0002823

efendinin mizâcına hidmet itmekle fazlaca müstefîd olacagını düşündiğinden” (5-6)
attığını öğreniriz. Tayyârzâde’nin kendisi de, eski hikâyelere göre neden-sonuç ilişkileri
üzerinde daha çok durmaktadır: “Tayyârzâde […] düşünmeğe başladı. Efendinin böyle
birdenbire gâ’ib olmasını bir dürlü anlayamıyordı. Her hâlde pâreyi alan âdemin bundan
ma‘lûmâtı vardı” (19). Karakterlerin bazı psikolojik motivasyonlar yüzünden hareket
etmesi, Hançerli Hanım Hikâyesi’nde de gözlemleyebildiğimiz bir olgudur. Örneğin,
Süleyman’ın bedestendeki patronu, gence “el uzatmasını ve onu adam etmesini bir
vicdan borcu” (38) saymaktadır. Kamer, Süleyman’a yönelttiği “Beni ölümden
kurtardın, bununla beni nekadar sevdiğini isbat ettin. Ölünceye kadar ben seninim” (68)
sözleriyle gence duyduğu sevginin sadece aşka değil, daha somut bazı nedenlere de
dayandığını gösterir. Süleyman, kendisine birçok kez yardımcı olan Tıflî’nin “bu derece
kendisini düşündüğünü” (95) farketmemiştir. Hürmüz’ün hikâyenin sonunda “kötü”den
“iyi”ye dönüşmesi ise, karaktere önceden söyletilen “artık ben de yavaş yavaş
hayatımdan bezmeğe başladığımı hissediyorum” (101) sözleriyle hazırlanır.
20. yüzyıl yapıtlarında mucizevî neden-sonuç ilişkilerinin azalmasına yönelik
eğilimin iki istisnası, Reşad Ekrem Koçu tarafından yazılmış hikâyelerdir. Bu
hikâyelerin ikisinde de, mucizeler dervişlerle ve bunların kerametleriyle ilişkilendirilir.
“Bursalı’nın Kahvehanesi”nde Mevlevî dervişi Cevrî Çelebi, rüyasında Abdi’nin “Cevrî
Çelebi… Yetiş, yetiş beni kurtar!..” (131) sözlerini duyarak Abdi’nin başının dertte
olduğunu anlar. Binbirdirek Batakhanesi Cevahirli Hanımsultan’da ise, “gençliğinde bir
aşk yüzünden ilahî cezbeyle diyar diyar gezip dolaşmış” olan “meczup derviş” (51)
Geysudar Mehmed Efendi’nin birçok mucizevî eylemiyle karşılaşırız. Örneğin, dervişin
kendisine sunduğu bir “tastan üç yudum su içen” bir “İngiliz çocuğu hemen el kaldırıp
kelimei şehadet getirmiş”tir (52). Hikâyede bulduğumuz batakhaneyi işleten çetenin
147