Bu yazıda, Ahmet Kargın tarafından Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ...

Gazi Üniversitesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli
Araştırma Merkezi Belgelerinin
ÖZET
RESTORASYON VE KONSERVASYONU
Nil Baydar
A.Ü.Başkent Meslek
Yüksekokulu Uzmanı
Bu yazıda, Ahmet Kargın tarafından Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli
Araştırma Merkezine bağışlanan 29 belgenin tamiri hakkında bilgi verilmekte olan bir yazıdır.
Bu yazıda belgelerin tespiti, belgelerdeki bozukluklar hakkında bilgi verilmiştir.
Konservasyonun alanındaki tanımı ve kısa bir açıklamasını yaptıktan sonra belgeler için
yapılan konservasyonları açıklamıştır. Belgelerin hangi şartlarda korunması ve nerelerde
muhafaza edilmesi konusunda bilgi verilmektedir.
ABSTRACT
This paper given information about the repair of the 29 documents donated to Gazi Üniversity
Turkish Culture and Hacı Bektaş Veli Research Center by Ahmet Kargın. The identification
of the documents and the problems in the documents are dealt with. After a short definition of
conservation is made, what conservations were made for the documents is given. How and
where these documents should be kept is explained.
Ahmet Kargın tarafından Gazi Üniversitesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma
Merkezi'ne bağışlanan 29 belge, Araştırma Merkezi yetkililerince restorasyon ve konservasyonları
yapılmak üzere Ocak 2001’de Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu'na teslim edilmiştir.
Belgelerin yapı malzemesi el yapımı kağıt, siyah, kırmızı, mavi ve kahve rengi mürekkepler ve posttur.
Çoğu yanmış olan belgeler arasında fermanlar, dilekçeler ve uzunluğu 2.5m'yi geçen icazetler
bulunmaktadır. Yangın nedeniyle özellikle kenarları hasar gören belgelerin aşırı kırılgan ve sert olması
ve eski onarımların orijinal kağıtları buruşturması yazıların okunmasını engellemiştir. Bu tür hasarlar
başta olmak üzere tespit edilen diğer bozulmaların konservasyonu 8 ay gibi bir sürede tamamlanmış
ve belgeler depolamaya uygun biçimde paketlenerek Araştırma Merkezi'ne teslim edilmiştir.

Belgelerin İncelenmesi ve Belgeleme
Konservasyondan önce, belgelerin durumlarını, yapım teknolojilerini ve bozulmalarını tespit etmek
amacıyla görsel ve yazılı belgeleme yapılmıştır. Her objenin fotoğrafı çekilmiş, 1:1 çizimi yapılmış,
teknolojik yapısı ve bozulmaları ile ilgili her detay yazılı olarak kaydedilmiştir. Bu inceleme sonucunda
belgelerin yapım teknolojisine, üretimde kullanılan malzemelerin niteliğine ve bozulmasına dair
veriler tespit edilmiştir. Belgelerin boyutları, kağıt yapımında kullanılan süzgeç aralıklarının ölçüsü,
filigran motifleri, yazı mürekkebinin suda çözünüp çözünmediği, kağıdın aherli olup olmadığı, kağıdın
yapımında kullanılan lifin cinsi gibi yapı özellikleri belgelenmiştir. Kağıdın yapıldığı madde ve yapım
dönemi ile ilgili daha detaylı bilgi almak için her belgeden lif örneği alınmıştır. Zira kullanılan liflerin ve
filigranların özelliklerinden yola çıkarak kağıtların üretim tarihlerine ilişkin bilgi vermek mümkün
olabilir.
Belgelerde Görülen Bozulmalar
Belgelerdeki bozulmalar da makro ve mikro inceleme ile tespit edilmiştir. Görülen bozulmalar şu
şekilde gruplandırılabilir: Nem / su lekeleri; yanık nedeniyle sertleşme / is lekeleri / parça kaybı /
kırılganlık; tozlanma / parmak lekeleri; dalgalanma; katlanma; sararma; yırtılma / eksik kısım /
aşınma; böcek pislikleri; mikroorganizma tahribatı; etiket izi / keçeli kalemle yazılmış numara ve
harfler; bant ile yapılmış onarımlar; işlevini yitirmiş ve zarar vermeye başlayan eski onarımlar;
büzüşme / kıvrılma ve mürekkep korozyonu. (Fot Kons. öncesi İcazet 2,
Ferman 5, İcazet 3)
Belgelerin yangın geçirmiş olması, kenarlarında ve kat yerlerinde kağıt kaybına neden olmuştur. Bu
nedenle çok parçalı olan belgelerden konu olarak birbirini takip edenler birleştirilememiştir. Çünkü
parçalar arasındaki boşluğun ne uzunlukta olduğunu belirlemek mümkün değildir ve etiksel olarak
konservasyonda sınırları, yapısı, rengi, biçimi tam olarak bilinmeyen kısımlarda tamamlama
yapılamaz. Bu tür tamamlamalar kullanıcıları ve izleyicileri yanıltır. (İcazet, 8)
Konservasyon Uygulamaları
Türkiye'de yeni yeni literatüre giren "konservasyon" kelimesinin "konservasyon bilimi" alanındaki
tanımı, bu meslekteki uygulamaların kapsamını ve sınırını da belirler: "Objenin maddesel ve teknolojik
özelliklerini, yapısını ve taşıdığı dekoratif öğeleri özgün niteliklerine bağlı kalarak korumak;
bozulmasına yol açan nedenleri ve etkileri açığa çıkarmak; en uygun ve etkili koruma yöntemlerini ve
malzemeleri saptayarak, bunları objeye uygulamak; fiziksel ve estetik bütünlüğü aslına bağlı kalarak
sağladıktan sonra stabil haldeki objeyi sergileme veya depolama için hazırlamaktır. Konservasyon
bilimi kendi içinde ‘aktif’ ve ‘pasif’ konservasyon olarak ayrılır”. Laboratuvar ortamında ve konunun
uzmanı kişilerce doğrudan objeye yapılan muamele "aktif konservasyon"u, aktif konservasyonun
öncesinde ve sonrasında objenin taşınması, paketlenmesi, depolanması, bulunduğu ortamın nem, ısı
ve ışık değerlerinin düzenlenmesi ile bunların sürekli kontrolü "pasif konservasyon"u oluşturur "
(Ersoy, 1996: 2).
Bu bozulmaların konservasyonu, belgenin orijinal bütünlüğüne zarar vermeden ve belgeye en az
müdahale düşüncesi ile yapılmıştır. Belgelerin paketlenmesi, saklanacakları depo koşulları dikkate

alınarak yapılmıştır. Zira, belgelerin aktif konservasyon işlemlerinin tamamlanmış olması, bunların
uzun süreli korunması için yeterli değildir. Bu nedenle belgeler pasif olarak da korunmalı, çevre
etkenlerinden ve kullanımdan kaynaklanabilecek hasarların oluşumu engellenmelidir.
Her belgeye uygulanan konservasyon işlemi o belgenin fiziksel niteliklerine, bozulmanın türüne ve
derecesine göre değişir. Aynı başlık altında anılan işlemlerin uygulanış şekilleri çoğu zaman farklıdır.
Boyu 1.5m'yi geçen belgeler, arkasına yeşil keçeli kalem ile yazı yazılmış olanlar, kendinden yapışkan
etiketler, kıvrılmış ve sert belgeler, geniş alanlı parça kayıpları, eski onarımlarda kullanılmış yapıştırıcı
ve kağıtlar konservasyon uygulamalarında işlemleri güçleştiren etkenlerdir.
Kuru temizlik, asitten arındırma ve nemli temizlik, kat yerlerinin / dalgalanmaların / kıvrılmaların
düzeltilmesi, etiket / selobant / eski onarımların uzaklaştırılması, eski yapıştırıcıların temizlenmesi,
pres, yırtıkların yapıştırılması, eksik kısımların tamamlanması ve sağlamlaştırma belgelere uygulanan
konservasyon işlemleridir. (Kons. sonrası, İcazet 2, ceylan postu,
Ferman 5, İcazet 3)
Konservasyon işlemlerinde nişasta, jelatin, metilselüloz gibi doğal ve suda çözülebilir yapıştırıcılar
kullanılmış; tamamlamalar ve sağlamlaştırmalar belgenin rengine uygun biçimde boyanan, uygun
kalınlıktaki Japon kağıtları ile yapılmıştır. Kuru temizlik işleminde kullanılan silgiler polivinil clorit
bazlıdır ve yaşlanma sürecinde değişime uğramaz (Roelofs, Groot, 1999: 132).
Aktif konservasyonun ardından son durumları da belgelenen objeler, niteliklerine uygun biçimde
paketlenmiştir. Asitsiz iki pelur kağıdı arasına yerleştirilen uzun belgeler, asitsiz kağıt ile kaplanan sert
ve çapı yaklaşık 7cm olan rulolar üzerine, çok sıkı olmayacak biçimde sarılarak; geniş ve büyük
belgeler ile düz durması gereken diğer küçük belgeler de asitsiz pelur kağıdı arasına yerleştirilerek
3mm'lik iki mukavva içinde teslim edilmiştir. Ceylan postu üzerine yapıştırılmış ve 4 parçadan oluşan
belge için ise ölçülerine uygun özel kutu yapılmıştır. Parçaların tamamı hazırlanan kutunun içine,
birbirlerinden zarar görmeyecek biçimde yerleştirilmiştir.
Aktif konservasyonları tamamlanan bu belgelerin yeniden hasara uğramaması için çevre koşulları
kontrol altına alınmalıdır. Nem, sıcaklık, hava kirliliği, ışık, böcekler ve mikroorganizmalar pek çok obje
grubuna olduğu gibi kağıtlara da en çok hasar veren bozulma etkenlerdir. Ortamdaki bağıl nemin
%50-55 arasında olması, sıcaklığın 18 0 C'den yukarıya çıkmaması, depo ortamının düzenli olarak
havalandırılması ve içeri giren havanın sülfürlü bileşikler (sülfürdioksit), ozon, nitrojenoksitler ve
kloritler içermemesi, aydınlatmada kullanılan ışığın UV değerinin 75lux'ü aşmaması ve kontrollerin
periyodik olarak yapılması gerekir. Depolamada hava geçiren, yangına karşı dayanıklı ve belgelerin
düz bir şekilde saklanmasını sağlayacak çelikten plan dolapları tercih edilmelidir.
Ankara Üniversitesi, Başkent Meslek Yüksekokulu,
Restorasyon ve Konservasyon Programı,

D.T.C.F. Ek Binası, 06100 Sıhhıye, Ankara
Tel: 0312 311 49 44
Fax: 0312 311 43 56
e-posta: nbaydar@yahoo.com
web sayfası: www.restoration-conservation.com
Kaynakça
Ersoy, H. Kökten. (1996). “Türk Müzeciliğinde Kanun, Yönetmelik ve İç Tüzüklerde
Koruma(ma)”, Kuruluşunun 15. Yılında Türk Müzeciliği Sempozyumu III Bildirileri, 24-26
Eylül 1996 içinde (168). İstanbul: Harbiye Askeri Müzesi.
Roelofs, W.G.Th., de Groot, S., Hofenk de Graff, J.H. (1999). “Die Auswirkung von Radierpulvern,
Knetgummi und Radiergummi auf Papier”, IADA 1999 Preprins içinde, 16-21 August 1999
Kopenhagen,131-135