0002823

Meslek çarşılarının sonu, eski toplumsal tabakalaşmanın Tanzimat döneminde
çözülmesinin sadece bir belirtisidir. Bu dönemde, Fındıkoğlu’na göre, artık “her çeşit
içtimaî tabaka ve zümrelerin kendi asırlık nizamlarını kaybettikleri görülmektedir”
(640). Bu toplumsal çözülme, başlangıçlarını en az 18. yüzyılın başına kadar
izleyebildiğimiz bir yeniden yapılanmayla el ele gitmektedir. Tülay Artan’ın
“Mahremiyet: Mahrumiyetin Resmi” adlı makalesine göre, “III. Ahmet’in saltanatıyla
birlikte [1703-1730] Osmanlı elitinin iktidar ortakları olarak yeni bir statü kazanması”
söz konusudur. Bu elit, Artan’ın deyimiyle, “artık yalnızca bürokratlardan değil,
bezirganlar, tüccarlar ya da küçük üreticiler gibi, parayı elinde tutan ve kendi imkanları
ile piyasada dolaştırabilen bireylerden oluşuyordu” (111). Artan, bu tabakayı, “[g]iderek
günlük devlet işlerinden kopup uzun sürelerle Haliç ve Boğaziçi sahilsaraylarında ‘zevk
ü sefa’ ile vakit geçiren sultanları taklit eden, sarayı model alan sahilsaraylara yerleşen
yeni bir elit sınıf” (114) olarak tanımlar.
Elimizdeki tek yazma yapıt olan “Hikâyet”te, bu tarz elitlere ve yaşam tarzlarına
herhangi bir yer verilmez. Litografya yapıtlardan “Tıflî Efendi Hikâyesi”nde bir yalıya,
“Tayyârzâde Hikâyesi”nde ise görkemli bir saraya rastlarız. Ancak bu iki statü
sembolünün Artan’ın değindiği yeni elitlere değil, yönetici sınıfın mensuplarına ait oluşu
ilginçtir. Yalı, padişahın en yakın adamlarından olan Kara Mustafa’ya aittir. Saray ise,
batakçılığa başlamış olsa da yine de “Fazlî Paşa kızı” (46) ve “birkac vezîr üc tuglu paşa
ehli” (46-47) olan Gevherli Hanım’a babasından kalmıştır. Yönetici sınıfla yeni elitler
arasındaki etkileşimin ilk izlerine diğer iki litografya yapıtımızda, yani Hançerli Hikâye-
i Garîbesi ve Letâ’ifnâme’de rastlarız. Doğrudan saray mensubu olmasa da yine de bir
“hanım” olan ve dolayısıyla yönetici sınıflara dahil edebileceğimiz Hürmüz,
“Boğaziçi’nde”ki yalısında yaşamaktadır (34). Hürmüz’le aynı statüye sahip olan
92