0002823
0002823 0002823
yoluyla çoğaltılmış Tıflî hikâyeleri, sayfa boyutları ve uzunluk açısından önemli farklılıklar göstermektedir. Bu durum, 19. yüzyıl hurufat yapıtlarında değişiktir. Hikâye-i Cevrî Çelebi’nin, Hikâye-i Tayyârzâde’nin, Meşhûr Tıflî Efendi ile Kanlı Bektâş’ın Hikâyesi’nin ve İki Birâderler Hikâyesi’nin sayfa boyutları, bu sırayla 12x16.5 cm, 11.5x16cm, 11.5x15.5 cm ve 11.5x16.5cm’dir. Hikâye metinlerinin kaydedildiği alanlar ise, 8x13 cm, 7x11 cm, 7.5x12.5 cm ve 7.5x11 cm’dir. Hikâyelerin sayfa sayısı 32, 48, 31 ve 15’tir. Sözcük sayıları ise 4.700, 5.600, 4.700 ve 1.600 civarındadır. Bu dört yapıt arasında, İki Birâderler Hikâyesi’nin sayfa ve sözcük sayısı dışındaki tüm açılardan gözlemlenen standartlaşma son derece çarpıcıdır. Elimize geçen sekiz 20. yüzyıl Tıflî hikâyesinin neredeyse tümü, 13x18 cm civarında sayfaların içinde az çok 10x15 cm’lik alanlara kaydedilmiştir ve bu açıdan standardizasyon eğilimini sürdürmektedir. Bu dönemde karşılaştığımız tüm hikâyeler, tek bir istisnayla, ya Hançerli Hikâye-i Garîbesi’nin, ya da Hikâye-i Tayyârzâde’nin versiyonlarıdır. İlk gruba giren Hançerli Hanım, Hançerli Hanım Hikâyesi ve Hançerli Hanım (Hâdise), bu sırayla 84, 96 ve 48 sayfa ve 12.600, 13.200 ve 7.400 civarında sözcük içermektedir. İkinci gruba giren Tayyârzâde yâhûd Bin Bir Direk Vak‘ası, Tayyârzâde ve Bin Bir Direk Batakhânesi, 1001 Direk Batakhanesi ve Binbirdirek Batakhanesi Cevahirli Hanımsultan ise, bu sırayla, 27, 38, 31 ve 211 sayfa ve 5.600, 5.200, yine 5.200 ve 35.500 sözcük içermektedir. İstisna, Hikâye-i Cevrî Çelebi’nin bir versiyonu olan ve 31 sayfa ve 6.500 sözcük içeren “Bursalı’nın Kahvehanesi”dir. Çoğu hikâyenin sayfa ve sözcük sayısı açısından hem 19. yüzyıl versiyonlarına hem de kendi döneminin diğer versiyonlarına göre büyük farklılıklar göstermesi göze çarpmaktadır. 67
Litografya yapıtların kendi aralarında hem sayfa boyutları hem de metin uzunluğu açısından önemli farklılıklar göstermesi, 19. yüzyıl hurufat yapıtlarının bu iki açıdan da birbirine yaklaşması, 20. yüzyıl yapıtlarının ise sayfa boyutu açısından standartken metin uzunluğu açısından yine belli bir standarttan uzaklaşması ilginçtir. Litografya yapıtların bireysel girişimciler tarafından büyük ölçüde gelişigüzel yayımlandığını varsayabiliriz. 19. yüzyıl hurufat yapıtları, yayıncılığın yaygınlaşmakta ve standartlaşmakta olduğu bir dönemin izlerini taşımaktadır. 20. yüzyıl yapıtlarının uzunluk açısından gösterdiği farklar ise, Tıflî hikâyelerinin bu dönemde artık birbiriyle içeriksel ve ticarî bir ilişki içinde olan bir yapıtlar grubu olarak algılanmadığının bir göstergesi sayılabilir. Yazının ve genel olarak kitap üretiminin, Osmanlı yayıncılığının elyazması aşamasında öncelikle bir sanat olarak ele alındığını, yazılı kültürün gelişmesiyle ise bu sanatın yavaş yavaş ortadan kalktığını yukarıda görmüştük. Bu süreci Tıflî hikâyeleri üzerinden izlemek mümkündür. Elimizdeki tek yazma yapıt olan “Hikâyet”te tezhip sanatına rastlamayız; hikâyeyi kaleme alan kişinin de, genelde okunaklı bir biçimde yazmakla birlikte hat sanatının inceliklerini gösterme kaygısında olmadığı açıktır. Buna karşın, litografya yapıtlara geldiğimizde hem tezhip hem de hat sanatının farklı ölçülerde etkileyici örneklerine rastlarız. Tüm litografya yapıtlar, metnin etrafına çizilmiş bir çerçeveye sahiptir. Bunun dışında, bu konuda en büyük özeni gösteren Hançerli Hikâye-i Garîbesi’nin mensur ve vezinli kısımları da, ana çerçevenin içinde bulunan küçük çerçeveler yoluyla birbirinden ayrılmıştır. “Tayyârzâde Hikâyesi” ve “Tıflî Efendi Hikâyesi”ni kapsayan yapıt, ayrıca ön ve arka kapakta verilen bilgilerin etrafına çizilmiş birbirinden farklı süslü çerçevelere sahiptir. Elyazısının kalitesine dönecek olursak, bu konuda da Hançerli Hikâye-i 68
- Page 25 and 26: “tarihsiz” bir versiyonuna da d
- Page 27 and 28: farklı basımevi verilmişse de, y
- Page 29 and 30: eksiksiz bir çevriyazısını verm
- Page 31 and 32: Hasan Kavruk, “Hikâyet”in Şü
- Page 33 and 34: Hikâyenin özeti şöyledir: Baba
- Page 35 and 36: hikâyenin Millî Kütüphane’de
- Page 37 and 38: hikâyenin bir versiyonuyla ilgili
- Page 39 and 40: yayımlanmış değildir. Kendi ça
- Page 41 and 42: şairken diğer yandan da “bâzı
- Page 43 and 44: Köprülü’ye göre “Osmanlı m
- Page 45 and 46: Tıflî Ahmet Çelebi’nin bir med
- Page 47 and 48: Bunun dışında, özellikle gerçe
- Page 49 and 50: kullanılmış olması, meddahlığ
- Page 51 and 52: Farklı araştırmacılar, Tıflî
- Page 53 and 54: gerekliliği, özellikle Hasan Kavr
- Page 55 and 56: ir geleneğin kötü kopyaları gib
- Page 57 and 58: Elbette ki Cenânî, Nergisî ve At
- Page 59 and 60: “Hikâyet”-i Sipâhî Şâdân
- Page 61 and 62: Tıflî hikâyeleri külliyatı, sa
- Page 63 and 64: yararlandığını öne sürmüşt
- Page 65 and 66: edilmektedir. Yeni harf sistemine g
- Page 67 and 68: yapıttan biri dışında hepsi ise
- Page 69 and 70: anda kesin olarak saptayabildiğimi
- Page 71 and 72: Hançerli Hanım ve Tayyârzâde ve
- Page 73 and 74: “Meşhûr Tıflî Efendi ile Kanl
- Page 75: “Yeni Câmi‘i havlîsinde sergi
- Page 79 and 80: akmalarıdır” (30) gibi alt baş
- Page 81 and 82: dönem, 20. yüzyıl yapıtlarını
- Page 83 and 84: saâdetimde kimin ne zehresi ola bu
- Page 85 and 86: (43). Hançerli Hikâye-i Garîbesi
- Page 87 and 88: yelpazesinden yararlanan Letâ’if
- Page 89 and 90: hikâyeler tarafından temsil edile
- Page 91 and 92: Hikâyesi ise, cümle arası boşlu
- Page 93 and 94: (1937) de, inşa dili “uygunsuz
- Page 95 and 96: 20. yüzyıl hikâyelerinde sözlü
- Page 97 and 98: eddedildiğini görürüz. Eski yaz
- Page 99 and 100: ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DÜNYA GÖRÜŞ
- Page 101 and 102: Meslek çarşılarının sonu, eski
- Page 103 and 104: yalısından aşağı kalır bir ta
- Page 105 and 106: göre “varlıklı esnaf, para ve
- Page 107 and 108: iner ve kimi biner ve zenne tâ’i
- Page 109 and 110: eğlence yerleri Tanzimat’tan son
- Page 111 and 112: Hançerli Hikâye-i Garîbesi’nde
- Page 113 and 114: toplumunda son derece yaygın oldu
- Page 115 and 116: hikâyeden kaybolmuştur; Tıflî
- Page 117 and 118: tarafından oluşturulan ilişki ü
- Page 119 and 120: Tıflî hikâyelerinde kadınlara v
- Page 121 and 122: ve Cevrî’yi, kısacası hikâyed
- Page 123 and 124: eri ilk kez, Tayyârzâde’ye yard
- Page 125 and 126: pornografik biçimde betimlenmişti
Litografya yapıtların kendi aralarında hem sayfa boyutları hem de metin<br />
uzunluğu açısından önemli farklılıklar göstermesi, 19. yüzyıl hurufat yapıtlarının bu iki<br />
açıdan da birbirine yaklaşması, 20. yüzyıl yapıtlarının ise sayfa boyutu açısından<br />
standartken metin uzunluğu açısından yine belli bir standarttan uzaklaşması ilginçtir.<br />
Litografya yapıtların bireysel girişimciler tarafından büyük ölçüde gelişigüzel<br />
yayımlandığını varsayabiliriz. 19. yüzyıl hurufat yapıtları, yayıncılığın yaygınlaşmakta<br />
ve standartlaşmakta olduğu bir dönemin izlerini taşımaktadır. 20. yüzyıl yapıtlarının<br />
uzunluk açısından gösterdiği farklar ise, Tıflî hikâyelerinin bu dönemde artık birbiriyle<br />
içeriksel ve ticarî bir ilişki içinde olan bir yapıtlar grubu olarak algılanmadığının bir<br />
göstergesi sayılabilir.<br />
Yazının ve genel olarak kitap üretiminin, Osmanlı yayıncılığının elyazması<br />
aşamasında öncelikle bir sanat olarak ele alındığını, yazılı kültürün gelişmesiyle ise bu<br />
sanatın yavaş yavaş ortadan kalktığını yukarıda görmüştük. Bu süreci Tıflî hikâyeleri<br />
üzerinden izlemek mümkündür. Elimizdeki tek yazma yapıt olan “Hikâyet”te tezhip<br />
sanatına rastlamayız; hikâyeyi kaleme alan kişinin de, genelde okunaklı bir biçimde<br />
yazmakla birlikte hat sanatının inceliklerini gösterme kaygısında olmadığı açıktır. Buna<br />
karşın, litografya yapıtlara geldiğimizde hem tezhip hem de hat sanatının farklı ölçülerde<br />
etkileyici örneklerine rastlarız.<br />
Tüm litografya yapıtlar, metnin etrafına çizilmiş bir çerçeveye sahiptir. Bunun<br />
dışında, bu konuda en büyük özeni gösteren Hançerli Hikâye-i Garîbesi’nin mensur ve<br />
vezinli kısımları da, ana çerçevenin içinde bulunan küçük çerçeveler yoluyla birbirinden<br />
ayrılmıştır. “Tayyârzâde Hikâyesi” ve “Tıflî Efendi Hikâyesi”ni kapsayan yapıt, ayrıca<br />
ön ve arka kapakta verilen bilgilerin etrafına çizilmiş birbirinden farklı süslü çerçevelere<br />
sahiptir. Elyazısının kalitesine dönecek olursak, bu konuda da Hançerli Hikâye-i<br />
68
Change language