0002823

(H9) 3 sayfayla en kısa hikâyeler arasında yer alması, hikâye uzunluğunun duruma
uygunluğu açısından anlamlıdır.
Hikâye anlatıcıları, uzun, ağdalı dilli ve efsanevî hikâyeler anlatan usta hikâyeci
Burnaz Süleyman’dan kısa, sade dilli ve kaba saba bir hikâye anlatan kayıkçıya kadar,
kişiliklerini ve toplumsal konumlarını hikâyeleriyle birebir ve tutarlı bir şekilde
yansıtmaktadırlar. Aynı zamanda bir toplumun masaldan efsaneye, maceradan
güldürmeceye kadar uzanan hikâye geleneğini de gözler önüne sermektedirler. Anlattığı
hikâyelerin dili ve içeriği açısından tutarsız olan tek anlatıcı, Tıflî’dir. Ancak bu çok
doğaldır, çünkü iki hikâyesinin anlatılış nedeni ve dinleyici kitlesi çok farklıdır. Usta bir
anlatıcı olan Tıflî, hikâyelerini ortamın gerekli kıldığı kalıba uydurmasını çok iyi
bilmektedir. Tüm bu anlatıcılara, hikâyenin başlarında uzunca iki monoloğu olan Hace
Tursun’u da katmak yerinde olacaktır. Bu monologlar, Tursun’un bir oğul için Tanrı’ya
dua edişi (2-3) ve ölüm döşeğinde oğluna sözün yüceliğinden bahsedişidir (7-8).
Genelinde son derece sade bir dille anlatılan ana hikâye, Hace Tursun’un
monologlarında tutarlı bir biçimde ağır ve ağdalı bir üslûba bürünmekte ve böylece
konuşan kişinin kimliğini yansıtmaktadır.
Letâ’ifnâme’nin alt hikâyeleri, gördüğümüz gibi anlatıcı, anlatım bağlamı ve
dinleyici gibi ölçütlerin etkisinde anlatım dili, hikâye içeriği ve uzunluk açısından büyük
farklar göstermektedirler. Bu farklar, gelişigüzel bir biçimde değil, anlatıcıdan anlatıcıya
ve bağlamdan bağlama değişen gereksinimlere göre son derece tutarlı bir biçimde
işlenmektedir. Bunun sonucunda ortaya çıkan tablo ise, Letâ’ifnâme hikâyesinin geçtiği
Osmanlı toplumundaki bireysel motivasyonların, toplumsal katmanların ve hikâyecilik
geleneğinin farklı kollarının kapsamlı ve nesnel bir panoramasıdır. Anlatım dili, bu
panoramada tarafsız ve tekil bir araç olarak değil, kendi içinde incelemeye açık ve çoğul
177