0002823

elirgin bir standartlaşma yaşandığının bir göstergesidir. 20. yüzyıl yapıtları ise, buna ek
olarak psikolojik motivasyonları ön plana çıkararak bu alanda bir yenilik getirmiş olur.
Roland Barthes, “Gerçek etkisi” adlı makalesinde, bir yapıtta olay örgüsüyle
herhangi bir işlevsel ilişki içinde olmaksızın verilen tüm ayrıntıların, yani “sıradan
jestler, anlık tavırlar, önemsiz eşyalar, yinelenen sözler” (69) gibi öğelerin, yapıta bir
“gerçek etkisi” (71) katmaya yaradığını öne sürer (bu çalışmada, Barthes’ın l’effet de
réel ifadesi için “gerçek etkisi” yerine “gerçeklik etkisi” çevirisi tercih edilecektir). Ian
Watt’a göre biçimsel gerçekçiliğin kıstasları arasında sayılabilecek birçok öğe, bu tarz
bir gerçeklik etkisi yaratmaya hizmet eder. Bu öğelerin arasında, “bireylerin gündelik
yaşamda adlandırıldıkları gibi” adlandırılmaları (26), “zamansal süreç üzerinde ısrar”,
“gündelik yaşamla ilgili kaygıların ayrıntılı betimlenişi” (33), “fizik dünyadaki
‘kullanım eşyası’”nın betimlenişine verilen önem (40) ve hepsinden önemlisi, “konu
edilen kişilerin bireysel özellikleri” (51-52) sayılabilir. Birçok araştırmacının Tıflî
hikâyeleri hakkındaki iddiaları, bu gibi kıstaslarla örtüşmektedir. Şükrü Elçin’in
saptamaları, bu bağlamda özetleyicidir: “Vakalar, İstanbul’da IV. Murad devrinde geçer.
Kahramanların adları, İslâmlığı kabul etmiş Türklerin ötedenberi kullanageldiği
adlardır”. Bunun dışında, “Yer isimleri ve mimarî eserler, İstanbul’un bildiğimiz isimleri
ve eserleridir. Hikâyelerin kahramanları, çeşitli iş, sanat ve meslek edinmiş şehir-halk
topluluğunun insanlarıdır” (111). Yine de, tüm Tıflî hikâyelerinin tüm bu öğeler
açısından aynı özellikleri sergilediğini öne süremeyiz.
İncelememizin dünya görüşüyle ilgili bölümünde da gördüğümüz gibi, Tıflî
hikâyeleri, neredeyse istisnasız olarak İstanbul’un gerçek semt ve mekân adlarından
yararlanmaya büyük özen gösterir. “Hikâyet”in kahramanlarından Ahmet, “Tobhâne’de
İki Kapulı nâmında bir berber dükkânı”nda çalışmaktadır (20b). “Tayyârzâde
149