0002823

ir şûh ü şen gözlerinde ‘alâmet-i sihr ü fiten kirpikleri tîrinin nişânesi cân ile ten
hokka-i dehânı câm la‘l-în lebleri yâkût bir müşekkel hümâyûndır” (76-77).
19. yüzyıl hurufat yapıtlarının sadece birinde, bu tarzda uzun ve kalıpsal bir
betimlemeye rastlarız. Hikâye-i Cevrî Çelebi’nin Rukiye’si şu sözlerle betimlenir: “bir
nâzenîn ki on üç on dört yaşında devlet tâcı başında kudret kalemi kaşında böyle bir
âfet-i cihân kaşlar yaya benzer cemâl aya benzer tîr kirpik dudagı ebrû burun çekme agız
hokka dişleri incü bir karış gerdân püskürme benler memeler tâze turunc gibi göğsi
endâm âyinesi topugına bir fiske urırsın üç gün üç gîce tidrer” (10). Hikâye-i
Tayyârzâde’deki betimlemeler, “Tayyârzâde Hikâyesi”yle neredeyse birebir aynıdır.
Diğer iki 19. yüzyıl hurufat yapıtında ise sadece son derece kısa ve öz betimlemelerle
karşılaşırız. Meşhûr Tıflî Efendi ile Kanlı Bektâş’ın Hikâyesi’nin Bektaş’ı, “mâh gibi
odaya bir şey tulû‘ eyledi” sözleriyle takdim edilse de, çok sade biçimde, “zer-i zîvere
müstagrık tahmînen otuz yaşında kadar bir nâzenîn” (17) olarak betimlenir. İki
Birâderler Hikâyesi’nin adsız kızı ise, sadece “gâyetle hüsnâ on üc on dört yaşında bir
kız”dır (6).
20. yüzyıl yapıtlarındaki betimlemelerde edebî kalıpların gittikçe azalmakta,
giysi betimlemesinin ise yine önem kazanmakta olduğu göze çarpar. Örneğin, 1923-
24’te yayımlanan Tayyârzâde ve Bin Bir Direk Batakhânesi’nde Sahba, “âhû gözli,
kemân kaşlı, uzun kirpikli, elmaslara müstagrık, penbe hotoslı perî-peyker” olarak
betimlenir (20). 1924-25’te yayımlanan Hançerli Hanım’ın Hürmüz’ü, “sırmalı elbise
giymiş ve elmaslara müstagrık”, “gâyet güzel, sehhâr bir kadın”dır (25). 1937 yılının
Hançerli Hanım Hikâyesi’nde ise Hürmüz, “[g]öğsünde inci gerdanlık, başında elmas
taç, elinde altın bilezikler olan ve sırmalı bir elbise giyen”, “çok güzel ve cazip bir
kadın”dır (39). Ayrıca, bu hikâyelerin ikisinde iki kişinin güzelliği ve bir kişinin
155