0002823

hikâyeler tarafından temsil edilen dili devralmaktansa, inşâ diliyle bu dilin bir karması
sayılabilecek bir dile doğru ilerlemişlerdir. 19. yüzyılda hurufat yoluyla basılmış tüm
Tıflî hikâyeleri, bu karma dilden yararlanmaktadır. Şükrü Elçin, bu dilin özellikleri
olarak “[s]özlü anlatmalarla yabancı tesirlerden uzak kalmış” (120) olmasını sayar.
Burada iki farklı olgu kastedilmektedir. Bir yandan, “Hikâyet” ve “Tıflî Efendi
Hikâyesi” gibi yapıtlarda bulduğumuz konuşma dilinin etkileri, yani örneğin deyimler ve
argo, büyük ölçüde azalmıştır. Diğer yandan, özellikle Hançerli Hikâye-i Garîbesi’nde
bulduğumuz, Arapça ve Farsça sözcüklerle dolu inşâ dilinden de uzaklaşılmış ve vezinli
kısımlar en aza indirgenmiştir. Yeni yazı dili, bu iki kaynaktan da sınırlı ölçüde
beslenmekle birlikte kendine özgü bir tutarlılık ve bütünlükten de tümüyle yoksun
değildir.
Walter J. Ong, böyle bir yazı dilinden, yeni bir “yazılı ulusal dil” olarak
bahseder. Ong’a göre böyle bir dil, “lehçe özünden kopmak zorunda kalmış”, “lehçeye
özgü deyişlerden arınmış” ve “özgün bir söz dizimi geliştirmiş” bir dildir ve “grafolekt”
olarak adlandırılabilir. Grafolekt oluşumuyla hurufat matbaasının yayılması, birebir
ilişki içinde olan gelişmelerdir. Ong’un vurguladığı gibi, “modern grafolektin en verimli
kaynağı sözlüklerdir” ve “matbaanın yeri sağlamlaşmadan önce hiçbir dilde kelimelerin
geniş kapsamlı tarihçesi ve kullanım biçimlerini sergileyen sözlükler yoktu” (129).
Gerçekten de, Türkçenin ilk önemli sözlükçüsü olan Şemsettin Sami, Fransızca-Türkçe
Kâmus-ı Fransevî sözlüğünü 1882 yılında, Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar
Ansiklopedisi’nde “Türk dilinin ilk derli toplu sözlüğü” (“Şemsettin Sami” 763) olarak
tanımlanan Kâmus-ı Türkî’yi ise 1899-1900 yıllarında yayımlamıştır.
19. yüzyılda hurufat yoluyla basılmış dört Tıflî hikâyesi, yani Hikâye-i Cevrî
Çelebi, Hikâye-i Tayyârzâde, Meşhûr Tıflî Efendi ile Kanlı Bektâş’ın Hikâyesi ve İki
80