : Utku TÜZÜNER* 

ne kadar bir parayı biriktirmeniz gerektiği ve ne kadarlık 

yatırım yapmanız gerektiğini önerecek bir faaliyet planınız 

olacak. Mormingstar tarafından hazırlanan 4400 

değişik fon çeşidini ve bir kılavuzu içeren programı şu 

adresten temin edebilirsiniz. 

Intuit, Box 3014, 

Menlo Park CA 94026 

KENDİNİ TEMİZLEYEN 

KÜVET 

Küveti kullanırken düşünmek isteyeceğiniz en son 

şey daha sonra onu temizlemek zorunda olduğunuzdur. 

Diğer küvet sistemlerinin yan akarları artık bırakmasına 

rağmen, "Bağa Products" firmasının Performance Series 

Su ve Artıkların Tahliyesi 

projesi sonucu üretilen banyo küvetlerinin kendini temizleyen 

tabanı vardır. Ünite suyu toplayıp küvetin tabanı 

altındaki bir odacığa aktarır, sonra bir filtre tabakası 

içinden pompalar ve sonra tekrar küvete geri döndürür. 

Fiyatlar 3200 dolar ile 5600 dolar arasında değişmektedir. 

Baja Products, 

4065 N. Romeo Rd. Tucson AZ. 

ı ı ' i l L I S 

' T|J[ l 'l 

Kaynak Teknolojisi Eğitim ve Araştırma Birimi 

İnce Taneli Yapı Çeliklerinin Kaynağı ve Tamiri 

(18-19.04.1996 - Ankara) 

Seminerin Yeri 

Ulaşım 

Başvuru 

Seminer Ücreti 

Ödeme Şekli 

Kontenjan 

ODTÜ Sürekli Eğitim Merkezi 06531 / Ankara 

Sıhhiye Köprüsü üzeri ve Tunus Caddesi'nden kalkan belediye 

otobüsleri ve Güven Park'tan ve Ulus - 19 Mayıs Spor 

Salonu karşısından kalkan dolmuşlar. 

ODTÜ Kaynak Teknoloji Eğitim ve Araştırma Birimi 

06531 - Ankara / Atilla Pamir 

Tel : 0-312-210 36 92 / 210 21 49 Fax : 0-312-210 11 68 

10.000.000.-TL. 

Katılımcılara, başvurularından sonra ücreti ödeyebilecekleri 

banka ve hesap numarası bildirilecektir. 

Seminer en az 10 başvuru olduğu taktirde yapılabilecektir.

lllEczacıbaşı 

'kalitenin kaynağı" 

ASKAYNAK 

KAYNAK ELEKTRODLARI ve TELLERİ

Pompa ve Hidroforda 

âl A 't* m. **l l * •• * • * 

MAS tecrübe birikimini 

taşıyor... 

•MAS" 200 

a l ite pompa'yı üretme yolunda 

getirdiği bilgi birikimini, 

k nesillere aktarmayı amaçlıyor. 

İlk mezunlarını bu yıl veren, 

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı'na 

bağlı Çıraklık ve Mesleki Eğitim 

Okulu ile "MAS* 

açık alanı, 

yurt içi ve 

ülkemiz 

1 , sanayisinde 

en mükemmeli üretecek usta ve 

teknik adamları yetiştiriyor, 

üzerinde uzman kadrosu, 13.000 m 2 

nı, 6.000 m 2 yi aşkın kapalı alanı ile 

ve yurt dışında hizmet veriyor; 

ekonomisine de katkıda 

bulunuyor. , 

MAS gelecekteki hedeflerini 

bu günden gerçekleştiriyor. 

/HAS 

KALiTE POMPA 

MAS POMPA SANAYİİ A.Ş. 

Merkez; Necotibey Cad. 38 Kara koy,-1 «tembul 

Tel: (Ö2T2) 251 97 00 {4 Haf), Tefefaks: {02" J 2) 251 23 t4', 

Fobriko: Sultan Çiftlik njevkii Ümranİye-lstejnbul :,* 

Tet; (02J

KOMİSYONDAN ı 

HABERLER DERGİMİZE BİR BAKIŞ - IV 

DERGİMİZE BİR BAKIŞ ADI ALTINDA BU SAYFALARDA SİZLERE İLK KEZ 

EYLÜL '94 SAYIMIZDA SESLENDİK. YANİ BİR BUÇUK YIL ÖNCE.... 

Hazırlayan : Ahmet SUER 

Dergimize değil de, aslında kendimize yani bize bilim üreten, uygulayan, geliştiren mühendislere, Mühendis 

; 

ve Makina Dergisi'nin büyüteci ile bakmaya çalıştığımız bu köşede bakın ilk yazımızdan bu yana geçen onca 

zamanda ne kadar yol almışız, nerelere gelmişiz ? Burada sözünü ettiğimiz "biz" Mühendis ve Makina Dergisi 

değildir. Burada sözü edilen "biz" aslında "sız"siniz yani hepimiziz l 

Bu sayfalardan bugün sizlere ulaşmaya çalışan bizler bu çabamızdan yorulmuş ya da usanmış değiliz. Ama şu 

da bir gerçek ki bu yorgunluğumuzun tadını, keyfini, ne zamanki sizleri bu sayfalarda görüp duyabileceğiz, işte 

; 

o zaman çıkartabileceğiz. 

İşte Türkiye'deki makina mühendislerini bünyesinde bulunduran Makina Mühendisleri Odası'nın yayın hayatındaki 

en büyük sesi konumundaki dergimize hep birlikte şöyle bir bakalım, yani aynayı kendimize tutalım. 

Yandaki grafikte, Yayın Komisyonu'na 1994 

YAYM KOMSYOMTNA GELEN MAKALE DURUMU 

yılındaki makale akışı ile 1995 yılındaki makale 

akışının durumları gözükmektedir. 

1994 yılında elimize toplam 88 makale 

ulaşmış olmasına rağmen 1995 yılında bu sayının 

84'e düştüğünü görüyoruz. Oysa ki 1995 

yılına başlarken yaptığımız yayın planında 122 

adet makaleye ihtiyaç olacağını duyurmuş, sizlere 

1995 Yılı Yayın Planrmızı konulan ile birlikte 

belirtmiştik. 

OCA SUB MAR N» MAY HAZ TEM AOU EYL EM KAS ARA 

Ne yazık ki bu hedefimizi yakalayamadık. 

Dilerseniz Yayın Komisyonu'muzun 1995 yılı 

için yaptığı yayın planını bir hatırlayalım ve hedeflere ne derece yaklaşılmış bir görelim. 

1995 yılı için yayınlanması hedeflenen toplam makale sayısı 122 olmasına rağmen sene içinde Yayın Komisyonu'na 

ulaşan toplam makale sayısı 84 olmuş, üstelik bunlardan 3 tanesi Komisyon ve Uzman incelemesi sonucunda 

yayınlanamaz bulunmuş ve yazarlarına iade edilmiştir. 

Yazı Türü Hedeflenen Komisyona Gelen 

Derleme 60 38 

Özgün 30 24 

Köşe 20 12 

Çeviri 12 10 [ 

Toplam 122 84 

Tablodan da açıkça görüldüğü gibi hedefe ulaşma 

yüzdesi ancak %68.8 olmuştur. Bunun anlamı neredeyse 

dört ay boyunca Mühendis ve Makina'nın yayınanamamasıdır. 

Oysaki dergimiz sene boyunca eksiksiz 

olarak yayınlanmıştır. Ama nasıl ? 

YAY* 

Yazı Türü 

Özgün 

Çeviri 

Derleme 

Köşe 

Araştırma 

Komisyona Gelen 

24 

10 

30 

12 

8 

Toplam j 84 

L 

Yayınlanan! 

29 

15 

36 

37 

22 

l 

139 1 

Tablodan da oldukça açık bir şekilde görüldüğü gibi 

Yayın Komisyonu olağan üstü bir çaba göstermiş 

ve sene başında açıkladığı Yayın Plam'nı herşeye 

rağmen az bir farkla daolsa gerçekleştirmiştir. 

Yayın Komisyonu'nun bu başarısı gelecekte yapacaklarının 

tir teminatı olarak görülmelidir 

M«ONEDURUMU 

1995 yılı boyunca yayınlanan 

makalelerimize şöyle bir 

göz attığımızda en çok paya 

Köşe Yazıları'nın sahip olduğunu 

görüyoruz. Onu hemen az 

bir farkla Derleme Yazıları izliyor. 

Ve alışılageldiği gibi yine 

en az payı Çeviri türündeki 

makalelerimiz alıyor. Fakat şu 

da bir gerçektir ki; bir kaç sene 

öncesine kadar çeviri türündeki 

makalelerin hiç yayınlanmadığı 

dergimizde çeviri yazılarının 

diğer makale türlerini göz önüne 

aldığımızda azınlıkta kalsa 

da yavaş yavaş artan bir şekilde pastadaki 

dilimini büyütmekte olduğunu görmekteyiz. 

Şimdi de Aralık '94 Sayımızda 

"Dergimize Bir Bakış-2" Adı altında yayınladığımız 

1995 yılı Yayın Planı'mızı 

bir hatırlıyalım ve bu planı ne derece gerçekleştirebildiğimize 

bir bakalım. Sayfa 

12'deki tabloyu incelediğinizde Eylül ayında 

çıkartılması planlanan Kaynak Özel 

Sayısı'nın, Ekim ayında çıkartılması planlanan 

Cilt : 37 Sayı : 433 - Mühendis ve Makina

KOMİSYONDAN! 

HABERLER 

Otomotiv Özel Sayısı'nın ve Kasım ayında da Kalite 

Özel Sayısı'nın çıkartılamadığını görüyoruz. Bunun 

yerine bu aylardaki periyodiklerin Kaynak, Otomotiv 

ve Kalite adı altında "Konuya Özel" olarak yayınlandığını 

ama toplamda yayınlanması planlanan 122 

adet makale olmasına rağmen 137 adet makalenin 

yayınlandığını yani okuyucuya daha zengin içerikli 

bir yayın politikasının izlendiğine tanık oluyoruz. 

AYLAR 

Ocak 

Şubat 

Mart 

Nisan 

Mayıs 

Haziran 

Temmuz 

Ağustos 

Eylül 

Ekim 

Kasım 

Aralık 

PLANLANAN 

DERGİLER 

Peryodik+Kaynak 

Özel Sayı 

Peryodik 

Peryodik+Doğal Gaz 

Özel 

Peryodik 

PeryodiktKaynak 

Özel Sayı 

Peryodik 

Peryodik 

Peryodik 


Özel Sayı 

Peryodik+Otomotiv 

Özel Sayı 

Peryodik+Kalite 

Özel Sayı 

Peryodik 

Toplam 

MAKALE SAYISI 

" 7 

14 

5 

14 

7 

7 

6 

14 

14 

14 

6 

122 

GERÇEKLEŞTİRİLEN 

DERGİLER 


Özel Sayı 

Peryodik (imalat 

Konuya Özel) 

PeryodıktDoğal Gaz 

Özel Sayı 

Peryodik (Otomotiv 

Konuya Özel) 

Peryodık+Kaynak 

Özel Sayı 

Peryodik (Çevre 

Konuya Özel) 

Peryodik 

Peryodik 

Peryodik (Kaynak 

Konuya Özel) 

Peryodik (Otomotiv 

Konuya Özel) 

Peryodik (Kalite 

Konuya Özel) 

Peryodik 

Toplam 

MAKALE SAYISI 

Hep daha iyiye gidelim, hep daha iyi olalım istiyoruz. 

Belki bunu bir slogan gibi sürekli söylüyoruz, 

sürekli yazıyoruz ama aslında Mühendis ve Makina 

Dergisi Yayın Komisyonu'nun uygulamaya çalıştığı 

düşünce; günün gereklerine ve ihtiyaçlarına uygun 

olarak üyelerimize olanaklar elverdiğince bilgi ve 

haber akışını sağlamaya çalışmak olmaktadır. 

Önümüze çıkan her fırsatta sürekli sizlerin bu 

çabaya katılım sağlamanızı isteyip durduk. İstedik 

ki bu yayın aracılığıyla birimizin bildiğini hepimiz 

bilsin, öğrensin, haberdar olsun. Bu yayını bir iletişim 

aracı haline getirerek üyelerimiz bilgilenme, danışma 

anlamında birbirlerinden yararlansınlar istedik. 

' 

Bilgiye ulaşma adına bir adres, bir temas noktası 

olalım istedik. Kısaca sizleri istedik ve istiyoruz. 

Günümüzde artık en değerli sermaye, en pahalı 

alınabilen şey bilgidir. Malûmunuzdur ki; mesleğimiz 

gereği biz mühendisler teknolojik bilgiyle muhatap 

olup bunu yaratır, uygular, uygulatır, ya da 

uygulamalarını denetleriz. Bildiklerimizin çokluğu, 

öğreneceklerimizi daha kısa bir zamanda öğrenme- 

Mühendis ve Makina - Cilt: 37 Sayı: 433 

16 

9 

17 

10 

14 

11 

7 

8 

14 

8 

14 

6 

137 

İSTEK ÜZERİNE REDUKTORLER YAPILIR 

Tüm {iplerdeki talepleriniz stoktan hemen teslim edilir. 

BAHÇECİ 

REDÜKTÖR SAN. TİC. A.Ş. 

Doğu Sanayi Sitesi 10. Blok No:4 Yenibosna/İstanbul 

Tel.:(212) 652 66 58 / 652 66 70 Fax:(212) 551 04 91

ı KOMİSYONDAN ı 

HABERLER 

DERGİMİZE BİR BAKIŞ - IV 

mizi sağlarken kariyer anlamında dab ize değer katar. Bize kattığı her değer, içinde yaşadığımız çevrelen düşünsel 

ve yaşam kalitesi anlamında daima bir adım daha ileriye götürür. Çünkü mühendis olmanın yüklediği 

misyon ile her birimiz içinde yaşadığımız topluluklarda liderlik, danışmanlık gibi sorumlulukları çok büyük 

olan görevleri otomatikman, ne olduğunu bile anlayamadan üstleniveririz. Hepimizin kaderi bu noktada aynıdır! 

Gelin bu kaderi paylaşalım. 1996 yılı Mühendis ve Makina Dergisi profili ve yayın planım aşağıda bulacaksınız. 

Bu programa baktığımızda dergimizin yeni bir yapılanma ile karşımıza çıktığını görüyoruz. Ve sizlerden bu yapıya 

hiç değilse bir tuğla koymanızı bekliyoruz. İşte Yayın Planı : 

SEMlNER.KURS.SEMPOZYUM 

HABERLERi 

*: 25,50,100 YIL ÖNCE GERÇEKLEŞEN iLGiNÇ BULUŞLAR, 

**: OKUYUCULARDAN GELEN YORUMLARIN DEĞERLENDiRMESi. 

***: ANKARA'DAN TEKNOLOJi KONULU HABERLER. 

..... YENİ ÇIKAN STANDART, PATENTLAR VB... 

1996 Yılı Yayın Planı'nında okuyucuya hitap edebilme anlamında yelpazemizi biraz daha genişletmeyi düşündük 

ve yeni bir takım köşeler oluşturduk. Bu köşelerin hangi sayılarda ve ayrıca hangi aylarda Konuya Öze] 

Sayılar'ımızm çıkacağı Yayın Planı'nda açıkça görülmektedir. Dolayısıyla makalelerinizi Yayın Komisyonu'muza 

gönderirken makalenin içeriğine göre bu planı göz önünde bulundurursanız hem komisyona makale 

akışındaki kısırlığı gidermek hem de konuya özel sayılarımızda oluşan darboğazı önlemek adına bizi memnun 

edersiniz. 

Yayın Plam'nı incelediğinizde Atölye'den, Süreli Yayınlar, Geçmişe Bakış, Okuyucu Mektupları, İş İlanları, 

Başkent'ten Haberler, Standartlar... gibi pek çok yeni köşenin 1996 yılından itibaren dergimizde yer alacağını 

göreceksiniz.Yayınlanmasını istediğiniz konuları, konulmasını istediğiniz köşeleri, bildiklerinizi, öğrenmek istediklerinizi, 

araştırmalarınızı, yaşadığınız fabrika deneyimlerinizi ve problemlerinizi, eleştirilerinizi ve önerilerinizi 

bize mektupla, faksla ya da telefonla iletiniz. 

Bize yazın, yazın ki sizin de bu dergide kendinizi bulabileceğiniz bir köşeniz, bir soluğunuz olsun. Kısacası 

gelin binlerce insandan oluşan çok büyük bir Yayın Komisyonumuz olsun, bu dergiyi birlikte çıkartalım. 

Bize katılın ortaya çıkan ürünün gururu hepimizin olsun ! 

Saygı ve sevgilerimizle. 


ODA DAN 

HABERLER 

Hazırlayan : Nilgün KAR AKÜ ÇÜK 

1996-97 Dönemi MMO Şube Genel Kurulları 07-28 Ocak 1996 Tarihleri Arasında Yapıldı 

Genel Kurulun ilk gün toplantısında bir önceki dönemde yapılan çalışmalar değerlendirildi. Bu dönem için 

yapılması planlanan konular üzerinde konuşuldu. İkinci gün gündeminde ise Şube Yönetim Kurulu belirlenmesi 

için seçim yapıldı. Seçimlere katılım önceki dönemlere göre daha fazla oldu. 1994-1995 Döneminde 

toplam 16 Şubede, 38421 üyeden 9624 tanesi seçimlere katılmış ve %25'lik bir katılım sağlanmıştı. Bu dönem ise 

17 Şubede 41047 üyeden 12047'sinin katılmasıyla %29.4'lük bir orana ulaşılmıştır. 

1994-1995 döneminde Ankara : 3, İstanbul : 4, Bursa : 4, Antalya, Denizli, Kayseri'den bir ve diğerlerinden 

ikişer, toplam 34 liste seçimlerde yer almıştı. Bu yıl ise Zonguldak, Antalya, Trabzon, D. Bakır, Samsun, Edirne 

Şubelerinde tek, diğerlerinde ikişer liste olmak üzere toplam 28 liste seçimlere katılmıştır. 

Sayısal olarak en fazla katılım 3366 olarak Ankara'da gerçekleşmiş bunu sırasıyla 2605 ile İstanbul ve 1306 ile 

Bursa izlemiştir. Kullanılan oy/üye sayası oranına baktığımızda ise Bursa %56.5 ile ilk sırayı almıştır, ardından 

%S2.3 ile Gaziantep ve %50 ile Konya gelmektedir. 

ŞUBE/BÖLGE 

ANKARA 

İSTANBUL 

İZMİR 

BURSA 

KOCAELİ 

AOANA 

ZONGULDAK 

ANTALYA 

DENİZLİ 

GAZİANTEP 

ESKİŞEHİR 

KONYA 

KAYSERi 

TRABZON 

DİYARBAKIR 

SAMSUN 

EDİRNE 

TOPLAM 

KATILAN 

GRUPLAR 

Çağdaş Mühendisler 

Meslekte Birlik 

Demokratlar 

Mes. Birlik ve Çağ. Gr. 

Çağdaş Demokrat 

Makina Mühendisleri 

Üretken Katılımcı Dem. 

Makina Mühendisleri 

Katılımcı Mühendisler 

Yeni çizgi 

Demokratlar 


Çağdaş Dem. Müh. 

Demokratik Birlik 

Zonguldak Şube 

Çağdaş Dem. Müh. 

1 . Liste 

2. Liste 

Demokrat Birlik 


Katılımcı Mühendisler 


Değişim Grubu 



Hizmete Çağrı Grubu 


Yurtsever Müh. 


Edirne Şube 

1996-1997 DÖNEMİ ŞUBE SEÇİMLERİ SONUÇLARI 

ŞUBE ÜYE 

SAYISI 

8103 

12975 

4185 

2313 

1793 

2871 

914 

732 

849 

516 

1144 

916 

981 

605 

1004 

653 

593 

41047 

Mühendis ve Makina - Cilt: 37 Sayı : 433 

KULLANILAN 

OY SAYISI 

3366 

2605 

773* 

1306 

610 

838 

131 

213 

212 

270 

518 

474 

326 

136 

104 

93 

72 

12047 • 

ÜYE SAYISINA 

ORANI 

%41 .5 

%20.2 

%18.5 

%56.5 

%34.0 

%29.0 

%14.3 

%29.0 

%25.0 

%52.3 

%45.0 

%50.0 

%33.2 

%22.5 

%10.4 

%14.2 

%12.0 

%29.4 

LİSTELERİN ALDIĞIl 

ORTALAMA OY 

1785 

1581 

1431 

1050 

545 

162 

814 

451 

372 

201 

456 

320 

111 

200 

119 

85 

170 

92 

399 

119 

170 

285 

200 

98 

132 

87 

76 

69 

YE SAYISINA 

ORANI 

%22.1 

%19.4 

%1 1 .2 

%8.1 

%13.1 

%3.9 

%35.2 

%19.5 

%20.8 

%12.2 

%15.9 

%1 1 .1 

%12.2 

%27.3 

%14.0 

%10.0 

%33.0 

%1 7.8 

%34.8 

%1 0.2 

%18.9 

%30.8 

%20.4 

%10.0 

%21 .8 

%8.7 

%1 1 .6 

%1 1 .6 

KULLANILAN 

OY SAYISI ÖR. 

%53 

%47 

%54.9 

%40.3 

%70.5 

%20.9 

%62.3 

%34.5 

%60.9 

%32.9 

%54.4 

%38.1 

%84.7 

%93.8 

%56.1 

%40.0 

%62.9 

%34.0 

%77.0 

%22.9 

%35.8 

%60.1 

%61 .3 

%30.0 

%97.0 

%83.6 

%81.7 

%95.8

MAKALE Teknik 

TEKNOLOJİK GELİŞME DÖNEMİNDE İŞGÜCÜNÜN 

NİTELİĞİ 

GİRİŞ 

G 

ünümüzde uluslararası ekonomiyle bütünleşmek 

ve ulusal sınırlar dışında rekabet edebilme 

gücüne sahip olabilmek için (ister gelişmiş 

ülkeler, ister gelişmekte olan ülkeler söz konusu olsun) 

kabaca iki yol bulunmaktadır. Üretim etmenleri 

açısından avantajlı gözüken alanlarda veya 

sektörlerde üretimde bulunmak ya da üretimin teknoloji 

tabanını değiştirerek emek üretkenliği artırmak. 

Türkiye'nin yeni uluslararası işbölümü çerçevesinde 

rekabet gücünü artırabilmesinin ya düşük ücrete 

dayalı üretim politikaları ya da teknolojik 

atılıma dayalı kalkınma stratejileri yoluyla olanaklı 

olduğu,- bu bağlamda sanayiini yeniden yapılandırması 

zorünluluğuyla karşı karşıya bulunduğu bilinmektedir. 

Her iki durumda da üretim ve emek 

süreçlerinde köklü değişikliklerin gündeme gelmesi 

ve yeni iş örgütlenmelerinin gelişmesi kaçınılmazdır. 

Bu alanda gözlenen gelişmelerin başında hem üretim 

ve emek sürecinin hem de işgücü piyasasının esnekleşmesi 

olgusu gelmektedir. Esnek üretim 

biçimleri, dünyanın hemen her yerinde başta işgücünün 

niteliği olmak üzere istihdam yapısında ve istihdam 

biçimlerinde, emek pazarında, endüstriyel 

ilişkiler sistemlerinde önemli değişikliklere yol açmaktadır. 

Başka bir deyişle emek üretkenliğini artıran 

ya da emek maliyetleri düşüren yeni üretim 

biçimleri, emek açısından, özellikle işgücünün niteliği 

açısından önemli sonuçlar doğurmaktadır. 1995 

Sanayi Kongresi bağlamında teknolojik gelişme döneminde 

işgücünün niteliği konusu tartışılırken bilim 

adamlarını, teknokratların ve uzmanların göz 

önünde bulundurması gereken kritik noktalar şöyle 

sıralanabilir: 

1. Yeni uluslararası işbölümünün yeni iş süreçlerinin 

ön koşulu niteliğindeki bilim-teknolojisanayi 

yeteneğini geliştirmek, dolayısıyla gereksi- 

Tülin ONGEN* 

nim duyulan nitelikli çekirdek işgücünü yetiştir 

mek için izlenmesi gereken üretim, teknoloji, istihdam 

ve eğitim politikaları nelerdir ve bunların 

genel olarak emek üzerindeki etkileri nelerdir? 

2. Esnek üretim biçimlerin işgücünün niteliğini ve 

üretkenliğini geliştirdiği varsayımı, emek gücünün 

tamamı ve işgücü niteliğinin çağdaş normları 

göz önüne alındığında ne ölçüde geçerlidir? 

3. Bilgi elitinin gelişmesinin veya çok nitelıklideğişken 

nitelikli bir çekirdek işgücünün kilit altına 

alınmasının emeğin kendi içinde farklılaşması 

ve sınıfın parçalanması, açısından ne gibi 

bir rolü bulunmaktadır? 

4. İşgücü piyasasının esnekleşmesi olgusunun, özellikle 

yeni iş süreçlerinin üretimden dışladığı işgücünün 

(yedek emek ordusunun) emek pazarı ve 

emekgücü üzerindeki etkileri nelerdir? 

5. İstihdam biçimlerinin değişmesinin ve örgütlü sınıf 

mücadelesinin zayıflamasının (sendikasızlaşma 

başta olmak üzere) endüstriyel ilişkiler 

üzerindeki etkileri nelerdir ve bu etkiler emeksermaye 

dengesini ne yönde değiştirmektedir? 

YENİ. TEKNOLOJİLERİN İş SÜRECİ VE 

İŞGÜCÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 

Son yıllarda "ileri teknoloji" (high tech) olarak adlandırılan 

bir teknolojik devrimden söz edilmektedir. 

Söz konusu devrimi gerçekleştiren yeni 

teknolojiler, genel olarak mikroelektronik teknoloji 

alanında, özellikle de sayısal denetime dayanan makinelerin, 

bilgisayarlı sayısal denetim araçlarının, 

endüstri robotlarının ve esnek üretim sistemlerinin 

ortaya çıkışıyla kendini göstermektedir. "İleri teknoloji" 

sözcüğü, çok kez bilgi yoğun endüstri anlamında 

kullanılmaktadır. Bununla birlikte ileri 

teknolojiye dayanan işyerlerinden söz edildiğinde, 

örgüt yapılarında ve yönetim anlayışlarında geleneksel 

biçimlerinden uzaklaşmış ve yeni modellere yönelmiş 

şirketler akla gelmektedir 1 

. Bunun başlıca 

11 

İleri teknoloji kullanan şirket, içinde (1) mühendislerin, bilimcilerin ve teknisyenlerin oranın yüksek olduğu (2) bilimin 

kullanımının ağırlıklı bir yer tuttuğu, başka bir deyişle yeni ürün biçimlerinin ve üretim teknoklerinin ilke olarak bilimsel 

yöntemlerin kullanılmasına dayandığı (3) araştırma ve geliştirme (AR-GE) etkinliklerinin ağırlıklı bir yere sahip olduğu (4) 

hem ulusal, hem de uluslararası pazar için üretimin yapıldığı ve (5) ürün çeşitlerinde sürekliliğin sağlandığı bir işletme türüdür 

(Cascio, 1990:179). 

A.Ü.S.B.F. Öğretim Üyesi 


MAKALE Teknik 

nedeni, ileri teknoloji kullanan işyerlerinin, geleneksel 

yaklaşımlarla yönetilmelerinin olanaksızlığıdır. 

Bu tür şirketlerde yönetim aygıtının, pazar koşullarındaki 

değişikliklere göre üretime yön verebilmesi 

için belli bir esnekliğe sahip olması gerekmektedir. 

İleri teknolojinin üretim süreci ve işgücü üzerindeki 

etkilerini bir kaç grupta ele alabiliriz: 

1) Her şeyden önce, ileri teknolojinin üretime girmesiyle 

birlikte, üretim ölçeğinin küçülmesi başta 

olmak üzere işin yeniden örgütlenmesi yönünde bir 

dizi değişiklik gündeme gelmektedir. Üretim ölçeğinin 

küçülmesi, bir yandan küçük firmaların artışıyla, 

öte yandan üretim birimlerinin kendi içinde 

parçalanmasıyla gerçekleşmektedir. Örneğin, imalattan 

hizmetlere geçiş, büyük ölçüde küçük ölçekli 

üretim birimlerinin gelişmesiyle sonuçlanmaktadır. 

Üretim sürecinin parçalanması ise, ya imalat endüstrisi 

içinde büyükten küçüğe geçişle (kitle üretimi yerine 

yeni manüfaktür üretimin gelişmesiyle) ya da 

merkezi olmayan üretim ve yönetim biçimlerinin 

gelişmesiyle (örneğin, taşeronlaşmamn ortaya çıkmasıyla) 

kendini göstermektedir. 

Küçük ölçekli üretimin emek açısından en önemli 

sonucu, istihdamın daralmasıdır. Bir kere, yeni 

teknolojiler, daha önce insan eliyle ya da insanın 

kullandığı makineler eliyle yerine getirilen pek çok 

işi robotlara devretmektedir. Yazılım kullanabilen, 

yeniden programlanabilen robotlar, pek çok rutin ya 

da standart işi insan müdahalesine gerek kalmaksızın 

yerine getirebilmektedir. Gerçekte, "bilgisayarlaşmış 

üretim sistemlerinin temel amacı, üretimi 

insan müdahalesinden kurtarmaktır" (aktaran Ozaki, 

1992:2). Bugün ileri teknoloji kullanan her firma, 

üretim ve istihdam politikasını oluştururken, mikroelektronik 

teknolojinin emek tasarrufu sağlayıcı etkisini 

dikkate almak zorundadır. 

İkincisi, yeni iş süreçleri, sürekli istihdam zorunluluğunu 

ortadan kaldırmakta ve ustabaşı, kalite 

kontrol elemanı ve yönetici gibi sürekli istihdam 

edilen işgücü yerine saat başı ya da parça başı çalışan, 

geçici olarak istihdam edilen ve kolaylıkla değiştirilebilen 

makina operatörlerini geçirmektedir. 

Ayrıca pahalı bilgisayarlaşmış makinelerden maksimum 

kazanç sağlamak için, iş süreleri de uzutılmaya 

çalışılmaktadır. Bu yüzden mikroelektronik 

teknolojiler, genellikle takım çalışmasıyla birlikte 

üretim sürecine sokulmalıdır. Gelişmiş ülkelerin ço- 

ğunda, basım ve bankacılık sektörleri başta olmak 

üzere pek çok alanda birden fazla çalışma grubu 

oluşturularak, işin dönüşümü yoluyla üretimde süreklilik 

kolaylıkla sağlanabilmektedir (Ozaki, 

1992:28) 2 . 

Teknolojik değişikliklerle istihdam arasındaki 

ilişkinin niteliği ya da yönü konusunda, değişik görüşler 

söz konusudur. Örneğin, mikroelektronik temelli 

otomasyon tekniklerinin kısa dönemde 

emekten tasarrufa yol açsa bile, uzun dönemde işsizlik 

yaratmasının zorunlu olmadığı yolunda görüşler 

ortaya atılmaktadır. Bu konuda, özellikle İsveç ve Japonya'daki 

gelişmelere dikkat çekilmektedir (aktaran 

Duruiz ve Yentürk, 1992:27). Ayrıca, 

teknolojinin, yeni ve gelişkin ürünlerle birlikte yeni 

işler ve yeni iş alanları da yarattığına işaret edilmektedir. 

Gerçekten esnek üretim sistemleri, bir yanda 

sayısal olarak denetlenebilir otomatik makine ve 

araçların üretime girmesiyle emek gücünden önemli 

oranlarda tasarruf sağlarken, öte yanda daha üretken 

teknolojilere, dolayısıyla daha nitelikli işgücü türlerine 

duyulan gereksinimi artırmaktadır. 

2) İleri teknolojiye dayanan esnek üretimin sistemleri, 

emek sürecini yeniden düzenleyerek, bazı 

işler için yeni nitelikli işgücü türleri talep etmekte, 

buna karşılık pek çok işgücü türünün niteliksizleşmesine 

veya yaptığı işin değersizleşmesine neden olmaktadır. 

Böylece, emek gücü içinde, nitelik ve 

beceri düzeyi yükselen (mühendislik alanlarında olduğu 

gibi) ve sürekli istihdam olanağı bulabilen belli 

bir kesim (çekirdek işgücü) gelişirken, öte yandan iş 

süreçlerinden ne var olan işgücü niteliklerinden hızla 

uzaklaşan ve zaman zaman iş bulabilen 

("Macdonalds işçiliği" denilen) bir yedek işgücü rezervi 

oluşmaktadır (Marginson, 1991). 

Özellikle, emek kolektivitesini etkileyen bir dizi 

değişiklikten ötürü karmaşık görevlerin ortadan 

kalkması ya da otomatik makinelere aktarılması yoluyla, 

bazı işler kaçınılmaz olarak değersizleşmektedir. 

Örneğin, basım sektöründe, iş sürecinden hemen 

dışlanmayan bazı iş türlerinin (kompozitörlerin işinde 

olduğu gibi) bilgisayarlaşmaya bağlı olarak değersizleştiği; 

benzer biçimde metal endüstrisinde 

bilgisayarlaşmanın, makine kullanıcılarını niteliksizleştirdiği 

açıkça gözlenmektedir (Ozaki, 1992:26). 

Sonuç olarak, bilgisayarlaşmaya bağlı olarak mühendislik 

ve programlama işleri (ve bu işleri görecek 

çok nitelikli teknik elemanlara duyulan gereksinme) 

2 ' Takım çalışması, çoğu kez üreticilerin ve farklı işlerin bütünleşmesini sağlayan bir iş düzeni ve çalışma biçimi de yaratmaktadır. 

Ne var ki, buradaki bütünleşmenin, grup dayanışması veya sınıfsal birlik biçimindeki bir bütünleşmeden çok, verimlilik 

artışına ve etkinliğe yönelik bir eşgüdüm ve işbirliği amacını taşıdığı unutulmamalıdır. 

Mühendis ve Makina - Cilt : 37 Sayı : 433

MAKALE Teknik 

arttıkça, makine kullanıcılarının ve teknisyenlerin 

yaptığı işlerin değersizleşeceğini söylemek yanlış olmaz. 

Böylece, işleri programlayanlar ile başkasının 

programladığı işleri yapanlar ve programa bağlı olarak 

makineleri kullananlar arasında bir kutuplaşmanın 

ortaya çıkması kaçınılmaz duruma gelmektedir. 

Bu da, daha önce nitelikli işgücü konumunda gözüken 

elemanlar (örneğin bilgisayar operatörleri) açısından 

ciddi bir gerileme demektir 3 

. 

Benzer bir gelişme, bankacılık sektöründe gözlenmektedir 

(Bell, 1988: 27-28). Burada, karmaşık işlerde 

nitelikli elemana duyulan gereksinme (daha 

doğrusu niteliklileşme yönünde belli bir potansiyel) 

ararken, rutin işlerde yaygın bir niteliksizleşme gerçekleşmektedir. 

(3) Otomatik üretim kontrolüne dayanan işbölümü 

üretim sürecini öylesine bölmektedir ki, bir yanda 

üretimin doğrudan kontrolüne olanak sağlayacak 

bir merkezileşme, öte yanda karmaşık emek süreci 

bölümlerinin yeniden düzenlenmesi zorunlu duruma 

gelmektedir (Aglietta, 1979: 127) 

Bu olgu, üretim birimlerinin kurulmasında veya 

yerleştirilmesinde sermayeye esneklik sağlamakla 

birlikte, işgücünü farklılaştırıcı, dolayısıyla emeği 

bölücü ve sınıfın türdeşliğini bozucu bazı etkilere 

yol açmaktadır. 

Ayrıca, sermayenin, programlama merkezleri, 

araştırma yöntemleri ve enformasyon süreçleri üzerinde 

artan denetimi, sorumlu ve nitelikli personelin 

bağımlılığını daha da güçlendirmektedir. Bu konuda, 

post Fordist üretim süreçlerinin, çalışanların bağımlılığını 

azalttığı yolundaki savları dikkatle karşılamakta 

yarar vardır. Çünkü, bu konuda yapılan pek 

çok çalışmanın (Elger, 1991; Brainar ve Fullgrabe, 

1986) gösterdiği gibi, emeğin yapılan iş üzerindeki 

denetimi göreli olarak artmakla birlikte, işin yoğunlaşmasını 

ve akışkanlığını artıran iş süreçlerinden 

ötürü, emek üzerinde daha derin ve köklü bir denetim 

kurulmaktadır. Sonuç olarak, üretim sürecinin 

bütünü üzerinde daha soyut, ancak daha kesin ve 

doğrudan bir sermaye egemenliğinin geliştiği söylenebilir. 

Çalışan, rutin iş süreçlerinin gündelik kurallarına 

bağımlı olmaktan kurtulmuş gözükseler bile, 

üretim sürecinin kolektif kısıtlamalarına daha bağımlı 

duruma gelmektedirler. 

Bu konuda, hem nitelikli işi, hem de niteliksiz işgücünü 

birarada geliştiren bir işbölümünün, işin ko- 

lektifleşmesini artırarak, işgücü açısından belli bir 

tekbiçimliliği, emek açısından ise belli bir toplumsallaşmayı 

sağlayacağı düşünülebilir. Ya da, "işin 

zenginleştirilmesi" modeli örnek gösterilerek, esnek 

üretim sistemlerinin, yarı bağımsız çalışma türlerin, 

dolayısıyla emeğin özerkliğini artıracağı öne sürülebilir. 

Bu konudaki literatüre baktığımızda, en sık 

karşımıza çıkan savların genellikle bu yönde olduğu 

görülür. 

Bir kere, bu varsayımlar doğru olsa bile, gerek 

"işin geliştirilmesi", gerek "işin zenginleştirilmesi" 

türünden modellerin, iş açısından gerçek anlamda 

bir genişlemeyi ya da işgücü açısından gerçek bir 

zenginleşmeyi içermekten oldukça uzak bulundukları 

gözden kaçmamalıdır. Örneğin, "işin zenginleştirilmesi" 

modeli, bir yanda yarı özerk grupların 

gelişmesine fırsat vermekle birlikte, öte yanda bu 

grupların ayrıntılı üretim programlarına ve gruplararası 

iletişim hatlarına bağımlı çalışmasını gerektirdiği 

için, kolektif iş süreci üzerindeki merkezi 

denetimi daha da artırmaktadır (Ongen, 1994: 144). 

ayrıca, işler fonksiyonel olarak bölünmüş iş grupları 

içinde gerçekleştiğinde, üretim noktasında ortaya çıkan 

çatışmalar söz konusu gruplarla sınırlı kalmakta, 

dolayısıyla ortak bir dayanışma süreci kolay 

kolay gelişememektedir. 

(4) İleri teknolojinin üretime girmesiyle, yalnızca 

istihdamın daralması söz konusu olmamakta, aynı 

zamanda istihdamın yapısı ve işgücünün bileşimi de 

değişmektedir. Her şeyden önce, imalattan hizmetlere 

geçişle, kol işçisinden beyaz yakalı çalışana doğru 

gözlenen kayma giderek hızlanmaktadır. Örneğin, 

Avrupa'da hizmetler, şimdiden toplam işgücünün 

yüzde yetmişlerine ulaşmış bulunmaktadır. Batı Avrupa 

ülkelerinin çoğunda, tekstil, çelik, ağır sanayi 

gibi geleneksel sektörlerin temelinin ortadan kalkmakta 

olduğu ve mikroelektronik temelli tüketim 

ve sermaye malları üreten yeni sektörlerin geliştiği, 

dolayısıyla geleneksel işgücü türlerinin yerini yeni 

işgücü türlerinin aldığı açıkça gözlenmektedir (FernerveHyman, 

1992). 

Teknolojik yenilikler, işgücünü yaş ve cinsiyet 

açısından da etkilemektedir. Örneğin, metal endüstrisinde 

ve basım sektöründe, genç nüfusta bir artış; 

buna karşılık bankacılık sektöründe, kadın işgücünde 

önemli derecede bir azalma göze çarpmaktadır. 

Ayrıca, teknolojik yeniliklerin firma içi ve firmalar 

3 

' Niteliksizleşmenin kaçınılmazlığı savma karşı bazı yazarlar, teknolojinin kullanılmasında veya sunulmasında farklı bir tutumun 

izlenmesi koşuluyla niteliksizleşme olgusunun gerçekleşmeyeceğini öne sürerler (örneğin Ozaki, 1992). Bunlar, yeni 

teknolojinin kullanılma biçimine bağlı olarak çalışanların becerilerin korumalarının olanaklı olduğu görüşünü savunurlar. 

Onlara göre, el becerisi, bilgisayar operatörlerine programların yeterliliğini kontrol etme fırsatı, hatta üretim sürecine ilişkin 

bilgiler yardımıyla programları iyileştirme olanağı bile verebilir. 


MAKALE Teknik 

arası hareketliliğin artışında azımsanmayacak bir payının 

bulunduğu tahmin edilmektedir. Örneğin, İngiliz 

bankaları arasında daha önce görülmemiş 

derecede bir işgücü hareketinin ortaya çıkışını, teknolojik 

yenilenmeye bağlayanlar çıkmaktadır (Ozaki, 

1992: 36). 

Bunların ötesinde, yeni teknolojilerin etkisi, yalnızca 

var olan iş süreçlerindeki değişikliklerle sınırlı 

kalmamakta., aynı zamanda çalışanlarla ilgili pek 

çok soruna yol açmaktadır. Özellikle, mikroelektroniğin 

üretime girmesiyle birlikte yarı nitelikli ve niteliksiz 

işçiler üzerinde artan niteliksizleşme ve 

işsizlik tehdidi, pek çok sorunu doğurmaktadır. Post 

Fordist sistemin yaygınlaşmasıyla birlikte, işgücünün 

bileşiminin gittikçe niteliksiz ve az nitelikli işgücünüden 

çok nitelikli işgücüne doğru kayacağını 

düşünmek için pek çok neden bulunmaktadır. 

Teknoloji üretiminden çok teknoloji transferine 

dayanan az gelişmiş ülkelerde ise, yeni üretim süreçlerine 

bağlı olarak daha derin bir işsizlik sorununun 

gündeme gelmesi kaçınılmaz gözükmektedir. Ancak, 

ihracatın genişlemesine ve işsizliği azaltıcı bazı 

mekanizmaların devreye girmesine bağlı olarak, ek 

istihdam olanakları elde etme yoluna giren ülkeler 

için durum biraz daha umut verici olabilir (Duruiz 

ve Yentürk, 1992:28). 

SONUÇ 

Teknolojik değişikliklerin üretim süreci içinde ve 

işgücü üzerindeki etkileri tüm sonuçlarıyla birlikte 

değerlendirilmesi gereken bir konudur, emek üretkenliği 

ne yalnızca maddi üretimin artışıyla sınırlı 

görülebilir, ne de emekgücü içindeki küçük bir kesimin 

nitelik ve beceri düzeylerinin yükselmesi sorununa 

indirgenebilir. Konuyu hem toplumsal yeniden 

üretim ye refahın gelişmesi, hem de emekgücünün 

tamamının kalitesinin yükselmesi ve yabancılaşma 

koşullarının azalması bağlamında değerlendirmek 

gerekir. 

Öte yandan teknolojik değişikliklerin, hemen her 

zaman var olan yapıyı zorunlu olarak değiştirdiği; bu 

değişikliğin ise belirli bir yönde ve belli biçimlerde 

gerçekleştiği düşünülmemelidir. Teknoloji, yukarıda 

belirtildiği gibi, üretim ilişkileri sistemini belirleyen 

koşullardan yalnızca birisi durumundadır. Teknolojik 

değişiklikler, var olan üretim sistemlerini veya 

yönetim modellerini tek başına belirlemez, tam tersine 

öteki etmenlerle birlikte biçimlendirir. 

Bir başka önemli nokta, teknoloji ile insan, daha 

belirgin olarak da teknoloji ve emek arasındaki ilişkiyi 

tek yönlü bir ilişki olarak düşünmemek gerekir. 


Bu nedenle, teknolojik değişikliklerin emek ve çalışma 

ilişkileri üzerindeki etkisi kadar, çalışanların ve 

var olan çalışma rejimlerinin de teknolojik değişiklikler 

ve yenilenme süreci üzerindeki etkisi üzerinde 

durulmalıdır. Bu nedenle, çalışma rejimi üzerinde 

belirleyici etkisi olan kurumların ve örgütler (örneğin 

sendikaların) teknoloji karşısında edilgen bir güç 

olmadıkları dikkate alınmalı ve bunların, gerek üretim 

sürecinin yeniden biçimlenmesinde, gerek yönetim 

ve çalışma ilişkilerinin düzenlenmesinde etkili 

olabilecekleri unutulmamalıdır. Bazı ülke deneyimleri, 

etkin işyeri örgütlerinin, mikroelektronik teknolojilerin 

üretime girmesinden olumsuz bir yönde 

etkilenmediklerini, tam tersine varlıklarını koruduklarını, 

hatta bunlarla etkin bir diyalog içinde bulunan 

sendikal yapıların zayıflamışının önünde 

güçlü bir barikat oluşturduklarını göstermektedir. 

Örneğin, işyeri komiteleri ile sendikalar arasında 

güçlü bağların bulunduğu Almanya, Avusturya, İtalya 

gibi ülkelerde, sendikaların zayıflama eğilimlerinin 

daha az olduğu açıkça gözlenmektedir (Ferner ve 

Hyman, 1992). 

Bu nedenle, birer üretici güç olarak teknikle emeğin 

birbirlerini ne yönde etkilediklerine ilişkin ayrıntılı 

çalışmalar yapılmalı ve bazı sorular açıklığa 

kavuşturulmalıdır. Örneğin, teknolojik değişiklikler, 

istihdamı, işgücünün bileşimini, nitelik ve beceri 

düzeylerini, emeğin bağımlılık derecesini ne yönde 

etkilemektedir? Ya da tam tersine, var olan toplu pazarlık 

rejimi içinde ve var olan sendikal yapı ya da 

örgütlü hareketler çerçevesinde, çalışanlar', teknolojinin 

olumsuz etkilerine karşı nasıl direnebilirler, ne 

gibi alternatif politikalar, örgütlenme biçimleri veya 

yönetim stratejileri oluşturabilirler? Bu ve benzeri 

sorulardan yola çıkarak, özellikle, emek sürecinin 

bölünmesine ve emeğin parçalanmasına yol açan ye- • 

ni üretim biçimlerinin, emekgücü ile emeğin toplumsallaşması 

üzerindeki etkileri ve bu etkinin işçi 

sınıfı açısından sonuçları araştırılmalıdır. 

Emeğin toplumsallaşmasının zayıflaması ve çalışanların 

atomizasyonu, her zaman kitlelerin depolitizasyonunda 

etkili olan bir unsurdur. . Günümüzdeki 

taşeronlaşma süreci ile buna bağlı olarak gelişen 

sendikasızlaştırma ve işsizleştirme eğilimlerinin, 

çalışan kitlelerin sınıfsal özellikleri ve siyasal 

davranışları üzerindeki etkileri iyice araştırılmalıdır. 

Öte yandan, emek sürecini parçalayan ya da daraltan 

rejimler ile emek ve sermaye arasındaki ilişkileri 

ekonomik ve teknik iş süreçleriyle sınırlayan ya da 

yönetici ve personel arasındaki örgütsel ilişkiye indirgeyen 

yaklaşımlar, son derece dikkatle karşılanmalıdır. 

Endüstriyel çatışmanın işyeri pazarlık

MAKALE Teknik 

düzeneklerine indirgeyen yaklaşımlar, son derece 

dikkatle karşılanmalıdır. Endüstriyel çatışmanın işyeri 

pazarlılk düzeneklerine indirgenmesi, daha 

önemli kişiselleşmiş ya da işverenin esneklik taleplerine 

uyarlanmış iş ilişkilerce önemsizleştirilmesi, 

ekonomi ile siyaset arasında var olan bölünmeyi kaçınılmaz 

olarak daha da derinleştirecek bir gelişmedir. 

Ekonomi ile siyaset arasındaki bölünme, 

bilindiği gibi, çalışanların sınıfsal bütünlüğünün gerçekleşmesinin 

ve sınıf kapasitesinin genişlemesinin 

önündeki en önemli engellerden birisi durumundadır. 

Özellikle toplu pazarlık sisteminin ve örgütlü sınıf 

hareketlerinin yerine geçirilmeye çalışılan ve 

"işin insanileşmesi" gibi oldukça hümanistik bir çerçeveyle 

sunulan İKY (İnsan Kaynağı Yönetimi) ve 

benzeri yaklaşımlar dikkatle değerlendirilmelidir. 

Bir kere, İKY'nin çalışanlara daha fazla özerklik ve 

yaratıcılık olanağı sağladığı yolundaki savlar, kesinlikle 

ampirik olarak test edilmelidir. İkincisi, ileri 

teknolojiyle uyumlu stratejilerin daha çok belli bir 

çekirdek işgücüne dönük, başka bir deyişle profesyonel 

bir elite yönelik oduğu unutulmamalıdır. İKY, 

tüm karşı savlara rağmen henüz profesyonellere yönelik 

bir insan kaynağı geliştirme politikası olmaktan 

öteye gidememektedir. Yeni emek 

aristokrasisine yol açmasının ve sınıf içi kutuplaşmayı 

artırmasının yarattığı sakıncalar bir yana, böyle 

bir elitin varlığının, öteki çalışanlara toplumsal ve 

ekonomik maliyeti kesinlikle hesaba katılmalıdır. 

Ayrıca, emekgücünün büyük bir bölümü için niteliksizleşme, 

ya da işsizlik anlamına gelen bu tür gelişmelerin, 

tüm kesimler için gerçek bir 

yabancılaşma etmeni olduğu da unutulmamalıdır. 

Günümüzde insan kaynağı politikaları,genellikle, 

işin gerekleriyle profesyonellerin amaç ve değerlerini 

bütünleştirmek için, denetim ve katılım straejilerini 

araç olarak kulanmaktadır. Başka bir deyişle, insan 

kaynağı stratejileri, örgütsel değerler ve normlar 

şemsiyesi altında sermaye çıkarlarıyla profesyonellerin 

çıkarlarını ve gereksinimlerini bütünleştirmektedir. 

Daha da önemlisi, üretim ve kar artışına yönelik 

standartlar, yenilik, gelişme, rasyonalite, etkinlik ve 

yaratıcılık gibi daha genel değerler altında, tüm ekonomiye 

ve çalışanların tamamına mal edilmeye çalışılarak 

sunulmaktadır. Henüz gelişme aşamasında 

olan ve öteki hümanistik yaklaşımlardan farkının ne 

olduğu yeterince anlaşılmayan İKY'nin, şimdilik, 

rasyonalite, etkinlik, özerklik, denetim ve katılım 

gibi kavramların yeniden tanımlanmasında ya da örgütsel 

hiyerarşinin ve yönetim sorunsalının yeniden 

belirlenmesinde yararlı olacak bir girişim olarak de- 

ğerlendirilmesi daha doğrudur. 

KAYNAKÇA 

1. Aglietta, M. A Theory of Capitalist Regulatıon, 

The USA Expehence, Londa, NLB, 1979. 

2. Betcherman, G., Newton, K, Godin, J., Two Steps 

Forward, Human Rcsource Management in a Hıgh 

tech World, Ottowa, Economıc Council of Canada, 

1990. 

3. Bell, M. The Tellar and the Terminal: The effects of 

computerization on the work and employmem of 

bank tellers, Cenevre, ILO, 1988. 

4. Brainard, R. ve Fullgrabe, K. Technology and Jobs 

STI Revıevv, Sayı. l, Paris OECD, 1986. 

5. Bretz, D.R. ve Dreher, G.F. "Individual Group and 

Organizationally Oriented Personnal Systems", Gomez-Mejia 

ve Lawless, Organizational Issues m 

Hıgh Technology Management, Londra, Jai Press, 

1990. 

6. Cascio, W.F. "Strategıc Human Resource ınanagement 

in High Technology Industriy", Gomez-Mejıa 

ve Lawless, Organization Issues in High Technology 

Management, Londra, Jai Press, 1990. 

7. Curry, J. "The Flexıbilıty Fetish. A Revıew Essay on 

Flexıble Specilızatıon", Capital and Class, Cilt 50, 

1993. 

8. Duruiz, L. ve Yentürk, N. Facing the Challcngc, 

İletişim, İstanbul, 1992. 

9. Elger, J. "Task Flexibılıty and the Intensificatıon of 

Labour in UK Manufacturing in the 1960's", Pollert, 

Farawell to Flexibılıty?, Basic Blackwell, 1991. 

10. Ferner, A. ve Hyman, R. Industrial Relatıons in the 

New Europe, Oxford, Basil Blackwell, 1992. 

11. Ferris, G.R. ve Buckley, M.R. "Performance Evaluatıon 

in High Tech Firms", Gomez-Mejia ve Lawles, 

Organizational Issues in High Technology Management, 

fai Press, Londra, 1990. 

12. Gomez-Mejia, L.R. ve Lawles, M.W. Organization 

Issues in High Technology Management", Jai Press, 

Londra, 1990. 

13. Hybels, R. ve Barley, S.R. "Co-optation and the Legitimation 

of Professional Identities" Gomez-Mejia 

ve Lawless, Organizational Issues in Hıgh Technology 

Management", Jai Press, Londra, 1990. 

14. Lash, S ve Urry, J. The End of Organızed Capitalısm, 

Cambridge, Polity, 1987. 

15. Lee, Y.S. "Industrial Subcontracting and Labour 

Movement", C J A, Cilt 23(1), 1993. 

16. Ozaki, M. Technologıcal Change and Labour Relations, 

Cenevre, ILO, 1992. 

17. Ongen, T. Prometheus'un Sönmeyen Ateşi, Günümüzde 

İşçi Sınıfı, Alan, İstanbul, 1994. 

18. Whittaker, D.H. Managınğ-mnovation: A Study of 

British and Japanese Factories, New York, Cambridge 

University Press, 1990 

Cilt : 37 Sayı : 433 - Mühendis ve Makina m

MAKALE Teknik 

CNC TEZGAH KULLANIMI, ATÖLYENİN BÜYÜMESİNE 

SEBEP OLUYOR* 

Manuel frezelerden iki CNC tezgaha ve bir dik işleme merkezine geçiş, satışları ikiye katladı. 

Güney Florida'daki bir atölye, iki yeni CNC 

freze ve bir dikey işleme merkezi kullanarak 

imalat çeşitlerini arttırdı. Personel sayısını 

ve çalıştığı müşterileri değiştirmeden satışlarını 

%80 oranında arttırmayı başaran firma, Harley 

Davidson Motosikletleri gibi karmaşık parçalar talep 

eden müşterilere de artık hizmet verebiliyor. 

M&S Precision firması, CNC makinaları alüminyum 

motosiklet aksesuarları gibi özel müşteri 

isteklerine cevap verebilmek için kullanılıyordu. 

Karmaşık parçaların imalatı manuel frezelerde yapıldığı 

için parça başına maliyetin yüksekliği yanında, 

sevkıyat zamanlarına uyamamakta sorun 

oluyordu. 

Bir müşterinin iki parçalı karmaşık bir kam 

mili siparişi vermesi, yeni bir CNC makina gerektirdi 

ve Republic-Lagun yapısı Model 310 tipi 

bir freze alındı. Bu makinanın gelmesi, bazı parçalarda 

firmanın kapasitesini iki katına çıkardı. 

Bilgisayar kontrolü altında takım değiştirmeden 

üç veya dört farklı işlemi yapabilen tezgah, kısa 

imalat süreleri sayesinde diğer makinalara da ilave 

kapasite kazandırdı. Firmanın sahibi Sal Ambrico'ya 

göre bu makinanın alınmasıyla, ilk CNC 

makina satın alındığında çalışan altı kişiyi arttırmaya 

gerek kalmadan kapasite arttı. 

Makinanın alınması sırasında bir CAD/CAM 

(bilgisayar destekli tasarım-imalat) sistemi de kurularak 

müşterilerden disket ile parça resmi alınmaya 

başlandı. Kullanılan program, disket ile 

gelen resimleri doğrudan CNC makinanın kontrol 

birimine aktarabildiği için hem operatör hataları 

ortadan kaldırıldı, hem de her bir işlemin rahatça 

denetlenmesi sağlandı. 

İlk makinadan altı ay sonra aynı makinanın 

bir eşi daha alındı. Her iki makina da aynı CAD 

sistemi kullandığı için tek bir operatör iki makinayı 

birden işletebiliyordu. Bu makinanın gelmesi 

ile birlikte iyice artan kapasite, ikinci operasyonları 

yetiştirebilmek için yeni elemanlar alınmasını 

zorunlu kıldı. 

Çeviren: Bülent TOPAKOĞLU 

BİR İŞLEME MERKEZİ KENDİSİNİ 

AMORTİ EDİYOR 

Firma bugün birçok parçanın tasarımını ve 

imalatını yapıyor ve hergün yeni parçalar imalat 

listesine ekleniyor. Bu hıza ayak uydurabilmek 

için firma hergün iki saat fazla çalışmak zorunda 

kalıyor ve artan masraflar, artan satışların getirdiği 

geliri süpürüyordu. Bunun üzerine üçüncü bir 

makina alınmasına karar verildi. 

Sal Ambrico bu durumu şöyle açıklıyor : "Hergün 

10 kişi iki saat fazla mesai yapıyordu, yani 

haftada 100 adam -saat fazla mesai ödemek zorunda 

kalıyorduk. Bu hafta da yaklaşık 1300-1600 

dolar, yılda ise neredeyse 83000 dolar ediyordu. 

Yeni bir makina alarak, bu masraftan kurtulabileceğimizi 

düşündük". Yeni bir makina alımını etkileyen 

başka bir faktör de kesici takım değişimi 

sorunlarıydı. CNC Frezeler değişik işlemler veya 

değişik parçaların işlenmesi için gereken takımların 

değiştirilmesi sırasında insana gerek duyuyordu. 

Eğer yanlış takım takılmışsa sadece takım 

kırılmıyor, aynı zamanda hem işlenen parça mahvoluyor, 

hem de zaman kaybediliyordu. Fazla mesai 

masrafları ve takım değişimi sorunlarından 

kurtulmak için, otomatik takım değiştirme ünitesi 

olan yine Republic-Logon yapısı model 3516 tipi 

bir dikey işleme merkezi alındı. Yaklaşık altı 

ton ağırlığındaki bu makina, bir ton ağırlığındaki 

parçaları bile işleyebiliyor ve diğer makinalara göre 

daha yüksek hızda kesim yapabiliyordu. 

M&.S firması Republic-Lagon ürünlerini kullanmaya 

devam ettiler. Çünkü diğer CNC frezeler 

hiç sorun çıkarmadan hergün çalışıyorlardı. Diğer 

iki makinada olduğu gibi, Ambrico bu makinayı 

da kendi ofisinden programlayabiliyordu. 

Otomatik takım değiştirme ünitesi sayesinde 

operatörler yemekteyken bile makina çalışmaya 

devam edebiliyor. Yani günlük imalat süresine 

hiçbir ilave gerektirmeden bir saat daha ekleniyor. 

Normal makinalarda herhangi bir hız ayarı 

* AMERICAN MA CHINIST Dergisi "Move CNC Leads to Dramatic Growhtfor Job Shop " adlı makaleden çevrilmiştir. January 1996. 

» Mühendis ve Makina - Cilt : 37 Sayı : 433

MAKALE Teknik 

için operatörün bu işi elle yapması ve takımları 

yeniden ayarlaması gerekirken, Ambrico bu işi de 

ofisinden yapabiliyor. Tezgahın her iki ucuna birer 

parça bağlanarak tezgahın hiç durmadan iki 

parçayı sırayla işlemesi sağlanabiliyor. 

Diğer iki CNC frezede olduğu gibi, dikey işleme 

merkezinde de kullanılan kesici takım ömrü 

uzamış. Makinalar tamamen kapalı oldukları için 

daha çok kesme sıvısı kullanılabiliyor ve kesme 

hızı artmasına rağmen kesici takım ömrü uzuyor. 

Makinaların rijit yapılarından dolayı kesici takımlar 

neredeyse hiç kırılmadığı için, Ambrico makinanın 

kurulması sırasında alman takımların altı 

ay sonra hala kullanıldığını söylüyor. 

İŞLERDE ARTIŞ 

M&.S firmasının eski CNC frezelerini kullanarak 

imal ettiği bir parça tam sekiz değişik kesici 

takım gerektiriyor ve işlem sırasında parçanın sö- 

UpRight 

X20 YÜKSEKLERDE 

ÇALIŞMAK İÇİN. 

X SERiSi PLATFORM 

ÖZELLİKLERİ 

10,0 m Çalıştım 

ÖZ MAKİNA 

ELEKTRİK 

454 kg 

Kapasitesi 

JoysBck Kontrollü 

Çok Yüksek Manevra 

S Yıl Yapısal Garanti 

MAPE İN USA 

42/A sok. No:42 06370 Ostim ANKARA 

Tel: 0312 3546006 Fax: 0312 3543103 

külerek değişik bir pozisyonda tekrar bağlanması 

gerekiyordu. Kesici takımların sekiz kez değiştirilmesi, 

insan hatası için sekiz fırsat yaratıyordu. 

Parçanın imalatı dikey frezede yapılmaya başlandığında 

durum değişti. Otomatik kesici takım değiştirme 

ünitesi sekiz takım alabiliyor ve frezenin 

tablasının herbir ucuna iki parça aynı anda bağlanıyordu. 

Makina bir parçanın üzerinde işlem yaparken 

operatörler diğer uçtaki parçayı 

değiştirdiklerinden hiç durmadan imalat yapılıyordu. 

Ambrico bu parça için gereken imalat süresinin 

yaklaşık %35 azaldığını ve takını değiştirmek 

için zaman kaybedilmediğini söylüyor ve diğer 

makinaları ile 2 günde biten bu işin şimdi 1.5 

güne düştüğünü belirtiyor. Republic Lagün CNC 

makinalarının işlerinde büyük bir fark yarattığını 

düşünen Ambrico'ya göre, hergün çalıştıkları halde 

makina arızasından dolayı hiç zaman kaybedilmemiş. 

Cilt : 37 Sayı : 433 - Mühendis ve Makina ED

MAKALE Teknik 

PROJE PLANLAMASINDA İŞ DAĞILIM AĞACI 

KULLANILMASI* 

JOHN R. DAVIES, Başkan Yardımcısı ve Genel Müdür, Healty çare Facilities 

Consultants, Pittsburgh, PA 

Projeler, özel bir ürün veya hizmetin tamamlanması 

için tasarımlanmış olan geçici teşebbüslerdir. 

Herhangi bir projenin yürütülmesi 

esnasında, çeşitli kimseler veya organizasyonlar 

tarafından birçok aktivite tamamlanmalıdır. Eğer 

projenin akıcı ve pürüzsüz bir şekilde tamamlanması 

isteniyorsa bu işler tam olarak ayrılmalıdır. 

Bu gibi bir ayırma işlemi bir İş Dağılım Ağacı 

(İDA) geliştirilmesiyle yapılmaktadır. 

Bir İDA herhangi bir proje entegrasyon çabasının 

kalbidir. Proje yöneticileri, bunu tüm işlerin 

tanımlanmış olduğundan ve hepsinin tam olarak 

tüm projeye uyduğundan emin olmak için kullanırlar. 

Bir İDA, sistemi tanımlayan ürünlerin (hizmetler, 

işler, malzeme, teçhizat, teknolojik 

eleman, yazılım, vs.) grafiksel olarak gösterilmesini 

sağlayan ve gerekli olan bir organizasyon tablosudur. 

Bu yaklaşım, bir projeyi, başarılı bir 

biçimde tamamlamaya olanak sağlayacak alt sistemlere, 

bileşenlere ve işlere ayırır. 

Her elemanın aktivite ve maliyetlerinin toplamı 

tüm programa eşit olmalıdır. Alt bileşenlere 

bölme işlemi, proje planlamasını ve kontrolünü 

kolaylaştırır. Bir İDA'nın geliştirilmesi, her aktivitenin 

tanımlanması olasılığını arttırır. Bir İDA, 

projenin başarılı bir şekilde tamamlanması için 

Tasarım 

Mimari 

Yapısal 

Mekanik 

Elektriksel 

Temeller ve Altyapılar 

— Hafriyat 

- Duba 

- Kalıp yapısı 

- Beton İşçiliği 

Şekil 1. Organizasyon Tablosu Formunda İDA 

Çeviren : Utku TÜZÜNER 

ORGANİZASYON TABLOSU FORMUNDA İDA 

Yeni Bir Bina İnşa Et 

Üstyapı 

Çelik 

İskelet 

Yükseltilmiş 

Katlar 

Çatı Katı 

— Merdivenler 

Dış Konstrüksiyon 

— Duvarlar 

— Kapılar 

- Pencereler 

- Çatı Yapma 

James BRAHAM, MACHINE DESIGNDergisi 15 Haziran 1995, S. 42-50. 


gerekli olan bütünlük, uygunluk ve devamlılık gibi 

şartların kontrol edilmesi için hazırlanır. 

İDA'nın geliştirilmesi, proje planlama işleminde 

ara bir basamaktadır. Amacı işin ölçülebilir, 

becerilebilir (yapılabilir), bağımsız ve entegre olabilir 

bölümler şeklinde yapılandırılmasıdır. İDA 

aynı zamanda detaylı planların ve tabloların hazırlanmasına, 

bir maliyet sisteminin geliştirilmesine 

çerçeve teşkil eder ve iş sorumluluklarının taslağını 

oluşturur. İDA'ndan tüm proje tanımlanabilir,detay 

planlan, maliyetler ve bütçeler, proje planlan 

ve maliyet performansı ve belirlenmiş sorumluluklar 

izlenebilir. 

İDA'nın içerisinde bulunmayan herhangi bir 

eleman, projenin bir parçası değildir. Eğer 

İDA'nda herhangi bir eleman tanımlanamıyorsa, 

aktivitenin devam edebilmesi için tanımlamak gereklidir. 

Eleman, ya bilinen bir ihmal ya da onaylanmış 

bir değişiklik olarak tanımlanmalıdır. 

Bir projenin kolaylıkla tanımlanabilir parçalara 

bölünmesi, bütünlük uygunluk ve başarılı sonuçlandırma 

için gerekli olan tüm işlerin devamlılığını 

temin eder. 

Şekil l, bir İDA, projeyi tanımlayan ürünleri, 

hizmetleri, malzemeleri ve teçhizatı gösteren ge- 

İç Konstrüksiyon 

Bölmeler 

— Kapılar 

— Duvar İşlemeleri 

— Zemin İşlemeleri — Yangından Kor. Şist. — Güç 

— Tavan İşlemeleri 

Mekanik Konst. 

— Isıtma Şist. 

- Soğutma Şist. 

- Tesisat Şist. 

Elekt. Konst. 

— Servis 

— Dağıtım 

— Aydınlatma

MAKALE Teknik 

rekli bir organizasyon tablosudur. 

ÎDA, projeyi toplamları bütüne eşit olması gereken 

bileşenlere ayırmalıdır. 

Bir İDA'nın Kurulması 

Proje Yönetimi Enstitüsü'ne göre, bir iş dağılım 

ağacı, tanımlanacak ve organize edilecek proje 

kapsamını anlatan bir "aile ağacı M dır. Her bir azalan 

seviye, bir proje elemanının daha detaylı tanımını 

sağlar. Diğer deyişle, daha yüksek seviye, 

daha genel eleman demektir. Düşük seviyelerde 

elemanlar daha detaylı olmaktadır. 

Herbir elemanın iş kapsamı, kendisine bağlı 

ikincil elemanların tümünün toplamıdır. Proje 

konuları, teslim edilebilir son ürünler olarak 

İDA'mn başında belirtilmiştir (Şekil 2). Ürünler 

doğal çalışma kümesini oluşturan gruplara ya da 

paketlere bölünmüştür. Tüm iDA elemanları tek 

başlarına da teslim edilebilir olmalıdır. 

Her bir seviyenin önemli bir amacı vardır. (Bakınız 

Tipik İDA seviyeleri). Seviye l toplam programı 

tanımlar ve yetki vererek tüm işin 

başlatılması için kullanılır. Seviye 2'de herbir proje 

çalışması için bütçe hazırlama bilgileri birleştirilir. 

Seviye 3, eleman planlamalarının 

geliştirilmesi için kullanılır. Bu üç üst seviye normalde 

müşteri tarafından tanımlanır. Alt seviyeler 

yüklenici firmalar tarafından kendi iç kullanımlar 

için geliştirilir. 

Alt seviyelerdeki elemanlar, iş paketleri, onları 

tamamlayacak sorumlu organizasyon veya kişiye 

ayrılmıştır. İş paketleri, iş akışını tanımlar ve 

kontrol eder. Bir iş paketi belli özelliklere sahiptir: 

• Herbiri, işin ayrı bir birimidir. 

• Herbiri, diğerlerinden açıkça ayırtedilebilir. 

TİPİK İDA SEVİYELERİ 

İDA'ndaki her seviye, özel bir amaca hizmet etmelidir. 

Seviye 1 Toplam Program 

Seviye 2 Pro|c 

Seviye 3 Eleman 

Seviye 4 Alt eleman 

Seviye 5 İş Paketi 

Seviye 6 Çalışma Seviyesi 

Şekil 2Jipik İDA seviyeleri ve İDA şeması. 

İDA ŞEMAS 

Seviye 0 

Seviye 1 

Seviye 2 

Seviye n 

İDA 

iş 

Paketinin 

Elemanları 

• İş pak etinin sorumluluğu, tek bir takım üyesi 

ne veya yapı içerisindeki bir birime verilebilir. 

• Paket, üst seviye paketlerini desteklemek için 

aynı seviyedeki diğer paketler ile birleştirilebilir. 

İDA'ndaki elemanların başlangıcı ve sonu açıkça 

tanımlanmalı, beklenenlerle karşılaştırılabilir 

ölçülerde çıktıları olmalı ve enaz miktarda bir 

proje kontrolü ve dokümantasyon gerektirecek derecede 

yapılanmış olmalıdır. 

İDA'nın Geliştirilmesi 

İDA'mn geliştirilmesi için parçalara ayırılması 

gerekir. Ana proje elemanlarının daha küçük, 

yönetilebilir proje elemanlarına bölünmesi ile 

teslim edilebilir ürünler, ileri ki proje aktivitelerini 

desteklemek için yeterli detayda tanımlanmış 

olabilecektir. Parçalara ayırma işlemi 4 ana adım 

içerir; 

1. Ana proje elemanlarının tanımlanması (proje 

yönetim faaliyetleri ve projenin teslim edilebilir 

ürünleri) 

2. 2324"wn maliyet ve süre tahminlerinin bu seviyedeki 

her bir eleman için geliştirilebilir 

olup olmadığına karar verilmesi. Eğer böyle 

ise Madde 4'e geçiniz. 

3. Herbir elemanın doğrulanabilir, gerçek sonuçlarla 

tanımlanabilecek daha küçük bileşenlere 

bölünmesi. Bu bileşenler, projenin nasıl bitirileceğini 

yansıtmalıdır. 

4. Tüm alt seviye elemanlarının üst elemanı tamamlayabilecek 

kadar gerekli ve yeterli 

olduğunu belirleyerek parçalama işleminin 

doğrulanması. 

Şekil 2 İDA'ndaki tüm elemanlarının teslim 

edilebilir elemanlardır. Proje konuları yukarıda ve- 

Teslim edilebilir proje Üretim Tesisi 

Teslim edilebilir bileşenler Tasarım Dokümanları 

Teslim edilebilir alt bileşenler Kavramsal Tasarım 

İş Pakti Teçhizat Yerleşimi 

Aktiviteler Teçhizat Yerleşiminin Çizilmesi 

Elemanlar Teçhizat Yerleşimi Planının Çizilmesi 

Cilt : 37 Sayı : 433 - Mühendis ve Makına

MAKALE Teknik 

rilmiştir. Her bir azalan seviye daha fazla detay 

verir. Daha yüksek seviye, daha genel eleman; daha 

düşük seviye, daha detay eleman demektir. 

Parçalama işlemi, her bir İDA dalının en düşük 

seviyeleri; tanımlanabilen, planlanabilen ve 

tek bir kişiye veya birime verilebilen birbirinden 

ayrı iş elemanlarını gösterebilecek hale geldiğinde 

tamamlanmış olur. 

Bir İDA'nın Yönetimi İçin Kurallar 

İDA elemanları, ilerlemenin nitelendirilebilir 

olması için ölçülebilir olmalıdır. Herbir eleman 

diğerlerinden bağımsız olmalıdır. Ancak yine de, 

İDA gözden geçirildiği zaman tüm projenin görülebilmesi 

için İDA'nın bütünleştirilebilme gereksinimi 

vardır. 

Herbir eleman daha üst seviyedeki sadece bir 

elemanla birleşebilmelidir. İşin tekrarlanmasından 

kaçınmak için dikkat edilmelidir. Elemanlar da 

mantıklı olarak işi bölebilmelidirler. İşin nasıl tamamlanacağını 

düşününüz. Örneğin, beton işinin 

temellere, alt yapıya, üst yapıya ve diğer bileşenlere 

ayrıştırılması, tüm binanın beton işini birlikte 

gruplamaktan daha iyi olabilir. Yalnızca herbir 

eleman tek kişinin veya organizasyonun sorumluluğunda 

olmakla kalmamalı, herbir alt seviyeli iş 

üst seviyeden sorumlu kişi tarafından yönlendirilmelidir. 

İDA bir iletişim aracıdır ve onu kullanan herkes 

için faydalı olmalıdır. İDA oluşumuna ve işleyişine 

katkıda bulunan veya bulunacak olan 

kişiler tarafından, bağlayıcı olarak, onaylanmalıdır. 

Yapılan planı diğer taraflara iletmek için İDA bütün 

tanımları açık bir şekilde içermelidir. Bu yüzden 

İDA'nın hatırlanma sürecine herkesin 

katılımı yeterli düzeyde bilgi akışı için gereklidir. 

Alt bölümlere ayırma, etkin şekilde iş yürütebilmek 

için gerekli olan detay seviyesine kadar 

yapılır. Seviye sayısı projenin karmaşıklığı ile değişir. 

Çok az seviye varsa, elemanlar eksik bir biçimde 

birleştirilebilir. Çok fazla seviye ise, İDA 

kullanımında ve gelişiminde verimsiz süreç demektir. 

Başlangıçta, İDA sonraki işlerin bir özeti olabilir. 

Sonraki işler daha anlaşılır olduğunda, İDA 

daha detaylı bir hal alır. Detayın seviyesi proje 

süresince gelişir. Daha alt seviyelerde detay, yüklenici 

firma ve diğer iş yapan birimler sağlarlar. 

Bir İDA'nı takip ederken bazı kriterler vardır: 

EH Mühendis ve Makina - Cilt : 37 Sayı : 433 

• Elemanlar alt sözleşme sayısını yansıtmalıdır. 

• Hem İDA hem de iş tanımı kolaylıkla anlaşılabilir 

olmalıdır. 

• Bütün planlar İDA'nı izlemelidir. 

• İş, İDA'nın en düşük seviyelerine keyfi olarak 

bölünmemelidir. 

• İDA, iş tanımı değişikliklerine uyabilecek derecede 

esnek kalmalıdır. 

• Elemanlar gerçek ve sağlam kilometre taşlarını 

tanımlamalıdır. 

• Eleman seviyeleri sorumluluklarını yerine getirebilmek 

için belli gruplara güven vermelidir. 

• En düşük - kontrol - seviyeli elemanların çoğu 

toplam proje bütçesinin %0.5'inden 

%2.5'ne kadar değişmelidirler. 

İDA'nın Uygulanması 

İDA projenin yönlendirilmesi için gerekli stratejiyi 

tanımlamada kullanılabilen bir proje yönetim 

aracıdır. İDA'nın oluşturulma yönteminin 

projenin uygulanmasında önemli bir etkisi olabilir. 

İşin sırası İDA'nı ve İDA işin sırasını etkiler. 

Örneğin, tipik bir bina projesi için olağan metod 

kullanıldığında, tüm tasarım işi sözleşmeler imzalanmadan 

önce mimar ve mühendisler tarafından 

yapılır. Ortaklı bir bina - tasarımı işleminde, müteahhitler 

tasarımın bölümlerini yaparlar. 

İDA'nın boyutu, elemanları koordine etmek 

için gerekli olan proje yönetim süresini yansıtır. 

Boyut artarken, iletişim gereksinmeleri de büyük. 

Bu yüzden bir proje, belli bir zaman bazında kaliteli 

bir proje teslim etmek için gerekenden daha 

geniş bir eleman kümesine bölünmemelidir. 

İDA, planlama, fiyatlandırma ve kaynak planlaması 

için kullanılır. İDA, ilerlemenin ve maliyetlerin 

özetlenmesi ve raporlanmasını kolaylaştırır. 

Maliyet ve planlama gereksinimlerinin raporlanması 

ile bağlantılı olmalıdır. İDA'ndaki her bir 

elemana bu işlemi kolaylaştırmak için tek bir tanıtma 

kodu verilir. 

İDA'nın hazırlanması esnasında dikkatlice düşünülmesi 

gereklidir. İDA, devam eden proje için 

ve ileriki benzer işler için bir standart kontrol listesi 

görevi görecektir. İDA yapıldıktan sonra, yeni 

aktivitelerin eklenmesi veya çıkarılması veya maliyet 

kontrol raporlama seviyelerinin değiştirilmesi

MAKALE Teknik 

çok pahalı olabilir. 

Proje maliyetlerinde nasıl oluştuğunu dikkatlice 

düşününüz. Genel yanlış kanı doğrudan görevlerle, 

bölüştürülmüş idari görevleri birleştirmektedir. 

Projelerin ve elemanları sayısı değişse 

bile bunlar sabit kalacak mı? 

Çoğu projeler birkaç yüklenici firmayı ve satıcıyı 

işin içine dahil ederler. İDA'nı bu üreticilerin 

benzersiz yeteneklerine eşlerken dikkat edilmelidir. 

Tek bir organizasyon tarafından yapılırsa alt 

seviyeli elemanlar veya iş paketleri en iyi şekilde 

tahmin edilir ve uygulanırlar. Bu yaklaşım koordinasyon 

için gereksinimleri enaza indirir ve paylaşılan 

elemanlar problemle karşılaştığında ortaya 

çıkabilecek herhangi bir karmaşıklığı da yok eder. 

Proje yönetimi yazılımı, İDA'nı geliştirmek 

için kullanılabilir. Birkez görevler belirlenip kod 

verildikten sonra planın gelişimi çok hızlı şekilde 

KURS 

ilerleyecektir. 

Daha fazla bilgi için 

Bu makale hakkında teknik sorulan cevaplandıracak 

yetkiliye 412-359-2228'den ulaşabilirsiniz. 

A Guide to Project Management Body of Knowledge 

(PMBOKj, Project Management Institute 

130. S. State Rd., Upper Darby, P A 19082; 610- 

734-3330. (Fiyatı: 30 Dolara ilave olarak 3.75 Dolar 

gemi ve elinize geçiş ücretidir.) 

Bu serilere proje yönetimi üzerine önceki üç makale 

dahildir: 

"Examining teh Project Management Process" (PE, 

June 1994. P 73, File 9030/5004), "Defining Manager" 

"Planing for a Succesful Project" (PE, 9/251 

95, P 102, File 9030/5001.) 

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU 

ÇEKMECE NÜKLEER ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ 

RADYOGRAFİ 

ULTRASONİK 

ÇNAEM Endüstriyel Uygulama Bölümünde ISO 

Standartlarına göre Türkçe olarak verilecek, seviye 

belirleyici Tahribatsız Test kursları aşağıda gösterilmiştir. 

YÜZEY METOTLARI 

(Magnetik Parçacık 

ve S xvı Penetrant) 

GİRDAP AKIMLARI 

25 Mart 

08 Nisan 

06 Mayıs 

20 Mayıs 

SEVİ YE -1 

- 05 Nisan 1996 

- 19 Nisan 1996 

- 17 Mayıs 1996 

- 31 Mayıs 1996 

20 Mayıs - 

07 Ekim - 

28 Ekim - 

18 Kasım - 

SEVİ YE -2 

07 Haziran 1996 

25 Ekim 1996 

15 Kasım 1996 

06 Aralık 1996 

KURSLARLA İLGİLİ GEREKLİ BİLGİ AŞAĞIDAKİ ADRESTEN ALINABİLİR 

Dr. Fadıl AKGÜN 

Endüstriyel Uygulama Böl, Bşk. 

ÇNAEM P.K.:1, 34831 HavaalamtlSTANBUL 

: O • 212 • 540 40 5O (5 hat) / 28O1 

Faks : O • 212 • 548 22 30 


MAKALE Teknik 

TASARIM ŞİRKETLERİ NE İŞ YAPAR?* 

Columbus'un ve Ohio Eyalet Üniversitesi'nin 

kuzeyinde, Olentangu Nehir Yolu'nun arkasındaki 

haraya bitişik, kırmızı çatılı bir bina vardır. 

Sadece küçük bir tabela ve binanın önünde 

asılı, çeşitli uluslara ait bayraklar buranın sıradan 

bir bina olmadığının ipuçlarıdır. 

Dünyanın en büyük tasarım şirketlerinden biri 

olan Fiich Inc.'nin karargahına hoş geldiniz. Bir zamanlar 

eyalet idaresine ait olan bu geniş bir alana 

yayılmış tek katlı binalar grubu içersinde 125 kişiyi 

barındırıyor. Bunların arasında tasarımcılar, mühendisler, 

model yapımcıları, ergonomi uzmanları pazar 

araştırmacıları hatta psikologlar, antropologlar 

ve akla gelmeyecek daha bir çok uzman vardır. Bu 

insanlar genellikle ekipler oluşturarak, mükemmel 

tasarlanmış ofislerde, proje odalarında ya da başka 

bir deyişle "savaş alanlarında" çalışıyorlar. Boston 

ve Londra bürolarıyla birlikte Fitch için 300'den 

fazla insan çalışmaktadır ve şirketin iş hacmi 20 

milyon doların üstündedir. 

Bu rakamlar Fitch Inc.'yi San Francisco'daki 

IDEO ve New York'taki Henry Dreyfus gibi tasarım 

devleri arasında değerlendirmemiz gerektiğini söylemektedir. 

Bu noktada hemen şu soru akla geliyor: 

Böyle dev bir tasarım şirketi Ohio'nun küçücük 

Worthington kasabasında ne arıyor? 

Bir zamanlar sorunun cevabı "ortabatıdaki Müşterilere 

yakın olmak için buradayız" idi. Bugün burası 

hala uçakla Amerika'nın her yerinde çok 

yakındır ve böyle dışarıda bir yerde olmasının müşteriler 

üzerinde yarattığı imaj çok farklıdır. 

Peki Fitch gibi endüstri ürünleri tasarımı (İD) ile 

uğraşan şirketler gerçekte ne iş yaparlar? Üretici firmalar 

ve mühendislerinin onlar hakkında bilmesi 

gerekenler nedir? Mühendislerin en yaratıcı kesimi 

olarak bilinseler de özellikle Fitch gibi şirketler sadece 

ürünlere sevimli bir yüz kazandırmaktan çok 

daha fazlasını yaparlar. 

İŞBİRLİĞİ 

Tasarımcılar ürün geliştirme safhasıyla yakından 

ilgilidirler. Sorunu çözen asıl insanlar olarak mühendislerle 

çok yakın bir ilişki içersinde çalışırlar. 

Fitch'in bir bölümü Polymer çözücüler (PSI) denen 

30 kadar mühendisten, oluşur. Bağlı olduğu şirket 

olan GE Plastik'e mühendislik, malzeme, sonlu eleman 

analizi, hızlı modeleme ve imalat ve montaja 

yönelik tasarım alanında uzmanlık hizmeti verir. 

Çeviren : Cahit İNAL 

JamesBRAHAM, MACHINREDESIGNDergisi 15Haziran 1995, S. 42-50. 


"Müşteri çoğunlukla GE'yi sorunlarının çözümü 

için arar. Biz burada devreye gireriz. Çünkü biz bir 

ürün geliştirme ekibiyiz." diyor Polymer çözücülerin 

başkanı ve GE'nin kıdemli kimyageri Damon 

Canfield. "Sadece GE'nin ürünlerini tasarlamakla sınırlı 

değil işimiz. Ancak hem tasarım hem de mühendisliğin 

birarada yapıldığı bir şirket olmak Fitch 

ise büyük üretici firmaya bağlı olmasıyla, onun teknoloji, 

insan gücü ve sermayesinin yardımlarıyla 

endüstriyel tasarımdan ürün geliştirme aşamasına 

çok daha çabuk geçmenin avantajlarını taşıyor." 

Canfield; "Artık çok az şirket sadece stilistlik 

yapmakla yetiniyor. Bu şekilde çalışmanın hiçbir 

geçerliliği kalmadı." diyor. "Pazar değişti. Herhangi 

yeni bir ürün geliştirirken malzeme ve teknoloji 

hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak gerekiyor, 

ürün geliştirme çemberi bugünlerde çok daha hızlı 

dönüyor ve pazara girmek de artık iyice zorlaştı." 

"Fitch ve PSI'nin son birkaç yıldaki getirişi 

750.000 doların üstünde. Başlangıçta 2 boyutlu, masaüstü 

tabanlı Auto CAD'le mühendislik yapan bir 

kuruluşken şimdi Unix tabanlı Silikon Grafik İş İstasyonları'nda 

çalışır hale geldik." diye ekliyor Canfield. 

Fitch'in GE Plastik ile olan baeı ortaklık ve diğer 

birkaç ilişkiyi barındıran bir dayanışma ilişkisidir. 

Fitch'in sloganı da buna işaret ediyor: 

"Tasarımda İş Ortaklığı" Öncelikle müşterimizin 

nasıl bir iş yaptığını ve ne istediğini anlamaya çalışıyoruz, 

daha sonra neyi tasarlayacağımızı belirlemeye 

çalışıyoruz" diyor şirketin ödüllü 

tasarımcılarından, Boston'daki başkan yardımcısı 

David Gresham. 

PROJEDE ÇEŞİTLİLİK 

Şirketin diğer bir başkan yardımcısı William Faust 

; "Fitch'de tasarım aşaması, mühendislik ve buna 

bağlı işlemler de dahil olmak üzere 6-8 ay 

sürüyor" "İşin teorik kısmı araştırma ve insan faktörünüde 

içeren tasarım aşaması üç ay alıyorsa, 

mühendislik, parçaların teknik çözümleri, testler, 

prototiplerin yapılması ve sertifikalandırma aşamaları 

da en az altı ay alıyor. Ancak bu sürenin değişmesi 

de olasıdır. Tasarımı çok basit olan bir 

ürünün üretimi ise çok zor olabilir" demektedir. 

Fitch 50 ile 75 arasında aktif müşterisi var. -Bir 

yılda bunların ortalama 40'ıyla iş yapıyorlar. İşin 

yarısı bu şirketlerin ilk 10 tanesi için yapılıyor. Pro-

MAKALE Teknik 

jeler üç ana istasyon üzerinden yüzlerce diğer istasyona 

ulaşabiliyor. Bu projelerin bazıları, yeni bir 

ürünün tasarımı gibi mühendislik de gerektiren 

500.000 dolarlık son derece karmaşık bir iş olabilirken, 

bazıları da 5000 dolarlık küçük bir renk çalışması 

olabiliyor. Ürün geliştirmeyi içeren işler 

toplam gelirin %50 ya da 60'ını oluştururken geri 

kalan gelir pazarlama ya da buna bağlı etkinliklerden 

elde ediliyor. 

İşin yoğunluğu konusunda bir tahmin yapmak 

genellikle imkansızdır. 7 yıl önce Koreli elektrik 

elektronik şirketi Goldstar için bir bilgisayar monitörü 

tasarlamışlar. Bunun dışında bir mikrodalga fırın 

hariç bugüne dek aynı firma için başka bir iş 

yapılmamış. Şimdi ise ellerinde Goldstar için birkaç 

proje daha var. 

Fitch şu an bir başka Japon ev aletleri üreticisi 

için de pojeler geliştiriyor. Bugün müşterilerin çoğunun 

istediği basit bir tasarım yapmaları değil, 

bütünlüklü bir ürün geliştirme stratejisi oluşturmalarıymış. 

Şirket daha yüksek kalitede ve nitelikli 

ürünlerle imajını sağlamlaştırmak istiyor. Bu yüzden 

de Fitch karargahındaki en büyük asvaş odası 

ki büyüklüğü yaklaşık 4.5m X 9 m'dir. Şirketin pazarlarını 

gösteren paneller ve üzerlerinde tasarladıkları 

ürünler bulunan raflarla donatılmıştır. Yeniden 

yapılanma projesinin başkanı Faulst, "Mevcut ürünlerimize 

bakarak yeniden tasarlanmalarına ya da tamamen 

atılıp yeni ürünlerin geliştirilmesi 

gerektiğine karar veriyoruz. Aynı zamanda malzeme, 

renk, görünüş ve tasarım gibi bize rehber olabilecek 

notlar düşüyoruz ve üzerlerine" diye 

belirtmektedir. 

Birçok ekip ve savaş odalarında biraraya gelirler. 

Bu odalarda çizimler duvarlara asılmıştır ve alternatif 

ürünler sergilenmektedir. "İnsanlar bazen burada 

günlerini hatta haftalarını harcayabilirler, sonra da 

masalarına dönüp çizimlerini yaparlar." diyor. Faust. 

"Bu odalar sürekli değişir ve çoğunlukla burada 

aynı anda 20-30 ürün sergilenir. Canfield'e göre,- 

"projeler aslında bir yol haritası gibi izlenirler "Bütün 

basamaklar üzerinde uzlaşır ve her kavşakta neyin 

yer alacağına karar veririz. Bu hangi bilgilerin 

kimlerden alınabileceğini gösterir. İnsanlara büyük 

projelerin arasında nerelerde yürümeleri gerektiği 

göstermelisiniz yoksa yollarını kaybederler. Bu aynı 

zamanda, zaman kaybı demektir. 

Müşterilere yapılan işi göstermek çok önemlidir. 

İşlerin tıkırında gittiğini onlara ancak 6-12 ayda kanıtlayabilirsiniz. 

İşin bitmiş kısımlarını mutlaka 

görmeleri gerekir, aksi takdirde sinirlenebilirler." 

Fitch'in "ürün geliştirme"ye dört boyutlu bir bakışı 

var: keşfet, tanımla, tasarla ve teslim et. "Araştırma 

olguların keşfedilmesini sağlar. 

Sonraki aşamada tanımlamaları yapar ve ne ya- 

pılması gerektiği konusunda görüş birliğine varırız. 

Daha sonra ürünü tasarlamaya başlarız ve tamamlanmasıyla 

birlikte teslimat için hazırlanırız." diyor 

Canfield. Fitch tarafından tasarlanan ürünlerin %50 

ya da 60'ı pazara hemen ulaşıyor ki bu da son derece 

çarpıcı bir hız, diğer ürünlerin gecikmesinin ise 

tasarımla hiçbir alakası yok. 

BİR PROJE ÖRNEĞİ 

Fitch'in GE Plastik ile bağı sayesinde "Compag 

Computer" için yaptığı son iş, aynı zamanda, şirketin 

genişleyen hareket alanına da güzel bir örnek 

teşkil ediyor. Fitcb ve PSI, Euclid, ProEngineer, Alias, 

Master Series gib CAD yazılımlarını kullanabilen 

yeni bir dizüstü bilgisayarın geliştirilmesi için 

çalışıyorlar. 

Birçok büyük şirket gibi Compag da kendi tasarım 

ve mühendislik ekibine sahip, ancak dışarıdan 

aldığı destekle ürünün eıı güzel görünüme, özelliklere 

ve kullanım kolaylığına sahip olduğunu onaylatmış 

oluyor. 

Geleneksel bir özellik olarak, Fitch, bilgisayar 

tabanlı hizmetler sunmaktadır. Ancak her nekadar 

bunların bazıları bir zarfın arkasında karalanan taslak 

çizim kadar sabit grafiklerse bazıları Alias'ta yapılan 

CAD çizimleri kadar karmaşıktır. 

Bunların üç-dört alternatif olarak müşterinin beğenisine 

sunulmakta, daha sonra da geliştirilmektedir. 

Canfield, bu durumu büyük bir kapsamdan tek 

bir fikir üreterek daha geniş bir uzlaşmaya varmaya 

çalışıyoruz" diye açıklamaktadır. 

Şirket, kapsamı fizibilite ve uyum çalışmalarıyla 

CAD modelleri yaratarak geliştirir. Canfield şunu 

vurgulamaktadır; Tasarım mühendislik ve üretim 

anlamında hep bir gelişme içersinde olmalısınız. 

Sürekli öğrenme yapısı, tasarım, mühendislik ve 

üretimin fonksiyonları arasında iletişimle kurulmalıdır. 

Değişimle uyum şarttır. Çünkü buluş bir defada 

olmaz. Tüm bu süreç boyunca kademe kademe 

gerçekleşir." 

İlk kavramsal modeller bilgisayar tabanında geliştirilerek 

daha iyileştirilmiş modellere dönüştürülürler. 

Sonraki aşamada yine bilgisayarla birkez 

daha gözden geçirilirler. En son aşamada ise fonksiyonel 

prototip test edilerek esas modele varılıyor. 

Günümüzde ürünün tasarlanması ve test edilmesi 

dahil diğer aşamalarda FEA kullanılmaktadır. 

Bütün bunların yanında kullanıcıyı düşünerek kullanımı 

kolay modeller yaratmak gitgide daha da 

önem kazanmaktadır. 

Projelendirmedeki bu basamakların hepsi Compag 

mühendis ve tasarımcılarına aynı zamanda onların 

da gelişmesine katkıda bulunmak için 

anlatılmıştır. "Bütün bu aşamalardan tek tek geçtik. 


MAKALE Teknik 

Zaman zaman doğru yapıp yapmadığımızı bazen de 

neyi farklı yapabileceğimizi sorguladık. Böylece çok 

daha iyi sonuçlara ulaştık. Eğer bu sefer 9 ayda tamamladıysak 

gelecek sefer bu 7 aya inecek" diyor 

Canfield. 

İLERİDE NELER VAR ? 

Bugün birçok ürün birbirine benzediği için, fiyat 

düşürme yoluyla varolmaya çalışıyor. Örneğin notebooklar 

dizüstü bilgisayarlar vb., hepsi de aynı özellikler 

ve aynı kaliteye sahiptirler. Atılım yapabilmek 

için farklılaşma gerekir bu da tasarımcılar için 

daha çok iş demektir. 

"Bilgisayar şirketlerine iş yapabilmek için yıllarımızı 

harcadık, sonra birden bire hepsi başımıza 

üşüştüler." diye devam ediyor. Faust. "Neden derseniz, 

çünkü insanlar PC'lere alışıyorlar ve tasarım ve 

geliştirme, PC'lerin 5000 ile 7000 dolar arasında satıldığı 

ve erişilmesi güç aletler oldukları zamankinden 

çok daha önemli hale gelmiştir." 

Tasarım uzmanı Gresham şöyle demektedir,- 

"PC'ler artık başka fırsatlar da sunuyor. Bir zamanlar 

sadece doktorlar ve uzman teknisyenler tarafından 

kullanılırken, önce maliyetleri arkasından da 

fiyatları düştü. Motorola şirketi renkli PC'ler bile 

üretti. Neredeyse modanın parçası oldu bu aletler." 

Beklentisinin bilgisayarların da tost makineleri ve 

TV'ler gibi yeni tasarımlara açık, günlük yaşamın 

parçası olan aletler haline gelmesi yönünde olduğunu 

da ekliyor. 

Gresham'ın "güzel fakat minimal, ciddi bir modernizm 

dediği şeyden kopuş olarak adlandırdığı ve 

Braun Kahve Makinası ile örneklediği bu dışavurumcu 

değişim hakkında kendisi de oldukça coşkuludur. 

"Teknoloji, ürünleri yeniden eğlenceli hale 

getirilebilir" diye bir iddiada bulunmaktadır." Tamamen 

ciddi olmak zorunda değiller,- sıradışı, kişilikli 

olabilirler, tıpkı insanların bir zamanlar kendilerini 

arabalarıyla özdeşleştirme örneğinde olduğu gibi. 

Evde kullanım amaçlı aletler artık tasarımcılar 

için geniş bir pazar oluşturuyor. Tıbbi ve cerrahi 

aletler de öyle. Fitch'in tasarımlar yaptığı en büyük 

üç alan bilgisayar/iletişim, tıbbi aletler ve ev ya da 

bahçe aletlerinin yarattığı alanlardır. 

Bilgisayarın TV, fax, telefon gibi aletlerle uyumlu 

hale getirilmesi iletişim teknolojisinde bir sıçramaya 

yol açmıştır. 

Tasarımcılar da bu yakınlaşmadan olabildiğince 

yararlanmaktadır. Hewlett Packard gibi bazı dev şirketler 

ise neredeyse tüm tasarımcılarını işten çıkararak 

tasarım stüdyolarıyla çalışmaya başlamıştır. 

Bir diğer tasarım yönelimi ise müşteri isteklerinin 

daha çok gözönüne alınmasıdır. Fakat ürünlerin 

çok hızlıca yenilenmesi neticesinde tasarımında 


sürekli yenilenmesi gerekmektedir. Sony Walkman 

buna mükemmel bir örnektir. 

Son oniki ayda Sony tarafından 12 değişik model 

üretilmiştir. Ancak bunların dış görünüşü farklı olsa 

da yaptıkları iş hep aynıdır. 

DEĞİŞEN TEKNOLOJİ 

Greshann, "Teknoloji işimizi çok kolaylaştırıyor" 

demektedir. "Artık çizim yapmak ya da model 

oluşturmak zorunda değilim. Mühendisler de aynı 

şekilde üretimciler için çizimler yapmak zorunda 

değiller. Mühendisler de aynı şekilde üretimciler 

için çizimler yapmak zorunda değiller. Aleti yapacak 

kişinin hazır dosyayı alması, ondan bakarak 

aleti yapması çok kolaylaşmaktadır. Ancak bu arada 

biz tasarımcılar aynı alet için çok beğendiğimiz 

birkaç tasarım daha yapmış olabiliriz. Stereolitografi 

kapımızda ve biz polimerlerin daha da geliştirilmesini 

bekliyoruz. Çok yakında işimiz daha 

kolaylaşmış olacak. Ardından insanlar 500.000 doların 

fabrikayı üretime hazırlamak için değil, tasarım 

ve mühendislik için alındığını farkedecekler." 

Tasarımcılara büyük kolaylıklar sağlandığından 

onlar da teknolojiyi günü gününe takip etmeye çalışırlar. 

Canfield şöyle diyor,- "Becerikli insanlarla beraber 

çalışarak, teknolojinin hep bir adım önünde 

olmalıyız. Onu ne zaman kullanacağımızı iyi bilmeliyiz. 

Tabi ki iyi teknoloji her zaman iyi tasarım 

demek değildir. Çünkü o sadece bir araçtır. Sanatçıya 

onu iyi kullanmak düşer. Bu anlamda bilgisayar 

çok marifetli bir çizim tahtasından çok da farklı değildir, 

ancak işleyiş hızı, silip tekrar düzeltmede 

sağladığı rahatlık elbette ki göz kamaştırıcıdır. 

Söylediklerine rağmen Gresham çoğunlukla kağıt 

üzerine çizmeyi yeğleyen biridir. Diğer tasarımcılar 

bilgisayar kullanırken ben hala tahta üzerine 

çizmeyi tercih ediyorum. Fitch stili bir tasarım istemediğimizde 

önden kurtulmak için epey çabalıyoruz. 

Ancak kurtulmamız gerekiyorsa mecburuz. 

Çünkü müşteri bizden hizmet bekliyor." 

Alias 3D gibi yazılımlar mükemmel, üç boyutlu 

ve fotorealistik ürünler veriyor ancak Fitch hala 3 

boyutlu modeller yapmakta ısrarlıdır. Bir bardağı 

ele alıp bakmak çok farklı bir duygudur ve bilgisayar 

o duyguyu vermez. Gerçek boyutlarda bir modelini 

yapmadıkça, hiçbir ürünümüzün üretimine izin 

vermeyiz. 2 boyutlu bir çizimle, 3 boyutlu gerçeklik 

arasındaki fark bazen sizi inanılmaz derecede şaşırtabilir. 

Fitch'in tasarım politikaları işte budur 

Bu yazı hernekadar bir firmanın işlevlerinden tasarım 

politikasından bahsediyor gibi görünse de, 

"tasarım şirketi" kavramının hayatımıza girmesi gerektiğini, 

bu işi uzun zamandır meslek edinmiş 

esaslı bir firmayı örnek alarak açıklaması bakımından 

bizlere ışık tutacaktır.

ı BİLGİSAYAR l 

DÜNYASI 

SÜRÜCÜLER 

I 

omega firmasının dizayn ettiği yeni disk sürücüler, 

25 Mbyte ve 100 Mbyte disketler kullanıyor. 

Dloppy disketlere benzeyen bu disketlerin ortalama 

ulaşım zamanı 30 milisaniye ve ortalama bilgi 

transfer hızı l Mbyte/saniye. Teyp şeklindeki yedekleme 

ünitelerine ucuz bir alternatif olarak tasarımlanan 

bu sürücülerin fiyatı yaklaşık 200 Amerikan 

doları. 100 Mbyte kapasiteli disketin fiyatı 20, 

25 Mbyte kapasiteli disketin fiyatı ise yaklaşık 10 

Amerikan doları. Bilgisayara dışarıdan bağlanan ve 

taşınabilir olan bu sürücüler PC'ler ve Macintosh 

bilgisayarlara paralel port veya SCSI arayüzü (interface) 

ile bağlanabiliyor. 

BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIMDA 

(CAD) TARAYICILAR 

Tarayıcı kullanılarak kağıt üzerindeki çizimler 

elektronik bilgiye çevrilebilir. Çizimler bu tür bilgiye 

çevrildikten sonra bilgisayar ile çizim üzerinde 

değişiklikler yapılabilir. Renkli veya siyah beyaz 

resimleri bilgisayara yükleyebilecek çeşitli tarayıcılar 

vardır. 

Tarayıcı fiyatları çözünürlükle orantılı olmasına 

rağmen, başka etkenler de vardır. Örneğin Macintosh 

bilgisayarlar için üretilmiş $ 2500 değerindeki 

bir tarayıcı 600 dpi (dor per inch - bir inçteki nokta 

sayısı) çözünürlükte renkli veya gri tonlamalı bilgi 

üretebilir. Bilgisayara SCSI port üzerinde bağlanan 

bu tarayıcı, 200 dpi çözünürlükte bir dakikada 25 

* MMO Genel Merkez.. ** ODTÜ işletme Yüksek Lisans 

Hazırlayanlar : Aylın TOPAKOĞLU*, Bülent TOPAKOĞLU' 

sayfa tarayabilir. $ 6000 değerindeki bu tarayıcı 

200-400 dpi arasında çözünürlük seçeneklerine sahiptir 

ve 64 gri ton üretebilir. Büyük paftalar için 

kullanılan tarayıcılar genellikle merdaneler ile sıkıştırma 

sistemini kullanırlar ve daha pahalıdırlar. 

Bu tarayıcılar normalde 400 dpi çözünürlükte olmalarına 

rağmen enterpolasyon ile bunu 800 dpi'e 

kadar arttırabilirler. 8 bit, 256 gri ton üretebilen 

tarayıcılar, 200 dpi ile 36" x 40" (90cm x lOOcm) 

boyutlarındaki paftayı l dakikadan az bir sürede 

tarayabilirler. 

Tarayıcıların elde tutulan küçük modelleri de 

vardır. Bu cihazların fiyatları $500'dan başlar ve 

renkli veya siyah beyaz oluşlarına göre fiyat değişir. 

Broşürlerdeki illüstrasyonlar boyutlarındaki resimleri 

taramak için dizayn edilmişlerdir, Bu cihazlar 

200 dpi çözünürlükte renkli veya 400 dpi gri tonlamalı 

olarak yaklaşık lOcın enindeki bir kolonu 

4 milisaniyede bir satır hızında tarayabilirler. Parlaklık 

ve ışık yoğunluğu ayarlarının yapılabildiği bu 

cihazlarla birlikte, taranan resimlerde değişiklikler, 

yapılabilmesini sağlayan basit bir yazılım da birlikte 

verilir. 

TruScan C5400 Tarayıcı 

TruScan CS400 modeli tarayıcı, 400 dpi çözünürlükte 

36" (90cm) enindeki paftaları 24 bit tam 

renkli olarak tarayabiliyor. Tarayıcı aynı zamanda 

renkleri kullanıcının tanımladığı şekilde sınıflara 

ayırarak özel parçaların görünmesini ve seçimini 

kolaylaştırabiliyor. Bu özellik sayesinde fon rengi 

asıl resimden tamamen ayrılabiliyor. 24 bit renkli 

görüntüler isteğe bağlı olarak 8 ve 4 bite kadar sıkıştırılabiliyor. 

Vidar System Co. (Herndon, Va, 


BİLGİSAYARI 

DÜNYASI 

USA) tarafından üretilen tarayıcı, E boyutlarındaki 

bir paftayı l dakikada tarayabiliyor. 

MONİTÖRLER 

Bilgisayar ekranlarının (monitörlerin çözünürlükleri 

rezolusyonları) genellikle piksel cinsinden ifade 

edilir. Örneğin çözünürlüğü 1024 x 748 piksel olan bir 

monitör, görüntüyü oluşturmak için yatay eksende 

1024, düşey eksende 748 ayrı nokta kullanır. Yani 

ekranda toplam 1024x748 = 765,952 piksel vardır. Bu 

tanımlama ekran boyutlarını hesaba katmadığı için 

sorunlara yol açabilir. 13" boyutlarındaki bir ekranda 

1024 x 748 çözünürlükte oluşturulan bir görüntü, 19" 

boyutlarındaki bir ekranda aynı çözünürlükte oluşturulan 

görüntüden daha net olur. 

Bazı imalatçılar bu sorunu ortadan kaldırmak için 

ekran yoğunluğunu dpi (dot per inch-bir inçteki nokta 

sayısı) cinsinden verirler. 13" ekranda 1024 x 748 

piksel yoğunluğu yaklaşık 97.5 dpi iken, 19" ekranda 

aynı yoğunluk 66.7 dpi olur. Genelde PC ekranlarının 

yoğnuuğu 40 dpi ile 72 dpi arasında değişmekle birlikte, 

bazı ekranlar 300 dpi'e kadar çıkabilirler. 

Ekrandaki görüntü yaklaşık saniyede 60 kez yeniden 

taranır. Ekranda görüntüyü oluşturan fosfolar her 

bir taranmada parlaklaşır ve hemen solmaya başlarlar. 

Eğer bu fosforlar yeniden taranmadan solmaya başlarlarsa 

ekranda titreşim hissedilir. Tarama frekansı 

ve ekranın "interlaced" veya "noninterlaced" olması, 

ekranda titreşim görülmesini etkiler, "interlaced" ekranlar 

görüntüyü tararken her seferinde ekranın sadece 

yarısını yeniden oluştururlar. "Noninterlaced" ek- 


ranlar ise her seferinde tüm görüntüyü yeniden oluşturular. 

Fazla hareketli olmayan görüntüler "interlaced" 

ekranlarda titrek görüntüye sebep olabilirler. 

Büyük ekranlardaki görüntü insan gözünün titreşime 

daha hassas olan dış kenarları tarafından algılandığı 

için, 13"ten büyük "noninterlaced" ekranlar titreşimi 

önlemek için 60 Hz'den daha yüksek frekanslara ihtiyaç 

duyabilirler. Ergonometri araştırmalarına göre 

19" ekranda 60 Hz kullanılması halinde çoğu kullanıcı 

titreşimi hissedebilmesine rağmen, 70 Hz yenileme 

hızında kullanıcıların sadece %10'u titreşimi 

algılayabilmiştir. 

Renkli ekranlardaki bir pikseli oluşturmak için üç 

ayrı renkteki benekler kullanılır. Mavi, yeşil ve kırmızı 

renkli bu benek grupları arasındaki uzaklık görüntünün 

kalitesini etkiler. En iyi uzaklık değeri 0.21 

iken, 0.36'dan büyük değerler düşük kalitelidir. Piyasada 

şu anda 0.28 ve 0.39 değerlerinde monitörler satılmaktadır. 

TÜRKÇE KLAVYE 

Kullandığınız klavyede Türkçe harfler var fakat 

bunlara bastığınızda ekranda başka şeyler çıkıyor. 

Klavyede iki nokta üst üste "Ç"nin hemen sağındaki 

fakat siz shift + "ş" basmak zorundasınız. 

Aşağıda kullandığınız Türkçe klavyeninin sisteminize 

nasıl tanıtılması gerektiğini bulacaksınız. 

Autoexec.bat dosyanıza aşağıdaki satırları ekleyin. 

Bunu yapmak için herhangi bir kelime işlem programını 

veya DOS ile gelen "Edit programını kullanabilirsiniz. 

C:\DOS\MODE CONCP PREPARE=((857) C:\DOS\EGA2.CPI) 

C:\DOS\MODE CON CP SELECT=857 

C:\DOS\KEYB TR,,C:\DOS\KEYBRD2.SYS\ ;d:179 

Eğer Türkçe F klavye kullanıyor iseniz son satırdaki 

179 yerine kullanın. 

Config.sys dosyanıza aşağıdaki satırları ekleyin: 

COUNTRY=90,857,C:\DOS\COUNTRY.SYS 

DEVICE=C:\DOS\DISPLAY.SYS CON = (EGA,857,1) 

Sisteminizi açıp kapatın. Açıldığında eğer hala 

klavyeniniz doğru çalışmıyorsa DOS dizinindeki "readme.txt" 

dosyasında çeşitli ülkelere göre değişikliklerin 

nasıl yapılması gerektiği anlatılıyor. Değişik 

numaraları denemeniz gerekebilir. En kolayı ise, kullanmanız 

gereken numaraları sisteminizi satın aldığınız 

satıcıya sormak.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası 

Ankara Şubesi 

bilgisayar kursları 

V*r 

6. dönem açılacak kurslarımız ... 

KURSUN ADI -KODU 

AutoCAD R12 

AutoCAD Rl 2 

Ofis Otomasyon 

(DOS.VVİndov* 3.1,Winw>rd6.0,Excel ) 

Ofis Otomasyon 

(DOS.VVindov* 3.1,Wimvt>rd 6.0,Excel ) 

Ste 

SAAT ! HAFTA 

DERS G ÜNLERİ 

A 7fc. 

A^jâ A Au *oCAD R 12 for MS-DOS 

96 

96 

72 

72 

11 

12 

9 

8 

pazartesi , çarşamba , 

cuma 

cumartesi , pazar 

OFİS OTOMASYON 

cumartesi , pazar 

sak,perşembe,cumartesi 

• Kurslarımızı başarı ile tamamlayanlara MMO Kurs Başarı Belgesi verilmektedir. 

• Kurslar öğrenciler ve yükümlülüklerini yerine getiren TMMOB üyelerine indirimlidir. 

• Kurs bedellerinin ödemelerinde uygun taksitler yapılmaktadır. 

• Kurslarımız bilgisayar başında uygulamalı olarak verilmektedir. 

• Her iki kişiye bir bilgisayar düşmektedir. 

DEBS 

SAATtEEİ 

18:30-21:30 

09:30- 13:30 

14:00- 18:00 

18:30-21:30 

Bilgisayarlarımız 80486DX-66,SVGA renkli ekran monitörlü ve 420 MB hard disk, 8 MB ınemory kapasitelidir. 

Başvuru: Aylin Topakoğlu, Sümer Sok. 36/1 Demirtepe/ANKARA Tel: 231 8ü 22 - 23 l 80 21 Fax:2318020 

BAŞLAMA 

TAKİHt 

6 Mayıs 

15 Haziran 

25 Mayıs 

1 4 Mayıs

ÇALIŞMA 

GÜVENLİĞİ 

DOĞAL GAZ DAĞITIM VE İLETİM HATLARINDA 

İŞ GÜVENLİĞİ 

Ruhi ÖKTEM* 

Dünyada ve ülkemizde iletim ve dağıtım hatlarında 

yaşanan kazalar TV ve gazete haberlerinde 

sıklıkla yer almaktadır. 

Haberler incelendiğinde, kazaların en çok kepçe 

operatörlerinin doğal gaz boru hattına zarar vermeleri 

şeklinde oluştuğu görülür. Bunu deprem, korozyon ve 

yapım esnasında oluşan kazalar izlemektedir. 

Bu çalışmada, doğal gaz çalışmalarında iş güvenliği 

mühendisliği yapmış, danışman olarak hizmet vermiş 

birisi olarak (yaşanmış kazalardan ilham alarak) yapılacak 

projelerde konunun üzerinde önemle durulmasının 

gerekliliğinden söz edilecektir. [4] 

DAĞmM İŞÇİLERİNİN RİSKLERİ 

Dağıtım grubunda çalışan işçiler için riskler oldukça 

fazladır. Trafik kazası riski çalışma yolda yapıldığı 

için oldukça fazladır. AMEC-KUTLUTAŞ Doğal 

Gaz Dönüşüm projesi yapılırken bizzat verdiğim 

talimatla kanalların önüne işaretleme ile ilgili her 

türlü önlem alındıktan sonra, bir aracın park edilmesini 

sağlamıştım. Bu önlem kitaplarda yazılı olmayan 

bir riske, alkollü şoförler riskine karşı alınmıştı. 

Çünkü işçimiz bize güvenerek kanala iniyordu ve 

onun alkollü bir araç tarafından çiğnenmesine engel 

olmak görevimizdi. [1] 

Trafik Kazaları : Mesai saatleri içinde olursa iş kazası 

sayılan trafik kazalarından korunma için özel eğitim 

planlanması gereklidir. Çünkü nasıl göründüğünü 

araçların fren mesafesini ve diğer faktörleri hesap 

edemeyen bir düz (vasıfsız) işçinin kazaya uğrama 

olasılığı fazladır. 

Yargıtayımız işçilerin biniş ve inişlerinde nezaretçi 

bulunmasını dahi öneren kararlar almaktadır. İşçilerin 

topluca getirilip götürülmeleri servis araçlarındaki 

kazalar da iş kazasıdır. SSK Kanunu (506/11). 

Şoförlerin de ayrıca eğitilmesi ve şantiye içi hız 

sınırlarına uymasının sağlanması gereklidir. 

Göçme Kazaları : Kanal göçmeleri Yapı İşleri Tüzüğünün 

emredici kurallarına uyulduğu takdirde çok 

azalacaktır, ancak eski alışkanlıkları terk etmek hiç 

te kolay olmamaktadır. Özellikle don sonrası ve yağışlı 

havalarda pek çok işçinin ölümüne sebep olan bu 

kazalar pek çok da mühendisin yargılanmasına yol 

açmaktadır. 

1.5 metreden derin kazalarda iksa yapılması zorunludur. 

Bu kurala uyulmazsa kazı kenarlarının 

eğimli olması şartı aranır. Bu da yapılmamışsa tehlike 

var demektir. 

* tş Güvenliği uzmanı - MMO 


Kazılarda açılan her yerin iksa ile yapılması ve 

hemen kapatılması esası aranmalı ve gidecek iksa 

miktarı daha proje safhasında hesap edilerek finansmanı 

sağlanmalı, şartnameye iksa yapma zorunluluğu 

konmalıdır. 

Kanal kenarlarındaki toprakların ve vinçlerin getireceği 

yükler iyi hesaplanmalıdır. 

Yükleme İndirme Kazaları : Kompresörlerin oklarından 

kurtulduğu, sapanların koptuğu kazalar sıklıkla 

olmaktadır. Vince verilen işaretler de dahil olmak 

üzere yükleme ve indirme işlemleri bellli bir disiplin 

içinde planlanmalı ve uygulanmalıdır. 

TIRlara yükleme ve TIRların manevraları ile indirme 

sırasında gözetleyici personel bulunması gereklidir. 

Patlama Riski : Canlı gazla çalışıldığında bu risk de 

küçümsenemez. Olasılık çok az dahi olsa etrafa vereceği 

zarar nedeni ile daima göz önünde bulundurulması 

gerekir. Sigara içme disiplininden, borular içine 

gaz verilirken, Azotla tampon bölge oluşturmaya kadar 

bir dizi önlem titizlikle uygulanmalıdır. 

Yapılan her işin prosedürlere uygun yapılmasının 

denetlenmesi çok önemlidir. Bu denetim iç denetim 

olabileceği gibi dışarıdan danışman ya da uzmanlara 

da denetim yaptırılabilir. Patlama riski yalnız işçi, 

usta ve mühendisleri değil, yoldan geçenleri de etkileyen 

bir faktördür. 

BOTAŞ Yapracık'daki donma ile ABD'deki gazın 

basıncının ani yükselmesi kazaları (Ocak 1982 Missouri 

Centralia Kasabasındaki 78 evin mutfak ocağında 

aynı anda yangın başlamış ve evler tek katlı olduğu 

için ölen olmamıştı) reglajın önemini vurgular. 

HALKIN KARŞILAŞACAĞI RİSKLER 

Doğal gaz çalışmaları en az iletim hatları yapılırken 

halk ile iç içe olur. Dağıtım hatlarında bu böyle 

değildir. Yoldan geçenler ve ülkemize has bazı tehlikeler 

vardır ki göz önünde bulundurulmalıdır. 

Dağıtım Çalışmalarını Merak Nedeni İle Oluşan Riskler 

: Ülkemizde hiç te küçümsenemeyecek bir faktördür. 

Merak nedeni ile en çok çocuklar kazaya uğrarken, 

büyükler de bundan nasibini almaktadırlar. 

Kanal kenarlarından bakarken altta çalışan işçilerin 

başına taş düşürenlerin sayısı da az değildir. Yasal 

olarak 3. kişi durumundaki bu gibi kimselerin korunması 

çalışmalara aittir. Ancak söz dinletilememesi 

nedeni ile riski sıfırlamak olanaklı değildir.

VANA 

SEKTRNDEN 

LİDER 

GEDİK l termo

AŞINMA VE KOROZYONA 

YÜKSEK DİRENÇ 

Orifis kapama parçası 

aşınmaya ve korozyona dayanıklı 

sertleştirilmiş paslanmaz çeliktir. 

Tüm iç aksam yüksek kalite paslanmaz 

çelikten imal edilmiştir. 

SÜREKLİ CO 2 

VE HAVA 

TAHLİYESİ 

Kova üzerinde bulunan 

otomatik hava ve COş gazı 

atıcı nozül sürekli 

istenmeyen gazlan 

tahliye eder. 

ŞOK DARBELERİNE KARŞI 

MÜKEMMEL DİRENÇ 

Kovalı kondenstoplar özel dizaynları 

nedeniyle şok darbelerinden etkilenmez. 

Ani basınç artışı akış kanallarında 

kolayca absorbe edilir. 

TERS KOVALI KONDENSTOPLAR 

GEDİK termo 

ÇOK DÜŞÜK ORANDA 

BUHAR KAYBI 

Investment Casting 

döküm yöntemi ile imal edilen 

orifis aşınmaya karşı oldukça 

dirençlidir. Bu yüzden buhar 

kaybı yok denecek kadar azdır. 

OPERASYON 

BASİTLİĞİ 

Kondenstop içinde 

sadece kova ve orifis 

parçası hareketlidir. 

Buda operasyonu 

basit/eştirip verimi arttırır. 

•TESİSATTAKİ 

TORTULARDAN 

ETKİLENMEZ 

Kondenstop girişinde 

bulunan yüksek kalite 

paslanmaz süzgeç 

tesisatta bulunan 

tortuların kondenstopa 

zarar vermesini engeller.

KOROZYONA KARŞI 

YÜKSEK DİRENÇ 

Tüm iç aksam yüksek kalite 

paslanmaz çeliktir. Kapama kuvveti 

sağlayan yay, özel yay çeliğinden 

imal edilmiştir ve uzun ömürlüdür. 

MÜKEMMEL SIZDIRMAZLIK 

Sızdırmazlığı sağlayan klape ve 

sit malzemesi yüksek sertlikte 

Investment Casting 

döküm yöntemi ile imal edilmiştir. 

Cüruf gibi sert tortulardan etkilenmez 

ve deforme olmaz. 

BAKIM KOLAYLIĞI 

Termo emniyet ventilleri 

diğer armatürlerde de olduğu gibi 

bakım kolaylığı faktörü ön planda 

tutularak üretilir. Gövdeye dişli vida ile 

sabitlenmiş sit kolaylıkla sökülerek temizlenir ve 

monte edilir. 

GEDİK termo 

TAHLİYE KOLAYLIĞI 

Blöf kolu ve mili özel dizaynı nedeniyle 

çok düşük kuvvet uygulanarak ventil kolayca 

blöf ettirilebilir. 

VİBRASYONA DAYANIKLI 

Mil ve klape gibi sızdırmazlık grubu 

özel dizaynı ve hassas imalat yöntemi 

nedeniyle vuruntu ve vibrasyondan etkilenmez. 

Ayrıca blöf sırasında tehlikeli akışkandan 

korunması için "METAL KÖRÜKLÜ" 

uygulamalar önerilir. 

' Termo emniyet ventilleri 

siparişe göre üretilir. 

Aynı zamanda tüm üretim 

tek tek basınç testinden geçmektedir. 

Ayrıca Termo Alman - LESER emniyet 

ventillerinin Türkiye distrübütörüdür. 

Üretim programımızda olmayan 

basınç ve çaplar için lütfen yetkili 

bayii ve satış bürolarımıza 

temas ediniz.

ÜRETİM PROGRAMIMIZ 

• GLOB VANALAR 

• METAL KÖRÜKLÜ VANALAR 

• PİSTONLU VANALAR 

• KÜRESEL VANALAR 

• LPG ve DOĞALGAZ KÜRESEL VANALAR 

• KELEBEK VANALAR 

• ÇEK VALFLER 

• PİSLİK TUTUCULAR 

• KOVALI TİP KONDENSTOPLAR 

• TERMODİNAMİK TİP KONDENSTOPLAR 

• EMNİYET VENTİLLERİ 

• AKIŞ GÖZLEM CİHAZLARI 

• YANGIN HİDRANTLARI 

TEMSİLCİSİ OLDUĞUMUZ ÜRÜNLER 

• LESER Emniyet Ventilleri (0-400 bar) 

• JAMES WALKER Sızdırmadık Elemanları 

Sunmakta olduğumuz tüm ürünlerimizin yedek parça stoku mevcuttur. 

Ayrıca bu ürünlerimize 24 saat içinde "AKTİF SERVİS" 

desteği verilmektedir. 

PA/.AÎ 

GEDİK 

GEDİK ÜRETİM ve PAZARLAMA A.Ş. 

Tel.(0216)3785000 (Pbx) 

Fax:(0216)3782124

ÇALIŞMA 

GÜVENLİĞİ 

Çevre ile ilgilenilirken yapılan işler aksayabilmektedir. 

Ancak tekrar hatırlatalım ki yasal olarak işveren 

3. şahısları koruyamadığında suçlu durumda kalır. 3. 

şahısları koruyamadığında, "ağır kusur hali" geçerli 

sebep sayılır ve kusursuz ve kusurlu sorumluluğu 

keser. 

Hurdacıların Bir Kısmının Bulduğu Levha, Geçit vb. 

Aksamları Yer Değiştirmesi İle Gelen Kazalar : Bu 

risk bir gecede emniyeti sıfıra indirecek büyüklüktedir, 

alınmış önlemler aniden sıfıra inebilir. Işıldakları 

ertesi gün yerinde bulamayabilirsiniz. Levha ve şeritleri 

de öyle. 

Görmeyen Yurttaşlar, Alkollü Yurttaşlar, Yaşlı ve 

Çocukların Özel Riskleri : Yukarıda sayılan risk 

gruplarının her biri ayrı önem arzeder ve her bir 

grupla mücadelenin psikolojik, sosyolojik yanları vadır 

ve bu riskler daima dağıtım işçilerine hatırlatılmalıdır. 

Bu hatırlatma o kadar önemlidir ki yoğun iş 

yükü arasında kendiliğinden akıl edilmesini beklemek 

adeta boşunadır. 

DİĞER ALTYAPI KURULUŞLARININ RİSKLERİ 

PTT, TEK, ASKİ, BUSKİ vb. kuruluşlarda doğal 

gaz hatları ile kesişen hatlarının bakımı döşenmesi 

vb. nedenlerle daima risk altındadır. Ülkemizde öncelikle 

PTT çalışanlarının yanmasına sebep olan kazalar 

yaşanmıştır. 

Doğru Bir Altyapı Haritasının Olmamasının Sonuçlan 

: Eldeki haritalar ancak yeni şehirleşen şehirlerde 

iyi olabilir. Eski yerleşim merkezlerinde haritalar da 

doğru olmayabilmektedir. Böyle olunca Çat and 

Genny türünde sinyal veren dedektörler ile çalışanların 

tecrübesine gerek duyulmaktadır. Yetkili idare 

memurları da yardımcı olmaktadır. 

Koordinasyonun Önemi : Kesinlikle birbirinden habersiz 

kazı yapılmamalıdır. Bu kuruluşlar zaman zaman 

bir araya gelerek sorunlarını aktarmalı ve beraber 

çözüm yolları araştırarak işçilerini eğitmelidir. Bu 

kazalar sadece insan hayatı bakımından değil ekonomik 

yönden de küçük müteahhitleri batıracak büyüklükte 

kazalardır. Özellikle PTT kazaları hatlar 

tam dolu imiş gibi tazmin edilmektedir. Öyle olunca 

da kablolu yayın hatları koparıldığında cezası milyarları 

bulmaktadır. 

YURTDIŞINDA DURUM 

Kanada 1 da bir operatörün doğal gaz bantını koparması 

5 yıl hapis ve 25.000 dolar ağır para cezasıdır. 

İngiltere'de de insanlar gördükleri yanlışları haber 

verme yönünde motive ediliyorlar. Ancak ÖDÜL 

vermenin de ihmal edildiği söylenemez. ABD 1 

de Mr. 

Kemper işletme masraflarının %10'unu ödüle ve 

AAA (Awareness, Accountability, Avvards - Hesaplı 

olma, uyanık olma, ödüller) programına ayırmaktadır. 

Özellikle ABD'de alkol ve uyuşturucu kullananlar 

bir sorun olmaktadır. İngiltere'de HSE, ABD'de OS- 

HA ve Fransa'da Gas de France kaza istatistikleri 

tutmakta ve konuyu yakınen takip etmektedir. İngiltere'de 

yaşanan Ronan Point faciası bu takibin başı 

olmuştur. Bizde Yeşilyurt Sokak'taki patlamanın 

böyle bir başlangıç olmasını önermiştim. 

Ne yazık ki "Doğal Gaz Kurumu" türünde konunun 

tek sahibi bir kurum kurulamadı. Bu kurum kurulsa 

idi kazalarla ilgili bilgi ve deneyimler burada 

birikir diğer illere aktarılabilirdi. 

Los Angeles'teki deprem sonrası çıkan doğal gaz 

yangınları, Japonya'daki yangınlar dikkate alınacak 

olursa, deprem sonrası için de bir takım hazırlıklar 

yapılmasının ve bu hazırlıklar için sivil savunma, 

belediyeler, BOTAŞ gibi kurumların da katılmasının 

önemi büyüktür. 

Metro inşaatları gibi yeraltı dehlizlerinin özel olarak 

korunması gerekir. Rusya'da 6000 kişinin öldüğü 

kaza hala hafızalardadır. İran'da cadde havaya uçarken 

(17 ölü), Mexico City'de metro havaya uçmuştur. 

SONUÇ 

Sonuç olarak sadece çok az bir kısmına değinilen 

doğal gaz kazalarından korunmak mümkündür. Yeter 

ki eğitime gereken önemi verelim ve proje safhasında 

iyi bir işgüvenliği organizayonu planlaydım. ABD'de 

bu iş bilgisayarla yapılmakta ve en güzel öğretim 

metodları OSHA, EPA gibi kurumların onayı ile ticari 

olarak sunulabilmektedir (2). 

Yaşanan tecrübelerin boşa gitmediği organizasyonlar 

içinde olmak ve aynı kazaları tekrar yaşamamak 

için Odamızın düzenlediği son Doğal Gaz Sempozyumu 

bana umut verdi. 

Doğal Gaz kazalarında ölen insanlarımızın anıları 

önünde saygı ile eğilirken yeni kurbanlar verilmemesi 

için, iş güvenliğini ihmal etmeyen herkesi içtenlikle 

kutluyorum. 

KAYNAKÇA 

1. Öktem R., "Kent İçi Şantiyelerde İş ve Çevre Güvenliğinin 

Çıkmazları", Çalışma Ortamı, Sayı. 2, s. 54, Mayıs 

1992. 

2. Congram E. G., 'Computer Based Trainin.g Sirnplijıies Safety 

Compliance", Pipeline and Gas Journal, p. 55, May 

1995. 

3. Öktem R., Ankara Yeşilyurt Sokak'taki Doğal Gaz Patlamışının 

Olduğu Tarihi Hatırlayalım. "4 Hazıran'ı Unutmadık!", 

Standard, s. 21, Şubat 1993. 

4. Tarkan R, Baybars O., "Ankara Doğal Gaz Projesinde Teknik 

Emniyet", Doğal Gaz Dergisi, Sayı. 22, s. 96. 

5. Pipeline and Gas Journal Jan. 1993, P.18 (Pipeline Safety 

Law Establishes New Standards) 


MAKALE İnceleme - Araştırma 

KALIP HATALARI ÜZERİNE TASARIMIN, MALZEMENİN 

VE YAPILAN ISIL İŞLEMİN ETKİSİ 

İrfan AY* 

Ö Z E T 

Genellikle kalıp hataları, tasarımlamadan, 

malzemenin kendisinden ve ısıl işlemlerden 

kaynaklanır. Bu makalede, hatalara örnekler 

verilip tavsiyeler yapılmaktadır. 

A 

T 

Failures of dies generally derive f r om design, 

material and heat treatment. in this 

paper we have shovm examples belong to 

these failures and recommended. 

* Yrd. Doç. Dr. BAV Müh. Mim. Fak. Balıkesir 

** Öğr. Gör. B AO Müh. Mim. Fak. Balıkesir 


GİRİŞ 

Sare GÜLAÇ** 

Ü 

retimde kullanılan kapıları genel olarak, soğuk şekil vermek 

için ve sıcak şekil vermek için kullanılan kalıplar olarak sınılandırabiliriz. 

Piyasadaki üretim sahasında da en fazla kesme 

delme, dövme, çekme, extrüzyon ve haddeleme işlemlerinde vazife 

görürler. Kalıplar, diğer metal parçalarından iki özellikleri sebebiyle 

ayırt edilirler. Birincisi, pek çok ürünün üretilmesinde direkt ya 

da indirekt yer alırlar. Bu açıdan bakıldığında, kalıpta oluşacak 

bir hata, üretimde sapmaya ve ürün maliyetinin artmasına neden 

olur. İkincisi ise, kalıpların sertlikleri diğer metal parçalarının sertliklerinden 

daha fazladır. Çoğunlukla 60 RC veya biraz daha fazla 

değerlerdedir. Bu durum ise, ani ve gevrek kırılmanın her an olabileceğinin 

habercisidir (1). 

Kalıplardan uzun bir ömür elde etmek ve hataları minimuma 

indirmek için; 

• Uygun bir tasarım, 

• Uygun bir malzeme, 

• Uygun bir ısıl işlem ve bu işlemin kontrolü 

zorunludur. Ayrıca,; ısıl işlem sonrası yapılan işlemlerin de (taşlama, 

elektro makinası ile işlem vs.) dikkatlice yapılması gerekmektedir. 

Yukarıda sayılan şartların yerine gelmemesi halinde çatlama, 

anormal bir aşınma, oyulma, pullanma, deformasyon ve kazınma 

gibi hatalar kaçınılmazdır. 

Bu makalede her çeşit kalıbı kapsayan genel kalıp hatalarından 

malzeme ve ısıl işlem parametreleri üzerinde durulacaktır. 

TEHLİKELİ OLABİLECEK HATA KAYNAKLARI 

Tasarımdan Doğan Hatalar 

İyi yapılmış bir tasarım, kalıp parçalarının hasarını (parçanın iş 

göremez hale gelmesi) önlemede önemli bir faktördür. Kalıp tasarımının 

doğurduğu hatalar; 

• Isıl işlemlerle, 

• Kalıbın çalışma koşulları ile ilgili olur. 

Isıl işlem esnasında ortaya çıkacak tasarım hataları, keskin köşe 

ve radyüsler, marka-mühür vurulan kısımlar, kör delikler, hafif 

kütleli kesintilerin ağır kütleli kesitlerle birleşme yerleridir. Çalışma 

anında ortaya çıkabilecek tasarım hataları ise, ince cidarlar, 

bölümler arası kalınlık farklılıkları, kertik ve çentiklerdir. Kalıp 

malzemelerinin sert metallerden yapılmaları sebebi ile kalıp tasarımında 

tasarımın çok iyi bilenen keskin radyüsler, çentikler gibi 

kendine has kuralları çok büyük önem kazanır.


Örnek olarak, Şekil l'de 01 tipi rto 

(%0.90 C, %1 Mn, %0.5 Cr, %9.5 W) 

yağda sertleşen takım çeliğinden yapılmış 

bir kesme kalıbı ısıl işlem esnasında 

keskin köşelerin olması sebebiyle 

çatlamıştır (3). Bu tip kompozisyona sahip 

kalıp malzemelerinin temel özellikleri, 

boyut değiştirmeyen çelikler olarak 

bilinmeleridir. Kalıp tasarımında çentik ı 

zorunluluk ise, çatlamaya neden olma- 

mak için martemperleme (iki kademede 

soğutma, bu takım çeliği için 810-840 

°C'de önce ostenit sıcaklığından yağ 

banyosunda M s 'in az üstüne kadar so 

ğutma ikinci kademede ise sıcaklık her 

tarafta eşit (225-250 °C) olduktan sonra 

çıkartılıp havada soğutma ile martenzit 

yapı) yapılmalıdır (4), Böylece elde edilecek 

mikroyapı su ile elde edilmiş 

tfO 

100- 

4 l 15 3» (O i 4 

Stniy* D 

t IS 30 10 l 

Siliye 

Şekil 1. a) Kesme kalıbında ısıl işlem esnasında keskin köşelerden oluşan çatlama 

b) 01 tipi kalıp malzemesinin sıcaklık-zaman (TTT) dönüşüm diyagramı 

martenzite benzeyecek, ancak içinde daha fazla 

"artık ostenit" bulunacak. Dolayısıyla da çok az 

"artık gerilme" ihtiva edeceğinden kalıp çatlamayacaktır. 

İkinci bir örnek olarak, Şekil 2'deki parça taslağı, 

kalıbın çalışma esnasında ince cidar içermesi 

ve delikler arası mesafenin çok yakın tasarlanması 

neticesinde bozulmuştur. Bu örnekteki kalıp malzemesinin 

kompazisyonu (%1.52 C, %0.34 Mn, 

%0.12 S, %0.46 Si, %11.6 Cr, %1.1 V, %0.29 Mo) 

olan D2 tipi havada soğutma ile sertleştirilen bir 

çeliktir. Bu çeliğin kendi kompozisyonu sebebiyle 

ısıl işlem uygulayarak sertliğini değiştirmek mümkündür. 

Zira içersinde fazla olan "artık ostenit", 

ikinci bir temper işlemi (427.540 °C) ile karbüre 

dönüştürülebilir. Dolayısıyla sertliklerinde değişik 

Şekil 2. a) Tas/ak kalıbının ince cidar ve deliklerin yakın olması nedeniyle çatlaması 

b) D2 tipi takım çeliğinin sıcaklık-zaman (TTT) dönüşüm diyagramı 

değerler elde edilir. Ancak bu tür bir değişme tasarım 

hatasını önleyemez. Tasarım hata- 

'Ke'* * larının en iyi çözümü, bölgeler arası 

cidar kalınlık dengesinin iyi yapılmasıdır. 

f


Şekil 3. a) A2 tipi takım çeliğinden yapılan kalıbın öz yüzü 

b) Kalıbın arka yüzü 

Şekil 4. a) Uniform sertleştirilmiş perçin kalıbı 

b) Uniform sertleştirilmemiş perçin kalıbı 

yüzlerinde farklı %C değerleri bulunmuştur. Arka 

yüzde %2.24-1.06 C'a rastlanmıştır. Bu karbonu 

fazla yüzeyin kalınlığı 1.52 mm kadar ölçülmüştür. 

Ön yüz ve yan kenarlarda aşırı karbonlu tabaka 

yoktur. Çalışma anında deliklerde ve kenar 

kısımlarındaki gerilim birikimi, gerilim farklılıklarından 

dolayı, bu tabakanın olduğu kısmı çatlak 

merkezi olarak yapmıştır. 

Sonuç olarak tokluğu yüksek olan bu malzemenin 

fırın atmosferindeki kontrolsüzlük ve kalıbın 

son işlenmesinden sonra karbonu fazla kısmının 

alınmayışı nedeniyle hasar gördüğü açıktır. 

Homojen olmayan sertleştirme ve etkisi olmayan 

temperleme 

Su verme ortamı, su vermenin uygulanması, çe- 


liğin sertleşebilirliği, kesit kalınlıkları 

ve tasarım birbiri ile bağlantılı 

parametreler olduğundan çok dikkat 

edilmelidir. Her kalıp için su 

verme, sertleşebilirliğe ve tasarıma 

uygun olmayabilir. Örneğin Şekil 

4'de Wo esaslı takım çeliğinden yapılmış 

perçin başı kalıplarının içinden 

basınçlı su geçirilerek sertleşen 

kısımları dağlanmış halde görünmektedir 

(Şekil 4a). Bu kalıp uzun 

ömürlü olmuştur. Şekil 4b de ise, 

benzer kalıp aynı şekilde sertleştirilmesine 

rağmen düzensiz sertleşme 

bölgelerinin varlığı sebebi ile 

kısa ömürlü olmuştur. 

Kalıplarda temperlemenin amacı 

artık gerilmeleri gidermektir. Bu 

yapılmazsa kalıp kısa sürede bozulur. Kalıplar su 

verildikten hemen sonra oda sıcaklığına düşmeden 

temperlenmelidir. Temperleme öncesi, temper sıcaklığı 

kalıbın her taratma işlemelidir. Bazı dönüşümlere 

sonradan fırsat tanınmamalıdır. Bazen iki 

veya üç kez temperleme, kalıbın bozulmamasını 

garantiye almak içindir. Takım çelikleri içersinde 

D, M, T tipi takım çelikleri, birinci temperleme 

sonunda martenzite dönüşebilecek önemli miktarda 

ostenit içerirler. Bu sebeple en azından bir kez 

daha temperlenmeleri gereklidir. (3). 

Ostenitleme sıcaklığının etkisi 

Kalıp çelikleri ostenit bölgesinde aşırı ısıtmaya 

karşı hassastırlar. Çünkü aşırı ısıtma, tane büyümesine, 

kaba martenzit oluşumuna ve önemli 

miktarda kalıntı ostenit birikmesine yol açar. Şekil 

5'de yağda sertleştirilen 06 takım çeliği grubundan 

yapılmış bir zımbanın kısa süre çalıştıktan 

sonra ortaya çıkan çatlağı görülmektedir. İnceleme 

ile önce çatlaklı bölgede önce temper rengi bulunup 

bulunmadığına bakılmıştır. Temper renginin 

görülmemesi bu çatlamanın ostenit sıcaklığında 

yapılan su verme işleminden kaynaklanan bir çatlama 

olmadığı anlamına gelir. Daha sonra zımbanın 

içinden ve yüzeyinden sertlik ölçümleri 

yapılmıştır. Zımbanın sıvı azot içersinde soğutulmasından 

sonra bu ölçümler tekrarlanmıştır. Soğutma 

sonrası sertlik artışlarının fazla olması, 

zımbanın önemli miktarda kaba martenzit ve karbid 

parçacıkları içerdiğinin delilidir (1). 

Sonuç olarak, zımba ostenit bölgesinde fazla ısıtılmış, 

bu ısı kaba ve gevrek bir mikroyapı oluşturmuştur. 

İçteki yumuşak bölgeler ise kalıntı 

ostenit bölgeleridir. Çalışma anında oluşan gerilmeler 

kalıntı ostenit-kaba martenzit sınırında yo-


Şekil 5. Zımbada ostenit bölgesinde aşın ısıtma sonucu oluşan 

çatlak 

ğunlaşarak zımbanın kırılmasına neden olmuşlardır. 

Isıl İşlem Sonrası Yapılan İşlemlerden Doğan Hatalar 

Taşlama 

Kalıpların taşlanması sonucunda bölgesel olarak 

aşırı ısınma ve yüksek yüzey gerilmeleri oluşur. 

Bu durum kalıplar için sakıncalıdır, çatlamalara 

neden olur. Taşlama esnasında taş sabit tutulup, 

metal hızlı hareket ettirilirse yanma olur. Buna 

"taşlama yanması" denir. Bu durum çoğu zaman 

renk değişimi ile belli olur. İnce cidarlı ve kör bir 

taşla taşlama yapmak hatalıdır. Doğan taşlama çizgilerinin, 

özellikle dövme ve derin çekme kalıplarında 

kalıp ömrünü etkilediği bilinmektedir. 

Özellikle yüksek C'lu, Cr'lu ve hız çelikleri taşlanmaya 

karşı hassastırlar. Bu malzemeler düşük 

alaşımlı çeliklerin taşlanmasında kullanılan taşlarla 

da taşlanamazlar, çatlayabilirler. 

EDM (Elektro Deşarj Makina)'den doğan hatalar 

EDM, iletken malzemelerden elektrik akımının 

ısıl etkisinin kontrolü olarak kullanıldığı bir talaş 

kaldırma makinasıdır. özellikle kalıp yapımımda 

son talaş kaldırma işleminin EDM ile yapılması 

bir ihtiyaç olmuştur (2). Bu metodla parça işlenmesinin 

prensibi, pozitif yüklü iş parçası ile negatif 

yüklü takım (elektrot) arasındaki boşluktan saniyede 

1000-1500000 Hz frekanslı kıvılcım boşalması 

olur. Kıvılcımlar elektrodun tam modelini verecek 

şekilde iş parçasını yerler. 

Sertleşmiş bir çelikte EDM kullanımı sonucu, 

parça yüzeyinde sığ temperlenmemiş martenzitin 

yeniden sertleşmiş bir tabası meydana gelir. Bu ta- 

bakaya "beyaz tabaka" adı verilir. EDM bu tip çeliklere 

uygulandığında artık gerilmelere ilave olarak 

yüzey gerilmeleri de oluşturur. Bu nedenle bu 

kalıplardaki iç gerilmeler maksimum temper sıcaklığının 

hemen altında temperlenerek giderilmesi 

gerekir. Ya da EDM yüksek frekansla çalıştırılarak 

hassas işlemlere beyaz tabaka kalınlığı azaltılmalıdır. 

Çünkü bu tabaka, kullanım esnasında ciddi 

çatlamalara neden olabilecek çatlaklar içerebilirler. 

SONUÇ 

Bu makalede kastedilen saç ve plastik malzeme 

kalıpları, imalat aşamasında dikkat edilmeyen nedenlerden 

dolayı pek çok hasara neden olmaktadır. 

Kah ömrünü arttıran sebepler arasında yukarıda 

belirttiğimiz parametreler çok önemli rol oynarlar: 

Kalıplarda hem dar toleransla çalışma, hem de ömrün 

yüksek olması isteği, çok dikkatli çalışma ile 

gerçekleşir. 

Yazının içeriğinden de görüleceği gibi tasarımda 

gerilim birikmesine neden olabilecek en küçük 

radyüs ve benzeri olumsuzluklar çok büyük problemdir. 

Hem tasarım hem de uzun ömürlü bir kalıp 

için uygun malzeme seçmek önemli gözükmektedir. 

Çünkü uygun olmayan malzemede ısıl 

işlem sorunları çok fazla olacaktır. Uygun seçilen 

malzemede bile ısıl işlem kurallarına riayet etmek 

gerekmektedir. Ancak bu sayede kalıp hataları minimuma 

inebilir. Kalıp imalatı "iğne ile kuyu kazma" 

tabirine çok uygun olduğundan her kalıp 

imalatçısının kendi bütçesini düşünerek çok titiz 

çalışma mecburiyeti vardır. 

KAYNAKÇA 

1. Metals Handbook "Faılure Analiysis and Prevention" 

ASM, Vol. 10, pp 500-507, 1975. 

2. J. Stanislao, M. H. Richman, "EDM (Elektro Erozyon] 

ile Kalıp Yapımı' 1 , Mühendis ve Makiııa Dergisi, cilt 19, 

sayı 227, sayfa 235-239, Aralık 1975. 

3. E. Selçuk, "Malzeme Seçimi ve Uygulaması" Mühendis 

ve Makina Dergisi sayfa 264-279, cilt 21, sayı 247, 

Ağustos 1977. 

4. A. Tekin, "Çelik ve Isıl İşlemi" Bofors El Kitabı, K. E. 

Thelmng 1984. 

5. M. Bağcı, İ. Sezgin, F. Ercan, "Temel Kalıp Yapımı" ve 

"İleri Kalıp Yapımı" 1970. 



ASPİRATÖRLERDE TASARIM VE İŞLETMECİLİK 

YÖNÜNDEN KARŞILAŞILAN SORUNLAR 

NuriARUN* Hüsiyen AKKOÇ** 

Ö Z E T 

Aspiratörlerin yeterli ve ekonomik bir işletme 

olanağı sağlayabilmesi için önce gereksinime 

en uygun bir tipin seçimi ve sonra en 

doğru olan tasarım hesabının yapılması gerekir. 

Projeyi hazırlarken bununla ilgili çeşitli 

faktörlerin birbiri ile olan etkinmesinin 

dikkate alınması ve varsayımların tekrar 

kontrol edilerek siparişi verenle yapıma 

arasında yakın işbirliğiyapılması faydalı 

olur. 

A 

T 

For econimical operation it is very important 

to select proper fan type, for the best 

performance. To do so projective calculations 

must be done carefully. Between buyeı 

and manifacturer a colse information exchange 

is helpful. Prapering the project öne 

must consider ali different factors could effect 

each other. Again ali side effect posibilities 

must be rechecked. 

* ED-VAN Vantilatör Sanayi Ltd. Sû. Koordinatör 

* * ED- VAN Onursal Teknik Danışman 


1- KAZAN İŞLETMESİNDE OCAK ÇEKİŞ TESİSATININ TASARIMI 

Genelde Aspiratör, bir kazan tesisinin tamamlayıcı parçası Almakla 

beraber kazan yapımcısı tarafından birlikte teslim edilir. 

Yapımcı firma kendi deneyimlerine göre kazan tipine ve 

gerekli aspiratör gücünün saptanmasına ilke olan baca gazı debisini 

ve karşı koyacağı basınç farkını hesaplar. Böylece debi tam verilmiş 

olmalıdır. Basınç farkı daha çok bazı faktörlere bağlıdır. Bir aspiratör 

işletmeye konduktan sonra var olan koşulları yerine getiremeyince 

çoğu kez aspiratör konstrüksiyonunda değişiklik yapılması 

istekleri ileri sürülebilir. 

Öte yandan doğal çekişle fayrap edilen kazan tesislerinde sıkça 

karşılaşıldığı üzere tesis kapasitesinin arttırılması için kazan sahibi 

ile aspiratör yapımcısından tatmin edici sonuçlar beklenir. Küçük 

tesisler için bu istekler her nekadar hesap değerini biraz geniş tutmakla 

olanaklı ise de büyük tesisler için ekonomik yönden bu yöntem 

önerilmez. Bu nedenle bağıntıların daha iyi anlaşılabilmesi 

açısından tasarımda etken olan değerlere ayrıntılı olarak değinilmelidirl'l. 

1.1- Debi 

Bu deyim m 3 olarak zaman birimi içinde "s veya h" aspiratör tarafından 

basılan baca gazı hacmidir. Bilindiği gibi ocakta yanan yakıtın 

alt ısıl değerine miktarına ve yanma rejimine göre hava 

fazlalık katsayısı yardımı ile hesaplanır 121 . Ekonomik bir aspiratör işletmesi 

yönünden düşünüldüğünde faydalı olmamakla beraber yetersiz 

ve kötü CÛ2 içeriği ile fayrap edilen bir kazan tesisinde tam 

güç elde edebilmek için çoğukez olduğu gibi %10 ile %15 oranında 

bir güvenceli hava fazlası öngörülür 141 . Zaman birimi içinde bu yol 

ile bulunacak olan baca gazı debisi ayrıca norm olguya (O C sıcaklık 

ve 760 mmHg basıncı) indirgenir ve aspiratör içinde egemen olan 

baca gazı sıcaklığı aşağıdaki denklemde yerini alır : 

Debi V t= V Q x 273 + T 

& ı O 

Yukarıda açıklandığı üzere bu hesap, yeni bir tesisin kurulmasına 

karar verilince kazan yapımcısı tarafından yapılır. Var olan kazanların 

kapasitelerinin yükseltilmesine gidilmek istendiğinde 

kazan yapımcıları batı ülkelerinde devlete tescilli Teknik Denetim 

Kummu'na (örneğin F. Almanya'da Technische Überwachungsverein) 

müracaatla işbirliği isteğinde bulunurlar. 

1.2- Baca Gazı Sıcaklığı 

Yukarıdaki bağıntıya göre bir aspiratörün gerçek debisinin hesaplanmasında 

baca gazı sıcaklığı ihmal edilemez. Bundan başka aspiratörün 

tasarımında öngörülen basınç farkı için gereken baca 

gazının özgül ağırlığı da buna göre saptanır.


Baca gazı sıcaklık derecesinin mümkün olduğunca 

gerçeğe en yakın değerde alınmasına önem verilmelidir. 

Çünkü aspiratörün kapasitesi, kazan 

işletmesine göre farkedilir derecede değiştirilebileceğinden 

yapımcıya bu nedenle kusur yüklenemez. 

Örneğin 250 C için tasarımlanan bir aspiratörde baca 

gazının gerçek sıcaklığı 180 C ise, Şekil l'de görülen 

ilintiler oluşur. Bu diyagramda görülen debi 

ve basma yüksekliği 1 ve güç gereksinimi yüzde oranı 

ile ifade edilmiş ve tasarım değerleri %100 olarak 

gösterilmiştir. Baca gazı 180 C düşük sıcaklıkta 

iken gerekli debi azalmış olacağından işletme noktası, 

direnç parabolünün 2 üzerindeki (A) noktasından 

(n.2) dönme hızında oluşan eğri üzerindeki (B) 

noktasına kaymış olur. Ancak (A) tasarımı, (n.:) karakter 

eğrisine göre gerçekleştirildiğinden, ya dönme 

hızının (nıj'ye düşürülmesi veya debinin (B')'den 

jBl've kısılması gerekir. 

150 r 

100 

u. 50 

b 

O 

ıso 

»î 

z 

s, 100 

•l 

o 

ÜN j^*" " B 

t ^^*-^ „ 

"" 

I 

-. 

^ 

—- _ * 

~ 

— 

' — ^' 

nJZSCTC l 

-250-C/ n 

2 

50 100 % 150 

A = n1 Dönme hızında, 250"C varsayımsal sıcaklıktaki tasarım 

noktası; 

B' = Kısma durumunda 180°C gerçek sıcaklıktaki işletme noktası; 

AV = Sıcaklık değişmesi nedeni ile debiden yapılması gereken 

azaltma; 

AN = Kısma ile oluşan güç kaybı. 

Şekil 1 : Aspiratör tasarımında baca gazı sıcaklığının etkisini 

gösteren örnek. 

Bu esnada Şekil la'da görülen (AN) gibi bir güç 

kaybı oluşur. Bu olgu önemsenmediği taktirde aspiratör, 

tasarımdaki (A) noktasında çalışmaya devam 

edeceğinden baca gazını geniş miktarda basacaktır. 

Bu demektir ki hava fazlası gereksiz yere artmış ve 

(a) 

(b) 

bu nedenle baca gazı sıcaklığı düşürülmüş olacaktır. 

Kapasitesi yükseltilmek istenen mevcut bir tesiste 

egemen olan baca gazı sıcaklığında yapılan ölçümlere 

daha sonraki olası sıcaklık derecesinin hangi 

düzeye erişeceğini kestirmek oldukça kolaylaşır. 

1.3-Toplam Basınç Kaybı 

Aspiratörün ürettiği basınç farkı, termik baca çekişi 

çıktıktan sonra ayrı kayıpların toplamına eşit olmalıdır. 

Şöylekı : 

a) Kazan Basınç kaybı = Kazan sonunda gerekli 

çekiş; 

b) Baca gazı akımında yer alan agregatların neden 

olduğu basınç kaybı (hava ön ısıtıcısı, ekonomizör 

toz tutucu, v.b.); 

c) Bacadan çıkış kaybı; 

d) Baca gazı kanallarındaki sürtme kayıpları; 

el Yön değiştirici dirseklerin neden olduğu kayıplar; 

f) Kesit yüzeyi değişmelerinden oluşan kayıplar 

(örneğin aspiratör tarafından çekilen baca gazı akımının 

çıkış kanalı ve bacadan itilmesi). 

Genelde yukarıda sıralanan kayıplardan a'dan 

c'ye kadar olanlar öncelikle yeterli doğrulukta bilinmelidir, 

d'den f'ye kadar olan kayıplara daha çok 

planlama veya inşaat sırasında yapılan değişiklikler 

etken olur. 

Bu durum, projeyi yaparken bu değerlerin tahmin 

ile saptanmasına yol açar ki (gencide geniş bir rezerv 

ile) ikinci kez kontrola gerek bıraktırmaz. Bununla 

birlikte bu yöntem önerilmemektedir. Mümkün olduğunca 

arızasız ve ekonomik bir işletme için d'den 

f'ye kadar olan kayıpların titizlikle yeniden hesap 

edilmesi gerekir. Ancak haca gazı sevk yollarına ilişkin 

detaylar daha önce saptanmış olmalıdır, a'dan 

f'ye kadar olan kayıplar dikkate alındığında, bunların 

toplamı kadar termik baca çekişinde azalma olur. 

Baca çekiş olgusunu normal düzeyde tutmak için aspiratörün 

Ap, toplam basınç farkını karşılayabilecek 

kapasitede olması gerekir. 

Aspiratörün emme ve basma ağız yüzeylerinin 

birbirine eşit olması durumunda Ap t değeri aynı zamanda 

statik basınç farkı Ap s ile eşdeğerde oku. 

Genellikle kullanılan statik basınç Ap s deyimi, 

toplam farkı Ap, ile özdeştirilemez. Çünkü statik basınç, 

toplam basınç ile Apa dinamik basınç arasındaki 

farktır, a'dan f'ye kadar elan sonuca göre yapılacak 

teklif ve siparişlerde statik basıncın bildirilmiş 

olması yanlıştır. Çünkü bu bildiri doğrultusunda tasarımlanan 

aspiratör, işletme koşullarının gerektirdiği 

basınç farkından nedensiz yere daha yüksek bir 

basınç farkına göre yapımlannıış olacaktır. 

' işletme noktasının sıcaklık etkisine bağımlı olmadan oransal olarak kayılın/masını göstermek için bumda toplanı basınç farkı yerine (H - jiıı basma 

yüksekliği konmuştur. 

- Kayıplar burada scıdeleştirilmek amacı de karesel bir direne fonksivonıı olarak kabul edilmiştir, b'aen f'\e kadar olan dirençler bu \asamn '.lışuıda tutulmuş 

olmakla beraber pratik uygulamadaki hala çok önemsizdir 



A = %100 varsayımlı toplam basınç farkı ve m dönme hızına, 

göre tasarım noktası; 

B = %80 gerçek basınç farkı ve ng dönme hızına göre işletme 

noktası; 

B' = Sabit tutulan m dönme hızında yeni işletme noktası; 

Apt = Toplam basınç farkının hesabında yapılan hata; 

AV = Böylece sonuçlanan debi büyümesi; 

AN = Kısma ile oluşan güç kaybı. 

Şekil 2 : Aspiratör tasarımında toplam basınç kaybının etkisini 

gösteren örnek. 

Şekil 2'de bir örnekleme olarak (A = %100) alman 

noktada toplam basınç farkına ilişkin yüksek tasarım 

değeri etkisi görülmektedir. Aynı debide %80 

oranında gerçek kayıpları bildiren B noktası, m dönme 

hızındaki karakter eğrisi üzerinde bulunmakta 

ve dönme hızı kısılmasını gerektirmektedir. Bu kı- 

sılma yapılmadığı sürece işletme noktası B 1 

' 21 

(b) 

nokta- 

sına kayacak ve böylece aspiratör %107 gibi daha 

büyük birdebi ile çalışmasını sürdürecektir. İstenmiyen 

bu sonuç (1.2) bölümünde değinildiği üzere artı 

hava ve baca gazı sıcaklığını olumsuz yönde etkiler. 

Bu nedenle rezerve olsun düşüncesi ile toplam basınç 

farkı yerine sadece statik basıncın verilmesi 

önerilemez. Özellikle l. Bölümde açıklanan katılımlar, 

debileri pratikte daha da arttırmış olur. Bu nedenle 

aspiratör yapımcısına yapılacak teklif istekleri 

veya siparişlerde aspiratörün kurulacağı yer durumu 

ile birlikte çekiş sisteminde dikkate alınacak basınç 

kayıplarının da bildirilmesi uygun olur. Böylece karar 

verilen aspiratör tipine göre bu değerlerde olası 

değişiklikler yapılabilir. 

2- ASPİRATÖRÜN YAPIM TARZI 

2.1- Dış Yapım Biçimi 

Aşağıda 2.2 bölümünde açıklanan farklılıklardan 

daha önemli bir durum yoksa, aspiratörün dış ya- 

Epl Mühendis ve Makina - Cilt : 37 Sayı : 433 

pım biçimi daha çok konum tarzına ve yer koşullarına 

göre saptanır. Şekil 3'te dış gövdenin bağlantı 

tarzına uyan tipler görülmektedir. Eğer önemli nedenler 

yoksa, maliyet öğelerini azaltacağından radyal 

vantilatörlerin tek taraftan emişli tipte alınması 

tercih edilmelidir. 

2.2- Tahrik Sistemi 

Küçük ve orta tipteki aspiratörler için ilerde 

uyum sağlaması veya başlangıçtaki işletme bağıntılarında 

farklılıklar ortaya çıkabileceği dikkate alındığında 

kayışla tahrik sistemi en avantajlısıdır. 

Oldukça büyük ve daha büyük güçlerde sağlıklı 

işletme güvencesi bakımından motor ile aspiratör 

arasına direkt elastik bir kaplin konması tercih edilir. 

Bu durumda kapasitede ilerde yapılacak bir değişiklik, 

fanın tümü ile ve ancak sınırlı ölçüde 

değiştirilmesi mümkün olacağından, burada özellikle 

daha tasarımın başlangıcında verileri yukarıda 

açıklanan ilkeler doğrultusunda dikkate almak gerekir. 

2.3- Fanın Yapım Tarzı 

Aksiyal vantilatörlerde basınç farkının düşük olması 

nedeni ile eşit kapasitedeki radyal vantilatörlere 

göre aynı basınç farkını elde etmek için fanın 

dönme hızının daha yüksek tutulması gerekir. Ancak 

kapasite arttırımı oranında çevreye yayılacak 

gürültü sorununun 4. bölümde değinildiği üzere 

dikkate alınması düşünülmelidir. 

Böyle olmakla beraber aksial aspiratörlerin tercih 

edileceği durumlar vardır. Örneğin Şekil Se'de 

görüldüğü gibi herhangi bir by-pass ile donatılması 

öngürülmeyen aksial bir vantilatörün üstüne doğrudan 

bir baca yerleştirilebilmektedir. Genelde radyal 

aspiratör tercih edilir. Çok geniş debilerde yüksek 

basınç farklarını gerektirmeyen hallerdeki uygulamada 

aksial aspiratörler egemendir. Fanın konstrüksiyon 

tarzı aynı zamanda bir vantilatör karakter 

eğrisinin biçimini de oldukça etkiler. Gerek geriye 

dönük kanatlı radyal vantilatörlerin ve gerek aksial 

vantilatörlerin karakter eğrileri, ileri dönük kanatlı 

radyal vantilatörlerin (Şekil 4b) karakter eğrilerinden 

daha dik biçimde belirirler. Bu tip vantilatörlerde 

toplam basınç farkının hesabında yapılan bir 

yanlışlık, ileri dönük kanatlardan daha az bir debi 

değişmesi gösterir. 

Şekil 4a'da görüldüğü gibi bu vantilatörlerin güç 

çekim eğrisi üzerinde genelde bir maksimum değer 

noktası vardır. Maksimum değer yardımı ile toplam 

basınç farkının hesabında yapılan olası büyük bir 

yanlışlığın neden olabileceği aşırı motor yüklenmesini 

önlemek olanaklaşır. Bu durum daha çok öne 

eğik kanatlı fanlarda ortaya çıkabilir. Öte yandan 

kısma ayarlı ileri dönük kanatlı fanların (bundan 

sonraki bölümde açıklanan) önemli yararları vardır. 

Bu fanlarda yüksek basınç ve yüksek verdi katsayıla-


a) Radyal, tek emişli, hücreli 

î ! 

b) Radyal, tek emişli, emiş ağzı bağlantılı veya kıvnk 

dirsekli 

c) Radyal, iki taraftan emişli hücreli 

d) Aksiyal, hücreli e) Aksiyal, yalnız 

dikey biçimde baca gazı 

şevki için 

Şekil 3 : Aspiratörlerde uygulanmakta olan konstriksiyon tarzı 

(yaklaşık eşdeğer ölçü karşılaştırması amacı ile debileri aynı 

kabul edilmiştir). 

rı sayesinde küçük dönme hızlarında bile konstrüksiyon 

ölçülerinin mümkün olduğunca küçük tutulması 

sağlanır. 

3- AYAR 

3.1- Kısma Ayarı 

Küçük ve orta büyüklükteki tesislerde güç ayarı 

için en yaygın yöntem çekiş ve çıkış kanalına yerleştirilen 

bir kısma organı (damper) yardımı ile baca gazı 

akımını kısmaktır. Bu organın çok veya az oranda 

kısılması ile tüm sistemdeki direnç öyle bir düzeye 

gelirki, o esnada aspiratörün karakter eğrisi sürecine 

ilişkin daha küçük bir debinin oluşmasını sağlayan 

ayar gerçekleşmiş olur. 

Şekil 4'de geriye ve ileri dönük kanatlı fanlar için 

tipik iki adet karakter eğrisi yardımı ile bağıntılar şematik 

olarak gösterilmiştir. Buradaki B 2 -B' 2 , B^-B'.^ 

mesafeleri kısma kaybını açıklamaktadır. Her iki ayrı 

tipin kanat istemindeki bağıntıların farklı oluşu 

enteresandır. 

Şekil 4'te görüldüğü gibi geriye dönük kanatlar 

için %80, ileri dönük kanatlar için sadece %70 kabul 

edilen birbirinden farklı maksimum verim değerlerine 

karşın %100 debide ileri dönük kanatların 

çektiği güç, belirgin biçimde yüksektir. 

Ancak debi %10 oranında kısıldığında çekilen 

güç herMki tipte de eşit olur. Halbuki ileri dönük kanatlarda 

yapılacak daha kuvvetli bir kısma ile belirgin 

bir güç tasarrufunun sağlandığı görülür. (Bkz. 

Taranmış bölge). 

Bundan şu sonuca varılır. Ekonomik bir işletmede 

kesinkes yüksek verimli bir vantilatörün tercihi 

gerekmez. Herşeyden önce tüm işletme sürecinde 

kısmi yüklerin oluşturacağı değerlere yanıt verebilecek 

bir ayar tarz ve yöntemine karar verilmelidir. 

B-ı, 62,83 = Dönme hızı ayarlaması ile gerçekleşen işletme 

noktaları 

B'j, B's = Kısma olgusu ile gerçekleşen işletme noktaları 

Şekil 4 : Geriye ve ileri dönük kanatlı fanlarda oluşan karakter 

eğrisi 

Aksial vantilatörlerde genellikle kısma sistemi 

uygun olmaz. Bunun başlıca nedeni, belli bir dereceye 

kadar yapılacak kısmadan sonra akış, kanatlarda 

parçalanır. Bu durum, ayar tekniği yönünden bundan 

sonraki karakter eğrisi sürecinde istenmiyen bir kararsızlığa 

ve mekanik tahribata neden olan titreşimlerin 

oluşmasına yol açabilir. Aksial vantilatörlerde 

Cilt : 37 Sayı : 433 - Mühendis ve Makina 

150


çekilen güç, büyük debilere ulaşıldıkça tekrar düşeceğinden 

eşdeğer yöntem olan devredeki bir bypass'ı 

açarak efektif debiyi düşürmek daha uygun 

olur. 

3.2- Dönme Hızının Ayarı 

En ideal ayar tarzı dönme hızını ayarlamakla 

gerçekleşir. Dönme hızının ayarlanması ile fanın 

tipi ne olursa olsun aspiratörün veriminde önemli 

bir değişme olmadan kısmi yük noktalarına ilişkin 

debi ve toplam basınç farkı değerleri koordineli biçimde 

düzenlenebilir. Burada asıl sorun daha çok 

tahrik sisteminde düğümlenmektedir. 

Kademeli dönme hızını düşürmenin en kolay 

çaresi, bir dereceye değin ucuz olan kutup değiştiricili 

motordur. Böylece dönme hızı kademelerine 

ilişkin işletme noktalarında hemen hemen kayıp 

olmaz. Ara değerlerinin tekrar kısmalarla ayarlanması 

gerekir. HCT nekadar buradaki kısma kayıpları, 

salt kısma ayarındaki kayıplardan oldukça az 

ise de, bu yöntem pek tutulmamaktadır. Çünkü 

iki aşamalı bir ayar çok dikkat ve özen gerektiren 

bir işlemdir. 

Bir çekiş (emme) tesisinde maliyeti çok fazla 

arttırmadığı sürece komütatörlü alternatif akım 

motoru ideal olabilir. Bununla birlikte bu tip motorların 

uygulanması halen büyük tesislerde sınırlı 

kalmaktadır. Bu nedenle ayar tekniği açısından sakıncaları 

bulunmakla birlikte oldukça ucuz maliyetli 

sürtme halkalı alternatif akım motorlarının 

kullanımı daha yaygındır. Rotor akım devresine 

yerleştirilen bir reostayı hareket ettirince dönme 

hızına göre rotorun çektiği akımın bir kısmı ısıya 

dönüşmüş olacağından tahrik tarafında farkedilir 

kayıplar oluşur. Bununla birlikte tüm kayıplar, 

kısma ayarında oluşan kayıplardan daha azdır. Başka 

bir sakıncası da ayar durumunun yüke bağımlı 

olmasıdır. Eğer tasarım hatası nedeni ile tam dönme 

hızında çekilen güç, reostanın ölçülendirilmesi 

için gerekli güçten daha küçük kabul edilmiş ise, 

ayar sığası daralmış olur. Bunun tersi bir hata olduğunda 

aynı oranda büyümüş olur. 

Kademesiz dönme ayarı için Almanya'da yaygın 

olarak kullanılan varyatörlerde de aynı maliyet 

öğesi ortaya çıkar' 11 

. 11 kW güce kadar kısa devreli 

motora akuple kademesiz ayarlı konik kayışla 

işleyen varyatörler, maliyet bakımından sakınca 

olmadığı taktirde aspiratörlerde en uygun mekanik 

araç olarak düşünülebilir. Varyatörün çalışması yüke 

bağımlı değildir 1 

' 1 

. 

3.3- Yıldız Kanatlı Damper Ayarı 

Bir vantilatörün karakter erişi, emiş tarafına 

yerleştirilecek bir yıldız kanatlı ayarlı damper yardımı 

ile önemli ölçüde değiştirilebilir. Bu tür ayar 

uygulamasında oluşacak kayıp, klapeli kısma ayarı 


Şekil 5 : ED-VAN Vantilatör San. Ltd. Şti. Yapımı NER 60/63 tipi, 

n = 1670 dak' 1 

, AP, 4800 Pascal, V = 23000 m 3 

.rr 1 

bir radyal 

vantilatöre uygulanan yıldız kanatlı ayarlı damperin görünümü. 

Tesisat karakter eğrisi Ap t~ V 2 

0.07 

Basınç 

Yüksekliği 

0,03 

Yıldız kanatlı 

damper durumu 

Şekil 6 : Dönme hızı n = 1450 dak" 1 olan bir radyal vantilatörde 

çeşitli kanat açılarına göre yapılan yıldız kanatlı damper ayarlaması 

ile kayıt edilen karakter eğrileri' 6 '. 

esnasında oluşan kayıp arası bir düzeydedir 

[5]. Değişken kutuplu motorların kullanılması ile 

bu kayıplar özellikle yukarıda açıklanan bileşim 

ile daha da düşürülebilir. Yıldız kanatlı ayarlı 

damper düzeneği (Şekil 5) maliyetinin oldukça 

yüksek oluşu nedeni ile ancak orta ve büyük çaptaki 

tesislerde uygulanır. Şekil 6'da yıldız kanatlı


bir damperin 161 

çeşitli açıda kanat ayarlamasına göre 

elde edilen karakter eğrileri görülmektedir. 

4- GÜRÜLTÜ SORUNLARI 

İlke olarak genelde bir vantilatörün çıkardığı gürültü 

yayılımının en düşük düzeyde olması, çevresel 

fan hızının düşük tutulmasına bağlıdır. Bu bakımdan 

ileri dönük kanatlı tipler özellikle daha uygundur. 

Burda sadece dönme hızına göre bir yargıda 

bulunmak doğru olmaz. Çünkü çeşitli tiplerin tümünde 

yüksek dönme hızlı bir vantilatör düşük çevre 

hızlı olabilir. Aynı kanat sayılı bir vantilatör 

genellikle düşük dönme hızında daha düşük frekanslı 

ses üreteceğinden sübjektif olarak çevre ve yerleşim 

birimlerine rahatsızlık vermez. Öte yandan 

özellikle ileri dönük kanatlarda olduğu gibi kanat sayısının 

çok olması dönme hızının düşük olmasına 

rağmen ana frekansı oldukça yüksektir. 

Yukarıda açıklanan bağıntıların karmaşıklığı nedeni 

ile gürültüye ilişkin özel istekler olduğu zaman 

siparişi veren ile yapımcı firma ve uzmanlar arasında 

kesin bir işbirliğinin sağlanması önerilir. 

4.1- Gürültünün İnsan Yaşamındaki Etkileri 

Endüstriyel gürültü herşeyden önce yalnız endüstri 

kolunda çalışanları ilgilendiren değil, aynı zamanda 

çevredeki yerleşim birimlerinde yaşayan 

insanlar içinde büyük sorunlar yaratır. Bu sorunlar 

şunlardı' 71 

. 

Stres, kas gerilmesi, kan basıncının artması, 

kalp atışı ve kan dolaşım sisteminin bozulması ve 

özellikle endüstride çalışanların yüksek düzeyde 

gürültülü ortamda çalışması sonucu işitme duyularını 

yitirmesi fizyolojik etkilerin başında gelmektedir. 

Gürültünün insanlar üzerindeki etkisi böylece 

sıralanırken, ses gücü düzeyinin 130 dB'I aşması 

ile acı ve sıkıntı verme sınırının başladığı bildirilmektedir 

181 . 

4.2- Gürültü Yayılımının Kestirimli Hesap Yöntemi 

İle Saptanması 

Bir vantilatörün ses gücü düzeyinin saptanması 

için uygulanacak yöntem genelde bu araçların tür 

ve konstrüktif biçimine bağlı olmakla birlikte gürültü 

yayılımını bulmak için karmaşık metodlar 

kullanmak gerekebilir. 

Tesislerin projesini hazırlarken çoğu kez araç 

yapımcısından sadece o aracın ses gücü düzeyini 

bildirmesi istenmekle birlikte yapımcı firmanın bu 

projeye benzer nitelikte kurduğu başka bir tesis 

varsa, yapmış olduğu ölçüm sonuçlarını sunması 

daha uygun olur. Ancak genellikle yapımcı firmalarca 

güvenilir yapım verileri bildirilmediğinden, 

toplam doğrusal ses gücü düzeyini pratik yöntemle 

hesaplamak için aşağıdaki (1) denkleminde yararlanılır' 

6 

'. 

101gV+201g pt 5dB (1) 

L w = Toplam doğrusal ses gücü düzeyi dB 

LIVS = Özgül ses gücü düzeyi dB (Şekil/'cien alınır) 

V = Hava debisi m s 

/s 

Ap t = Toplam basınç Pascal 

Şekil 7 : Özgül ses gücü düzeyi 

ıiq = n x -— 

9.8 l 

V Pt 

Y, - n x —- 

Pil 

nq = Özgül dönme hızı 

n = Vantilatör fanı dönme hızı 

Y/ = Özgül toplam iş gücü 

pH = Havanın özgül ağırlığı 

dak 1 

da k- 1 

J/kg 

(2) 

(3) 

kg/m-' 

Proje ön keşif hesabında (1) denklemine göre 

bulunan global ses gücünün pratik uygulamada 

çok yüksek bulunduğu bildirilmiştirf 6 ' Böylece bir 

hesap sonucu toplam ses gücünün 105 ila llü dB 

düzeyinde olması durumunda aşağıdaki (4) denklemi 

ve Tablo l uyarınca Lwt>kt oktavband analizi 

yapılabilir. 

Ly/okt = Oktavsal frekansta toplam doğrusal ses gücü 

düzeyi dB 

L\Vokt = (l) denklemi yardımıyla saptanan toplam 

ses gücü düzeyi 

AL = Tablo l yardımıyla toplam ses gücü düşümü 

dB 

Cilt : 37 Sayı : 433 - Mühendis ve Makina 

(4)

MAKALE İnceleme -.Araştırma 

Tablo 1 

Oktavsal 

frekans 

f(Hz) 

63 

125 

250 

500 

1000 

2000 

4000 

8000 

AL 

Radial Vantilatörler 

Öne dönük 

kıvrım kanatlı 

4 

6 

10 

15 

18 

23 

27 

30 

Arkaya dönük 

kıvrım kanatlı 

7 

8 

6 

7 

10 

15 

20 

28 

Aksial 

Vantilatörler 

7 

g 

7 

7 

10 

14 

18 

23 

Fanlarda oluşan oktavsal frekans (5) denklemi 

ile hesaplanabilir : 

/= Oktavsal frekans Hz 

n = Fan dönme hızı dak" 1 

z = Fan kanat sayısı 

5- FANLARDA OLUŞAN AŞINMA TAHRİBATI 

(5) 

Bir işletmenin kazan fayrabında kullanılan yakıtın 

tümüne göre baca gazı ile sürüklenen katı partiküller, 

aspiratörde ve özellikle fan kanatlarında az 

veya çok ölçüde aşınma tahribatına neden olur. Fueloil 

ile fayrab edilen tesislerde nem yoğuşması ile 

oluşan korozyon etkisi hariç tutulursa, pratik olarak 

hiçbir aşınma olmaz. Halbuki düşük değerli linyit 

kömürü ile fayrab edilen işletmelerde belirli zaman 

sürecinde fanların yenileri ile değiştirilmesini zorunlu 

kılan bir durum vardır. Aşınmaya olan duyarlılık 

açısından yapılan araştırmalar göstermiştir ki, radyal 

vantilatörler aksial vantilatörlerden daha iyidir 151 

. 

Şu husus bir gerçek olarak kanıtlanmıştır ki, verimi 

kötü olan bir vantilatör, verimi iyi olan bir vantilatöre 

göre daha çabuk aşınma tahribatına uğramaktadır. 

Ruhr bölgesi kömür havzasında Prof. Dr. Ing. 

B. Eck tarafından yapılan uzun araştırmalar sürecinde 

sürdürülen deneyler göstermiştir ki, aksial ve radyal 

vantilatörlerde oluşan aşınma tahribatı birbirinden 

çok farklıdır. Bu deneylerden anlaşıldığına göre 

aynı partikül içerikli bir işletme ortamında bir radyal 

vantilatör 30.000 saat dayanabildiği halde aynı 

kapasitede aksiyal vantilatörün ancak 5.000 saat dayandığı 

bildirilmiştir 15 '. Linyit kömürü ile fayrabedilen 

bir işletmede kurulu aspiratörün kanatları 

üzerinde partiküllerin yaptığı aşınma tahribatının tipik 

bir örneği Şekil 8'de görülmektedir. Gerek bu resimden 

ve gerek yukarıda açıklanan olgulardan 

anlaşılacağı üzere linyit ortamlı bir rejimde aksiyal 

aspiratörün uğradığı aşınma tahribatı, aynı kapasite- 


Şekil 8 : Kazan işletmesinde kurulu bir aksial aspiratör fanının 

kötü sonu 151 

Şekil9 : Güney Anadolu'da bir tekstil fabrikasmdaki kazan işletmesinde 

bir süre çalıştıktan sonra tahribata uğramış radyal 

aspiratör fanı. 

de radyal aspiratörün aynı rejimde uğradığı aşınma 

tahribatından 5 kat fazla olmaktadır. 

Bu böyle olmakla birlikte yapılan uygulamalı 

araştırmalarda varılan sonuçlara göre[5]. fan kanatlarının 

yüksek kaliteli alaşımlı çelikten yapılmasında 

pek yarar görülmemektedir. Çünkü oldukça külfetli 

girişimle istenen dayanıklılığın az bir oranda arttırlmış 

olmasına karşın üstlenilecek yüksek masraf bilançosunun 

umulan yararı sağlayamadığı bildirilmiştir. 

Güney Anadolu illerimizden birinde kurulu bir 

tekstil fabrikasında linyit ile fayrabedilen kazan işletmesinde 

belirli bir süre çalıştıktan sonra dizayn 

etüdü ve yenisinin yapımı amacı ile ED-VAN Vantilatör 

Sanayii Ltd. Şti.'ne gönderilmiş bulunan (Apt = 

6000 Pasc., n = 1300 dak- 1 

, V = 30.000 m 3 

. h' 1 

) radyal 

tip bir aspiratör fanı Şekil 9'da görülmektedir. Fan


kanatları üzerinde saptanan tahribat, B. Eck'in deney 

sonuçlarının gerçekliğini kanıtlar niteliktedir. 

Daha sonra kazan baca gazı çıkış kanalı üzerinde aspiratörden 

önce yerleştirilen bir siklonla filtre sistemi 

sayesinde, açıklanan bu tahribat tümü ile 

önlenmiş ve kazan işletmesinde bu tür arıza bir daha 

meydana gelmemiştir. 

6- YATAKLAMA 

Bugünkü uygulamalarda, vantilatör milleri rulmanlı 

yataklarla donatılmaktadır. Rulmanlı yatakların 

yağlanması, yüksek kaliteli, sıcağa dayanıklı 

gresle yapılmaktadır. Özellikle büyük birimlerde sıvı 

yağ ile yağlama sistemi uygulanmaktadır. Bu sistemde 

gerektiğinde filtre soğutmalı bir yağ 

sirkülasyonu öngörülür. Gresle yağlanan yataklara 

işletme esnasında yağ ikmali yapmak çok sakıncalıdır. 

Çünkü fazla ölçüde verilecek gres, ayrışma olayına 

girerek yatakta tahribat oluşma tehlikesi 

yaratır. En iyi önlem, belirli zaman planlama çerçevesinde 

yatak kapağını açarak çalışmış yağlan boşaltarak 

özel temizleme yağı (Örneğin) SHELL-Donax 

F) ile yıkamaktır. Bu amaçla orta sertlikte bir saplı 

fırça kullanmalı ve sonra elyaf bırakmayan temiz bir 

bez ile kurulamalıdır. Bundan sonra yaklaşık 1/3 

oranında gresle doldurularak kapak tekrar kapatılmalıdır. 

Aspiratörlerin kaygan yataklar ile donatılmasının, 

gürültüyü önleme açısından bir yararı olmaz. 

Çünkü ocak sisteminin çekişinde gerekli basınç far- 

kını sağlayabilmek için aspiratörde fan çevresel hızının 

arttırılması durumunda oluşacak akım gürültüsünün 

yanında yatak gürültüsü önemsiz kalır. 

Mil ve yatakların soğutulması için genellikle hava 

soğutmalı sistem tercih edilir. Yüksek sıcaklıkta 

baca gazı etkisine karşı alınacak köklü konstrüktif 

önlemler ile maksimum işletme güvencesi sağlanmış 

olur. Aspiratör çalıştığı süreçte hava soğutmalı 

sistem de çalışır durumda olur. Bu nedenle hava soğutmalı 

sistemden her zaman üstündür (su soğutmalı 

sistem sürekli su teminine bağımlıdır). 

KAYNAKÇA 

1. Dipl. Ing. J. Hoffmann : Auslegungs-u. Betiebsprobleme 

bei Saugzugventilatoren Sonderdruck aus Bertrıebstechnik, 

Heft 2. Übrreıcht durch Meissner und Wurst/ 

Lufttechnische Anlagen 7 Stuttgart - VVellimdorf. 

2. F. Nuber : Wârmetecnische Berechnung der Feuerungsu. 

Dampfkesselanlagen. Verlag von R. Oldenburg. 

3. F. Münzinger : Dampkraft Springer Verlag, Berlin. 

4. DÎN 2901 : Entwurf von Dampfkessel 

5. Prof. Dr. Ing. B. Eck : Ventilatoren Entwurf u. Bertrıeb 

d. Radial-, Axial-u. Querstromventilatoren. Springer 

Verlag, Berlin 1993. 

6. Prof. Dr. Ing. W. Bohl : Ventilatoren Berechnung- 

Konstruktion-Versuch-Betrieb Vogel-Buchverlag, Würzburg-1983. 

7. Doç. Dr. N. Özgüven : Endüstriyel Gürültü Kontrolü. 

TMMOB Makına Mühnedislen Odası Yayın No : 118, 

1985. 

8. Josef Lexis : Ventilatoren in der Praxıs. Gentner Verlag, 

Stuttgart - 1990. 

MALZEME TAŞIMA ve İSTİFLEMEDE EN BÜYÜK YARDIMCINIZ... 

KALTE, UERMLK, AZ BAKIM.. ŞTE LOGITRANS FARKI ! 

Türkiye Temsilcisi: ÖZ MAKİNA 

ELEKTRİK LU 

42/Asok. No:42 06370 Ostim ANKARA/TÜRKİYE 

Tel: 0312 3546006 Fax: 0312 3543103 


DERGİMİZİN 36. CİLDİNDEKİ YAZILAR (Düzeltilmiş hali) 

420 • Yeni Ürünler Utku TÜZÜNER 

• Petrol Boru Hatları ibrahim ÇAKMANUS 

• Kompozit Malzemelerle Konstrüksiyon-1 M. TOPÇU, A.R. TARAKÇILAR, S. TAŞGETI'REN 

• Türkiye'de MRP/MRPII Uygulamalarının Şimdiki Durumu Semra DURMUŞOĞLU, V. Zeki YENEN, Halefşan SUMEN 

• Dişli Çark Mekanizmalarının Yağlanması Serdar TÜMKOR 

• Başarılı Bir Proje Yönetiminde Proje Yöneticisinin Rolü ve 

Seçim Esasları Arif HEPBAŞLI 

• Yönetim ve Kalite (Toplam Kalite Yönetimi ve Kalite Kontrol 

Teknikleri-l) Deniz ÖVÜTMEN 

• Çalışma Güvenliği (Mühendislik ve Endüstriyel Tasarım 

ilkeleri) İsmail Hakkı ŞAMDANCI 

KAYNAK ÖZEL SAYISI 

• Endüstriden Haberler 

• Ürün Haberleri 

• Kaynak ve Lehim Bağlantılarının Sembolik Gösterimi Suat ANGI 

• Mag Kaynağında Kaynak Dikişinin Geometrisini Hangi 

Faktörler Etkiler Çav. Kadir GENİŞ 

• Karbon ve Düşük Alaşımlı Çeliklerden Yapılan Basınçlı 

Kapların Kaynak Sonrası Isıl işlem Koşullan Mustafa GÜLŞAN 

• Çelik Yapılarımızda Kaynak Kalitesi Nedir? Hayati SOYKAN 

• Tahribatsız Muayene Sonuçlarının Değerlendirilme Kriterleri Selahaddin ANIK, Murat VURAL 

• Otomatik Kesim Teknolojisi Cüneyt OKÇU 

• Atölyeden 

• Çalışma Güvenliği (Kaynaklı imalat Alanında Amerika'daki 

iş Güvenliği ve İşçi Sağlığı istatistikleri) Çev. Ruhi ÖKTEM, Melih ŞAHİN 

• Elektrik ARK Kaynağı Dikişlerindeki Kimyasal Kompozisyon 

Değişimleri Çev. Caner BATIGÜN 

421 • Yeni Ürünler Anıl KAREL 

• Alın Dişli Çarkların Maliyet Bakımından Uygun 

Konstrüksiyonu ...Serdar TÜMKOR 

• Çoklu Kalıp Grubu ile İkşlenebilirlik ve Klasik Eksantrik 

Presin Otomasyon Sistemine Adaptasyonu Ahmet YILMAZ 

• Simülasyon (Benzeşim) ve Uygulama Alanları Vedat AYDIN 

• Yapısal Hasarlara Sebep olan Faktörler Ali ÇOLAKOGLU 

• Bakır Çubuk Kalitesinin Tesbiti E. Sabri KAYALI, Mustafa M. ARIKAN 

• Konfigürasyon Yönetim Sistemi Kaan SOYLU 

• Toz Metalürjisi Süleyman SARITAŞ 

• Çalışma Güvenliği Ruhi ÖKTEM 

422 • Yeni Ürünler Anıl KAREL 

• Avrupa "CE" Diyor Bekir UYSAL 

• Nükleer Güç Seçeneğinin Gerekçeleri ve Kararlaştırılması..... Ö. Doğan ÖNER 

• Kompozit Malzemelerle Konstrüksiyon-ll M. TOPÇU, A.R. TARAKÇILAR, S. TAŞGETİREN 

• imalat Çeliğinin İşlenmesinde Kullanılan HSS Kaba Talaş 

Torna Kalemlerinin 

Optimum Uç Profilinin Belirlenmesi O. Tuğrul GÖNCEL, Selçuk MISTIKOĞLU 

• Mühendislik Malzemelerinde Yeni Bir Yaklaşım Z. Engin ERKMEN 

DOĞAL GAZ ÖZEL SAYISI 

• Endüstriden Haberler Hatice ÇELİK-ASLAN 

• Doğal Gaz ve Eğitim Recep YAMANKARADENİZ, Mehmet Emin Uğur ÖZ 

BU Mühendis ve Makina - Cilt : 37 Sayı : 433

• Doğal Gazın Türkiye'de Hayata Geçirilişinde ve 

Yaygınlaştırılmasında Karşılaşılan Sorunlara Kısa Bir Bakış Herman MINASYAN 

• Sanayi Mutfaklarında Doğal Gaz Kullanımı S. Serdar LEBLEBİCİOĞLU 

• Düşük Sıcaklıklı Sistemlerde Doğal Gaz Kullanımı Serpil SOYLU 

• Yüksek Sıcaklıklı Sistemlerde Doğal Gaz Kullanımı Sibel SAYINER 

• Doğal Gazla Isıtma ve Çevre ilişkileri Rüknettin KÜÇÜKÇALI 

• Doğal Gaz Kullanım Vanaları Cafer ÜNLÜ 

• Basınç Düşüm ve Ölçüm istasyonları Suzan KARAÇAY-KOÇ 

• Radyant Isıtıcılar Aysun YILDIRIM 

• Elektrik Üretiminde Doğal Gaz Cem BAYSAL 

OTOMOTİV ÖZEL 

423 • Yeni ürünler Utku TÜZÜNER 

• Hava Kirliliği ve Otomotiv Sanayiimizin Geleceği Macit BENİCE 

• Araçlarda LPG ve CNG Uygulaması Murat AYHANER 

• Elektrikli Taşıtlar-l Filiz KARAOSMANOGLU, Sema İMRAHOFt-İLYAS, K. Barış CIGIZOGLU 

• Elektrikli Taşıtlar-ll Fliz KARAOSMANOGLU, Sema İMRAHOR-İLYAS, K. Barış CIGIZOGLU 

• Tam Zamanında Üretim sistemi (TZÜ) Kaan SOYLU 


• Başlıca Kaza Oluş tipleri ve Pasif Emniyet Sistemleri Ali ÇOLAKOGLU 

• Taşıtlarda Direksiyon Sarsıntısı Problemi Murat EREKE 

• Kamyon Sanayiimizin Üzerinde Dolaşan Kara Bulutlar ibrahim BAYRAK 

KAYNAK ÖZEL 

424 • Endüstriden Haberler 

• Ürün Haberleri 

• (GTAW) Gaz-Tungsten ARK Kaynağı Öncesinde Dikkate 

Alınacak 10 Faktör Çev. Erdinç TEZCAN 

• Duplex ve Süper Duplex Paslanmaz Çelikler ve Kaynağı Erdinç KALUÇ, Nejat Y. SARI 

• Su Jeti ile Kesme Teknolojisi ve Endüstriyel Uygulamaları N. GEREN, B. ŞAHİN 

• Çalışma Güvenliği Çev. Ruhi ÖKTEM 

• Bir Kaynağın Anatomisi Adnan SUCUKA 

• CR-MO Çeliklerdeki Kaynaklı Birleştirmelerde Kaynak 

Metali, Isıdan Etkilenmiş Bölge ve 

Ana Malzemenin Oksidasyon Davranışı Çev. Batu ULUÇAY 

ÇEVRE ÖZEL 

425 • Ürün Haberleri Utku TÜZÜNER 

• Endüstriden Haberler Çev. Elvan SÖYLEMEZOGLU 

• Eskişehir Çimento Fabrikası'nda Atık Enerjiden Yararlanarak 

Sera Isıtması Bilal PAR, Fikret ULUKAY, T. Hikmet KARAKOÇ 

• Kompozitten Yapılmış Makina elemanlarında Gerilme analizi 

ve Soyutlandırma M. TOPÇU, A.R. TARAKÇILAR. S. TAŞGETİREN 

• Hava Soğutmalı Kondenserler için Düşük Çevre 

Sıcaklığının Etkileri Hüseyin BULGURCU 

• Tahıl Depolama Teknolojisinde Yeni Ufuklar ve 95.000 Ton 

Kapasiteli Derince Liman Silosu Yaşar KURT, Serdar GÜLEN 

• Koku Kalitesi ve Koku Kirliliğinin Kontrolü Ümran TEZCAN, Serap KARA, 

• Çevrenin Kalite ile Birleşmesi Çev. Elvan SÖYLEMEZOĞLU 

• Çevre Politikaları Hilmi SABUNCU 

426 • Ürün Haberleri Erdinç TEZCAN 

• Mekanik Radyal Yüzey Sızdırmazlık elemanları Moment 

Dengesi - Teorik Yaklaşım Emel Ceyhun SABIR, Erdem KOÇ 


• Kalite El Kitabı Nasıl Hazırlanır Çev. Selamı YUMURTACI 

• işçi Sağlığı ve İşgüvenliği Çalışmalarında Bilgisayar 

Kullanımı Kudret AKIN 

• Teknoloji Üretiminde Sayısal Akışkanlar Dinamiği (CFD) 

Kullanımı Burhan ÇUHDAROĞLU 

• Dökme Tahıl için Sürekli Tip Gemi Yükleme/Boşaltma 

Cihazları ve Türkiye'deki Uygulamaları Serdar GÜLEN 

• İletişim Uzayında Mühendislik ..Çev. Kürşat PASİNLİOĞLU 

427 • Ürün Haberleri Bülent TOPAKOĞLU 

• Cad, Cam ve CAE Formula-1 Yarışlarının Favori Ekibi Çev. Bülent TOPAKOĞLU 

• DFMA ile Zaman ve Maliyet Azaltılması Çev. Bülent TOPAKOĞLU 

• Bilgisayar Dünyasından Tarık ÖĞÜT 

• Bilgisayar Destekli Şekil Modelleme ve Katı Modelleme 

Tekniğinde Eğrisel Yüzeyler M. Cemal ÇAKIR 

• Araştırma-Geliştirme, Teknoloji Üretimi ve Yaygınlaştırılması ibrahim Deniz AKÇALI 

• Dalma Elektro-Erozyon Tezgahları ve Nümerik Kontrol Melih BAYRAMOĞLU 

• Düşey Silolarda Oluşan Yapısal Çatlaklar ve Önlemlerine 

Yönelik Çözümler Serdar GÜLEN 

KAYNAK ÖZEL 

428 • Endüstriden Haberler 

• Ürün Haberleri '. Bülent TOPAKOĞLU 

• Bir Kaynakçı Olmanın Önemi Çev. Elvan SÖYLEMEZOĞLU 

• Etkin Kanak Dizaynları için Pratik Öneriler Çev. Emin BAYRAKTAR 

• Gaz Metal ARK Kaynağı Erkan KOMAÇ 

• Laserle Kaynak ve Kesme Rolf KÖNG, Mehmet YÜKSEL 

• Atölyeden Melih ŞAHİN 

• Paslanmaz Çeliklerin Tungsten Asal Gaz Kaynağında 

Eriyiğe Bağlı Nüfuziyet Özellikleri Hakkında /'. Özgür AKÇAM 

• C 45 Karbonlu Çelik ile HS 6-5-2 Yükek Hız Çeliği Çiftinin 

Yakma Alın Kaynağında Kaynak Bölgesinin İncelenmesi Muharrem YILMAZ, Erdinç KALUÇ, Kutsal TÜLBENTÇİ 

OTOMOTİV ÖZEL 

429 • Günümüz Oto Sanayiinde Sensörler ve uygulamaları Z. Engin ERKMEN 

• Benzinli Araçlarda ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının 

Bilgisayarla Değerlendirilmesi Asaf VAROL 

• Yağlama Yağları Filiz KARAOSMANOĞLU, Aykut ÖZGÜLSEN, Levent BAYRAKTAR 

• Otomobillerde Emniyet Tedbirleri Süleyman GÖKOĞLU 

• Araçların İmal, Tadilat, Montaj ve Uygulamaları Hakan HAVANCILAR 

• Araçlarda LPG Kullanımıyla ilgili Dünyadaki Genel Durum 

ve Türkiye'deki Gelişmeler Murat AYHANER 

• Otomotivde Kalite Mehmet KARADAYI, Bayram BAYRAMOĞLU 

• Türkiye'de LPG/NGV Araç Üstü uygulamaları Ufuk ÜNAL 

KALİTE ÖZEL 

430 • Başarılı Bir Toplam Kalite Yönetiminin Anahtarı : Örgütsel 

* ve Yönetsel Değişim ismail TÜRKMEN 

• Turizm işletmelerinde Kalite Kontrolü ve Kalite Maliyetleri Osman Avşar KURGUN, Özkan TÜTÜNCÜ 

• Araştırma Geliştirme, Teknoloji Üretimi ve Yaygınlaştırılması-ll İbrahim Deniz AKÇALI 

• Ürün Tasarımı ve Geliştirilmesinde Etkin Bir Araç "Montaj 

için Tasarım" Metodolijisi Nedim MEZHEPOĞLU 

• Ham Malzeme Tedarikçisi Seçiminde Bir Yaklaşım Doğan EROL 

• Ürün Haberleri Utku TÜZÜNER 

• Kalite Dünyasından 

Bîl Mühendis ve Makina - Cilt : 37 Sayı : 433

• Bilgisayar Dünyası 

• Sanayide Kalite Ferhan ŞİRVAN 

• Toplam Kalite Yönetimi lanse/ TÜRKMEN, Olgun KIRÇIL, Arzu GÜCEĞLİOĞLU 

• Bir Kitap Tanıyalım Melih ŞAHİN 

• Oda'dan Haberler Tansel TÜRKMEN 

• Süreli Yayınlar Utku TÜZÜNER, Selamı YUMURTACI 

431 • Civatalı Bağlantılarda Gözlenen Hatalar irfan AY, Raif SAKİN 

• Şanlıurfa Yöresine Gelen Güneş Enerjisinin Analizi Mehmet GÜMÜŞÇÜ 

• Oksi-Yakıt Yanma ve Cam Sanayiinde Uygulanması Duran KOCABAG 

• iSO 14000-Çevre Yönetim Sistemi Üzerine Bir inceleme Semih TILFARLIOĞLU 

• Biyomotorin Uygulamaları Filiz KARAOSMANOĞLU, K. Barış CIĞ/ZOĞLU, Melek TÜTER 

• Oda'dan Haberler 

• Komisyon Haberler 

• Ürün Haberleri Hazırlayan : Utku TÜZÜNER 

• Atölyeden Murat BURLU 

• Bilgisayar Dünyası 


• Süreli Yayınlar " Hazırlayan : Utku TÜZÜNER 

• Seminer-Kurs-Sempozyum Haberleri 

1995 YILINDA DERGİMİZ İÇİN YAZI DEĞERLENDİREN UZMANLAR 

Prof. Dr. Alp ESİN Y. Doç. Dr. Nedim GERGER Atilla ÇINAR 

Prof. Dr. Süleyman SARITAŞ Y. Doç. Dr. Ali İNAN Deniz ÖVÜTMEN 

Prof. Dr. Fevzi ERCAN Y. Doç. Dr. Selim TÜRKBAŞ Kubilay KÖSE 

Prof. Dr. Muzaffer DOĞAN Öğr. Gör. Müfit GÜLGEÇ Ruhi ÖKTEM 

Prof. Dr. Mecit SİVRİOĞLU Öğr. Gör. Sacit SÜMER Metin ŞİMŞEK 

Prof. Dr. Ö. Ercan ATAER Arş. Gör. Anıl KAREL Hakkı ESKİCİOĞLU 

Prof. Dr. Doğan ÖZGÜR Hakan GÜR Macit BENİCE 

Doç. Dr. Bedri TUNÇ Tülay KÖMÜRCÜ Veysel ÖZDEMİR 

Doç. Dr. Rafet ARIKAN Berna DENGİZ Haşmet TÜRKOĞLU 

Doç. Dr. Orhan DURGUN Melih ŞAHİN Süha SELAMOĞLU 

Y. Doç. Dr. ihsan KUTLAR Kadir GENİŞ Nevzat ONUR 

Y. Doç. Dr. Kadir YAŞAR Tarhan ALAÇAM Cemil YAMALI 

Y. Doç. Dr. Mahmut ÖZBAY Özgür AKÇAM 

1995 Yılında Mühendis ve Makina Dergisi'ne Yaptıkları Katkılarından Dolayı Teşekkür Ederiz. 

MMO - Yönetim Kurulu 

1995 Yılında, Dergimiz Yayın Programının Gerçekleştirilmesinde Katkıda Bulunan 

ADANA, ANTALYA, ESKİŞEHİR, BURSA, İZMİR ve G. ANTEP 

Şubelerimize Yaptıkları Katkılarından Dolayı Teşekkür Ederiz. 

MMO - Yönetim Kurulu 

Mühendis ye Makina Dergisi'nin Aralık '95 431. sayısında yayınladığımız "95 

YILI 36. CİLT YAZI DİZİNİ'nde Kaynak Özel Sayısında (Ocak 420) ve Kalite 

Özel Sayısı (Kasım 430) içeriklerinde belirtilmemiştir. Bu nedenle özür dileyerek 

YAZI DİNİNİN düzeltilmiş halini tekrar veriyoruz. 


.1 

DOZAJ, TRANSFER ve YKSEK BASINÇ POMPALARI 

Makdos, Dozaj, Transfer ve yüksek basınç Pompaları 6 tip 300 çeşit ürün yelpazesiyle 

sanayiinin her kesiminde ihtiyaç duyulan proseslerde, başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. 

ÇOK KOMPONENTLİ 

HİPOKLORİT DOZAJ ÜNİTESİ 

Çok komponentli Hipoklorit dozaj ünitelerimiz şekilde 

görüldüğü gibi bir veya birkaç dozaj kafasından 

ibarettir. 

Alüminyum sülfat Bakır sülfat gibi eriyik 

hazırlanmasında ve benzeri tesislerde yüzme havuzu 

içme suyu tesislerinin klorlanmasında kullanılabilen 

ünitelerimiz kullanım sahasına göre karıştıcılı olarak 

(0) Maxımum arasında ayarlanabilen değişken debili 

pistonlu diyaframlı dozaj pompalarıyla paket ünite 

olarak teçhiz edilmiştir. 

TEKNİK ÖZELLİKLER 

* Kademesiz kendinden ayarlanabilir sistem. 

* O -1 Lt' den O - 4 m arası 

* 0,5 - 300 bar basınca kadar dozaj pompaları 

* Her türlü kimyasal maddeyi dozajlar. 

NOT : LÜTFEN AYRINTILI BİLGİ İÇİN 

BROŞÜR İSTEYİNİZ. 

PİSTONLU ve DİYAFRAMLI DOZAJ POMPALARI 

Bir veya birkaç kafadan ibaret olup 0-5 Lt/h'dan 4m3/h kapasiteye kadar O ile 

maxımum arası ayarlanabilen 5 bar'dan 200 bar'a kadar yüksek verimli dozaj 

pompalarımız Kimyasal sıvılardan etkilenmeyecek şekilde 304-316 paslanmaz 

çelik, PVC, teflon, poliamid, polipropilen malzemelerden imal edilmekte olup her 

türlü viskos sıvıları pompalıyacak niteliklere sahiptir. 

YÜKSEK BASINÇLI DONKİ POMPA 

Yüksek basınçlı pompalarımız pistonlu tipler olup genelde toz 

deterjan üretiminde basınçlı kapların testinde ve reaktörlerde 

kullanılmaktadır. 

304-316 cRNİ ve çelik malzemeden imal edilmekte olup kendinden 

soğutmalı 0-100 Lt/h-10m3/h kapasiteye kadar 15 bardan 

maxımum 300 bar karşı basınca göre dizayn edilmiştir. 

MOTORLU MİKSER KARIŞTIRICILARI 

Sanayii sektöründe kullanılan motorlu karıştırıcı 

elamanlarımız 60 d/d-500 d/d'ya kadar tank ve 

kanştırıcısıyia birlikte özel olarak imal edilmektedir. 

SABiT DEBILI TRANSFER POMPASI 

Sabit debili transfer pompalarımız Kimyasal niteliklere haiz 

viskos sıvıların transferinde kullanılmaktadır. 

Pompalarımız 8 bar maxımum 80m3/h kapasiteye kadar 

transfer edilecek sıvının kimyasal ve fiziksel yönünden 

etkilenmeyecek malzemelerden imal edilmektedir. 

POMPALARIMIZIN KULLANMA SAHALARI 

* Kullunıııa suları (asliyesinde 

* Tekstil sanayiinde 

* Atık su aninin tesislerinde 

* Fuelnil yakma (esişlerinde 

* Nükleer ve termik santrallerde 

stı şartlandırma işlemlerinde 

* Temizlik, şuhun ve deterjan 

sanayiinde. 

* (iıdu Sunuyide 

* Kimya sanayiinde katkı do/ajında 

* I'ulverizusyon işlemlerinde 

Merkez Mah. Uzeyir Ağa Sok. No : 11 Yenibosna / İSTANBUL 

Tel. : (0212) 655 24 83 (3 hat) - 651 91 92 Fax : (0212) 651 90 85 

Boya sanayiinde 

Meşrubat sanayiinde 

İlaç sanayiinde 

Ka£ıt sanayiinde 

Kireç sanayiinde 

Kuzun sulun (asliyesinde 

İcnıc suları tasfiyesinde 

Şeker lahrikalarındu 

(Komotik klorlama tesislerinde 

Dolum tesislerinde ve daha birçok 

iş sahalarında kullanılmaktadır.

SURELİ YAYINLAR 

YAZI KÜTÜĞÜ Hazırlayanlar : Utku TÜZÜNER*, Selamı YUMURTACI* 

YAZI ADI 

Hydraulies Moves Forward 

With Renewed Force 

Full Power Brake Valve 

Reduces Piumbing, 

Installation Expense 

High Strength Plastics Give 

Bearing, Seals Longer Life 

VVhere Engineering Meets 

Medicine 

Geriye Sadece Tedarikçileriyle 

Ortak Gibi Çalışanlar Kalacak 

Justifying Simulation in 

Today's Manufacturing 

Envinonment 

Design for Manufacturability 

Dont Flex the Factory, 

Stabilize the Demand 

Composite AirlrafT Crash 

Testing 

incredible Shrinking 

Spacecraft 

Plasma Spray System 

One-Step Composite Coatıng 

Wın Awards 

European Standard (GEN) 

Steel Designation Sysem 

Move To CNC Leads To 

Dramatic Growth For Job 

Shop. 

Use Joint Ventures to Ease 

The Pain Of Restructuring. 

ROKETSAN 

YAZI İÇERİĞİ 

Mühendislerin, hidrolik sistem tasarımında elektronik 

kumandalar kullanmaya yöneldiklerini ve yeni 

tasarım bileşenlerle sistemleri bir sanat eseri mükemmelliğine 

taşıdıklarını anlatıyor. 

Güçlü bir hidrolik fren sistemi geliştirme sürecinde 

karşılaşılan çok miktarda bağlantı, bileşen olması 

probleminin, yeni tasarlanan bu pedal-tahrikli hidrolik 

fren vanaları grubu (sistemi) ile giderildiğini anlatıyor. 

Yüksek-mukavemetli plastiklerin, yataklama, sızdırmazlık 

elemanlarına daha uzun ömür sağladığını 

anlatıyor. 

Tıbbi çalışmalarda, mühendislik araştırmaları ile 

birleşim noktalarında ortaya çıkanları örneklerle 

anlatıyor. 

Satıcıların müşterilerini birer ortak gibi görmelerinin, 

üreticilerin tedarikçilerine herşeylerini teslim etmelerinin, 

rekabet üstünlüğü yakalamak bazında 

önemli bir yaklaşım olduğunu anlatıyor. 

Simiasyonun, tasarımınızı tam anlamıyla yansıtan * 

modellere ulaşmanızda, çalışma anlayışınızı geliştirmede, 

sistem tasarımlarınızın test edilmesi ve 

değerlendirilmesinde ne derece önemli olduğunu 

anlatıyor. 

Otomotiv sektöründe, müşteri isteklerine göre geliştirilen 

tasarımların üretilebilirliğinin gözönüne 

alınması gerektiğini anlatıyor. 

Üretim konusunda gelen her talebe göre fabrikaların 

esnekleştirmesinin olası olmayabileceği ve pahalı 

olabileceği, bu nedenle taleplerin sınırlanması 

gerektiğini anlatıyor. 

Genel amaçlı havacılıkta kullanılan kompozit hava 

araçlarının kırılma testleri, mühendislere hava 

araçlarının kırılma tepkilerini opimize etmelerine 

yardımcı olmaktadır. 

Bilgisayarların mainframelerden, dizüstü bilgisayar 

boyutlarına inişi gibi, uyduların da inanılmaz derecede 

küçük boyutlara küçültüldüğünü işleyen yazı 

Plasma Spray Sistemi ve geliştirdiği Spraytech'in 

tek adımda kompozit kaplama sistemlerinin ulusal 

yarışmada mükemmeliği birincilikle tespit edildiği 

ve bu metod anlatılıyor. 

Avrupa'da Standardlaşma Komitesi (CEN)'in tanımı 

yapılıyor ve çelik konusunda bu komitenin çalışmaları 

anlatılıyor. 

Manuel tezgahların bırakılacak yalnızca iki APT 

CNC'ye geçilmesiyle iş hacminin nasıl pratiği örnekleniyor. 

Ortak üretim projeleriyle, yeni yaprtanma maliyetlerinin 

getirdiği sıkıntılardan kurtulunacağını anlatan 

yazı. 

YAYIN ADI VE SAYISI 

Design News 

November 1995 

Design News 

November 1995 

Design News 

November 1995 

Design Naws 

November 1995 

F. Technologies 

December 1995 

IIE Solutions 

November 1995 

IIE Solutions 

November 1995 

IIE Solutions ' 

November 1995 

Aerospace Engineering 

December 1995 

Aerospace America 

January 1996 

Advanced Materials 

Processes 

December 95 

ASTM 

Standardization News 

December 95 

American Mechanist 

January 96 

Harvard Business Revievv 

November-December 95 

YAZAR 

Peter HOAG 

Keith HOGAN, MİÇO 

Peter HOAG 

Lavvrence D.MAKONEY 

Melih ARAT 

Jerry BANKS 

Van B. NORMAN 

John COMBEST 

Hal MATHER 

Lise-Jones HUEY 

CARDEN - NASA 

Leonard DAVID 

John E. BRINGAS 

Patrica L. SMITH 

Ashish NANDA 

Peter J. VVILLIAMSON 


ŞUBAT ^^^m 

ATÖLYEDEN 

Çeviren : Bülent TOPAKOĞLU* 

Geçtiğimiz sayı başladığımız, "Plant Engineering" Dergisinin açtığı "Püf Noktası" 

yarışmasına katılan adaylardan seçmeleri yayınlamaya devam ediyoruz. Eğer sizin de 

benzer fikirleriniz varsa, aşağıdaki adresi yazmanız halinde meslektaşlarımızla 

paylaşılmak üzere en kısa zamanda adınızla birlikte yayınlanacaktır 

PRATİK PÜF NOKTALARI-2" 

METALİ MANYETİZE ETMEK 

Sorun: Bazen ulaşılması güç yerlere vida veya küçük metal parçalar takmak, 

sökmek veya tutup almak gerektiğinde uygun şekil ve boyutta klips 

veya mıknatıs bulmakta güçlük çekilir. 

Çözüm: Uzun ince bir çubuğa veya bir tornavidaya ince bir teli yaklaşık 

20 sargı olacak şekilde sarınız. Tel uçlarını 6 Voltluk bir fener piline temas 

ettiriniz. Bu işlem, çubuğunuzu geçici bir süre için manyetize edecek ve işinizi 

kolaylaştıracaktır. 

METAL ÇAPAKLARI TUTMA 

Sorun: Bir metal elektrik kontrol dolabına delik açma işleminde, çıkan 

çapakların kontaktör ve devrelere zarar vermemesini ve kolay temizlenmesini 

nasıl sağlarız? 

Çözüm: Şekilde görüldüğü gibi delik açacağımız yerin arka tarafında bir 

mıknatıs (mesela kullanmadığınız eski bir de motor mıknatısı) yerleştirin. 

Hatta varsa iki mıknatısı V şekilde yerleştirirseniz daha iyi sonuç alırsınız. 

Çizikleri önlemek için mıknatısları maskeleme bandı ile sarabilirsiniz, 

mıknatıs sayesinde delinen malzeme manyetize olacak, çapaklar etrafa saçılıp 

tehlikeli olmadan tutulacaklardır. 

KIRILMAYI DURDURMAK 

Sorun: Metal veya plastik malzemelerde oluşan bir kırık içe doğru ilerleyip 

tüm parçayı kullanılmaz hale getirir. Kırılma durdurulabilir mi? 

Çözüm: Şekilde görüldüğü gibi, kırığın hemen önüne bir delik açın. 

Sonra kırığın bu deliğe doğru ilerlemesini ve kırığın delik ile birleşmesini 

sağlayın. Bu düzgün yuvarlak delik, bu kırığın yol açacağı kırılmaları önlemiş 

olacaktır. 

* ODTÜ İşletme Yüksek Lisans. ** Plant Engineering Dergisinin Eylül 1995 sayısından çevrilmiştir. 


Mühendis ve Makina 

Yayın Komisyonu 

Metal çubuk 

6 Volt pHe 

bağlanacak uçlar 

Yaklaşık 20 tur 

sıkı sargı

ŞUBAT ^^^ 

ATÖLYEDEN 

4 diş kesin 

Çevrenin 1/3'ünden 

fazlasını kesmeyin 

Üstünü eğeleyin. 

Bu diş en yüksek 

nokta olsun 

DİŞLERİ 

ONARMAK 

Sorun : Boru 

içlerindeki vida 

dişleri bazen ezilir, 

çapak ve pas 

yüzünden bozulurlar, 

bunları eski 

şekillerine 

döndürmenin kolay 

bir yolu var 

mı? 

Çözüm: Boru 

çapına eşit çapta 

bir nipel alın. Şekilde 

görüldüğü 

gibi; ilk önce dört 

diş aşağıya doğru 

dik olarak, sonra 

da açılı bir biçimde 

yukarıya 

doğru kesin, üstteki 

dişi dış kenara 

doğru iyice 

Resim4 eğeleyin. Dik kesilen 

kenarı da keskinleşene kadar eğeleyin. Bu 

nipeli boru içine alıştırın ve her kullanımdan sonra 

eğeleme işlemlerini tekrarlayın. 

TİNERLERİ 

YENİDEN KULLANMAK 

Sorun: Boya tinerleri, tam bitmeden atılmak 

için hem pahalı hem de çevreye zarar veren 

şeylerdir. Tiner atığını minimize edebilmek için 

bir yol var mı? 

Çözüm: Kullanılmış tinerleri temiz bir kavanoza 

doldurun. Bir hafta bekletin. Böylece 

tiner içindeki katı partiküllerin dibe çökmüş 

olduğunu göreceksiniz, üstte kalan temiz tineri 

bir başka kaba boşaltın ve yeniden kullanın. 

ÜRETİMLERİMİZ: 

3 cm. den 2 mt. ye kadar değişik genişliklerde, 

den 100 mt. ye kadar istenen 

olmak üzere; 

ve P.U. esaslı bantlı konveyörler. 

ırikli, rulolu konveyörler. 

li, eğimli konveyörler. 

|[ konveyörler. 

jk konveyörler. 

gerece dönüşlü 

ler. 

derece arasında 

özel konveyörler. 

inin komple proje ve tesisi. 

Tl A.Ş. 

ıibosna-İ 

06 72

Doğal Gaz yakıüı buhar santralı 2x8 Ton/h, 8 ATU ve Su hazırlama gurubu: 

Basınçlandırma, Filtreleme, Yumuşatma, Gaz alma 100/Ton/H. 

PETNIZ ISI SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ 

Fab. : Kadk Akdoğan Cad. 31 Küçükköy/ÎST. 

Tel : 5380522-5380561-Fax:5380715 

Büro : Pefpaîş Merkezi 6. Kat No : 629 

Tel : 220 40 67 - 220 60 25 • Fax : 221 58 57 

PETMAK PETNİZ MAKİNA SANAYİ"A.Ş. 

imalat : Haramidere San. Sitesi 

ANB ARLI/İSTANBUL 

Tel : 6904352-2206025 

Fax : 221 58 57 

DOĞAL GAZ ve 

SIVI YAKITLI ISI 

SANTRALLARI 

TOZ KÖMÜR 

VARABİLEN 

TAM OTOMATİK 

HAREKETU 

IZGARALI ÖN OCAK 

ve İÇ OCAKLI 

SİSTEMLER 

KIZGIN YAĞ 

KAZANLARI 

BUHAR 

JENERATÖRLERİ 

BASINÇLI 

KAPLAR

Düşündüler ve kazanda teta'yı seçtiler 

doğalgazda da 

MERKEZ : Şair Nesim Cad. Hacı Ali Bey Sk. 

No : 5 Beşiktaş - istanbul 

Td : (212) 236 25 57 (5 Hat) 

FABRİKA : Çakmaklı Köyü, Sanbir Bulvarı 4. 

Bölge, 9. Cadde, No : 87 

Büyükçekmece / İSTANBUL 

Td : (212) 886 53 04 - 886 53 38 - 886 63 31 

m l l ı I \\\ 

'• '•' * l 

I 

yanınızda.. 

x:x 

tA«:a ^^ u 

dKAZAN ve 

MAKİNA İMALAT 

SAN. ve TİC. A.Ş.

Akyol S. No: 61 Fındıklı istanbul / Turkey 

Tel: 90/212/2431546(3lines), 2431532

35 Yıllık Tecrübe!.. 

Firmamız 23.000 m 2 

alan üzerinde 5.000 m 2 

yeni fabrikamızda modern tezgahlarda seri 

üretim yapmaktadır. 

Redüktörlerimiz 0,25 Kw'dan 250 Kw'a 1,5 

devirden 625 devire kadar Motorlu ve motorsuz, 

seri ve standart ofarak üretilmektedir. 

Firmalar istedikleri anda Firmamız veya Türkiye 

genelinde geniş bayilik teşkilatlarımızdan 

gerekli bilgi ve taleplerini bulabilirler. 

Redüktörlerimizde motor hariç 1 yıl garantimiz 

vardır. 

YILMAZ REDÜKTOR A.S. 

Merkez/Centre: Maltepe Gümüşsüyü Caddesi Bestekar Medeni Aziz Efendi Sok. No: ->4 

TOPKAPI/İSTANBUL/TURKEY 

Telephone: (90-1) 567 93 82-567 93 83-567 45 07 Fax: (90-1) 567 99 75 

Fabrika/Factory: Beylikdüzü Hadımköy Yolu Kıraç Köyü Mevkii 1. Km. 

BÜYÜKÇEKMECE/İSTANBUL/TURKEY 

Telephone: 886 50 43-886 50 44 Fax: 886 54 57

CAD/CAM'96'ya katılan firmalar: 

3A - 3D CAD/CAM - AK MÜHENDiSLiK - 

ALFANORM - AUTODESK TÜRKiYE GRUBU - 

BiLiM - BOĞAZiÇi YAZILIM - BT/HABER - 

BYM - BYTE - CHIP - COMPUCOM - ÇAĞ 

CAD/CAM - DEMA 3000 - ESCORT 

COMPUTER - EURAKA - FlGES - GANTEK - 

GRAFiK KONTROL - GSL MÜHENDiSLiK - 

HEWLETT PACKARD - IBM TÜRK - IDG/UFT - 

IDE YAPI - IHLAS BiLGi İŞLEM - iNFORMATlK 

- INFOTRON - INTERPRO - LA SALLE 

COLLAGE - LiNK MULTIMEDIA - MAKlNA 

METAL - MAKlNA MÜHENDiSLERi ODASI - 

MBS - METAL MAKlNA - METEKSAN - MlP - 

MOMENTUM - ÖZAK DIŞ TiCARET - PC 

MAGAZİNE - PERlTUS - PROTA - PROTEK - 

TALIA - TTGV - TÜBiTAK - 

UMTAŞ/CIMATRON - YAPI ENDÜSTRi 

MERKEZi - YILDIZ TEKNiK ÜNiVERSiTESi 

VAKFI - ZENGER 

SIGN SHOVV'a katılan firmalar: 

AUTOADESIVI - ABEX (EXPOSURE) - API 

NEON - ADEMCO SEAL - AUTOGRAM CAD 

- CAM TECH - COMPU DIF - DORO TAPE - 

IOLINE - ü TECHNOLOGIES INC. - KAPA - 

MIMAKI - PROMOTOR - KÖMMERÜNG - 

LAMlPAN - LUMINART - SCANVEC - TIKOTE - 

TDI 

nterpro 

Karşıl 

BU KUPONUN ASLI CAD/CAM'96 FUAR DAVETİYESİ YERiNE GEÇERLİDİR 

Lütfen bu formu önceden doldurup, girişte görevliye veriniz. 

Ad ve Soyad : 

Çalıştığınız şirket : 

Göreviniz : 

Adresiniz : 

Interpro Yayıncılık Araştırma ve Organizasyon A.Ş. 

Gazeteciler Mahallesi, Sağlam Fikir Sokak No: 21/5 

Esentepe 80300 istanbul 

Tel: (0.212) 212 31 22 Faks: (0.212) 212 31 21 

Tel:

aşma.. 

Bilgisayar dünyasındaki en son 

'eniliklerle, daha kaliteli, daha 

ıızlı, daha "çok boyutlu" iş 

/apmak isteyenler arasında bir 

carşılaşma... 

Söyleyecek çok sözü olan 

'görüntü cambazları" ile 

Multimedia nın büyüleyici 

dünyası arasında bir karşılaşma... 

jorunlar ve sorularla, çözümler ve 

olanaklar arasında bir karşılaşma... 

zlemek istiyorsanız sizi 

Vlultimedia ile ilgili özel bir 

bölümün yer aldığı 

CAD/CAM'96'ya bekliyoruz. 

BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM, ÜRETİM VE 

M U L T I M E D I A 

TEKNOLOJİLERİ FUAR VE SEMİNERLERİ 

10-14 NiSAN 1996 ŞJI •'96 

iTÜ AYAZAĞA KAMPUSU 

FUAR MERKEZl-MASLAK TABELA VE REKLAM TEKNOLOJiLERi SERGİSİ

tt 

TÜRKİYE'DE 

•• tt tt 

GAZ BRULORU'NUN MARKASI 

tt tt 

OZKOSEOGLU'DUR... 

Özköseoğlu, ısı sanayindeki 33 yıllık deneyiminin birikimiyle, doğalgaza geçiş 

sürecindeki Türkiye'ye test edilmiş, verimi ve güvenilirliği kanıtlanmış, üstün gaz 

brülörleri sunuyor... 

Özköseoğlu Doğalgaz ve LPG Brülörleri 

• Karşı basınçlı ve normal geçişli kazanlarda hiçbir 

değişiklik gerektirmeden mükemmel çalışır. 

• 10.000-4.200.000 Kcal/h arası değişik 

kapasitelerdedir. 

• Tam emniyetlidir. Sessizdir. Yüksek verimlidir. 

• Standart olarak tek ve çift kademeli, isteğe bağlı 

olarak da modülasyonlu tiplerde üretilir. 

• Kompakttır. Mükemmel bir çalışma ve yüksek 

verim için gerekli tüm elemanları üzerindedir. 

• DÎN ve DVGW standartlarına uygun A sınıfı gaz 

armatürleri ile donatılmıştır. 

• Ayarlanabilir gaz başlığı sayesinde stabil ve ideal 

yanma sağlar. 

• Türkiye'nin her yerinde montaj, bakım ve yedek 

parça güvencesine sahiptir. 

• Özköseoğlu'nun yüksek teknolojisinin ürünüdür. 

ÖZKÖSEOĞLU 

"ısıda güvence" 

ÖZKÖSEOĞLU ISI SANAYii VE TiCARET A.Ş. 

Eski Büyükdere Cad. Özen İş Merkezi 29, Maslak 80670 İstanbul Tel: (0212) 285 02 47 (13 hat) (0212) 285 18 27 (4 hat)

Sirkülasyon 

Pompalan 

KSB 

Geleceğin Ürünlerini Bugünden Sunuyor. 

Dalgıç 

Temizsu 

Pompaları 

Kelebek 

Vanalar 

Santrifüj Pompalar 

KSB - POMPA, ARMATÜR SANAYi VE TiCARET A.S. 

MERKEZ : 

MAHATMA GANDHI CAD. 54 

067OO GAZİOSMANPAŞA/ANKARA 

TEL : O [31 2] 437 11 75 [4 hat) 

TELEFAX : O (312) 437 65 37 

TELEX : 46 276 ksbe - tr 

FABRiKA : 

İSTANBUL YOLU 1B. KM. 

ANKARA 

İSTANBUL BÜRO: 

PERPA TiCARET MERKEZÎ 

KAT: 4 ve 5 No: 103 

OKMEYDANI/İSTANBUL 

TEL : O (212) 221 58 38 - 222 25 04 

TELEFAK : O (21 2) 222 O9 94 

Dalgıç 

Drenaj 

Pompalan 

Kademeli 

Paslanmaz 

Pompalar 

ISO 9OO1

~#ZJF

uım|opjıuıaQ(X) 

® •••••• • VH *^IX 

ji|6uEZB>| yn\ ^E>) 

-es )c>| ap uıaq jo/u;puı aXuE2sE IUIJEJSEIU ÎI>JEX uıan 

-jo/nuns jojuo>| j;q |azo 3UU3|u;>| 

•I>t a l3 'O u rMO ^n u ! u !§!l s !P U3 Mn uj UJ 0 > l9P J ! UJ8 a |UJ3)s;s |OJjuo>( pu[>)j •joXui)si|e6 

ajpS aj3|>ı;|>|iS!Ş9p |>|EpuiJE|iJE4 LUE^JO Şıp aA epo ızEqp 'ııuajsjs |OJjuo>( puu;q ^j|jqEU 

uapuu;qj;q ızELjp 

ep nXns ıuıuc||n>| >|EDIS 'joXıuj|E>) Epjcupısı 

Lue^JO zıu|cx :n|iıoXıs>|uoj }jjj> -unzn >| 

'juaX ug 

UJEJ_ uın>|opjıuıaQ :zeqp j;q |Eapj u;ij ıscuıuısı JE>| zısuıı 

q un jsn ] 

f •• * •• * 

uapu ua|

EMNİYET VENTİLLERİ 

DOĞALGAZ VANALARI 

METAL KÖRÜKLÜ VANA 

GEDİK 

Tel: (0212) 220 03 02 (6 hat) Fax: (0212) 220 03 45 

PlSLlK TUTUCULAR 

YANCIN HİDRANTLARI 

AKIŞ GÖZLEM VANALARI

BOSCH 

Pnömatik 

Bosch Sanayi ve Ticaret A.Ş. 

Ambarlar Cad. No: 4 34780 Zeytinburnu - İSTANBUL 

Tel: 0.212 664 92 92 Fax: 0.212 558 24 49

'96 433 - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi - Makina ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?