0002823

kendine özgü bir erdem anlayışı olduğu için burada, belli özelliklere göre değil
hikâyelere göre ayrılmış bir inceleme yapılacak, elde edilen veriler ise sonunda toplanıp
değerlendirilecektir. Elbette ki burada da hedefimiz, Tıflî hikâyelerinin geçirdiği başlıca
aşamaları tanımlamak olacaktır. Bölümün sonunda ise bir genel değerlendirme
bağlamında, farklı kısımlarda Tıflî hikâyelerinin aşamalarına dair elde edilen veriler bir
araya getirilip ne ölçüde birbirleriyle uyuşup bütüncül bir tablo sundukları
değerlendirilecektir.
A. Toplumsal Hayat
Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, “Tanzimatta İçtimaî Hayat” adlı makalesinde,
Osmanlı toplumunun Tanzimat öncesi tabakalaşmasını şu biçimde özetler: “[B]aşta
Osmanoğlu sülâlesi ve saray, altında Osmanlı müverrihlerinin ‘Erbabı Seyf’ dediği
‘tarik’ler, bu zümre yanında […] ‘kalemiye ve ilmiye’ tarikleri, bunların altında esnaf
zümrelerini teşkil eden ‘hirfet’ sahibi ‘hirfet-zanaatkâr’ları, nihayet en alt tabakada
‘reaya-raiyet’ denen halk kütlesi bulunmaktadır” (640). Elimizdeki en eski Tıflî hikâyesi
olan “Hikâyet”in, Fındıkoğlu tarafından verilen toplumsal örgütlenmeyi yansıttığını
görürüz. Örneğin, hikâyede Tanzimat öncesi İstanbul’unda varolan mesleki çarşılar ve
örgütlenmelere rastlarız. Sandık üreticilerinin dükkânlarını açtığı Saraçhâne’ye gelen
Tıflî, burada sandıkçıların “kethüdâ”sıyla (29b), Unkapanı’nda da “kayıkcılar
kethüdâsı”yla (32a) görüşür. “Hikâyet”te rastladığımız bu olgu, Tanzimat dönemiyle
birlikte tarihe karışacaktır. Ekrem Işın’ın “19. yy’da Modernleşme ve Gündelik Hayat”
adlı makalesinde vurguladığı gibi, Tanzimat döneminde “geleneksel mal üretim
teknikleri terkedilmiş, zanaatkârlığın manevî değerleri giderek yabancı ögelerin de
katılmasıyla gevşemiş ve sonuçta meslek çarşıları bütünüyle ortadan kalkmıştır” (547).
91