0002823

Letâ’ifnâme’nin Rabia’sı da, “İstinye”deki yalısında oturur (79). İki kadın da, tüccar
oğulları olan ve baba mirasını eğlenceyle tüketen gençlerle ilişkiye girerler. Ahmet Ö.
Evin’in bu ilişkiler hakkındaki gözlemleri çarpıcıdır: “müsrifçe para harcayan gençlerin
yönetici sınıfa ait olmayıp, tüccar çocukları olmalarına” değinen Evin, hanımların ise
“doğumdan ya da evlilik sonucu, yönetici sınıflara ait kişiler” olduğunu vurgular. Bu
hanımların “serveti, ne kadar kötü ve savurgan olurlarsa olsunlar tükenmez. Bu can alıcı
ayrımın kaynağı, Osmanlı toplumsal katmanlaşma sisteminin beraberinde getirdiği
ahlâki bakış ile iktisadi gerçekliklerdir” (38). Bu iki litografya hikâyede, yönetici
sınıflarla yeni elit arasında henüz elle tutulur birçok farkın varlığı açıktır.
İlk özgün 19. yüzyıl hurufat Tıflî hikâyesi olan Hikâye-i Cevrî Çelebi’de ise bu
durum derinden değişmiştir. Öncelikle, burada artık sadece yönetici ve tüccar sınıfları
arasında ayrım yapılmaz. Tüccar sınıfı, kendi içinde ayrımları gerektirecek kadar
yerleşmiş ve gelişmiştir. Abdi’nin annesi, oğluyla konşurken söylediği “bu senin
getüreceğin kız şöyle yalnız başına bir esnâfın kızı değildir mâlının hesâbın bilmez bir
bâzergânın kızıdır” (14) sözleriyle bu olguyu dile getirir. Rukiye’nin babası Hace
Mahmut’un esnaf zenginliği, artık daha fazla kabul gören bir zenginlik biçimidir ve
Mahmut’un serveti, Süleyman’la Yusuf’un babalarınkinin tersine tükenmez. Bu
hikâyede artık yalı da, yönetici sınıfların tekelinden çıkmış ve Hâce Tursun’un yazlığı
hâline gelmiştir. Ekrem Işın’a göre, “[a]ilenin yaşadığı ana konutun dışında bir yazlık
sahibi olmak düşüncesi”, büyük ölçüde 19. yüzyılın ürünüdür. “Zengin aileler geleneksel
yaşantının tekdüzeliğinden sıyrıl[mak]” için artık bu yazlıkları kullanmaktadır (554).
Hikâye-i Cevrî Çelebi’nin yalıda geçen bölümünde Rukiye, Abdi’ye yönelttiği “ey
efendim yalı safâsına mı gidelim yohsa ma‘hûd köşke mi gidelim” (18) sözleriyle, bir
esnaf yalısının “Tıflî Efendi Hikâyesi”nde karşılaştığımız tarzdaki yönetici sınıfı
93