0002823

verilen iki özgün yapıtın, yani Hikâye-i Cevrî Çelebi ve İki Birâderler Hikâyesi’nin,
dönemlerinin toplumsal değişimlerine güçlü biçimde ayna tuttukları ortadadır. Bu
hikâyelerde toplum, değer yargılarını evrensel ve olumlu sayan bir anlayıştan, bunları
görece ve tartışılabilir sayan bir anlayışa geçmiştir. Yine de, 19. yüzyıl hurufat yapıtları,
tarihsel gerçeklik iddiasının Tıflî hikâyelerinden büyük ölçüde yitmesine tanıklık
ederler. İki hikâyeye, toplumsal güncellikle bağı zayıflatan gerçekdışı öğelerin girmesi
bu yitimi akla getirir. Bir hikâyede ise, tarihsel gerçeklik iddiasının sürmekle birlikte, “o
zamanlar” gibi ifadelerin kullanımı yoluyla toplumsal güncellikten ayrı kılınmasına
rastlarız. Dolayısıyla, ikinci aşama Tıflî hikâyelerinin, belli “ölçüt”lere göre sabitleşme
sürecini büyük ölçüde tamamlamış, toplumsal güncellikten kopma sürecinde de belli bir
mesafe almış olduğunu söyleyebiliriz.
Belli bir tarihsel dönem boyunca geçerliliğini koruyan bir edebî tür, bu dönemin
sonuna gelindiğinde fazlasıyla katılaşacak, kuralcılığa kayacak ve yeni tarihsel olgulara
kapalı kaldığı için dinamizmini yitirip yokolacaktır. José Ortega y Gasset, “Notes on the
Novel” (Roman Üzerine Notlar) adlı makalesinde bu yokolma için iki başlıca neden
göstermiştir. İlk olarak, “Bir edebî tür, tıpkı zoolojik bir tür gibi, belli bir olanaklar
haznesi anlamına gelir; ve sanatta sadece birbirinin kopyası olarak görülemeyecek kadar
farklı olan olanaklar geçerli sayıldığı için, bir edebî türün imkânları kesinlikle sınırlıdır”
(58). İkinci neden ise, sanatın üretimiyle değil tüketimiyle ilgilidir: “Mümkün olan
konuların stoğu gittikçe erirken okuyucu kitlesinin duyarlılığı da gittikçe daha ince ve
tatmini zor hâle gelir” (59). Başka bir deyişle, bir yandan belli bir türün sınırları içinde
tekrara kaçmadan yapılabilecek şeyler azalırken, diğer yandan da tür kendini kabul
ettirdikçe okurlar daha mükemmel ürünler beklerler. Bu süreç ise, belli bir noktada edebî
türün tüm yeni olanakları tükenene kadar devam eder.
188