0002823

üyelerinden biri olan “Mahşer Midillisi” ise, dervişin “tasına baktığı zaman kendisini
çengelde görmüş”tür (53). Bu olguları, bir kez daha, Koçu’nun tarihe yönelik romantik
tutumuyla ilişkilendirmek mümkündür.
Bununla birlikte, iki hikâyede de, insan motivasyonlarına ve mantığına dayanan
neden-sonuç ilişkileri çok güçlüdür. Bu, en iyi biçimde, Binbirdirek Batakhanesi
Cevahirli Hanımsultan’a adını veren Esma Hanımsultan’ın hareketlerinde görülür.
Esma’nın karakter bozukluğu, küçük bir yaşta “despot bir ananın baskısı altında” (42)
tekrar tekrar evlendirilmiş olması gibi nedenlere bağlanır. O, aslında “batakhaneci değil,
bedbaht bir fahişeydi, o kadar” (200). Gevherli’yle Tayyârzâde arasında cinselliğe yer
vermeyen versiyonlarda, bu öğenin eksikliği için inandırıcı bir neden verilmez. Ancak
Binbirdirek Batakhanesi Cevahirli Hanımsultan, bu konuda da ayrıntılı bir açıklama
getirir. Esma, “İşret meclislerinden sonra câmehabına aldığı nevcivanların hepsinde
kendisine karşı bir tiksinti sezmiş”tir (190-91). “Bunu Tayyarzade’de de tecrübe etmeye
cesaret edemedi. Çünkü oynaşında o tiksintiyi sezdiği anda kendisinde de o delikanlıya
karşı bir nefret başlıyordu. Hanımsultan Tayyarzade’sini kaybetmek istemiyordu” (191).
Elimizdeki beş yazma ve litografya Tıflî hikâyesinden dördünün, olağan neden-
sonuç ilişkilerini aşan mucizevî neden-sonuç ilişkilerinden ve / ya da rastlantılardan
çokça yararlanıyor olması dikkate değerdir. Bu öğeler, hurufat yapıtlarda büyük ölçüde
azalmaktadır. 20. yüzyıl yapıtlarında ise, açıkça belirtilen kişisel motivasyonlar üzerine
kurulu neden-sonuç ilişkileri önem kazanmaktadır. Dolayısıyla, Tıflî hikâyelerini neden-
sonuç ilişkileri açısından üç aşamaya ayırmamız mümkündür. Yazma ve litografya
hikâyeler mucizevî, sıradan ve rastlantısal olmak üzere üç farklı neden-sonuç ilişkisi
türünden yararlanırken bu sayının 19. yüzyıl hurufat yapıtlarında büyük ölçüde bire—
yani sıradan neden-sonuç ilişkilerine—düşmesi, bu yapıtlarla birlikte Tıflî hikâyelerinde
148