0002823

20. yüzyıl hikâyelerinde sözlü dilden bağımsız bir yazılı dilin gelişimini en iyi
gösteren öğe ise teatral diyalogların kullanımıdır. Diyaloglar, konuşan her karakterin
bölümünün bir tire işareti ardından ayrı bir paragrafta ve “dedi” gibi açıklayıcı fiillerden
büyük ölçüde arınmış biçimde verilmesi yolunda düzenlenmiştir. Bu gelişme,
Tayyârzâde ve Bin Bir Direk Batakhânesi’nde, bir diğerini sözünün ortasında bölen bir
karakterin kullanılmasına kadar varır. Bu diyalog parçası, hazinedarla Hüseyin’in
parasını almaya gelen kişi arasında yaşanır:
– Evet efendim. Vazîfem aldıgım emri infâzdır. Ancak…
– O hâlde vazîfenizi icrâ idiniz. (15)
Yazı diline yeni eklenen bu organizasyon türünün kökenini oyun senaryolarından
aldığının, Tayyârzâde ve Bin Bir Direk Batakhânesi yoluyla birebir belgelendiği
savlanabilir. Nitekim, metnin iki yerinde oyun senaryolarındaki sahne komutlarına
benzeyen kısımlara rastlarız. Bu kısımlar, konuşma bölümlerinin önünde parantez içinde
verilmiştir: “(Dervîşe hitâben:) Dede sultân sizin ‘ilim-i sîmyâya vâkıf oldıgınız, ve
elmas taşlar i‘mâl eylediğinizi haber aldım” (30); “(yerinden sıçrayub kalkarak ve
belindeki hançeri çekerek) seni Allah’dan korkmaz cadı” (31). Sahne komutlarına
olmasa da tire ve paragraf yoluyla örgütlenen diyaloglara, Tayyârzâde ve Bin Bir Direk
Vak‘ası dışında tüm 20. yüzyıl Tıflî hikâyelerinde rastlarız.
Özetle, Tıflî hikâyelerini dilsel özelliklerine göre farklı gruplara ayırmak
mümkündür. Hikâyeler topluca değerlendirildiğinde, az çok doğrudan yazıya dökülmüş
bir sözlü dilden, inşâ dilinden, birçok dilin bir arada kullanılmasından, oluşmakta olan
bir Osmanlı grafolektinden ve gittikçe günümüzün standartlarına yaklaşan bir Türkçeden
yararlanan hikâyelerle karşı karşıyayız. Ne var ki, tüm 19. yüzyıl hurufat yapıtları
grafolektten, bir yeniden basım dışında tüm 20. yüzyıl yapıtları ise Türkçeden
86