0002823

mirasyedilik ve aşk üçgeni olmak üzere iki bölüme ayrılması, “Tayyârzâde Hikâyesi”nin
aynı biçimde, Mustafa Nihat Özön’ün deyimiyle, “Hüseyin Efendinin Tayyarzade ile
macerası” ve “Gevherli Hanım” olmak üzere “iki ayrı denilecek olaydan” oluşması
(Türkçede Roman 90), Letâ’ifnâme’nin 11 alt hikâyesi ve “Tıflî Efendi Hikâyesi”nde ise
Tıflî’nin ilk gittiği konakta başına gelenler, Kanlı Bektaş’la yaşanan maceralar ve Kara
Mustafa etrafında yoğunlaşan son bölümler arasındaki bağların son derece gevşek oluşu,
bu episodik yapının örnekleridir.
19. yüzyılın özellikle ikinci yarısı, Osmanlı yazı dilini basitleştirmeye yönelik
birçok çabaya tanık olmuştur. Mustafa Nihat Özön’ün Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi
adlı yapıtına göre, Tanzimat döneminde “Devletçe yeni teşkilât yapılırken eski yazı
tarzının kifayetsizlikleri, ve yeni hayatı anlatıştaki zorlukları dikkati celbetti” (9). Dil ve
yazı konusundaki yeni fikirler, birçok gazete yoluyla kamusal alana da yansıyordu.
Orhan Koloğlu, “Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi” başlıklı makalesinde, Türkçe yayın
yapan ilk Osmanlı gazetelerinden Ceride-i Havadis’in 1840’ta çıkan beşinci sayısından
aktarıyor: “Avrupa’da okumak yazmak pek kolay bir şeydir, çünkü yazıları sözün
geldiği gibidir, öyle Türkçe gibi yazı dili başka, konuşma dili başka değildir. Kibar ile
hamalın sözleri birdir” (73). Bu gibi fikirlerin etkisiyle, Osmanlıca’nın Arapça ve
Farsçadan gelen söz oranı birçok yayında düşürülmeye çalışılıyordu. Bunun yanında,
Türkçe sözcükler için imlâ kuralları oluşturmaya yönelik girişimler vardı. Özön,
Türkçede Roman adlı yapıtında, 1880 yılından önce “bu yolda hiçbir kural”ın
varolmadığından bahseder (94).
Yukarıda gördüğümüz gibi, Tanzimat döneminde ve öncesinde, resmî Osmanlı
yazı dilinin ağırlığından uzak, son derece sade ve konuşma diline yakın bir biçimde
yazılmış Tıflî hikâyeleri de bulunmaktadır. Ancak Tanzimat döneminin reformcuları, bu
79