0002823

tüccar kızı olan Rukiye gibi esnaf ve zanaatkâr tabakalarından gelmektedir. Daha erken
hikâyelerde oğlanlar tarafından oynandığını gördüğümüz zor duruma düşüp kendini
kurtarmak zorunda kalan arzu nesnesi rolü, burada bu genç kıza aktarılmıştır. Kız,
Kazazzâde’nin elinden kurtulmak için “fedâ-yı cânı” göze alarak “merkûmın belindeki
hançeri kapar”, “otanın karanlık kalması içün” kendini “mumların bulındıgı masaya
çarpar” ve “otanın karanlıgından bi-l-istifâde cümlesini firâra mecbûr” (10) edip
kaçmayı başarır. Bu davranışlar, Tıflî hikâyelerinde Sansar Mustafa’dan beri
rastlamadığımız bir fiziksel kahramanlığın göstergesidir ve burada dillere destan bir
delikanlı değil kendini korumaya çalışan bir kız tarafından gerçekleştirilmektedir. Bunun
dışında kızın, kayıkçı Hasan’la ev dışında buluşmuş olmasına karşın olumsuzlanmaması
dikkate değerdir.
Tıflî hikâyelerinde kadın karakterlerin etkinleşmesi eğiliminin ilk istisnası, 1957
yılında basılan Hançerli Hanım (Hâdise)’den bir bölümdür. Bir kadına dönüştürülmüş
olan Nâ-yâb, tüm diğer Hançerli Hanım versiyonlarında ölesiye dövülen sevgilisi Seyf-i
dil’i ormandan kurtarırken, burada dövülen Nâ-yâb, onu kurtaran ise Seyf-i dil’dir (33).
Hikâyelerin tarihsel değişiminde kadın karakterlerin etkinleşmektense edilgenleştiği
diğer örnekler ise, Reşad Ekrem Koçu’nun yapıtlarıdır. En etkin kadın karakterlere yer
veren Tıflî hikâyelerinden biri olan Hikâye-i Cevrî Çelebi, “Bursalı’nın Kahvehanesi”
(1971) adlı versiyonda bu özelliğini tümüyle yitirmiştir. Cevrî ve Abdi’nin annelerine
burada hiç yer verilmez; hikâyenin en başat karakteri olan Rukiye ise, ana olay
örgüsünde hiçbir rol oynamadığı gibi, hikâyenin son üç sayfasında “kolaylıkla
bulun[an]” (137), “hemen evinden alın[an]” ve “Abdî Bey’in aguşi muhabbetine
veril[en]” (138) bir figürana dönüştürülmüştür. 1968 yılında yayımlanan Binbirdirek
Batakhanesi Cevahirli Hanımsultan’da da Sahba, hikâyenin 19. yüzyıl versiyonlarından
113