0002823

hünerine sahip olmayan kişiler, yeni bir alt tabaka oluşturmaya başlamıştır. Yazma ve
litografya hikâyeler, yönetici sınıfın tartışılmaz egemenliği altında, geleneksel toplum
tabakalarının varlığından yeni tüccar sınıfının belirmesine kadar uzanan bir süreci
yansıtmaktadır. 19. yüzyıl hurufat baskıları ise, tüccar sınıfın iyice yerleşip egemenliğe
tam anlamıyla ortak olduğu, aynı zamanda da yeni bir toplumsal alt sınıfın belirdiği bir
döneme ışık tutmaktadır. Toplumsal sınıflar açısından yaşanan tarihsel gelişmeyi tersine
çevirdiğini gördüğümüz bir istisna dışında, 20. yüzyılda bu konuda yeni gelişme
göremeyiz.
Ekrem Işın, “halk mesireleri”ni Tanzimat öncesi Osmanlı eğlence kültürünün
önemli bir parçası olarak sayar. Işın’a göre, “özellikle gündelik hayatın eğlence
kültürünü ilgilendiren bu alan, toplu katılmayla gerçekleştirilen kolektif bir etkinliktir.
Topluluğun eğlenme biçimi kişisellikten uzak olup, amaç, zamanı aynı türden bir
müminler grubu içinde yaşamaktır” (544). “Hikâyet”in karakterleri, sıklıkla bu tarz toplu
eğlencelerle vakit geçirmektedir. Tıflî’den “bugün ‘îd-i şerîfin ikinci güni olmagile
Tobhânenin seyri günidir” (19b) bilgisini alan Sultan Murat, musahibiyle birlikte kılık
değiştirerek buraya çıkar. Sansar ve Ahmet, Ahmet’in “bugün Cum‘a günüdür senin ile
bir Dolmabagçe zevkin idelim” (27a) sözleri üzerine bu semtte gezinmeye çıkarlar. Yine
Ahmet’in “katı çok zamândır Üsküdar zevkin görmedik bugün mübârek Cum‘adır senin
ile Üsküdar’a gidelim” (44b) ricası üzerine de ikili, kayığa binip Üsküdar’a geçer. Tüm
bu seyirlik gezilerin ya bayram ya da Cuma günlerine, yani insanların topluca eğlenmek
için vakit geçirebilecekleri günlere denk gelmesi anlamlıdır.
“Hikâyet”te, böyle seyirlerin ayrıntılı tasvirlerine rastlarız. Böylece, bayram
gününde “alıcı ve gerek satıcı ve gerek yankesici ve gerek dayakçı” (19b-20a)
Tophane’ye gelmiştir. Aynı semtle ilgili “bu kadar beşik ve dolâb ve atlı karınca kimi
97