0002823

hikâyelerinde hurufat teknolojisinin kullanımıyla 19. yüzyılın son çeyreğinde geçmişe
karıştığını gördüğümüz tezhip sanatının bir ustası olması, son derece ironiktir. Yeni
zenginlere ise bu hikâyede sıcak bakılmamaktadır. Musa’nın kızına talip olan
“süfehâdan zengîn Kazâzzâde nâmıyla bir delikanlı” (6), mahalle sakinleri tarafından
“mahalleden ihrâc ile Bebek’de bulınan yalısına” sürülecek kadar “rezîlâne” bir hayat
yaşamaktadır (7). Paraya dayalı yeni toplumsal düzenin herkesi Hace Mahmut kadar
mutlu etmemiş olduğu ortadadır.
Toplumsal sınıfların zenginlik kıstasına göre yeniden örgütlenmesini, bir diğer
Osmanlı statü sembolünün Tıflî hikâyeleri boyunca geçirdiği değişimler üzerinden de
net bir biçimde takip edebilmekteyiz. Bu statü sembolü, faytondur. Ekrem Işın’ın
değindiği gibi, “[f]aytona binmek önce padişaha ait bir hak” idi. Bunun ardından, bu
hak, “devletin üst kademesindeki nüfuzlu kişiler”e de tanınmaya başlandı (557).
Yönetici sınıflara mensup olduklarını gördüğümüz Hürmüz ve Rabia, bu haktan
yararlanırlar. Hançerli Hikâye-i Garîbesi’nde Süleyman, Hürmüz’ü ilk kez “bir
müzeyyen koçı”da (32), Letâ’ifnâme’de ise Yusuf, Rabia’yı “ardında on kadar câriyeler”
olan “bir al koçı”da (75) görür. Işın, “en sonra da zengin kimseler”in fayton kullanma
hakkını elde ettiklerine değinir (557). Bunların arasında, Hikâye-i Cevrî Çelebi’nin
zengin tüccarı Tursun da vardır. Tursun’un kızı Rukiye, konağından kayığa ve hikâye
sonunda Abdi’nin evinden padişah huzuruna koçuyla gider (16, 31). “Tıflî Efendi
Hikâyesi”nde sokakları yürüyerek dolaşan azılı fahişe Kanlı Bektaş bile, hikâyenin
1882-83 yılında basılmış Meşhûr Tıflî Efendi ile Kanlı Bektâş’ın Hikâyesi adlı
versiyonunda “on kadar câriye” eşliğinde gezen “bir koçu”ya bindirilmiştir (14).
Yeni toplumsal sınıfların hikâyelere girebilmesi, bu sınıflar sayesinde yeni
yazarların ve okuyucu kitlelerinin ortaya çıkmasıyla yakından ilişkilidir. Tülay Artan’a
95