0002823

Hikâye-i Cevrî Çelebi, özellikle Rukiye’nin davranışları hakkındaki çelişen
fikirler yoluyla, tüm toplum tarafından benimsenebilecek bütüncül ve tutarlı bir erdem
anlayışının varlığını sorgular. İki Birâderler Hikâyesi ise, hem sıradışı fertlerin varlığını,
hem de belli davranış tarzlarının fertleri belli toplumsal ödüllere götüreceği varsayımını
sorgular. Bu değişimler, tüm farklılıklara rağmen bütüncül ve olumlu bir toplumsal
erdem anlayışını savunan yazma ve litografya hikâyelerinde yaşanan değişimlerden çok
daha temeldir. 20. yüzyılın en özgün Tıflî hikâyesi olan “Bursalı’nın Kahvehanesi”nde,
bütücül ve olumlu erdem anlayışı geri dönmüştür. Ancak bunun, diğer hikâyelerdeki gibi
yaşanan bazı gerçekleri değil, idealize edilmiş bir geçmişi temsil eden bir erdem anlayışı
olduğunu hatırlamakta yarar vardır. Diğer 20. yüzyıl yapıtları büyük ölçüde özgünlükten
uzak olduğu için bu konuda verilerimize önemli yenilerini eklememektedir. Dolayısıyla,
Tıflî hikâyelerini, savunulan erdem anlayışına göre başlıca iki gruba, yani bir yanda
yazma ve litografya yapıtlara, diğer yanda ise 19. yüzyıl hurufat yapıtlarına ayırmak
yerinde görünmektedir.
Bu bölümde irdelediğimiz toplumsal sınıflar ve eğlence anlayışları, erkek-kadın
ilişkileri ve erdem anlayışı gibi öğeler topluca değerlendirildiğinde, yazma ve litografya
yapıtlara egemen olan dünya görüşünün başlıca ortak yönleri şu biçimde sayılabilir:
Yönetici sınıfının prestiji, her zaman için diğer sınıfların mal varlığından daha önemlidir
ve kendini bu sınıfa mahsus statü sembollerinde gösterir. İdeal ilişki türü, erkek ve genç
oğlan arasında yaşanan ilişkidir. Kadınlar, ancak fazla etkinleşmeyip erkeklerin alanına
girmedikleri ölçüde hoşgörülür. Cinsellik, duygusallıkla ilişkili olmayan bir alışveriştir
ve evlilik de, duygusallığın yanı sıra birçok diğer etmenle bağlantılı bir müessesedir.
Toplum bir bütündür; bu bütüne egemen olan değer yargıları, padişahtan dilenciye
herkes için aynıdır ve bunlara göre hareket eden kişinin başarılı olacağı şüphesizdir.
137