0002823

yararlanırken yazma ve litografya yapıtların birçok farklı dilden yararlanıyor olması
dikkate değerdir. Bu yapıtları, sözlü dil ve inşa dili gibi ölçütlere göre sınıflandırmak
mümkündür. Ancak birçok dili bir arada kullanan Letâ’ifnâme, bu dillerin Osmanlı
toplumunda artzamanlı değil eşzamanlı olarak varolduklarını kanıtlamaktadır. Bu
durumda, yazma ve litografya yapıtların, farklı toplumsal kesimlerin dilleri arasında da
büyük farkların varolduğu bir dönemi, 19. ve 20. yüzyıl hurufat yapıtlarının ise, bu
dillerin, en azından yazıda, değişik kıstaslara göre standartlaştırılmaya çalışıldığı
dönemleri temsil ettiğini öne sürmek yerinde olacaktır.
Sözlü ve yazılı dil arasındaki ilişki bağlamında da aynı iddia ortaya atılabilir.
Yazma ve litografya yapıtlar, konuşma dilinin ve yazılı inşa dilinin birbirinden kesin bir
biçimde ayrı olduğu bir döneme ışık tutar. Bu ayrım, kendini sadece konuşma dili ve
inşâ dili arasındaki farkta göstermez. Aynı zamanda, konuşma diliyle kaleme alınan
yapıtların, yazı dilini ayrı kılan hiçbir metin kurgulama ve bölümleme yönteminden
yararlanmadığını görürüz. İnşâ dilini kısmen de olsa kullanan yapıtlar ise, fihrist ve
bölüm başlığı gibi sözlü anlatıya yabancı olan bazı öğelere yer verir. Yine de, inşâ
dilinden yararlanan hikâyelerin de secili, yani yüksek sesle okunmak üzere yazılmış
olması ve tüm yazma ve litografya yapıtların az ya da çok episodik bir yapıya sahip
olmaları, bu yapıtların birbirlerine ve sözlü kültüre yakınlıklarının göstergeleridir.
19. yüzyıl hurufat yapıtları, ilk aşamanın farklı dillerini bir araya getirmeye
çalışır. Böylece, bir yandan Arapça ve Farsça öğeler, diğer yandan ise deyimler ve argo
azalır. Sözlü dilden bağımsız bir yazı dili oluşturmaya yönelik girişimler de vardır:
Fihriste ve bölüm başlığına rastlanmasa da yer yer paragraf ve tırnak işareti gibi metin
bölümleme araçları kullanılır; secili yazı ve episodik yapı ise büyük ölçüde
kaybolmuştur. 20. yüzyıl yapıtlarında ise, ikinci aşamada aranan orta yolun
87