0002823

ÖZET
Tıflî hikâyeleri, çoğu örneği 19. yüzyıl İstanbul’unda basılmış mensur hikâyelerden
oluşan bir yapıtlar grubudur. “Tıflî Hikâyelerinin Türsel Gelişimi” adlı çalışmamızın
savı, Tıflî hikâyelerini tarihsel bir oluşum, gelişim ve yokoluş süreci bağlamında ele
alırsak başlı başına bir edebî türle karşılaşacağımızdır. Şu an bilinen külliyatı
“Bursalı’nın Kahvehanesi”, Hançerli Hikâye-i Garîbesi, Hikâye-i Cevrî Çelebi, Hikâye-i
Tayyârzâde, “Hikâyet” (Sansar Mustafa hikâyesi), İki Birâderler Hikâyesi, Letâ’ifnâme,
Meşhûr Tıflî Efendi ile Kanlı Bektâş’ın Hikâyesi ve “Tıflî Efendi Hikâyesi”
metinlerinden ve bu metinlerin farklı versiyonlarından oluşan Tıflî hikâyelerinin zaman
içinde birçok değişim geçirdiği gözlemlenmektedir. Bu değişimler, burada farklı
başlıklar altında, karşılaştırmalı bir biçimde ve hem Osmanlı tarihiyle, hem de edebiyat
kuramıyla ilgili diğer kaynakların ışığında değerlendirilmiştir. İlk olarak, hikâyelerin
dışsal ve dilsel bazı özellikleri üzerinde durulmuştur. Dışsal özellikler bağlamında,
baskıda kullanılan teknoloji ve sayfa sayısı ve boyutu gibi öğeler üzerinde durulmuş,
dilsel özellikler bağlamında ise bunların, yansıttıkları toplumsal kesimler ve sözlü dilyazı
dili ilişkisi bağlamındaki konumları gibi özellikleri ele alınmıştır. Bunun ardından,
hikâyelerde karşımıza çıkan dünya görüşünün farklı boyutları irdelenmiştir. Bu
bağlamda, hikâyelerde karşımıza çıkan toplumsal sınıflar, eğlence türleri, erkek-kadın
ilişkileri ve erdem anlayışları gibi öğeler incelenmiştir. Son olarak da, hikâyelerin edebî
ya da biçimsel gerçekçilik, tarihsel gerçekliğe uygunluk iddiası ve toplumsal güncellik
açılarından ne gibi bir konumda olduğu üzerinde durulmuştur. Tıflî hikâyelerinin zaman
içinde bu farklı açılardan gösterdikleri değişimler, hikâyeleri üç aşamaya ayırmamızı
mümkün kılmaktadır. Bu aşamalar çalışmanın sonunda edebî tür kuramı bağlamında ele
alınmış ve türsel bir gelişimin başlıca aşamaları olarak yorumlanmıştır. Tıflî hikâyeleri,
birçok edebî gelenekten etkilenmiş olmakla birlikte kendine özgü bir edebî tür
oluşturmaktadır.
anahtar sözcükler: gerçekçilik, Osmanlı edebiyatı, roman, tür
iii