0002823

kalkışmaktadır. Ancak bunlar, hikâye sonunda cezasız kalmaz. Abdi’yi kaçıran çetenin
16 üyesi, “Nuhkuyusu’ndan Üsküdar İskelesi’ne kadar uzanan yol boyunca fasılalarla
asıl[ır]”, ikisi ise, “ ‘çengel’ denilen işkence çardağına atıl[ır]” (137). “Bursalı’nın
Kahvehanesi”, karşımıza sadece Reşad Ekrem Koçu’nun romantik idealinde yaşayan bir
Osmanlı toplumunu çıkarmaktadır. Bu toplumun erdem anlayışında hırslı, çıkarcı ve
para düşkünü insanlara yer yoktur. Yumuşaklık, ilim ve irfan ise, zekâdan da, kaba
kuvvetten de daha değerli sayılmaktadır.
Yazma ve litografya hikâyelerde sunulan erdem anlayışları açısından birçok
benzerliğin yanı sıra önemli farklılıklarla da karşılaşmış bulunuyoruz. “Hikâyet”in
erdem anlayışının parodik bir tersyüz edilişini sunan “Tıflî Efendi Hikâyesi”ni dışarıda
tutarsak, erdem anlayışının kaba kuvvet ve mertlik, zekâ ve mertlik ile zekâ ve çıkarcılık
olmak üzere üç aşamadan geçtiğini gözleyebiliriz. İlk anlayış, Ahmet’i kurtarmak gibi
kahramanlıklarını fiziksel gücü sayesinde gerçekleştiren Sansar Mustafa tarafından
temsil edilir. İkinci anlayışın örneği, Hüseyin’i kurtarmak gibi kahramanlıkları
kurnazlığıyla gerçekleştiren Tayyârzâde’dir. Baba mirasına ve Rabia’ya karşı çıkarcı
yaklaşımıyla Yusuf, üçüncü anlayışa eğilim gösterse de, toplum tarafından ikinci
anlayışa yöneltilir. Süleyman ise, Yusuf gibi üçüncü anlayışa yakındır ve yine bu
anlayışı benimsemiş bir toplumda yaşamakta olduğu için bu yoldan dönme gereğini
görmez.
Sansar ve Tayyârzâde’nin fazla parası yoktur, ancak bu kahramanlar için para
kazanmanın bir değeri de yoktur. Bunlar, yüksek toplumsal statüye doğrudan beğenisini
kazandıkları ve yönetici sınıfa mensup olan bir hami yoluyla ulaşan kahramanlardır.
Buna karşılık, paranın Tayyârzâde için önemi olmasa da hikâyenin genelinde sık sık söz
konusu edilmesi ilginçtir. Yusuf, baba mirası yoluyla varlıklıdır ve para kazanma
135