2.5. SEKİZİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM ...

8. Sınıf Üniteler 

2.5. SEKİZİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ 

DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI 

ÇİZELGELERİ 

286


Üniteler 

1. Ü�ĐTE : Hücre Bölünmesi ve Kalıtım 

2. Ü�ĐTE : Kuvvet ve Hareket 

3. Ü�ĐTE : Maddenin Yapısı ve Özellikleri 

4. Ü�ĐTE : Ses 

5. Ü�ĐTE : Maddenin Halleri ve Isı 

6. Ü�ĐTE : Canlılar ve Enerji Đlişkileri 

7. Ü�ĐTE : Yaşamımızdaki Elektrik 

8. Ü�ĐTE : Doğal Süreçler 

287


ĐLKÖĞRETĐM FE� VE TEK�OLOJĐ DERSĐ ÖĞRETĐM PROGRAMI 

8. SI�IF ÖĞRE�ME ALA�LARI, Ü�ĐTELER VE Ö�ERĐLE� SÜRELER 

ÖĞRE�ME ALA�I Ü�ĐTELER KAZA�IM SAYISI SÜRE/DERS SAATĐ* ORA�I (%) 

CA�LILAR VE HAYAT 

MADDE VE DEĞĐŞĐM 

FĐZĐKSEL OLAYLAR 

DÜ�YA VE EVRE� 

1. Hücre Bölünmesi ve Kalıtım 29 24 16.7 

6. Canlılar ve Enerji Đlişkileri 23 16 11.1 

Toplam 52 40 27.8 

3. Maddenin Yapısı ve Özellikleri 31 36 25.0 

5. Maddenin Halleri ve Isı 27 14 9.7 

Toplam 58 50 34.7 

2. Kuvvet ve Hareket 22 14 9.7 

7. Yaşamımızdaki Elektrik 23 16 11.1 

4. Ses 16 12 8.3 

Toplam 61 42 29.1 

8. Doğal Süreçler 26 12 8.3 

Toplam 26 12 8.3 

Genel Toplam 197 144 100 

*: Üniteler için verilen ders saatleri öğretmen tarafından şartlara göre ±%10 oranında değiştirilerek uygulanabilir. 

288


Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat 

1. Ünite : Hücre Bölünmesi ve Kalıtım 

Önerilen Süre : 22 ders saati 

A. Genel Bakış 

6. sınıfta hücre ile ilgili temel kavramları, büyüme ve üremenin hücre bölünmesine bağlı olduğunu ve 

kromozomların temel fonksiyonlarını öğrenen öğrenciler bu ünitede mitozun, büyümenin yanında eşeysiz üremeyi 

de sağladığını, eşeyli üremenin mayozla ilişkisini ve ayrıntıya girmeden mayozun canlılar için önemini 

anlamalıdır. Ayrıca öğrenciler kalıtımla ilgili basit kavramları, Mendel genetiğini ve genetik çeşitliliği fark 

etmelidir. Genetik mühendisliğinin çağımızın bilimi olduğu düşünülürse bu ünitede bu konunun günlük hayatla 

ilişkilendirilmesi önemlidir. Ünitedeki model oluşturma, problem çözme, tartışma gibi öğrenme etkinlikleri 

öğrencinin bu seviyede verilen kavramları öğrenebilmesi için gereklidir. Bu ünitede ele alınan konular orta 

öğretim seviyesinde ele alınacak olan üreme, genetik ve evrim konularına temel teşkil etmektedir. 

Bu ünitenin öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümünde diğer soru tiplerine ek olarak anlam 

çözümleme, problem çözme, proje çalışması, performans değerlendirme gibi etkinlikler önerilmektedir. 

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî 

şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. 

Ayrıca ünitenin önerilen öğrenme etkinlikleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak kavram 

haritasında elde edilen veriler, konu anlatımı sırasında dikkate alınmalıdır. Konu sonunda yapılan kavram haritası, 

konu başında yapılan kavram haritası ile karşılaştırılarak kavramsal değişim ve gelişime vurgu yapılmalıdır. 

B. Ünitenin Amacı 

Öğrencilerin bu ünitede, ayrıntıya girmeden mitoz ve mayozun basamaklarını, eşeyli ve eşeysiz üremenin 

canlılar için önemini, kalıtsal bilginin nesiller boyunca genlerle taşındığını, genlerde meydana gelebilecek 

herhangi bir değişikliğin sonuçlarını, canlıların çevreye adaptasyonlarının biyolojik çeşitlilik ve evrim açısından 

önemini kavraması, genetik bilimindeki teknolojik gelişmeler ile günlük hayatın ilişkisini kurması ve bu 

gelişmelerin insanlık için ne gibi sonuçlar doğurabileceğini tahmin edebilmesi beklenmektedir. 

C. Ünitenin Odağı 

Ünitede hücre bölünmesi, kalıtım ve adaptasyon kavramları etrafında öğrencilerin gözlem, karşılaştırma, 

sınıflama, çıkarım yapma, tahmin, model oluşturma, bilgi ve veri toplama, yorumlama, sonuç çıkarma ve sunma 

becerilerine odaklanılmıştır. Bu ünite, öğrencilerin canlıların çevreye adaptasyonu ile ilgili inceledikleri doğal 

olaylar hakkında geçmişte ve günümüzde ortaya atılmış ve kabul görmüş düşünce ve teorileri belirleyerek 

karşılaştırmalarını, genetik mühendisliği ve biyoteknolojideki gelişmelerle ilgili bilimsel araştırmalarda 

kullanılan, bilimsel araştırmaları ilerleten, destekleyen veya mümkün kılan teknolojilere örnekler vermelerini 

sağlar. Ayrıca bilimdeki gelişmelerin teknolojinin gelişmesine, bunun da teknolojide yeni buluşlara ve 

uygulamalara yol açtığına örnekler vermeleri fen-teknoloji-toplum-çevre kazanımları açısından önemlidir. 

289


Ç. Önerilen Konu Başlıkları 

• Mitoz 

• Kalıtım 

• Mayoz 

• DNA ve Genetik Kod 

• Adaptasyon ve Evrim 

290


D: Ünite Kavram Haritası 

***BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME�Đ BĐLGĐLE�DĐRMEK VE Ü�ĐTE ĐÇĐ�DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ� HALĐ�DE GÖSTERMEK 

AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA�ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR. 

291


E: Ünite Kazanımları ve Etkinlikler 

Ü�ĐTE KAZA�IMLAR 

ÖĞRE�ME ALA�I : CANLILAR VE HAYAT 1. Ü�ĐTE: HÜCRE BÖLÜNMESĐ VE KALITIM 

ETKĐ�LĐK ÖR�EKLERĐ AÇIKLAMALAR 

HÜCRE BÖLÜ�MESĐ VE KALITIM 

1. Mitoz ile ilgili olarak öğrenciler; 

1.1. Canlılarda büyüme ve 

üremenin hücre bölünmesi 

ile meydana geldiğini 

açıklar. 

1.2. Mitozu, çekirdek bölünmesi 

ile başlayan ve birbirini takip 

eden evreler olarak tarif 

eder. 

1.3. Mitozda kromozomların 

önemini fark ederek farklı 

canlı türlerinde kromozom 

sayılarının değişebileceğini 

belirtir. 

1.4. Mitozun canlılar için 

önemini belirterek büyüme 

ve üreme ile ilişkilendirir. 

↸ Kavram Haritası Oluşturalım 

Öğretmen, öğrencilerden üreme, büyüme, hücre bölünmesi, kromozom ve kalıtım ile 

ilgili akıllarına gelen kelimeleri söylemelerini ister. Bu kelimeler tahtaya yazıldıktan 

sonra öğrenciler gruplara ayrılır ve bu kelimeleri kullanarak bir kavram haritası 

oluşturmaları istenir. Öğretmen kavram haritası yapımı sırasında öğrencilerin 6. sınıftaki 

“Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme” ünitesinde öğrendikleri bilgileri tekrar 

etmelerini sağlar ve konu ile ilgili bilgi eksikliklerini ve kavram yanılgılarını 

belirleyerek bunları konunun işlenişi sırasında dikkate alır. Tüm grupların hazırladığı 

kavram haritaları konu sonunda tekrar ele alınarak konu anlatımı öncesi ve sonrası 

kavramsal gelişim ve değişimin gözlenmesi sağlanır (1.1-3.3). 

↸ Mitozu Araştırıyorum 

Öğrencilere mitozun evrelerini gösteren bir şekil (evrelerin isimleri verilmeyecek) verilir. 

Öğrenciler şekli dikkatle inceleyerek gördüklerini anlatırlar. Sonra “Bölünme sonunda 

kaç hücre oluştu?”, “Ana hücre nereye gitti?”, “Oluşan yeni hücrelerin ana hücreden 

farkı var mı?”, “Yavru hücrelerin ana hücrenin aynısı olmasını sağlayan nedir?” gibi 

sorular sorularak mitozun sonuçları tartışmaya açılır (1.2). 

↸ Yapraktan Yeni Bitkiye 

Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup bir Afrika menekşesi yaprağını bir bardak ılık suda 

güneş ışığının doğrudan gelmediği bir yerde bekletir. Bitkiler suya konulduktan sonra 

öğrencilerden bitkilerde ne gibi değişiklikler olabileceğine dair tahminler yapmaları 

istenir. Kök oluşumu gözlendikten sonra bitkiyi toprağa dikerler. 3 ya da 4 hafta boyunca 

bitkideki gelişmeleri gözleyip gözlem formuna kaydederler. Etkinliğin başında yapılan 

tahminlerle, elde edilen sonuçlar karşılaştırılarak sınıfta tartışılır (1.4), (BSB-1, 2, 8, 9, 

17, 22-24, 27, 30). 

↸ Maya Çiçek mi Açacak? 

Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup bir kavanoza 1çay kaşığı bira mayası, 1 çay kaşığı 

toz şeker ve 1 çay bardağı ılık su koyup karıştırır. Gruplar bu karışımdan bir damla alıp 

bir preparat hazırlar ve bu preparatı mikroskopta inceleyerek gördükleri şekilleri çizerler. 

Hazırlanan karışımın ağzı kapatılarak yarım saat ılık bir ortamda bekletilir. Öğrenciler 

daha sonra bekletilen karışımdan bir damla alarak bir preparat daha hazırlar. Bu preparatı 

mikroskopta inceleyerek gördükleri şekilleri çizerler. Đki ayrı incelemedeki şekilleri 

karşılaştırırlar. Sınıfla birlikte bazı maya hücrelerinde görülen küçük çıkıntıların ne 

olabileceği tartışılır (1.4) (BSB-1-3, 6, 8, 9, 11, 17, 27, 30). 

292 

�� 1.2 Hücrenin mitoz sırasında 

birbirini takip eden farklı evrelerden 

geçtiği belirtilir, fakat bölünme 

evrelerinin isimleri ve özellikleri 

verilmeden şekil üzerinde gösterilir. 

�� 1.4 Mitozun üreme ile ilişkisi 

kurulurken bölünerek çoğalma, 

tomurcuklanma, vejetatif üreme, 

yenilenme gibi eşeysiz üreme 

çeşitleri örneklendirilir. 

??? 1.3 Öğrenciler organizmanın 

büyüklüğü ve karmaşıklığı ile 

kromozom sayısı arasında doğru 

orantı olduğunu düşünebilirler. 

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: 

Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)



Ü�ĐTE KAZA�IMLAR ETKĐ�LĐK ÖR�EKLERĐ AÇIKLAMALAR 


2. Kalıtım ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

2.1. Gözlemleri sonucunda 

kendisi ile anne-babası 

arasındaki benzerlik ve 

farklılıkları karşılaştırır 

(BSB-1, 2, 5, 6, 8). 

2.2. Yavruların anne-babaya 

benzediği, ama aynısı 

olmadığı çıkarımını yapar 

(BSB-1, 2, 5, 6, 8). 

2.3. Mendel’in çalışmalarının 

kalıtım açısından önemini 

irdeler (FTTÇ-12,16). 

↸ Haydi, Oyun Oynayalım! 

Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup 2 cm x 2 cm büyüklüğünde 100 tane kare şeklinde 

kâğıt keser. Kestikleri kâğıtların 50 tanesine B, 50 tanesine b harfi yazarlar. 25 tane B ile 

25 tane b’yi üzerinde “Erkek” yazan poşete, 25 tane B ile 25 tane b’yi üzerinde “Dişi” 

yazan poşete atarlar. Đçine bakmadan poşetlerden birer tane kâğıt seçip ikisini yan yana 

getirerek masanın üstüne koyarlar. Bu işlemi poşetlerdeki kâğıtlar bitene kadar 

tekrarlarlar. Ortaya çıkan bütün BB, Bb, bb genotipleri sayılır. Aşağıdaki gibi bir tabloya 

sayılar kaydedilir. Çeşitli sorular sorularak sonuçlar sınıfta tartışılır (2.3- 2.5) (BSB-1, 2, 

27, 31). 

Genotip Sayı 

BB 

Bb 

bb 

293 

�� 2.3 Sadece monohibrit 

çaprazlama örnekleri verilir, dihibrit 

çaprazlama örnekleri verilmez. 

�� Anlam Çözümleme 







2.4. Gen kavramı hakkında bilgi 

toplayarak baskın ve çekinik 

genleri fark eder (BSB-25). 


2.5. Fenotip ve genotip 

arasındaki ilişkiyi kavrar. 

2.6. Tek karakterin kalıtımı ile 

ilgili problemler çözer. 

2.7. Đnsanlarda yaygın olarak 

görülen bazı kalıtsal 

hastalıklara örnekler verir. 

2.8. Akraba evliliğinin olumsuz 

sonuçlarını araştırır ve 

tartışır (BSB-25, 27, 32). 

2.9. Genetik hastalıkların teşhis 

ve tedavisinde bilimsel ve 

teknolojik gelişmelerin 

etkisine örnekler verir(BSB- 

25, 27, 32) (FTTÇ-5, 17, 30, 

32). 

↸ Kız mı Erkek mi? 

Öğrenciler ikişer kişilik gruplara ayrılır. Cam kalemiyle iki madenî paradan birincisinin 

her iki yüzeyine de X, ikincisinin bir yüzeyine X, diğerine Y yazılır. Birinci para bir 

yumurtanın taşıdığı eşey kromozomlarını, ikinci para ise bir spermin taşıdığı eşey 

kromozomlarını temsil eder. Đki öğrenci aynı anda paraları havaya atar. Üstte kalan 

işaretleri XX, XY şeklinde kaydederler. Bu işlemi 20 kez tekrarlarlar ve her durumdan 

sonra doğacak çocuğun kız mı erkek mi olacağını tartışırlar (2.6), (BSB-1, 27, 30, 31). 

↸ Poster Hazırlama 

Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup hemofili, orak hücreli anemi, renk 

körlüğü, Down sendromu gibi bir kalıtsal hastalık seçerek o hastalıkla ilgili bir poster 

hazırlar. Hazırlanan posterler sınıf veya okul panolarında sergilenir (2.7), (BSB-25, 27, 

28, 32). 

↸ Misafirimiz Var 

Sınıfa davet edilen bir uzman insanlarda yaygın olarak görülen kalıtsal hastalıklar ve 

akraba evliliğinin sakıncaları ile ilgili bilgi verir. Öğrenciler konu ile ilgili merak ettikleri 

soruları bu uzmana yöneltirler. Verilen cevaplar kaydedilerek diğer görsel ve yazılı 

materyaller ile birlikte sınıfta herkesin görülebileceği bir panoya asılır (2.8), (FTTÇ-13). 

↸ Akraba Evliliğinin Risklerini Öğrenelim 

Öğretmen tarafından akraba evliliğinin anne ve bebek sağlığı açısından riskleri ile ilgili 

temel bilgiler verildikten sonra öğrenciler gruplara ayrılır ve onlardan konu ile ilgili bir 

sunum yapmaları istenir. Öğrencilerin hazırlık aşamasında konuyu kimlere ve nasıl 

sunacaklarını grup olarak planlamaları önemlidir (Bu etkinliğin nasıl yapılacağı ayrıntılı 

olarak program kitabının son bölümünde verilmiştir.) (2.8), (TD-4). 

294 

[!] 2.6 Cinsiyetin eşey kromozomuna 

bağlı olduğu belirtilir. 

�� 2.7 Kalıtsal hastalıklara örnek 

olarak hemofili, orak hücreli anemi, 

renk körlüğü, Down sendromu vb. 

verilir. 

�� 2.8 ve 2.10 kazanımları, Türkçe 

dersi “Okuma” , “Konuşma” ve 

“Yazma” temel dil becerisi ile 

ilişkilendirilir. 

� Sağlık Kültürü ( 2.8, 2.9-3,4 ) 

�� Açık Uçlu Soru 


�� Performans Değerlendirme 







3. Mayoz ile ilgili olarak öğrenciler; 

3.1. Üreme hücrelerinin mayoz ile 

oluştuğu çıkarımını yapar. 

3.2. Mayozun canlılar için önemini 

fark eder. 

3.3. Mayozu, mitozdan ayıran 

özellikleri listeler. 

↸ Mayozu Araştırıyorum 

Öğrencilere mayozun evrelerini basitçe veren bir şekil gösterilir. Şekil incelendikten 

sonra “Mayoz sonunda kaç hücre oluştu?”, “Oluşan hücrelerin ana hücreden farkı var 

mı?”, “Kromozom sayıları neden yarıya indi?”, “Kromozom sayıları yarıya inmeseydi 

ne olurdu?” gibi sorular sorularak mayozun canlılar için önemi tartışmaya açılır (3.1). 

295 

�� 3.2 Mayozun evreleri 

isimlendirilmeden şekille verilir, 

crossing- over terimi yerine parça 

değişimi terimi kullanılır ve önemi 

vurgulanır. 

�� 3.3 Mayoz ve mitoz arasındaki 

farklar verilirken bölünme 

evrelerindeki farklılıklar belirtilmez. 

�� Kavram Haritası Oluşturma 

�� Tanılayıcı Dallanmış Ağaç 







4. D�A ve genetik bilgi ile ilgili 

olarak öğrenciler; 

4.1. Kalıtsal bilginin genler 

tarafından taşındığını fark 

eder. 

4.2. DNA’nın yapısını şema 

üzerinde göstererek basit bir 

DNA modeli yapar (BSB-28, 

30, 31; FTTÇ-4). 

4.3. DNA’nın kendini nasıl 

eşlediğini basit bir model 

yaparak gösterir (BSB-28, 

30, 31; FTTÇ-4). 

4.4. Nükleotit, gen, DNA, 

kromozom kavramları 

arasında ilişki kurar. 

↸ D�A Modeli Yapıyorum 

Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup sınıfa getirilen çeşitli malzemeleri (farklı renkte plastik pipetler, 

ataşlar, farklı renkte raptiyeler vb.) kullanarak bir DNA modeli hazırlar. Çeşitli sorular sorularak 

oluşturulan DNA modelinin aslına uygunluğu tartışılır (Bu model bir sonraki etkinlikte kullanılmak 

üzere saklanmalıdır.) (4.2) (BSB-28, 30; FTTÇ-4). 

↸ D�A Kendini �asıl Eşler? 

Öğrenciler gruplara ayrıldıktan sonra “DNA Modeli Yapalım” etkinliğinde oluşturdukları DNA 

modellerini kullanarak DNA’nın kendini eşlemesini model ile gösterir. Öğrencilere yeni oluşturdukları 

DNA modellerinin birbirinin aynısı olup olmadığı sorulur, verdikleri cevaplar sınıfta tartışılır (4.3) 

(BSB-28, 30; FTTÇ-4). 

↸ Herkesin D�A’sı Farklı 

Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Gruplardan 15 dakikalık süre içinde A, B, C, D harflerinden 

10’lu diziler oluşturmaları istenir. Süre bittiğinde gruplar oluşturdukları kombinasyonları tartışırlar. 

Olası bütün kombinasyonların oluşturulup oluşturulmadığı tartışılır. Elde edilen sonuçlardan DNA’yı 

oluşturan bazların farklı dizilimler oluşturabileceği ve DNA’nın içerebileceği bilgi miktarının çokluğu 

tartışılır (4.1-4.4) (BSB-8, 9). 

296 

�� 4.2 DNA’nın yapısı 

verilirken nükleotitlerin şeker, 

fosfat ve bazlardan oluştuğuna 

değinilir, bazların isimleri 

pürin, pirimidin ayrımına 

girilmeden verilir. 







4.5. Mutasyon ve modifikasyonu 

tanımlayarak aralarındaki farkı 

örneklerle açıklar (BSB-5). 

4.6. Genetik mühendisliğinin 

günümüzdeki uygulamaları ile 

ilgili bilgileri özetler ve tartışır 

(BSB-25, 27, 32; FTTÇ-16, 17, 

30, 31, 32). 

4.7. Genetik mühendisliğindeki 

gelişmelerin insanlık için 

doğurabileceği sonuçları tahmin 

eder (FTTÇ-5, 28, 29, 30, 31, 32, 

36). 

4.8. Genetik mühendisliğindeki 

gelişmelerin olumlu sonuçlarını 

takdir eder (TD-3). 

4.9. Biyoteknolojik çalışmaların 

hayatımızdaki önemi ile ilgili 

bilgi toplayarak çalışma 

alanlarına örnekler verir (FTTÇ- 

16,17). 

↸ Tartışma 

Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup, klonlama, gen tedavisi, türlerin ıslah edilmesi ve 

genetiği değiştirilmiş canlılar gibi konulardan birini seçer. Seçtikleri konu ile ilgili 

araştırma yaparak, sonuçlarını arkadaşlarıyla paylaşırlar (4.6), (BSB-25, 27, 32). 

↸ Münazara 

Sınıfta altışar kişilik iki grup oluşturulur. Birinci grup genetik mühendisliği ve 

biyoteknoloji uygulamalarının olumlu, ikinci grup ise olumsuz yönleri ile ilgili bilgi 

toplar. Bu iki grup, öğretmen rehberliğinde sınıfta tartışır. Sınıftaki diğer öğrenciler 

grupların ortaya koydukları görüşlerden yola çıkarak genetik mühendisliği ve 

biyoteknoloji uygulamalarına ilişkin görüşlerini yazarlar. Ayrıca bu öğrenciler grup 

değerlendirme formları kullanarak tartışan grupların performanslarını değerlendirirler 

(Bu formlar öğrencilerin ürün seçki dosyasında saklanabilir.) (4.7), (BSB-25, 27, 32). 

297 

�� 4.6 Genetik mühendisliğinin 

uygulamaları ile ilgili klonlama, gen 

tedavisi, türlerin ıslah edilmesi ve 

genetiği değiştirilmiş canlılar vb. 

verilir. 

�� 4.6 ve 4.9 kazanımları, Türkçe 

dersi “Okuma” temel dil becerisi ile 


�Kariyer Bilinci : Genetik 

mühendisliği örnek olarak 

verilebilir. 







5. Canlıların çevreye adaptasyonu 

ve evrim ile ilgili olarak öğrenciler; 

5.1. Canlıların yaşadıkları çevreye 

adaptasyonunu örneklerle açıklar. 

5.2. Aynı yaşam ortamında bulunan 

farklı organizmaların, neden 

benzer adaptasyonlar 

geliştirdiğini belirtir. 

5.3. Canlıların çevresel değişimlere 

adaptasyonlarının biyolojik 

çeşitliliğe ve evrime katkıda 

bulunabileceğine örnekler verir. 

5.4. Evrim ile ilgili farklı görüşlere 

örnekler verir. 

↸ Yemek Yemezse �e Olur? 

Öğrenciler kaşık, kürdan, mandal gibi nesneler kullanarak kuş gagası modelleri yaparlar. 

Sınıfta öğrencilerin evden getirdikleri yoğurt, patates cipsi, çubuk makarna gibi 

yiyeceklerle üç ayrı etkinlik ortamı hazırlanır. Öğrenciler oluşturdukları gaga modelleri 

ile bu yiyecekleri yemeye çalışır. Etkinlik sonunda öğrencilerle ortamda sadece bu 

yiyecekler olduğunda bunlardan yararlanamayan canlıların ne olacağı konusu tartışılır 

(5.2, 5.3), (BSB-28, 30, 31). 

↸ Haydi, Bul Bakalım 

Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup 50’si yeşil, 50’si beyaz aynı tipte 100 tane küçük 

düğme getirir. Her gruptan bir kişi getirdiği bu düğmeleri bahçedeki çimlerin üzerine 

saçar. Gruptan seçilen bir diğer kişi 1 dakikalık süre içinde bu düğmelerden 

toplayabildiği kadarını toplar. Sürenin sonunda bu öğrencinin topladığı yeşil ve beyaz 

düğmeler sayılır. Gruplar 1 dakikalık sürede hangi renk düğmeden daha fazla 

toplandığını belirler. Sonucun neden bu şekilde çıktığı sınıfta tartışılır ve öğrencilerden 

bu olayla doğal seçilim arasında bağlantı kurmaları istenir (Bu etkinlikte düğme yerine 

boncuk, renkli fasulye vb. kullanılabilir.) (5.2, 5.3), (BSB-1, 6, 31). 

298 

[!] 5.3 Canlıların çevresel 

değişimlere adaptasyonlarıyla ilgili 

örneklerde ayrıntıya girilmez. 

[!] 5.3 Doğal seçilim kavramı 

vurgulanmalıdır. 

[!] 5.4 Evrim ile ilgili farklı görüş 

örneklerinde ayrıntıya girilmez. 




F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri: 

Etkinlik �umarası : 1 

Etkinlik Adı : Kavram Haritası Oluşturma 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1, 1.2, 1.4, 3.1, 3.2, 3.3 

Canlılarda büyüme ve üreme, hücre bölünmesi ile meydana gelir. Bazı canlılar kendilerine benzer 

canlılar oluşturmayı eşeysiz üremeyle sağlar. Eşeyli üreme ise eşey hücrelerinin birleşmesi ile olur. Eşey 

hücreleri mayoz sonucunda oluşur. Mitoz sonucunda kromozom sayısı sabit kalırken mayoz sonucunda yarıya 

iner. 

a. Yukarıda verilen Hücre Bölünmesi ile ilgili paragrafı okuyarak kavramların altını çiziniz. Verilen 

kavram haritasında uygun yerlere bu kavramları yerleştiriniz. 

b. Hücre bölünmesi ile ilgili kendi ekleyeceğiniz kavramları da kullanarak yukarıdaki kavramlarla birlikte 

yeni bir kavram haritası oluşturunuz. 

299



Etkinlik Adı : Tanılayıcı Dallanmış Ağaç 


Aşağıda birbiri ile bağlantılı Doğru / Yanlış tipinde ifadeler içeren, tanılayıcı dallanmış ağaç tekniğinde bir soru 

verilmiştir. a ifadesinden başlayarak her Doğru ya da Yanlış cevabınıza göre çıkışlardan sadece birini işaretleyiniz. 

Örneğin; a. maddenin Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise b ifadesine, yanlış ise c ifadesine ulaşılır. b ifadesinin 

Doğru /Yanlış olduğu belirtilir. Doğru ise d ifadesine, yanlış ise e ifadesine ulaşılır. d ifadesine Doğru /Yanlış olduğu 

belirtilir. Doğru ise 1.çıkışa, yanlış ise 2. çıkışa ulaşılır. 

Öğrenci 1. çıkışa ulaştıysa; a ifadesine doğru diyerek doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır. b ifadesine yanlış 

diyerek doğru yanıt vermiş ve d ifadesine ulaşmıştır. d ifadesine doğru diyerek doğru yanıt vermiştir. Bu durumda 

öğrencinin 3 doğru yanıtı olduğu için 3 puan almıştır. 

Öğrenci 8. çıkışa ulaştıysa; a ifadesine yanlış diyerek yanlış yanıt vermiş ve c ifadesine ulaşmıştır. c ifadesine yanlış 

diyerek yanlış yanıt vermiş ve g ifadesine ulaşmıştır. g ifadesine yanlış diyerek yanlış yanıt vermiştir. Bu durumda 

öğrencinin hiç doğru yanıtı olmadığı için 0 puan almıştır. 

Öğrenci 4. çıkışa ulaştıysa; a ifadesine doğru diyerek doğru yanıt vermiş ve b ifadesine ulaşmıştır. b ifadesine doğru 

diyerek yanlış yanıt vermiş ve e ifadesine ulaşmıştır. e ifadesine doğru diyerek yanlış yanıt vermiştir. Bu durumda 

öğrencinin 1 doğru yanıtı olduğu için 1 puan almıştır. 

300



Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.3, 2.4, 2.5, 2.6 

Aşağıdaki tabloda anne ve babalara ait kan grupları ile ilgili genotipler verilmiştir. Çocuklarında görülme olasılığı 

olan kan grupları için tabloda ilgili bölümlere “X” işaretini koyunuz. 

Anne ve babanın 

kan grupları 

Anne AA 

Baba BB 

Anne OO 

Baba AB 

Anne A0 

Baba B0 

Anne AB 

Baba B0 

A kan 

grubu 

çocuk 

B kan 

grubu 

çocuk 


Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru 


301 

AB kan grubu 

çocuk 

0 kan grubu 

çocuk 

Kalıtsal bir hastalık geninin baskın olduğu bir ailede, anne hasta; baba normal görünümlüdür. Buna göre; 

a) Anne ve babanın genotipleri kaç türlü yazılabilir? 

b) Her bir durumda ocuklarda hastalığın görülme olasılığı nedir? 




Babanın kan grubu 0, büyük kızı Gülsu’nun kan grubu B, küçük kızı Dilsu’nun kan grubu A olduğuna göre 

aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 

a) Babanın kan grubunun genotipi nedir? 

b) Annenin kan grubunun genotipi nedir? 

c) Gülsu’nun kan grubunun genotipi nedir? 

ç) Dilsu’nun kan grubunun genotipi nedir?



Etkinlik Adı : Performans Değerlendirme 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.8 

Orak hücreli anemi çekinik olarak taşınan kalıtsal bir hastalıktır. Yukarıdaki şekilde verilen A ve B 

köylerinde sağlam, taşıyıcı ve orak hücreli anemili olan insanlar olduğu belirtilmiştir. Buna göre aşağıdaki 

soruları yanıtlayınız (Sağlıklı gen için “T”, hastalığa sebep olan gen için “t” kullanılmıştır). 

a) Sizce orak hücreli aneminin A köyünde daha sık rastlanmasının nedeni ne olabilir? 

b) A köyünde yaşayan bir birey kendi köyünden mi yoksa B köyünden biriyle mi evlenirse çocuklarının 

orak hücreli anemi olma olasılığı daha yüksektir? Neden? 

302


Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar 

2. Ünite : Kuvvet ve Hareket 



Öğrenciler 4 ve 5. sınıflarda kuvveti tanımlamış ve kuvvetin harekete etkilerini 

incelemiştir. 6. sınıfta ise kuvvetin ölçülmesi, dengelenmiş kuvvetler ve ağırlık kavramları 

hakkında gerekli bilgileri almış ve bunlar, 7. sınıfta ele alınan sarmal yayların özelliklerini, iş, 

enerji ve basit makineler konularını anlamalarına yardımcı olmuştur. Bu sınıfta ise 

öğrencilerin sıvıların ve gazların kaldırma kuvvetini keşfetmeleri; katı, sıvı ve gaz basınçlarını 

fark etmeleri beklenmektedir. 

Bu ünitede öğrenciler, sıvıların kaldırma kuvveti hakkında, bir sıvı içinde ölçülen ağırlığın 

havada ölçülenden farklı olduğunu belirleyip bunun, ancak bir kaldırma kuvveti sonucu 

olabileceği çıkarımını yapacaklardır. Ayrıca yüzen ve batan cisimlere, sıvıların uyguladığı 

kaldırma kuvveti ile cisimlerin ve sıvıların yoğunluğu arasında ilişki kurmaları 

beklenmektedir. Bu bağlamda Arşimet ilkesi anlam kazanacaktır. Sıvıların kaldırma 

kuvvetinden hareketle, gazların da cisimlere kaldırma kuvveti uyguladıklarını fark 

edeceklerdir. Ayrıca bu ünitede öğrenciler, sıvıların ve gazların basınç iletimlerinin 

teknolojideki önemini fark eder. 

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. 

Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak 

uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ünitedeki, “Kumdaki Đzler” etkinliği ile öğrenciler, 

katıların temas ettikleri yüzeylere uyguladıkları basıncın nelere bağlı olduğunu sorgular. 

“Sıvılar Basıncı Her Yönde Đletir” etkinliği ise basıncın teknolojideki değerini vurgular. Bu 

ünitedeki etkinlikleri uygulanırken öğrencilerin, ölçme, deney önerme ve deney yapmaları 

teşvik edilerek alt sınıflarda edindikleri bilimsel süreç becerilerini geliştirmeleri 

hedeflenmektedir. 


Bu ünitede öğrencilerin sıvıların ve gazların kaldırma kuvvetlerini keşfetmeleri ve 

cisimlerin sıvı içinde yüzme-batma durumlarını açıklamaları, basıncı ve basıncın 

teknolojideki önemini anlamaları amaçlanmaktadır. 


Ünitenin odağı, kuvvet kavramı etrafında sıvıların kaldırma kuvvetini gözlemlemeleri, 

basınç ve basınç-kuvvet ilişkisi hakkında deney önermeleri, deney yapmaları ve basıncın 

günlük hayattaki önemini araştırmalarıdır. 

Ç. Ünitede Önerilen Konu Başlıkları 

• Sıvılar Cisimlere Kaldırma Kuvveti Uygular 

• Bazı Cisimler Neden Yüzer veya Batar? 

• Gazlar da Cisimlere Kaldırma Kuvveti Uygular mı? 

• Basınca Kuvvet Neden Olur. 

303


D. Ünitenin Kavram Haritası 

*BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME�Đ BĐLGĐLE�DĐRMEK ĐÇĐ� VERĐLMĐŞTĐR 

304


E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler 

ÖĞRE�ME ALA�I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 2. Ü�ĐTE: KUVVET VE HAREKET 


KUVVET VE HAREKET 

1. Sıvıların ve gazların kaldırma kuvveti ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

1.1. Bir cismin havadaki ve sıvı içindeki ağırlığını dinamometre 

ile ölçer ve ölçümlerini kaydeder (BSB-22,23,24, 26,27). 

1.2. Cismin havadaki ve sıvı içindeki ağırlıklarını karşılaştırır 

(BSB-6). 

1.3. Cismin sıvı içindeki ağırlığının daha az göründüğü sonucunu 

çıkarır (BSB-30). 

1.4. Sıvı içindeki cisme, sıvı tarafından yukarı yönde bir kuvvet 

uygulandığını fark eder ve bu kuvveti kaldırma kuvveti olarak 

tanımlar (BSB-31,21). 

1.5. Kaldırma kuvvetinin, cisme aşağı yönde etki eden kuvvetin 

etkisini azalttığı sonucuna varır (BSB-30,31). 

1.6. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin büyüklüğünün, 

cismin batan kısmının hacmi ile ilişkisini araştırır. 

1.7. Cisimlerin kütlesini ve hacmini ölçerek yoğunluklarını 

hesaplar. 

1.8. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin büyüklüğünün, 

cismin daldırıldığı sıvının yoğunluğu ile ilişkisini araştırır. 

1.9. Farklı yoğunluğa sahip sıvıların cisimlere uyguladığı kaldırma 

kuvvetini karşılaştırır ve sonuçları yorumlar (BSB-20). 

↸ Sıvı Đçinde Bir Cismin Ağırlığı 

Bir taş, dinamometreye (yaylı terazi) bağlanarak havadaki ağırlığı 

ölçülür ve ölçüm sonucu kaydedilir. Daha sonra öğrencilere su içinde 

aynı ölçüm yapıldığında ölçüm sonucunda ne bekledikleri sorulur ve 

öğrencilerin görüşleri tahtaya kaydedilir. Tahminler bir hipotez 

şeklinde ifade edilir. Ölçüm, su içinde, taşın altı kaba değmeden 

tekrarlanır ve ölçüm sonucu kaydedilir. Öğrencilere bu gözlemin nasıl 

açıklanabileceği sorulur. Eğer hacim-ölçekli bir kap içinde yapılırsa, 

suyun seviyesindeki ölçülebilen değişimin nereden kaynaklandığı 

sorularak taştaki hafifleme miktarı ile su seviyesindeki artış 

karşılaştırılır. Daha sonra taş, su içine yavaş yavaş daldırılarak, her 

seferinde taşın batan kısmının hacmi ile suyun kaldırma kuvveti 

arasındaki ilişki incelenir. Son olarak taş, farklı yoğunluklara sahip 

sıvıların içine bir defada daldırılarak sıvı yoğunluğu ile kaldırma 

kuvveti arasındaki ilişki araştırılır (1.1;1.2;1.3;1.4;1.5;1.6;1.8;1.9). 

305 

�� 1.1Kaldırma 

kuvvetinin cisimlerin 

ağırlıklarına etkisi 

incelenirken sıvı içinde 

batabilen ve sıvı içinde kütlesi 

değişmeyen cisimler 

kullanılmalıdır. 

??? Bazı öğrenciler yer 

çekimi kuvvetinin, sıvı 

içindeki cisimlere etki 

etmediği yanılgısına sahip 

olabilir. 

[!] 1.2. Sıvı içindeki cismin 

ağırlığı azalmaz, sadece yukarı 

yönde etki eden kaldırma 

kuvveti cismin ağırlığının 

azalmış gibi görünmesine 

neden olur. 

��1.7. 4.sınıf “Maddeyi 

Tanıyalım” ve 5. sınıf 

“Maddenin Değişimi ve 

Tanınması” üniteleri ile 


�� 1.7. Yoğunluk birimi 

olarak kg/m 3 ve g/cm 3 

kullanılmalıdır. 

�� 1.7. Katıların ve sıvıların 

yoğunlukları ile ilgili 

hesaplamalar yapılmalıdır. 

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç 

içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)





1.10.Bir cismin yoğunluğu ile daldırıldığı sıvının yoğunluğunu 

karşılaştırarak yüzme ve batma olayları için bir genelleme yapar. 

1.11. Denge durumunda, yüzen bir cisme etki eden kaldırma 

kuvvetinin cismin ağırlığına eşit olduğunu fark eder (BSB-16). 

1.12. Batan bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin, cismin 

ağırlığından daha küçük olduğunu fark eder (BSB-1). 

1.13. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin, cismin yer 

değiştirdiği sıvının ağırlığına eşit büyüklükte ve yukarı yönde 

olduğunu keşfeder (BSB-1,16,22,23,24,32).. 

1.14.Gazların da cisimlere bir kaldırma kuvveti uyguladığını 

keşfeder. 

1.15 Sıvıların ve gazların kaldırma kuvvetinin teknolojideki 

kullanımına örnekler verir ve bunların günlük hayattaki 

önemini belirtir (FTTÇ-5,6,7,9,10,17,28,29,30,31,33,34,36; 

TD-3). 

↸ Bazı Cisimler �eden Yüzer? 

Öğrenciler çeşitli cisimleri (ağaç dalı, mantar tıpa, taş, anahtar, plastik 

şişe vb.) su içine daldırarak bu cisimlerin su içinde yüzen ve batanları 

tespit eder. Cisimlerden bazılarının neden yüzdüğünü, bazılarının ise 

neden battığını tartışırlar. Sonra, öğrenciler bir taş ile düzgün geometrik 

şekle sahip olan bir tahta bloğun su içinde yüzüp-yüzmediğini gözlemler. 

Tahta bloğun ve taş parçasının yoğunluğunu hesaplayarak suyun 

yoğunluğu ile karşılaştırırlar. Yoğunluk ile yüzme ve batma arasında 

ilişki kurarak bunlar hakkında genellemeler yaparlar. Daha sonra farklı 

yoğunluklara sahip sıvıları kullanarak aynı işlemi tekrar ederler. Sıvıların 

yoğunluğu ile kaldırma kuvveti arasında ilişki kurarlar ve sonuçları 

tartışırlar (1.10). 

↸ Yüzen Cisimlerin Ağırlığı, Kaldırma Kuvvetine Eşittir 

Öğrenciler, su içinde yüzen bir cismi dinamometrenin ucuna asarak 

dinamometrenin elle tutulan diğer ucunu düşey bir tutturucuyla 

hareketsiz kalacak şekilde sabitler. Öğrenciler dinamometrenin gösterdiği 

değeri okur ve kaydeder. Sonra öğrenciler içi su dolu bir kabı, cisim su 

içine daldırılana kadar, düşey olarak yukarı kaldırırılar. Cismin su içinde 

yüzerken, dinamometrenin gösterdiği değer okunur. Dinamometrenin 

neden sıfır değerini gösterdiğini, cisme etki eden kuvvetleri çizimlerle 

göstererek tartışırlar. Bu durumu, batan cisimlere etki eden kuvvetlerin 

büyüklüğü ile ilişkilendirirler (1.11;1.12). 

306 

[!] 1.11.Denge durumu, bir 

cismin sıvı içinde askıda 

kalması veya cismin bir 

kısmının sıvı içinde bir 

kısmınınsa dışarıda 

kalmasıdır. 

??? Öğrenciler, yüzen 

cisimlere etki eden kaldırma 

kuvvetinin, cisimlerin 

ağırlıklarından fazla olduğu 

yanılgısına düşebilir. 

�� 1.13. Arşimet ilkesi ile 

ilgili matematiksel bağıntılar 

verilmemelidir. 

�� Kaldırma Kuvvetini 

Ölçebilir miyiz? 







2. Basınç ile ilgili olarak öğrenciler; 

2.1.Birim yüzeye etki eden dik kuvveti, basınç olarak 

ifade eder. 

2.2.Basınç, kuvvet ve yüzey alanı arasındaki ilişkiyi 

örneklerle açıklar. 

2.3.Sıvıların ve gazların basıncının bağlı olduğu 

faktörleri ifade eder. 

2.4.Basınca sebep olan kuvvetin çeşitli etkenlerden 

kaynaklanabileceğini fark eder. 

2.5.Sıvıların ve gazların, basıncı, her yönde aynı 

büyüklükte ilettiğini keşfeder (BSB-1,16,22,23,24). 

2.6.Sıvıların ve gazların, basıncı iletme özelliklerinin 

teknolojideki kullanım alanlarını araştırır. 

2.7.Basıncın, günlük hayattaki önemini açıklar ve 

teknolojideki uygulamalarına örnekler verir (BSB- 

32; TD-3). 

↸ Çivilerin, Toplu Đğnelerin Uçları �eden Sivridir? 

Öğrenciler, bir karton levhayı çeşitli cisimlerle (bir demir parçası, bakır tel, kurşun 

kalem, raptiye, çivi, toplu iğne vb.) delmeyi dener. Hangi cisimlerle bu işi daha 

kolay ve daha zor yaptıklarını belirterek nedenleri hakkında tartışırlar. Uygulanan 

kuvvet ile kuvvetin uygulandığı yüzey alanı arasında ilişki kurarak genellemelerde 

bulunurlar. Günlük hayattaki benzer durumlara ait örnekleri (kar ayakkabıları, 

kayaklar, kayaları ve duvarları delmede kullanılan iş makineleri vb.) tartışarak 

açıklarlar (2.1;2.2). 

↸ Maddeler Basınç Uygular 

Öğrenciler, kumlu bir zemin üzerine, farklı ağırlık ve yüzey alanlarına sahip 

cisimleri koyarak bu cisimlerin zemin üzerinde iz bırakmalarının ve izlerin 

derinliğindeki farklılıkların nedenlerini tartışır. Daha sonra öğretmen içi boş bir 

yağ tenekesinin havasını boşaltarak (bir parça pamuğu ispirto ile ıslatıp teneke 

içine atar, sonra bu pamuğu yakarak) teneke kutunun ağzını sıkıca kapatır. Bu 

işlemlerden sonra öğrenciler, teneke kutuda meydana gelen değişiklikleri 

gözlemler ve sonuçları tartışırlar. Daha sonra öğrenciler, bir ucuna huni geçirilmiş 

30-40cm uzunluğundaki hortumun içine birkaç damla su damlatır. Sonra huninin 

geniş ağzına bir lastik balonu gererek bağlar. Huniyi içi su dolu bir kaba 

daldırarak hortum içindeki su damlalarının hareketini gözlemler. Huninin kap 

içindeki derinliğini artırarak sonuçları tartışırlar (2.5). 

↸ Sıvılar Basıncı Her Yönde Đletir 

Öğrenciler, enjektörü çıkış ucunu elleri ile kapatarak, enjektörün içindeki havayı 

sıkıştırmayı dener. Sonra aynı işlemi, enjektör içinde su varken tekrar ederler. 

Hangi durumda enjektörün sıkıştığını belirtirler. Daha sonra öğrenciler, bir balonu 

su ile doldurarak toplu iğne ile balon üzerinde delikler açar. Öğrenciler, balona 

elleriyle bastırarak deliklerden suyun akışını gözlemler. Sonra balona farklı 

yerlerden kuvvet uygulayarak suyun akışında farklılık olup olmadığını gözlemler. 

Gözlem sonuçlarını tartışarak sıvıların basıncı her yönde ve eşit değerde ilettikleri 

sonucuna ulaşırlar. Sıvıların dış basınç altındaki kullanımlarını araştırarak sunarlar 

(2.5;2.6). 

307 

[!] 2.1. Öğrenciler, basınç ile 

kuvvetin birbirine 

karıştırılmaması konusunda 

uyarılmalıdır. 

�� 2.2 Basınçla ilgili 

matematiksel bağıntılar 

verilmemelidir. 

�� 2.3 Gazların basıncında 

sıcaklık ve hacim değişimine 

girilmeyecek,basınç sabit 

sıcaklık ve hacim alınarak 

açıklanacaktır.. 

�� 2.4 Sıvılarda basıncın 

ağırlıktan,kapalı kaplardaki 

gazlarda ise ağırlıktan ziyade 

molekül hareketinden 

kaynaklandığı vurgulanır. 

��:2.6.kazanımı, Türkçe dersi 

“Okuma” öğrenme alanı amaç 

6 ile ilişkilendirilir. 

[!] Ağırlıkla ilgili olarak 

“G=mg” matematiksel 

bağıntısı verilmemelidir. 

Öğrenciler bir cismin 

ağırlığını gerekiyorsa, Newton 

olarak ölçeklendirilmiş bir 

dinamometre ile ölçerek 

bulmalıdır. 

�� Kumdaki Đzler 

�� Sıvıların Basıncı Đletme 

Özelliğini Kullanalım 




F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri 


Etkinlik Adı : Kaldırma Kuvvetini Ölçebilir miyiz? 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5 


Etkinlik Adı : Sıvıların Kaldırma Kuvveti 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.7;110;1.11;1.12;1.13 

Bir cismin ağırlığını havada ve suda ölçerek not ediniz. Ölçüm 

sonuçlarını kullanarak cisme etki eden kaldırma kuvvetini 

bulabilir miyiz? Nasıl bulacağınızı tartışınız. Bulduğunuz değeri 

not ediniz. 

Daha sonra, geniş tabanlı bir kap içine yerleştireceğiniz daha 

dar tabanlı bir kabı ağzına kadar su ile doldurunuz. Daha önce 

ağırlığını ölçtüğünüz cismi ağzına kadar su ile dolu kaba 

yavaşça bırakınız. Ne gözlemlediniz? Diğer kap içine taşan suyu 

daha önceden ağırlığı ölçülmüş küçük bir behere tamamen 

aktararak bu suyun ağırlığını dinamometre yardımıyla ölçünüz. 

Taşan suyun ağırlığını daha önceden bulduğunuz kaldırma 

kuvvetinin değeri ile karşılaştırarak sonuçları tartışınız. 

Bir cisim yandaki şekildeki gibi sıvı içine bırakılıyor. Bu 

cisme etki eden ağırlık ve kaldırma kuvvetlerini göstererek hangi durumlarda 

cismin sıvı içinde yüzebileceğini tartışınız. 

308



Etkinlik Adı : Kumdaki Đzler 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 3.3 

Kumlu bir zemin üzerine A, B ve C olarak nitelendirilen küp şeklinde üç tane cisim 

konularak bir deney yapılıyor. Aşağıda ifade edilen bilgileri kullanarak bu deneyle ilgili 

oluşturulan tabloyu doldurunuz. Cisimlerin uyguladığı basınçları büyüklüklerine göre 

karşılaştırınız. 

• B’nin kum üzerinde bıraktığı izin derinliği C’ninkine eşittir. 

• A’nın yüzey alanı 10 cm 2’ dir. 

• C’ kum üzerinde 4 cm derinliğinde bir iz bırakmıştır. 

• A cisminin ağırlığı, C cisminin ağırlığının iki katına eşittir. 

• C ile A’nın yüzey alanları birbine eşittir. 

• A’nın, kum üzerinde bıraktığı izin derinliği, B’ninkinin iki katına eşittir. 

• B cisminin ağırlığı, A cisminin ağırlığına eşittir. 

• B’nin yüzey alanı, A’nın ve B’nin yüzey alanlarının toplamına eşittir. 


Etkinlik Adı : Sıvıların Basıncı Đletme Özelliğini Kullanalım 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.4; 2.5 

�icelikler A cismi B cismi C cismi 

Uyguladığı kuvvet 

(�) 

Sahip olduğu yüzey alanı 

(cm 2 ) 

Bıraktığı iz derinliği 

(cm) 

Basınçların 

büyüklüklerine göre 

sıralanması 

Öğrenciler kendilerine verilen iki adet kullanılmamış farklı büyüklükte plastik enjektör, 

lastik hortum, kütle takımı, su, bir tahta blok, iki adet üçayak, iki adet destek çubuğu, iki adet 

bağlama parçası ve iki adet bünzen kıskacından oluşan araç-gereçleri kullanarak hidrolik bir 

sistem tasarlar ve kurar. Ağır cisimleri daha küçük kuvvetlerle yukarı nasıl 

kaldırabileceklerini, kurdukları sistem üzerinde açıklar. 

309


Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim 

3. Ünite : Maddenin Yapısı ve Özellikleri 



Öğrenciler, 6 ve 7. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde atom, molekül, iyon, element, bileşik 

kavramlarını öğrenmiş, elementlerin sembollerle, bileşiklerin formüllerle gösterilebileceğini 

fark etmiş, kimyasal bağlar konusunda bilgi edinmiş durumdadır. Bu ünitede öğrenciler, 

elementleri sınıflandırarak periyodik tabloyu inceleyecek, metal, ametal ve yarı metallerin 

özelliklerini keşfederek uygulama alanlarına örnekler verecek, anyon ve katyonun oluşum 

süreci hakkındaki bilgisini geliştirecek, bir maddedeki bağları irdeleyecek, kimyasal tepkime 

ile kimyasal bağları ilişkilendirerek tepkimeleri denklemlerle gösterecektir. Ayrıca ünitede 

öğrenciler, asit ve baz kavramlarını tanımlayarak nötralleşme tepkimelerini açıklayacak, 

kimyanın günlük hayattaki uygulamalarına örnekler verecektir. Böylece öğrenciler, kimya 

alanındaki meslekleri tanımak için alt yapı oluşturacaktır. 



uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. 


Bu ünitenin amacı, öğrencilerin elementleri metal, ametal ve yarı metal olarak 

sınıflandırmasını, bunları periyodik cetvelde göstermesini, kimyasal bağlar ile kimyasal 

tepkime arasında ilişki kurmasını, basit kimyasal tepkimeleri denklemlerle yazıp 

denkleştirmesini, asit-baz kavramlarını tanıyarak nötralleşme tepkimesini açıklamasını, 

günlük hayattaki uygulamalarına örnekler vererek kimyanın önemini kavramasını 

sağlamaktır. 


Bu ünite, kimyasal tepkime kavramı etrafında öğrencilerin, gözlem yapma, karşılaştırmasınıflandırma, 

çıkarımda bulunma, tahmin etme, deney tasarlama, veri toplama, veri kaydetme 

ve sunma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye, onları asit yağmuru, kimyasal 

silahlar, su sertliği gibi çevre ve toplum sorunları hakkında bilgilendirmeye odaklanmıştır. 

310


Ç. Önerilen Başlıklar 

• Periyodik Sistem 

• Kimyasal Bağlar 

• Kimyasal Tepkimeler 

• Asitler-Bazlar 

• Su Arıtımı 

311



*BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME�Đ BĐLGĐLE�DĐRMEK ĐÇĐ� VERĐLMĐŞTĐR. 

312



ÖĞRE�ME ALA�I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 3. Ü�ĐTE: MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ 


1. Periyodik sistem ile ilgili olarak � Periyodik Tablo Yapalım 

[!] Bu ünite boyunca, atom yapısı ile bağlar ve element 

öğrenciler; 

Öğrenciler, 7. sınıfta öğrendikleri ilk 20 elementin özelliklerini özellikleri arasında ilişki kurulurken, gerçek elementlerin 

(sembolü, yaygın iyon yükü, elektron dizilimi, atom numarası, gerçek sembolleri esas alınacak, X, Y, Z, Q gibi gerçek 

1.1. Elementleri benzer özelliklerine göre metal veya ametal olması) araştırır ve küçük kartlara yazarlar. olmayan semboller kullanılmayacaktır. 

sınıflandırmanın önemini kavrar. Benzer özelliğe sahip elementleri sınıflandırarak her sınıftaki [!] 1.1-1.4 Öğrenciler, kendi periyodik tablolarını 

1.2. Periyodik sistemde grupları ve elementlerin atom numaraları arasındaki farkları bulup listelerler. hazırlarken sadece ilk 20 elementi kullanır; periyodik 

periyotları gösterir; aynı gruplardaki Listelenen grupları, atom numarası küçük olan elementten sistemde genel eğilimleri incelerken ise tablonun tamamı 

elementlerin özelliklerini başlayarak alt alta, her grubun en üstteki elementinin atom esas alınır. 

karşılaştırır. 

numarasına göre, soldan sağa sıralayıp tahtaya yapıştırırlar. Yatay [!] 1.1-1.3 Benzer özellikler aranırken, fiziksel hâl, sertlik, 

ve dikey doğrultuda kartları hizalarlar. Oluşan tabloda, her grubun yumuşaklık, iletkenlik, kararlılık, ışık geçirgenliği, 

özelliklerini sözlü olarak ifade ederler. Hazırladıkları tablo ile tel/levha hâline gelebilme ve iyon yükü özellikleri 

hazır periyodik tabloları karşılaştırarak elementleri sınıflandırmada kullanılır. 

periyodik tablonun önemini irdelerler. Öğretmen, Mendeleev’in ilk [!] 1.1-1.4 Elementlerin toplam sayısı ve doğal elementlerin 

periyodik tabloyu nasıl oluşturduğunu anlatarak grup ve periyot sayısı verilirken kesin rakamlar kullanmaktan 

tanımını yapar. Öğretmen, doğada 80’i aşkın element kaçınılmalıdır. Çünkü yeni elementler bulunabileceği gibi, 

bulunduğunu, insanlar tarafından elde edilmiş yapay elementlerle bazı elementlerin (meselâ 112 atom numaralı elementin) 

birlikte bu sayının 110’u aştığını belirttikten sonra, öğrenciler bulunup bulunmadığı da tartışmalı bir konudur. Ayrıca 

1.3. Metal, ametal ve yarı metal kitaptaki periyodik tabloyu inceleyerek yaygın elementlerin radon gibi bazı radyoaktif elementler, kimilerine göre 

özelliklerini karşılaştırır (BSB-5, 6, isimlerini ve sembollerini öğrenir (1.1; 1.2). 

doğada vardır; kimilerine göre yoktur. 

7). 

� Metaller ve Ametaller 

[!] 1.3 Metal, ametal ve yarı metal sınıfı elementler, görünüm, 

Öğrenciler, periyodik tablodaki elementlerin, bir önceki etkinlikte elektriksel iletkenlik ve iletkenliğin sıcaklık ile değişimi, 

1.4. Periyodik tablonun sol tarafında öğrendikleri özelliklerini, her elementin grup ve periyodu ile fiziksel hâl ve haddelenme özelliği temelinde 

daha çok metallerin, sağ tarafında ise ilişkilendirme çalışması yapar. Ayrıca metal ve ametal özelliklerini açıklanacaktır. Metalik ve ametalik özelliklerin 

daha çok ametallerin bulunduğunu araştırarak sınıfta sunar. Periyodik tabloda metallerin, ametallerin ve karşılaştırılmasında iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi 

fark eder. 

yarı metallerin yer aldığı bölgeler incelenip her grubun yerleşimi, kavramları kullanılmayacaktır. 

“sağ üstte”, “solda” ve “ortada” vb. biçimde ifade edilir (1.1; 1.3; �� 1. 4 Periyodik sistemde, sadece 1. grubun alkali 

1.4). 

metaller, 2. grubun alkali toprak metalleri, 7. grubun 

halojenler ve 8. grubun asal gaz veya soygaz olarak 

� Günlük Hayatta Elementler 

adlandırıldığı belirtilecektir. 

1.5. Metallerin, ametallerin ve yarı Öğrenciler, demir, alüminyum, oksijen, silisyum, bakır, altın, [!] 1.5 Farklı elementlerin kullanım alanlarına ilişkin bilgiler, 

metallerin günlük yaşamdaki gümüş, kükürt, neon vb. elementlerin günlük hayatta değişik yörelere uyacak şekilde zengin olmalıdır. 

kullanım alanlarına örnekler verir kullanımlarına ilişkin araştırma yapıp sonuçlarını rapor hâlinde [!] 1.5 “Elementler ve onların bileşikleri çok farklı özellikler 

(FTTÇ-29, 32). 

sunar. Değişik elementlerin kullanım alanları ile ilgili kitapta taşır ve kullanım alanları da buna göre farklıdır.” fikri 

verilmiş bilgiler incelenir. Bu kullanım alanlarının sadece verilmelidir. 

elementlerin kendilerine ilişkin olduğu, bunların bileşiklerinin pek �� Terimleri Eşleştirelim 

çok işe yaradığı belirtilir (1.5). 

MADDE�Đ� YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ 

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme 

(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 

313




2. Kimyasal bağlarla ilgili olarak � Atom Modelinden Özelliklere 

��2.1-2.5 6. sınıf “ Maddenin Tanecikli 

öğrenciler; 

Öğrenciler metal, ametal ve yarı metal türünden elementlerin atomlarında Yapısı” ünitesi ile ilişkilendirilir. 

2.1. Metallerin elektron vermeye, ametallerin elektron dizilim düzenini şekille gösterme alıştırması yaparlar. Hazır modelleri [!] 2.1 Elektron dizilimleri sadece her 

elektron almaya yatkın olduğunu fark de kullanarak metal, ametal ve yarı metal türlerinin atomlarında en dış katman katmandaki toplam elektron sayıları 

eder. 

benzerliğini öğretmen öncülüğünde keşfederler. Asal gazların neden bağ verilerek yazılacak, s, p, d, f alt katmanları 

2.2. Anyonların ve katyonların periyodik yapmaya yatkın olmadıklarını açıklar, ulaştıkları sonuçları yazılı ve sözlü ifade hesaba katılmayacaktır. 

sistemdeki grup numaraları ile yükleri ederler (2.1). 

[!] 2.2 Sadece 1A, 2A, 7A ve 8A (1, 2, 17 

arasında ilişki kurar. 

� Elektron Alanlar, Elektron Verenler 

ve 18.) grubu elementleri, bu kazanım 

2.3. Metal atomları ile ametal atomları Öğrenciler, lityum, sodyum, potasyum gibi metallerin ve klor, flor, oksijen gibi için yeterlidir. 

arasında iyonik bağ oluşacağını tahmin ametallerin katman-elektron dizilimini yazarlar. Oktet kuralını kullanarak bu [!] 2.3-2.4 Đki atomun yakın (kısmen iç içe 

eder. 

atomların elektron almak veya vermek istediklerine karar verirler. Öğrenciler, 

girmiş veya dokunur durumda) 

atomlar, elektron alıp verdiğinde oluşan iyonun yükünü irdelerler. Đyon yükü 

durmasının bir bağlanma sonucu olduğu 

ile grup numarası arasındaki ilişkiyi araştırırlar. Oluşan iyonlar arasındaki 

fikri, 6. sınıftan itibaren öğrencinin 

çekimi tartışarak metaller ile ametaller arasında iyonik bağ oluştuğu çıkarımını 

karşılaştığı bir olgudur. Burada, 7. 

2.4. Ametal atomları arasında kovalent bağ yaparlar (2.1; 2.2; 2.3). 

sınıftaki atom modelleri de kullanılarak 

oluştuğunu belirtir. 

� Elektron Verecek Atom Yoksa? 

bağın oluş sebebine ağırlık verilir. 

Flor, klor, oksijen gibi en dış katmanında çok elektron bulunan element 

atomlarının, birbirleri ile bağ etkileşimlerinin nasıl olacağı, elektron 

�� 2.3-2.4 Metalik bağlar ve moleküller 

almaya/vermeye yatkınlık temelinde irdelenir. Elektron verecek atomların 

arası bağlar, bu düzey için erken olacağı 

bulunmaması hâlinde, elektron ortaklaşma yoluyla oktet (veya dublet) 

düşüncesi ile kapsam dışında 

tamamlanabileceği gösterilir. Böyle oluşmuş H2, F2, O2, N2 gibi eş atomlu; 

bırakılmıştır. 

H2O, NH3, CH4 gibi iki tür atomlu moleküllerin elektronik modellerine 

girilmeden bu moleküllerdeki atomların ametal olduğu ve ametal atomları 

arasındaki bağların kovalent bağ olduğu sezdirilecek şekilde tartışma yapılır. [!] 2.4 Bu düzeyde, iki atomun elektron 

(2.4). 

ortaklaşarak oktet tamamlayabileceğini 

2.5. Verilen basit yapılarda hangi tür bağların � Farklı Bileşiklerde Bağ Türü 

ve bunun bağlanmaya yol açtığını 

(iyonik bağ veya kovalent bağ) Öğrenciler, periyodik tabloyu kullanarak KF, NaCl, CaO, H2, O2, CO, CH4, 

belirtmek yeterlidir. 

bulunduğunu tahmin eder (BSB-8, 9). H2O, H2S, PH3, … gibi yapılarda atomlar arası bağın türünü tahmin ederler. 

(2.5). 

�� 2.4 Bu düzeyde çoklu bağlara 

girilmeyecektir. 

MADDE�Đ� YAPISI VE ÖZELĐKLERĐ 



314




3. Kimyasal tepkimelerle ilgili olarak � Formül Yazalım, Adlandıralım 

öğrenciler; 

Öğrenciler, 1+, 2+, 3+, 4+ yüklü katyonlar ve 1-, 2-, 3- yüklü anyonlar (çok �� Bu bölüm işlenirken fiziksel değişim 

atomlu iyonlar da dâhil) arasında oluşacak bileşiklerin formüllerinin nasıl ve kimyasal değişim kavramları ile ilgili 

3.1. Yükü bilinen iyonların oluşturduğu yazılması gerektiği konusunu irdelerler. Đrdelemelerde toplu formülün nötral 6. sınıfta “Maddenin Tanecikli Yapısı” 

bileşiklerin formüllerini yazar. olması gerektiği ve nötralliği sağlayan en küçük sayıları kullanma geleneği ünitesinde öğrenilenler hatırlatılmalıdır. 

3.2. Çok atomlu yaygın iyonların öğretmen tarafından hatırlatılır. Formülü yazılan maddeler adlandırılır. 

oluşturduğu bileşiklerin (Mg(NO3)2, Sistematik adı verilen tuz tipi bileşiklerin formülleri yazılır. Latince sayı adları [!] 3.1-3.2 Đyonik bileşiklerin formülleri 

Na3PO4 gibi) formüllerinde element ile adlandırılan bileşiklere örnekler verilerek formülden isme ve isimden formüle yükler kullanılarak mantıki bir temele 

atomlarının sayısını hesaplar. geçiş alıştırmaları yapılır. Ayrıca yazılan formüllerde her elementin atomları dayandırılacak; bu bileşiklerin örgü 

sayılır (3.1; 3.2). 

yapılı olmaları nedeniyle formüllerinin 

3.3. Kimyasal bir tepkimenin � Maddeler �eden Değişti? 

(“en basit formül”) sadece bir oran 

gerçekleştiğini deneyle gösterir Öğrenciler, yemek sodası (kabartma tozu), çay, limon, kibrit, bakır sülfat belirttiği vurgulanacak; kovalent 

(BSB-15, 16, 17, 18; TD-2, 4). çözeltisi ve sodyum hidroksit çözeltisini istediği şekilde karıştırarak bileşiklerin formüllerinin gerçek bir 

gözlemlerini kaydeder. Karıştırmalarda renk değişimi, gaz çıkışı, ısı çıkışı ve molekülü temsil ettiği (“molekül formülü 

3.4. Kimyasal değişimi atomlar arası çökme olan gözlemleri işaretler. Öğrenciler, bu değişimlerde maddenin kimlik olduğu”) belirtilecek, ancak kovalent 

bağların kopması ve yeni bağların değiştirip değiştirmediğini tartışarak kimyasal değişimleri irdeler. Öğretmen, molekül formüllerinin dayandığı mantığa 

oluşması temelinde açıklar. 

kimyasal değişimleri kimyasal tepkime olarak adlandırır (3.3). 



3.5. Kimyasal değişimlerde atomların 

yok olmadığını ve yeni atomların 

oluşmadığını, kütlenin korunduğunu 

belirtir. 

3.6. Basit kimyasal tepkime 

denklemlerini sayma yöntemi ile 

denkleştirir (BSB-10). 

3.7. Yanma tepkimelerini tanımlayarak 

basit yanma tepkimelerinin 

denklemlerini yazar (BSB-30, 31). 

� Kimyasal Tepkimede Değişen �edir? 

Öğrenciler, iki H2 ve bir O2 molekül modeli ile başlayarak iki molekül H2O 

oluşturur. Öğretmen, bu değişimin bir tepkime olduğunu vurgular. Tepkimeye 

giren maddelerde ve ürünlerde her iki elementin atomları sayılır. Tepkime 

sırasında atomların kaybolmadığı veya yeniden oluşmadığı çıkarımı yapılır. 

Tepkimenin temelde, bazı bağların kopması ve bazı yeni bağların oluşması 

sonucu olduğu belirtilir (3.3; 3.4; 3.5). 

� Sayalım, Denkleştirelim 

Öğrenciler, 2HCl, 3H2SO4, 2Fe3(PO4)2 gibi gösterimlerde her element 

atomundan kaç tane bulunduğunu belirlemeye çalışırlar. Basit tepkimelerin 

nasıl denkleştirileceği, öğretmen tarafından örneklerle açıklanır. Öğrenciler, 

benzer örnekler üzerinde öğrendiklerini uygularlar (3.2; 3.6). 

� Yanma Tepkimeleri 

Öğrenciler, karbon, hidrojen, metan, propan (C3H8) gibi yakıtların açık 

havadaki oksijen ile verdiği tepkimelerin denklemlerini inceler. Denklemlerde 

ısı çıkışı özellikle gösterilir. Öğretmen, bu maddelerin öğrencinin günlük 

hayatında karşılaştığı yakıtların içeriğinde bulunduğunu hatırlatır. Bunların 

yanması sırasında ne elde edildiği sorulur. Bu maddelerin ısı vermesinin, 

yandıklarını gösteren bir belirti olabileceği vurgulanır. Tepkimelerin ısı 

çıkışından başka belirtiler de verebileceği hatırlatılarak bir önceki etkinlikle 

ilgili sorular tartışılır (3.7). 

315 

[!] 3.3 Kimyasal bir tepkime olduğunu 

gösteren belirtilerden ısı çıkışı, gaz 

çıkışı, renk değişimi ve çökelek oluşumu 

için örnek tepkimeler verilecektir. 

??? 3. 7 Öğrenciler, yanma ile alevi 

birlikte düşünme eğilimindedir. Alevsiz 

veya çok hafif bir alevle yanan 

maddelerin de olabileceği fikri burada 

işlenir. 

�� Kimyasal Değişim 

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme 

(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)




4. Asit-baz tepkimeleri ile ilgili olarak 


öğrenciler; 

4.1. Asitleri ve bazları; dokunma, tatma ve 

görme duyuları ile ilgili özellikleriyle 

tanır. 

4.2. Asitler ile H + iyonu; bazlar ile OH - 

� Asit mi Baz mı? 

Gruplar halinde çalışan öğrencilere, küçük bardak veya beher içerisinde limon [!] 4.1 Gıda maddeleri dışındaki maddelere 

suyu, sirke, deterjanlı su, sabun çözeltisi, çamaşır sodası çözeltisi, kireç suyu, belirtilmediği sürece dokunulmaması ve 

suda çözülmüş aspirin vb. asidik veya bazik çözeltiler etiketlenerek verilir. Her tadılmaması gerektiği konusunda 

bir çözeltiye mor lahana suyu veya fenolftalein damlatılarak ya da turnusol öğrenciler uyarılır. 

kâğıdı batırılarak bu maddeler, değişen renklerine göre gruplandırılır. 

iyonu arasında ilişki kurar (BSB-5). 

4.3. pH’ın, bir çözeltinin ne kadar asidik 

veya ne kadar bazik olduğunun bir 

ölçüsü olduğunu anlar ve asitlik- 

Öğrenciler, çözeltilere (Kuvvetli asit çözeltileri hariç!) parmaklarını batırarak [!] 4.2 Asit, sulu çözeltisine H 

kayganlık hissi verip vermediğini tespit ederler. Renkler ile kayganlık hissi 

arasında ilişki ararlar. Özellikle asitlerin, daha az ölçekte ise bazların, cilde ve 

bilhassa göze çok zararlı olabileceği, dokunmaktan kaçınmak gerektiği 

hatırlatılır. Bu maddelerle çalışırken döküp saçmamaya özen göstermenin 

önemi vurgulanır. Daha sonra her grup oluşturdukları listeleri sınıfa sunar. 

Yukarıdaki maddelerin asit veya baz olarak sınıflandırılması öğretmen 

rehberliğinde sınıfça tartışılır. Öğrenciler her çözeltinin pH’ını, pH kontrol 

kâğıdı ile tespit ederek asitlik-bazlık özelliği ile pH arasında ilişki kurar. Sirke, 

limon suyu, süt, kan serumu, idrar gibi yaygın çözeltilerin pH değerlerini 

bazlık ile pH skalası arasında ilişki inceleyerek pH’ı 7’ye yakın olanların nötral, pH’ı 7’den çok küçük olanların 

. 

kurar (BSB-28, 30,31; TD-1). (sıfıra yaklaştıkça) asidik, pH’ı 7’den çok büyük olanların (14’e yaklaştıkça) 

bazik olarak sınıflandırıldığını fark eder (4.1; 4.3). 

+ iyonları 

oluşturan; baz ise OH - iyonları oluşturan 

madde olarak tanımlanır. CO2, SO2, 

Na2CO3 ve NH3 gibi maddelerin su ile 

tepkimeye girerek H + veya OH - 

oluşturduğu denklemlerle gösterilir. 

CO2 ve SO2’ in asit olduğundan; Na2CO3 

ve NH3’ ın baz olduğundan söz 

edilecektir. 

[!] 4.4 Asitlerin ve bazların sistematik 

adları yanında, tuz ruhu, kezzap, sudkostik, 

potas-kostik, sönmüş kireç gibi 

piyasa adları da verilecektir. 


4.4. Sanayide kullanılan başlıca asitleri ve 

bazları; piyasadaki adları, sistematik 

adları ve formülleri ile tanır (BSB-30, 

31). 

4.5. Gıdalarda ve temizlik malzemelerinde 

yer alan en yaygın asit ve bazları 

isimleriyle tanır (BSB-2, 31; TD-5). 

� Aşina Asitler-Bazlar 

HCl, HNO3, H2SO4, H3PO4, NaOH, KOH, Ca(OH)2 maddelerinin piyasadaki 

adları ile ve sistematik adları, bunların formülleri, öğrenciye yakın kullanım 

alanları bir çizelge hâlinde verilir. Bu maddeler “asitler” ve “bazlar” şeklinde 

gruplandırılır. Öğrenciler, formüllerine bakarak asitlerin ve bazların ortak 

yapısal özelliklerini çıkarımla bulup ifade ederler. (4.2; 4.5). 

� Hangi Asit/Baz �erede Var? 

Öğrenciler, fosforik asit, formik asit (karınca asidi), asetik asit (sirke asidi), 

sitrik asit (limon asidi) gibi asitleri, adlarını ve bulundukları gıdaları gösteren 

bir çizelgeyi inceleyerek bunların adlarının nereden geldiğini araştırırlar. Gazlı 

içeceklerdeki CO2’in de suda H + iyonu oluşturduğu yani asit gibi davrandığı 

vurgulanır. Gazlı içeceklerin ekşi tadı hatırlatılır. 

Benzer bir liste, NaOH, KOH, Ca(OH)2, Na3PO4, çamaşır sodası ve amonyak 

için hazırlanıp bu maddelerin kir çıkarma ve çözünürleştirme nitelikleri ile 

günlük hayatımızdaki başlıca kullanım alanları incelenir (4.5; 4.6). 

316 

[!] 4.5 Burada esas olan, adı geçen 

asitlerin ve bazların yapılarını öğretmek 

değil, asitlerin bir şekilde günlük 

hayatımızda yer aldığı fikrini vermektir. 

Öğrencilerin, özellikle organik asitlerin 

formüllerini tek tek öğrenmesi 

beklenmemelidir. 

�� Aşina Kimyasallar 

�� Kelimelerle Kimya 







4.6. Günlük yaşamında sık karşılaştığı � Asit-Baz Bir Arada Durmaz 

[!] 4.7 Nötralleşme tepkimeleri 

bazı ürünlerin pH’larını yaklaşık 100 mL’lik 2 ayrı behere 1 mL HCl ve 1 g NaOH alınır. Asitin ve bazın hacim ve verilirken asit-baz titrasyonlarına, 

olarak bilir. 

kütlelerinin ölçülmesi sırasında nelere dikkat edilmesi gerektiği irdelenir. Bu beherlerin eşdeğerlik noktası ve dönüm 

ilkine 20 mL, ikincisine 50 mL su eklenip karıştırılır. Bu çözeltilerden alınan 1’er mL’lik noktası kavramlarına 

4.7. Asitler ile bazların etkileşimini hacimler, deney tüplerine konularak her iki tüpe % 0,5’lik fenol ftalein çözeltisi ilave edilir. girilmeyecektir. 

deney ile gösterir, bu etkileşimi Her iki tüpteki renkler incelenerek, asidik ve bazik çözeltilerin fenol ftalein ile nasıl 

“nötralleşme tepkimesi” olarak anlaşılacağı irdelenir. 

[!] 4.7 Sadece yaygın asit ve bazlar 

adlandırır, nötralleşme sonucu Bir tüpe alınan 5 mL HCl çözeltisi üzerine 1 damla fenol ftalein çözeltisi ilâve edilir. Bir 

arasındaki nötralleşme tepkimeleri 

neler oluştuğunu belirtir (BSB-15, damlalık ile baz çözeltisinden alınarak asit üzerine damlatılır. Her 10 damladan sonra 

verilecektir. 

16, 17, 18). 

çözeltinin rengi kontrol edilir. Pembe rengin oluştuğu anda işlem durdurulur. 

Öğrenciler rengin neden oluştuğunu öğretmen öncülüğünde tartışır. Öğretmen, asitle baz 

�� 7.sınıf 

arasındaki tepkimenin denklemini yazar. Asit-baz etkileşimi ile tuz ve su oluşumu 

Sistemler” 

tepkimesinin “nötralleşme” adı ile bilindiği belirtilir (4.7). 


“Vücudumuzda 

ünitesi ile 


4.8. Asit-baz çözeltilerini kullanırken 

neden dikkatli olması gerektiğini 

açıklar; kimyasal maddeler için 

tehlike işaretlerinin anlamlarını 

belirtir (FTTÇ-37). 

� Asitlerin-Bazların Yararları, Zararları 

Đki beher içine hazırlanmış derişik asit ve derişik baz çözeltilerine pamuk, kumaş, metal, 

deri, kağıt, et, kemik gibi farklı maddeler konarak çözeltilerin bu maddelerdeki anlık ve uzun 

vadeli etkileri gözlemlenir. 

Öğretmen, mide öz suyunun asidik, bağırsak içeriğinin bazik olduğunu; midedeki asitliğin ve 

bağırsaktaki bazlığın besinlerin sindirimine yardım ettiğini; besinler mideden bağırsaklara 

geçerken, onikiparmak bağırsağında bazik özellikteki safra suyunun, mide asidini 

nötralleştirdiğini belirtir. 

Asitlerin ve bazların göz, deri, vb. lerine zararlı olabileceği, derişikken bu maddelerin canlı 

dokulara temasından kaçınmak gerektiği vurgulanır. Öğrenciler kimyasal madde 

ambalajlarının üzerindeki tehlike işaretlerinin anlamlarını öğrenir. 

Asitlerin mermer ve metal yüzeyine, bazların da cama ve porselene etki ederek onları tahrip 

ettiği hatırlatılır. Bu nedenle mermer mutfak tezgâhı üzerine kesilmiş limon koymanın, 

kristâl gibi hassas cam eşyaların ve bazı sırsız seramik kapları bulaşık makinesinde 

yıkamanın sakıncaları irdelenir. Malzeme olarak mutfak tezgâhı için granit, porselen sır 

malzemesi olarak da bazdan etkilenmeyen özel sırlar seçilmesinin nedeni tartışılır (4.8; 4.9). 

317 

�� 4.8 kazanımı, Türkçe dersi 

“Okuma” temel dil becerisi ile 


� Đnsan Hakları ve Vatandaşlık 

( 4.8,4.9,4.10, 4.11 – 18 ) 







4.9. Asitlerin ve bazların günlük 

kullanımdaki eşya ve 

malzemeler üzerine olumsuz 

etkisinden kaçınmak için neler 

yapılabileceğini açıklar (BSB- 

9; FTTÇ-18; TD-5). 

4.10. Endüstride atık madde 

olarak havaya bırakılan SO2 

ve NO2 gazlarının asit 

yağmurları oluşturduğunu ve 

bunların çevreye zarar 

verdiğini fark eder (FTTÇ- 

18). 

4.11. Suları, havayı ve toprağı 

kirleten kimyasallara karşı 

duyarlılık edinir. 

� Asit Yağmurları 

Öğrencilere, kömür ve petrolde karbonlu bileşiklerin yanı sıra kükürtlü ve azotlu kirlilikler 

olduğu hatırlatıldıktan sonra, bu yakıtlar yanınca, CO2 yanında kükürdün ve azotun oksitlerinin 

oluşacağı belirtilir. Evlerin ve fabrikaların baca gazlarında ve egzoz gazlarında neden SO2 ve NO2 

bulunduğu sorulur. 

SO2 ve NO2’nin çevre ve insan sağlığı bakımından zararları vurgulandıktan sonra, bu maddelerin 

rüzgârla taşınıp yağmurla karşılaşınca su ile tepkime vereceği ve H + iyonları oluşturacağı belirtilir. 

Bu şekilde oluşan asitli sulu çözeltilerin bitki örtüsü ve tarihî eserler için getirdiği tehlikeler 

irdelenir (4.10). 

� Zararlı Olan Sadece Asitler mi? Keşke Öyle Olsa! 

Öğretmen, bazı kimyasal maddelerin, havaya çok az bile karışsa, doğrudan zehirleyerek ölüme yol 

açabileceğini, böyle maddelerin sorumsuz insanlar elinde tehlikeli bir silaha dönüşebileceğini 

belirtir. Öğrenciler, bu tür kirlenmeler fark edince neler yapılabileceği konusunu öğretmen 

kılavuzluğunda tartışırlar. 

Öğretmen, çok zehirli bazı kimyasal maddelerin doğrudan /kapları ile zarar vermek/bu 

maddelerden kurtulmak amacıyla ırmak, deniz veya toprağa bırakılmış olabileceğini, bu nedenle 

böyle maddeleri görünce yapılması gerekenleri anlatır (4.11). 

318 

[!] 4 .9 Asitlerin ve bazların maddeler 

üzerine etkisi verilirken 

yüzeylerinin ve şekillerinin 

bozulmasından, tahrip olmasından 

bahsedilecek, korozif etki ve 

korozyon kavramları 

kullanılmayacaktır. 

[!] 4..9 Asit ve baz bulaşmalarında 

su ile yıkama ve seyreltmenin 

etkin bir ilk tedbir olduğu 

belirtilir. 

[!] 4.9 Tankerlerle taşınan sülfürik 

asit ve sud-kostik gibi sanayi ara 

ürünlerinin trafikte ciddî bir tehlike 

oluşturdukları belirtilir. 

[!] 4.10 Doğal gazın, kükürt ve 

azot içermediğinden temiz bir 

yakıt olduğu burada vurgulanır. 

[!] 4.11 Suları, havayı, ve toprağı 

kirleten kimyasal silahlardan en az 

etkilenmek için alınabilir tedbirleri 

konu edinen bir okuma metni 

verilebilir. 

�� 4.11 kazanımı, Sosyal Bilgiler 

dersi 7.sınıf “Küresel Bağlantılar” 

öğrenme alanı, “Ülkeler Arası 

Köprüler” ünitesi kazanım 3 ile 


�� Aşina Kimyasallar 

�� Kimyasal Kelimeler 






� Hangi Su Daha Đyi, �eden? 

5 . Su kimyası ve su arıtımı ile ilgili olarak Öğrenciler, bildikleri kaynak ve şişe suları arasında hangisinin en iyi olduğu 

öğrenciler; 

konusunda fikir alış-verişi yaparlar. Su ambalajları üzerindeki sertlik 

değerleri okunur. Bu sertlik değerleri ile suyun lezzeti arasında ilişki aranır. 

5.1. Sert su, yumuşak su kavramlarını anlar Öğretmen, su sertliğinin, sudaki katyonlar, özellikle Ca 

ve sertliğin neden istenmeyen bir 

özellik olduğunu açıklar (BSB- 8, 9, 30, 

31; FTTÇ-28, 30). 

5.2. Sularda sertliğin nasıl giderileceğini 

araştırır. 

5.3. Suların arıtımında klorun mikrop 

öldürücülük etkisinden yararlanıldığını 

araştırarak fark eder. (BSB-8, 9, 31; 

FTTÇ- 25; TD-1, 5). 

2+ ve Mg 2+ �� 5.1 Sert suların sağlık için zararlı 

olmadıkları, sadece içim zevki 

bakımından kalitesiz sayılacakları 

vurgulanmalı, ancak çok sert suların 

ile ilgili çamaşır ve bulaşık makinelerinde, 

olduğunu belirtir. Đçme sularında içim zevkini olumsuz yönde etkileyen fabrikalardaki su kazanlarında, kalorifer 

sertliğin sağlık bakımından çok önemli olmadığı, ancak suyun içim ve kazanlarında ve radyatörlerde yol 

temizleme kalitesini etkilediği vurgulanır. Ayrıca sert suların, sıcak su açabilecekleri güçlükler vurgulanır. 

borularında ve kazanlarda yol açabileceği tehlikeler anlatılır (5.1). 

� Su Arıtımı 

[!] 5.2 Sularda sertliğin giderilmesinde, 

Öğrenciler, sertliği yüksek musluk suyunu bir cam kapta kaynatıp 

kaynatma ve oluşan tortudan ayırma 

dinlendirdikten sonra, kabın dibindeki beyaz tortuyu inceler. Üstte kalan su 

yönteminin ve iyon değiştirici reçinelerin 

süzülür. Süzülen suyun ilk suya göre daha yumuşak olup olmadığı tartışılır. 

kullanılabileceği vurgulanır. 

Öğretmen, yüzey sularının sertliğinin genelde yüksek olduğunu 

vurguladıktan sonra, büyük şehirlerde, herkese yetecek memba suyu 

� Đnsan Hakları ve Vatandaşlık 

bulmanın güçlükleri öğrenciler arasında tartışılır. Öğretmen, şehir sularında 

( 5.2, 5.3 – 18 ) 

arıtım probleminin sadece sertlik olmadığını, yüzey sularında mikrop 

üreyebileceğini vurgular. Mikropların öldürülmesinde klor kullanıldığını 

belirtir. Yüzey sularının sertliğini gidermek için belediyelerin uyguladığı 

sertlik giderim işlemleri incelenir. Mümkünse, belediyenin arıtım 

tesislerine bir inceleme gezisi düzenlenir (5.1; 5.2; 5.3). 


319 

�� Akran Değerlendirme Formu 

�� Öğrenci Gözlem Formu 

�� Sularda Sertlik 






Etkinlik Adı : Aşina Kimyasallar 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.4, 4.5, 4.8 

Birçok kimyasal maddenin iki ismi vardır. Halk arasında yaygın isimler, kimyada 

kullanılan sistematik isimlere uymaz ve bu maddeler, kimya bilimi gelişmeden tanınan veya 

keşfedilen maddelerdir. Bu türden olduğu bilinen H2O, NaCl, HCl, H2SO4, HNO3, 

CH3COOH, NaOH, KOH, CuSO4, FeSO4, CaO, Ca(OH)2, CaCO3 maddeleri için gerekli 

araştırmaları yaparak aşağıdaki tabloyu, verilen örneklere uygun şekilde doldurunuz. 

Halk arasında 

kullanılan isim 

Su 

Kimyasal formül Kullanım alanı 

H2O 

Sofra tuzu NaCl 

Tuz ruhu … … 

320 

Temizlik, içecek, ısı iletimi, taşıma, 

… 

Yemeklerde, besin muhafazasında 

(turşu vb.), buzlanmış yollarda buzu 

eritme amacı ile...



Etkinlik Adı : Terimleri Eşleştirelim 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1-1.7 

Aşağıda verilen tanımlamaları ilgili 

kavramlarla eşleştiriniz. 

1. Đki veya daha fazla elementin 

kimyasal olarak birleşmesiyle oluşan saf 

maddeler 

2. Element atomundaki proton 

sayısını ifade etmede kullanılır 

3. Elementin adına karşılık gelen harf 

veya harfler topluluğu 

4. Isı ve elektrik iletkenliği az olan, 

şekli olmayan, parlak olmayan 

elementlerin genel adı 

5. Bir bileşik molekülünde yer alan 

her element atomunun kaç tane olduğunu 

gösteren semboller grubu 

6. Diğer elementlerle reaksiyona 

giremeyen gazların genel adı 

7. Isı ve elektrik iletkenliği iyi olan, 

yüksek yoğunlukta, parlak elementlerin 

genel adı 

8. Özelliklerini değiştirmeden iki veya 

daha fazla maddenin bir araya gelmesi ile 

oluşan madde 

9. Đki atomu bir arada tutan kuvvet 

321 

10. Atomların bağlanması ile oluşan 

grupların adı 

KAVRAMLAR : 

A. Kimyasal bağ 

B. Atom numarası 

C. Bileşik 

Ç. Kimyasal sembol 

D. Formül 

E. Metal 

F. Karışım 

G. Molekül 

H. Soy gazlar 

Đ. Ametaller



Etkinlik Adı : Kelimelerle Kimya 


Asit ve bazlarla ilgili aşağıda verilen kavramları kullanarak uygun ilişkilendirmelerle bir 

kavram haritası yapınız. Yaptığınız kavram haritasını düz metin hâline dönüştürünüz. 

Asit Baz Acı Ekşi Đndikatör 

Nötralizasyon Bileşik 

Etkinlik Adı : 4 

Etkinlik �o : Tanılayıcı Dallanmış Ağaç 


Aşağıda verilen ifadeleri soldan başlayıp okuyarak bunların doğru ya da yanlış olduğuna 

karar veriniz. Verdiğiniz karara uygun olarak seçtiğiniz yol üzerindeki ifadeye göre kaç 

numaralı çıkıştan çıkmanız gerektiğini söyleyiniz. 

Aşağıda verilen cevap anahtarını kullanarak öğrencilerin kaç doğru, kaç yanlış cevabı 

olduğunu belirleyiniz. 

1 numaralı çıkış: 2 doğru 1 yanlış 








322



Etkinlik Adı : Kimyasal Değişim 


Başlangıç cümlesi verilen hikâyeyi, aşağıdaki sorulara cevap olacak şekilde tamamlayarak 

hikayenize uygun bir başlık seçiniz. 

1. Günlük hayatımızda karşılaştığımız kimyasal maddeleri nasıl kullanırız? 

2. Kimyasal değişim sırasında neler oluyor? 

3. Kimyasal değişim için bazı örnekler düşünebilir miyiz? 

4. Kimyasal değişim için bazı önemli işaretler olabilir mi? Neler bulabilirsiniz? 

5. Kimyasal ve fiziksel özelliklerin farkı nedir? 

6. Bileşikler, elementler ve kimyasal değişim arasında nasıl bir ilişki vardır? 

7. Öğrendiğimiz asitler ve bazlar nelerdir? 

8. Asitleri ve bazları nasıl ayırırız? 

9. Yanma ve paslanma olaylarının benzer ve farklı yönleri nelerdir? 

Ali okumuş ve bir bilim adamı olmuştur. Ali’nin işi doğada bulunan kimyasal maddeleri 

incelemek ve kimyasal maddelerden insanların faydalanacağı malzeme, eşya ve alet 

yapmaktır. Ali ilk olarak formülü HCl olan tuz ruhunun nasıl temizlik malzemesi olarak 

kullanılabileceğini incelemiştir. Bunun gibi Ali’nin bulduğu birçok kimyasal madde vardır. 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………… 

323



Etkinlik Adı : Sularda Sertlik 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 5.1, 5.2 

Öğrenciler; sularda geçici ve kalıcı sertliğin nasıl oluştuğunu ve nasıl giderilebileceğini, 

sulardaki sertliğin insan sağlığına ve endüstriyel alanda kullanımında etkilerini araştırırlar. 

Daha sonra öğrenciler aşağıdaki etkinliği yaparlar. 

• Çeşitli su örnekleri alınarak küçük kavanozlara konulur ve etiketlenir. 

• Farklı deney tüplerine su örneklerinden 10’ar mL alınır. 

• Küçük bir parça beyaz sabun rendelenerek bir su bardağı suda çözülür. 

• Tüplerden her birinin içine 10’ar damla sabunlu su konur ve deney tüpleri çalkalanır. 

• Tüplerdeki köpük seviyeleri cetvelle ölçülür, karşılaştırılır ve tabloya kaydedilir. 

Numara Su örnekleri Sabunlu su 

(damla sayısı) 

1 Saf su 10 damla 

2 Musluk suyu 

3 Şişe suyu 

4 Havuz suyu 

5 

324 

Ne 

bekliyorsunuz? 

Köpük seviyesi 

(cm olarak) 

6. Öğrenciler, köpük seviyelerini karşılaştırarak su örneklerini azalan sertlik derecelerine göre 

sıralarlar. 

Azalan sertlik 

………………………………………………………………………………………………… 

7. Yaptıkları etkinliğe bağlı olarak öğrenciler, deney tüplerindeki köpük miktarlarının farklı 

olmasının sebebini tahmin ederler. 

8. Öğrenciler kullanılan su örneklerinin ısıtılmasıyla sonucun nasıl etkileneceğini tahmin 

ederler.


9. Öğrenciler, kullanılan su örneklerini ısıtarak etkinliği tekrarlayarak aşağıdaki tabloyu 

doldururlar. 

Numarası Su örnekleri Sabunlu su 

1 Saf su 

2 Musluk suyu 

3 Şişe suyu 

4 Havuz suyu 

(birikinti suyu, 

balık havuzu 

suyu, vb.) 

(damla sayısı) 

10 damla 

325 

Ne 

bekliyorsunuz? 

Köpük seviyesi 

(cm olarak)



4. Ünite : Ses 



Öğrenciler Fen ve Teknoloji dersinin 4, 5 ve 6. sınıflarında bu üniteye temel oluşturan; 

sesin oluşumu, çeşitli ses kaynakları, sesin dalgalar halinde yayılması, yansıması, soğurulması, 

yalıtımı konuları üzerine bilgi, beceri ve deneyim kazanmışlardı. Bu ünitede ise sesin bir dalga 

olduğu tekrarlanarak, ses dalgasının frekans ve genlik özellikleri, ses için şiddet ve yükseklik 

kavramları, sesin enerji türü olduğu, bir yayılma hızına sahip olduğu ve çeşitli müzik aletlerinde 

üretilen seslerin özellikleri üzerinde durulacaktır. Bu ünitede hedeflenen kazanımlara ulaşmak 

için konular, günlük hayattan örneklerle ele alınacak, sınıf ortamında yapılabilecek gözlem, 

deney, araştırma ve incelemeye dayalı öğrenme stratejileriyle işlenecektir. 

Ünitenin içeriğini ses dalgası ve özellikleri, sesi betimlemede kullanılan özelliklerden 

şiddet ve yükseklik kavramları, frekans-yükseklik ve genlik-şiddet ilişkisi, ses enerjisi, sesin 

yayılma hızı ve çeşitli müzik aletlerinde üretilen sesler oluşturmaktadır. Ünite, mümkün 

olduğunca öğrencinin yakın çevresinde gözlemlenebilir, basit araştırmalarla keşfedilebilir ve 

günlük hayatta sık karşılaşılabilir ses ile ilgili olayları kapsamaktadır. 

Ünitede önerilen öğrenme etkinlikleri yapılırken öğretmenler işitme rahatsızlığı olan 

öğrencilerin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek gözlemleri 

içerdiğinden zamanlama ve planlamaya dikkat edilmedir. Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve 

değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm 

öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. 


Bu ünitede öğrencilerin sesin bir dalga olduğunu bilmeleri, sesi nitelemede kullanılan şiddet 

ve yükseklik özelliğini kavramaları, ses dalgasının frekansı ile ses yüksekliği, genliği ve şiddeti 

arasında ilişki kurmaları, sesin bir enerji türü olduğunun ve ortamdan ortama değişen bir hızla 

yayıldığının farkına varmaları hedeflenmektedir. 


Ünitede ses dalgası, frekans, genlik, enerji, ses şiddeti ve ses yüksekliği kavramları etrafında, 

gözlem, karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, çıkarım yapma, ölçme, verileri kaydetme, bilgi ve 

veri toplama, hipotez kurma, değişkenleri belirleme, değişkenleri değiştirme ve kontrol etme, 

sonuç çıkarma ve sunma bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanılmıştır. 

326



• Ses Dalgası ve Sesin Özellikleri 

• Müzik Aletlerinden Çıkan Sesler 

• Ses Bir Enerji Türüdür 

• Ses mi Hızlı Işık mı Hızlı? 

327




328



ÖĞRE�ME ALA�I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 4. Ü�ĐTE: SES 


SES 

1. Ses dalgaları ile ilgili olarak öğrenciler; 

1.1. Titreşen bir cisim için frekans ve genliği 

tanımlar. 

1.2. Ses dalgasının belirli bir frekansı ve genliği 

olduğunu ifade eder. 

2. Sesin özellikleri ile ilgili olarak öğrenciler; 

2.1. Çevresindeki sesleri, ince-kalın ve şiddetlizayıf 

sıfatlarını kullanarak betimler ve 

sınıflandırır (BSB-1, 3, 4, 5, 6). 

2.2. Ses şiddetini, sesleri şiddetli veya zayıf 

işitmemize neden olan ses özelliği olarak 

ifade eder. 

2.3. Ses yüksekliğini, sesleri ince veya kalın 

işitmemize neden olan ses özelliği olarak 

ifade eder. 

↸ Ses Bir Dalgadır 

6. sınıf “Işık ve Ses” ünitesinde, sesin dalgalar hâlinde 

yayılmasıyla ilgili öğrenilenler tekrar edilir. Öğretmen, genlik 

ve frekans kavramlarını çeşitli ders materyalleri kullanarak 

tanıtır. Öğrenciler cetvelin boşta kalan kısmının boyunu 

değiştirmeden daha çok veya daha az çekip bırakarak sesin 

titreşim genliğini değiştirirler. Daha sonra cetvelin boşta kalan 

kısmının boyunu değiştirerek sesin titreşim frekansını 

değiştirirler. Her durumda çıkan sesleri dinleyerek farklılığın 

nedenlerini tartışırlar (1.1, 1.2). 

↸ Diyapazonla Ses Üretelim 

Öğretmen diyapazon (ses çatalı) adlı aracı öğrencilere tanıtır ve 

diyapazon ile nasıl ses üretilebileceğini gösterir. Öğrenciler 

diyapazonun çatalına tokmak ile vurarak ses üretmeyi denerler. 

Ses üreten diyapazonu su dolu bir kaba daldırarak aracın 

kollarının ses üretirken titreştiğini gözlemler. 

↸ Diyapazonun Ürettiği Sesler �eden Farklı? 

Öğrenciler gruplara ayrılır. Öğretmen her gruba üzerinde farklı 

rakam yazan diyapazonlardan birer tane dağıtır. Ancak bu 

rakamların diyapazonların frekanslarını gösterdiğini belirtmez. 

Her grup kendi diyapazonuna tokmak ile vurarak çıkan sesi 

dinler. Öğrenciler başka grupların diyapazonlarından çıkan 

seslerle kendi diyapazonlarından çıkan sesleri karşılaştırarak 

seslerdeki farklılıkların nedenlerini tartışırlar. Öğretmen, 

diyapazonlar üzerinde yazan rakamların frekansı gösterdiğini 

belirtir. Öğrenciler diyapazonlardan işittikleri seslerle frekans 

değerleri arasında ilişki kurarlar. Frekansı küçük olan 

diyapazondan çıkan sesin kalın, frekansı büyük olandan çıkan 

sesin ise ince olduğunu fark ederler. Öğretmen seslerin ince 

veya kalın duyulmasının “ses yüksekliği” adı verilen ses 

özelliği ile açıklandığını belirtir. 

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle 

Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 

329 

[!] Etkinlikler yapılırken işitme 

yetersizliği olan öğrenciler de dikkate 

alınmalıdır. 

[!] Frekansın biriminin Hertz (Hz), ses 

düzeyi biriminin ise Desibel (dB) 

olduğu vurgulanır. 

[!] Đnsan kulağının genellikle frekansı 

20- 20000 Hz arasında olan sesleri 

duyabildiği belirtilir.




SES 

2.4. Sesin şiddeti ile genliği, sesin yüksekliği 

ile frekansı arasındaki ilişkiyi keşfeder 

(BSB-11, 12, 13 ,14, 15, 16, 19, 20, 27, 

28, 31). 

2.5. Çeşitli sesleri birbirinden ayırt 

edilebilmesini, ses dalgalarının frekans ve 

genliklerinin farklı olmasıyla açıklar 

(BSB-1, 4, 6, 8, 31). 

2.6. Ses düzeyinin ses şiddetinin bir ölçüsü 

olduğunu fark eder (BSB-25). 

2.7. Çevresindeki ses kaynaklarının ürettiği 

sesler ile ses düzeyleri arasında ilişki 

kurar (BSB-1, 4, 6, 31; TD-5). 

3. Bir müzik aletinden çıkan sesin değişimi ile 

ilgili olarak öğrenciler; 

3.1. Bir müzik aletinden çıkan seslerin 

yüksekliğini ve şiddetini nasıl 

değiştirebileceğini keşfeder (BSB-1, 11, 

12, 13 ,14, 15, 16, 19, 20, 27, 31). 

Daha sonra her grup kendi diyapazonuna tokmak ile, önce hafif 

sonra şiddetlice vurur. Öğrenciler seslerin aynı diyapazonda 

oluşturulmasına rağmen farklı işitildiklerine dikkat ederek bunun 

nedenlerini tartışırlar. Öğretmen ses dalgasının genliği ve ses 

şiddeti kavramları hakkında bilgi verir. Öğrenciler, aynı 

diyapazona hafif ve şiddetli vurduklarında çıkan seslerdeki 

farklılığı genlik ve şiddet kavramlarıyla ilişkilendirerek açıklar. 

Bu deneylerden hareketle çevrelerinde duydukları farklı sesleri 

ince, kalın, şiddetli ve hafif kelimelerini kullanarak betimler ve 

sınıflandırır (2.1, 2.2, 2.3, 2.4, 2.5). 

↸ Ses Kaynaklarının Ses Düzeylerini Araştıralım 

Öğrenciler, çevrelerindeki çeşitli ses kaynaklarının (sivrisinek, 

insan, jet uçağı, otomobil, yol matkabı vb.) ürettiği seslerin ses 

düzeylerini kütüphane, internet, yetkili kişiler vb. bilgi 

kaynaklarından araştırır. Bu seslerden işitme sağlığı için zararlı 

olanları, işitemediklerimizi, duyduğumuzda rahatsız olduklarımızı 

sınıflandırarak bir tablo hazırlar. Bilgisayar kullanarak bir poster 

sunusu hazırlayıp bulgularını sınıfa sunarlar (2.6, 2.7). 

↸ Bir Müzik Aletinden Çıkan Sesler �elere Bağlıdır? 

Öğrenciler “Bir sazın veya gitarın telleri neden farklı kalınlıkta 

sıralanmıştır?”, “Müzik aletinin akort işlemi neden yapılır?”, 

“Telli bir müzik aleti çalarken parmakların farklı noktalara 

konularak tellere vurulmasının nedeni nedir?”, “Telli bir müzik 

aleti çalarken tellerden çıkan sesler neden farklıdır?”, “Mandolin 

çalarken tellerin çıkardığı sesler neden farklıdır?”gibi soruların 

cevaplarını araştırır, elde ettikleri sonuçları tartışırlar. 


Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 

330 

�� 7. sınıf “Canlılar ve Hayat” öğrenme 

alanı, “Vücudumuzdaki Sistemler” 

ünitesinde kulağın yapısı ile 


[!] 2. 6 Sesleri duyup duyamamamız, sesin 

işitme sağlığımıza zararlı olup olmadığı 

veya bir aracın gürültülü olup olmadığı 

çoğu zaman ses şiddeti yerine, ses 

düzeyine bakılarak belirlenir. 

[!] 2..6 Đnsan kulağının 0 dB ve üzerindeki 

sesleri işitebileceği, 120 dB üzerindeki 

seslerin işitme sağlığına zarar vereceği 

belirtilir. 

[!] 2. 6 Konuşma sesi düzeyinin 30–60 dB 

olduğu, düzeyi 60 dB’den fazla olan 

seslerin gürültü olarak isimlendirildiği, 

ses düzeyi 60-120 dB aralığında olan 

ortamlarda uzun süre kalındığında ise 

işitme sorunlarıyla karşılaşabileceği 


[!] 2.7 Çeşitli ses kaynaklarının ses 

düzeyleri örnek olarak verilir. 

�� Đşitilen Sesler Farklı mı? 

�� Titreşen Cetveller 

�� Ses Düzeyleri Tablosu 

[!] 3.1 Üflemeli müzik aletlerinde 

enstrümanın içindeki hava sütunu 

boyunun; vurmalı müzik aletlerinde 

enstrümanın derisinin kalınlığı, 

gerginliği ve yüzey alanının; telli müzik 

aletlerinde de tellerin kesiti, gerginliği ve 

boyunun çıkan sesleri değiştirdiği 

vurgulanır.


SES 



3.2. Farklı yükseklik ve şiddette sesler 

oluşturabileceği bir müzik aleti tasarlar 

ve yapar (BSB-18; FTTÇ-6, 8; TD-2). 

ETKĐ�LĐK ÖR�EKLERĐ 

↸ Telli Bir Müzik Aletinde Sesler 

Öğrenciler, telli bir müzik aletini sınıfa getirerek bu 

aletin ürettiği seslerdeki farklılığın nedenlerini araştırır. 

Bunun için önce değişkenleri belirler (telin gerginliği, 

AÇIKLAMALAR 

�� Müzik dersi ile ilişkilendirilir. 

[!] Gürültünün insan sağlına etkilerinden 

bahsedilmelidir. 

kesiti, uzunluğu, tele vurma şiddeti, vb.). Sonra 

belirledikleri değişkenlerle ilgili hipotez kurarlar. 

Örneğin; “Telin gerginliği artırılırsa daha ince sesler 

[!] Yüksek sesle müzik dinlemenin insan 

sağlığına sakıncalarından bahsedilmelidir. 

üretilir.” gibi. Daha sonra uygun değişken değiştirme ve 

kontrol etme sürecini uygulayarak bir deney tasarlar. 

Uygun bir deney düzeneği ile tasarladıkları deneyi 

yürütüp kurdukları hipotezi test ederler. Hipotezi kabul 

veya reddederek bir sonuca ulaşırlar (3.1). 

↸ �� Bir Müzik Aleti Yapalım 

�� Hangi Tel? 

4. Bir enerji türü olan ses ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

4.1. Sesin bir enerji türü olduğunu ifade eder. 

4.2. Ses enerjisinin başka bir enerjiye 

dönüşebileceğini ifade eder (TD-3). 

Öğrenciler yaratıcılıklarını kullanarak çevrelerinde 

gördükleri basit araç ve gereçlerle farklı yükseklik ve 

şiddette sesler oluşturan bir müzik aleti yapar. Örneğin; 

cam şişelere faklı miktarlarda su doldurularak ya da bir 

tahta parçasına faklı kalınlıkta ve yükseklikte çiviler 

çakılarak oluşturulan bir müzik aleti tasarlanabilir(3.2). 

↸ Ses Bir Enerji Türüdür 

Öğrenciler jetlerin geçişi sırasında pencere camlarının 

titreşmesi, şiddetli bir patlama esnasında camların 

kırılması, bazı opera sanatçılarının sesleri ile bardak 

kırabileceği vb. örnekler üzerinde tartışarak sesin bir 

enerji türü olduğu çıkarımını yaparlar. Ses enerjisinin 

çevrede bıraktığı görünür etkilere başka örnekler 

bulurlar. Ses kaynağından çıkan sesin kaynaktan 

uzaklaştıkça duyulmamasının nedenini, enerjinin başka 

enerjilere dönüşmesi ile ilişkilendirirler. Örneğin, sesin 

soğurulmasında soğurulan enerjinin kaybolmadığını, 

başka bir tür enerjiye (çoğunlukla ısı enerjisi) 

dönüştüğünü açıklar. Öğrenciler ses enerjisinin 

dönüştüğü başka enerji türlerini araştırırlar(4.1; 4.2,). 


Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 

331 

�� Dans Eden Mumlar




SES 

5. Sesin yayılma hızı ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

5.1. Ses dalgalarının belirli bir yayılma 

hızının olduğunu ve bu hızın, sesin 

yayıldığı ortamın yoğunluğuna bağlı 

olarak değiştiğini ifade eder (BSB-25). 

5.2. Sesin farklı ortamlardaki hızlarını 

karşılaştırır (BSB-5, 6). 

5.3. Işığın ve sesin havadaki yayılma hızlarını 

karşılaştırır (BSB-5, 6). 

↸ �� Ses mi Işık mı Hızlı? 

Öğrenciler “Aynı anda meydana gelmesine rağmen gök 

gürültüsünün şimşek çakmasından sonra duyulmasının sebebi 

nedir?” sorusunu tartışır. Kaynağından çıkan sesin duyulabilmesi 

için bir zaman geçtiğinden hareketle sesin bir yayılma hızı olduğu 

sonucuna ulaşır. Ses ve ışığın havadaki hızlarını karşılaştırır. 

Ayrıca ışığın boşlukta yayılma hızı olmasına rağmen, sesin 

boşlukta yayılamadığını fark eder. Öğrenciler, çeşitli 

kaynaklardan (kütüphane, internet, ansiklopedi vb.) sesin farklı 

ortamlardaki hızlarını araştırır (5.1; 5.2; 5.3). 

332 

�� 6. sınıf “Fiziksel Olaylar” öğrenme alanı 

“Kuvvet ve Hareket” ünitesinin sürat konusu 

ile ilişkilendirilir. 

�� Yankı Oluşturma Şartı 

�� Bulmaca 


Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)




Etkinlik Adı :Đşitilen Sesler? 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1- 2.5 

Özdeş beş adet kavanozu şekilde görüldüğü gibi farklı miktarlarda su ile doldurunuz. 

1) Her bir kavanozun kenarına bir çubuk ile vurarak çıkan sesleri dinleyiniz ve karşılaştırınız 

Đşittiğiniz sesler farklı mı? Neden?Açıklayınız. 

2) Deneyi, beş özdeş şişeye çeşitli yüksekliklerde su doldurup tekrarlayınız. Şişelerin ağzına 

doğru üfleyerek çıkan sesleri dinleyiniz ve karşılaştırınız Đşittiğiniz sesler farklı mı? 

Neden?Açıklayınız. 

333



Etkinlik Adı : Titreşen Cetveller 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.3 - 2.5 

Esnek A, B, C, D ve E cetvelleri şekildeki gibi titreştirilerek ses üretilmektedir. A, B ve C 

cetvelleri eşit uzunlukta, D ve E farklı uzunluklardadır. B ve D cetvelleri 1 cm, C ve E cetvelleri 

2 cm çekilip bırakılmış A cetveli ise durgun haldedir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız: 

1) Hangi cetvel en büyük, hangi cetvel en küçük frekansla titreşmektedir? 

2) En ince ve en kalın sesler hangi cetvellerde üretilmektedir? Neden? 

3) Hangi cetvel en büyük, hangi cetvel en küçük genlikle titreşmektedir? 

4) En şiddetli ve en zayıf sesler hangi cetvellerde üretilmektedir? Neden? 

5) Cetvellerde üretilen seslerin yüksekliklerini ve şiddetlerini karşılaştırınız. 

334



Etkinlik Adı : Ses Düzeyleri Tablosu 


Çevrenizdeki çeşitli ses kaynaklarının ses düzeylerini araştırarak aşağıdaki tabloyu doldurunuz. 

Ses kaynağı Ses düzeyi (dB) 

Đşitebilme durumu 

(Az/Çok/ Rahatsız Edici) 

Doldurduğunuz tabloyu yorumlayarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

335 

Đşitme sağlığı için tehlikeli 

1) Tablodaki hangi ses kaynaklarının bulunduğu ortamlarda işitme duyumuzu korumak için 

önlem almalıyız? Neden? 

2) Tablodaki hangi ses kaynaklarının bulunduğu ortamlar gürültülü olarak nitelendirilir?



Etkinlik Adı : Hangi Tel? 


Emel, bir piyano içine baktığında farklı uzunluk ve kalınlıkta aynı cins maddeden yapılmış bir 

çok tel görmektedir. Bu tellerin her biri vurulduğu zaman farklı notalar üretmektedir. Aşağıda bir 

piyano içinde bulunabilecek dört çeşit telin resmi görülmektedir. 

Vurulduğu zaman hangi tel, en ince sesi üretir? Neden? Açıklayınız. 

_____________________________________________________________ 

_____________________________________________________________ 

_____________________________________________________________ 

Vurulduğu zaman hangi tel, en kalın sesi üretir? Neden? Açıklayınız. 

_____________________________________________________________ 

_____________________________________________________________ 

_____________________________________________________________ 

Her iki ucu sabit olan bir teli bir çubuk yardımıyla titreştirerek bir nota oluşturmaya çalışınız.. 

Daha sonra ses çıkarmada kullandığınız çubuğu ikiye bölerek aynı etkinliği tekrarlayınız. Ses 

nasıl değişti? Açıklayınız. 

_____________________________________________________________ 

_____________________________________________________________ 

_____________________________________________________________ 

336



Etkinlik Adı : Dans Eden Mumlar 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1 – 4.2 

Đçi boş karton bir borunun her iki ucuna balonlar gererek bir davul yapınız. Şekildeki düzeneği 

kurunuz. Davula sağ taraftan vurup mum alevlerinin hareketini gözlemleyiniz. Gözlemlerinizi 

yorumlayınız. 


Etkinlik Adı : Yankı Oluşturma Şartı 


Đnsan kulağının iki farklı sesi algılaması için iki ses arasında en az 0,1 s geçmesi 

gerekmektedir. Sesin havadaki yayılma hızını kullanarak hava ortamında yankı olayının 

algılanabilmesi için ses kaynağı ile engel arasında en az 17 metre uzaklık olması gerektiğini 

ispatlayınız (Sesin havadaki yayılma hızını 340 m/s alınız ve bu hızın değişmediğini kabul 

ediniz.). 

337



Etkinlik Adı : Bulmaca 


Aşağıda ses ile ilgili bazı kavramlar tanımlanmıştır. Bu kavramları aşağıda verilen kutulara 

uygun şekilde yerleştiriniz. 

1. Bir şarkıyı yakından ve uzaktan dinleyen iki kişi için sesin değişen özelliğidir. 

2. Đnce sesi, kalın sesten ayıran özelliktir. 

3. Belirli ritmi, yüksekliği ve şiddeti olmayan, insanları rahatsız eden seslerdir. 

4. Belirli bir ritmi, yüksekliği ve şiddeti olan, kulağa hoş gelen seslerdir. 

5. Ses şiddetini değiştiren etkendir. 

6. Sesin yayılma biçimidir. 

7. Ses yüksekliğini değiştiren etkendir. 

4 

7 

6 

3 

5 

2 

1 

338


Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim 

5. Ünite : Maddenin Hâlleri ve Isı 



Öğrenciler, 5 ve 6. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde ısının bir enerji türü olduğunu sezmiş, 

maddenin hâllerini, hâl değişimlerini ve kimyasal bağ kavramını öğrenmiş durumdadır. Bu 

ünitede öğrenciler, ısı enerjisinin mekanik ve elektrik enerjisine dönüştüğünü keşfedecek, 

ısınmanın enerji alıp-verme olduğunu anlayacak, ayırt edici bir özellik olan öz ısı kavramını 

öğrenecektir. Böylece öğrenciler, orta öğretim kimya derslerinde göreceği entalpi kavramı 

için bir alt yapı oluşturacaktır. 



uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. 


Bu ünitenin amacı, öğrencilerin ısı enerjisinin mekanik ve elektrik enerjisine 

dönüşebildiğini keşfetmelerini, maddelerin ısınırken veya soğurken alınan-verilen ısı 

enerjisini atom veya moleküller arasındaki bağlarla ilişkilendirmesini sağlamaktır. 


Bu ünite, ısı enerjisi ve hâl değişimi kavramları etrafında, öğrencilerin gözlem, 

karşılaştırma-sınıflandırma, çıkarım yapma, tahminde bulunma, bilgi ve veri toplama, grafik 

çizme ve grafik okuma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanmıştır. 


• Isı ve Sıcaklık 

• Isı Alış-Verişi ve Sıcaklık Değişimi 

• Maddenin Hâlleri ve Isı Alış-Verişi 

• Erime/Donma Isısı 

• Buharlaşma/Yoğuşma Isısı 

• Isınma-Soğuma Eğrileri 

339




340


E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE�ME ALA�I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 5. Ü�ĐTE: MADDENĐN HÂLLERĐ VE ISI 


MADDE�Đ� HÂLLERĐ VE ISI 

1. Isı ve sıcaklık ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

1.1. Isının, sıcaklığı yüksek maddeden 

sıcaklığı düşük olan maddeye aktarılan 

enerji olduğunu belirtir. 

1.2. Aynı maddenin kütlesi büyük bir 

örneğini belirli bir sıcaklığa kadar 

ısıtmak için, kütlesi daha küçük olana 

göre, daha çok ısı gerektiğini keşfeder. 

1.3. Tek tek moleküllerin hareket 

enerjilerinin farklı olabileceğini ve 

çarpışmalarla değişeceğini fark eder. 

1.4. Sıcaklığı, moleküllerin ortalama 

hareket enerjisinin göstergesi şeklinde 

yorumlar (BSB-8). 

1.5. Isı aktarım yönü ile sıcaklık arasında 

ilişki kurar (BSB-8, 9; TD-1). 

�� Bildiklerimizi Hatırlayalım 

Öğretmen, ısının molekül hareketleriyle ilgisi hakkında 6. sınıfta edinilmiş 

bilgileri hatırlatır ve vurgular nitelikte sorular sorar. Öğrenciler, ısınan hava 

ve ısınan suda gözlemler yaparak edindikleri ısınma-hareketlenme 

izlenimlerini ifade ederler. 

� Toplamlar-Ortalamalar/Isı-Sıcaklık 

Hazır CD’lerden veya internet ortamından, iki ayrı gaz örneğinde 

moleküllerin hareketleri izlettirilir. Örneklerden birinde molekül sayısı çok, 

hareketler yavaş; diğerinde molekül sayısı az ve hareketler hızlı seçilir. Her 

iki gaz örneğinin hangisinin daha çok ısı almış olabileceği sorulup tartışılır. 

Toplam hareket enerjisi “ısı” ile ilişkilendirilir. Hangi örnekte molekül başına 

enerjinin daha büyük olduğu irdelenip molekül başına enerji, “sıcaklık” ile 

ilişkilendirilir. Moleküllerin çarpışmaları yakından incelenip her çarpışmada 

hızlı molekülden yavaş moleküle hareket enerjisi aktarıldığı vurgulanır. 

Öğrenciler, sıcak ve soğuk maddeler temas ettiğinde, ısı akışının sıcaktan 

soğuğa olacağını sezerler. Bu noktada, 6. sınıftaki “Çarpışma Hareket Alış- 

Verişidir.” etkinliği hatırlatılır. 

Bir maddenin ısısının ölçülemeyeceği, sadece aktarılan ısının 

ölçülebileceği; bu yüzden “havanın ısısı” veya “suyun ısısı” gibi 

ifadelerin yanlış olduğu vurgulanır. Havanın ve suyun sıcaklıklarının 

ölçülebildiği belirtilir. 

Elektronik ortamdan yararlanmak mümkün değil ise, molekül hareketlerinin 

hızını da gösterecek kalitede çizilmiş şekillerden yararlanılır (1.1; 1.3; 1.4; 

1.5). 

� Isı ve Sıcaklık 

Bir kova ve bir bardak kaynar suyun ayrı ayrı sıcaklıkları ölçülür. Sıcaklıkları 

eşit olan bu iki su kütlesinden hangisinin daha çok ısı içeriyor olabileceği 

tartışmaya açılır. Öğretmence yönlendirilen bir irdelemeyle, maddenin 

içerdiği ısı miktarının kütlesine (molekül sayısına) bağlı olacağı sonucu 

çıkarılır. 

Her iki su kütlesi kaynar durumda iken tartımı belli yaklaşık 2 kg’lık iki 

ayrı buz kütlesi üzerine ayrı ayrı dökülür. 5-10 dakika karıştırıldıktan sonra 

erimeden kalan buzlar tartılır. Isının sıcak sudan buza doğru mu yoksa 

buzdan sıcak suya doğru mu olduğu irdelenir. Sıcak su örneklerinden 

hangisinin daha çok ısı içerdiği tartışılır. Đlk paragrafa göre ulaşılan sonuç 

ile burada ulaşılan sonuç karşılaştırılır (1.5). 

341 

�� 6. sınıftaki “Madde ve Isı” ünitesi ile 


[!] 1.2 Isı alan maddelerin moleküllerinin 

hareket hızının arttığı vurgulanır, alınanverilen 

ısının madde miktarı (molekül sayısı) 

ile de ilgili olduğu özellikle belirtilir. 

[!]1.3;1.4 Bir maddenin ısısının 

ölçülemeyeceği, sadece aktarılan ısının 

ölçülebileceği; bu yüzden havanın ısısı 

veya suyun ısısı gibi ifadelerin yanlış olduğu 

vurgulanır. 

[!] 1.4 Sıcaklığın, sıfır veya sıfırın altında 

olması, moleküllerin enerjilerinin sıfır 

olmasını gerektirmez. Çünkü sıcaklığın 

sayısal değeri keyfî seçilmiştir. 

[!] 1.4 Bu noktada, 6. sınıftaki “Çarpışma, 

Hareket Alış-Verişidir” etkinliği hatırlatılır. 

[!] 1.4 Sıcaklığın, molekül başına ortalama 

enerjinin bir göstergesi olduğu fakat bizzat 

enerji olmadığı vurgusu önemlidir. 



.


ÖĞRE�ME ALA�I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 5. Ü�ĐTE: MADDENĐN HÂLLERĐ VE ISI 



1.6.Sıvı termometrelerin nasıl yapıldığını 

keşfeder (BSB-22, 24; FTTÇ-4, 16; TD-3). 

� Basit Sıvı Termometreler 

Dar boyunlu küçük bir şişe içine hava boşluğu kalmayacak şekilde gliserin 

veya radyatör antifrizi doldurularak şişe, bir tabak içine konur (taşan sıvı için). 

8-10 cm’lik ince bir cam boru veya içi çıkarılmış yuvarlak gövdeli tükenmez 

kalem, dışına uygun kalınlıkta izole bant sarılarak şişe ağzına sızdırmayacak 

şekilde yerleştirilir. Sıvı seviyesi, çıkış borusunun alt yarısında yer almalıdır. 

Gerekiyorsa sıvı eklenir/çıkartılır. 

Genişçe bir bardağa küçük buz parçaları konarak şişe buz içine daldırılır. 

Arada bir karıştırılarak 15-20 dakika tutulduktan sonra çıkış borusundaki sıvı 

hizası işaretlenir (Sıvı çıkış borusunu tamamen terk etmişse, daha küçük bir 

şişe seçilmelidir.). Bu sıvı seviyesi, 0 o C çizgisidir. 

Aynı şişe, kaynar suya batırılıp çıkış borusundaki sıvı seviyesi sabitleştikten 

sonra, bu çizgi 100 o C olarak işaretlenir. Öğrenciler, ara sıcaklıkları ölçmek için 

ne yapılabileceğini öğretmen öncülüğünde irdelerler. 

Öğrenciler, buzdan daha soğuk ve kaynar sudan daha sıcak maddelerin 

sıcaklıklarının, sırasıyla “sıfırın altında” ve “100 o C (yüz derece selsiyus) un 

üstünde” olacağını değişik örneklerle kavrarlar. 

Hazırlanan termometrenin, sıcaklık değişiminin madde üzerindeki hangi 

etkisine dayalı olduğu öğretmen kılavuzluğunda tartışılır (1.6). 

342 

�� 1..6 6. sınıftaki “Madde ve Isı” ünitesi 

ile ilişkilendirilir. 

[!] 1.6 Mutlak sıcaklık ve Kelvin skalası 

daha ileriki sınıflara bırakılmıştır. 

�� 1.6 o C dışındaki sıcaklık skalaları 

kullanımdan kalkma eğiliminde olduğu 

için kapsam dışında tutulmuştur. 







2. Maddelerin aldığı/verdiği ısı ile 

sıcaklık değişimi arasında ilişki 

kurmak bakımından 

öğrenciler; 

2.1. Mekanik ve Elektrik enerjinin 

ısıya dönüştüğünü gösteren 

deneyler tasarlar (BSB-15, 16, 

17, 18; TD-2, 4). 

2.2. Maddelerin ısınmasının enerji 

almaları anlamına geldiğini 

belirtir. 

2.3. Suyun ve diğer maddelerin “öz 

ısı”larını tanımlar, sembolle 

gösterir. 

2.4. Farklı maddelerin öz ısılarının 

farklı olduğunu (öz ısının ayırt 

edici bir özellik olduğunu) 

belirtir. 

2.5. Suyun öz ısısını joule/g o C ve 

kalori/g o C cinsinden belirtir. 

� Isı ve Diğer Enerji Türleri 

Öğrenciler ısı, molekül hareket enerjileri ve diğer enerji türleri ile ilgili 5 ve 6. 

sınıfta öğrendiklerinin bir özetini yazarlar. Öğretmen bu özetin yazım düzeni 

ile ilgili, “Moleküllerin hareket hızları birbirine eşit midir?”, “Farklı hızlarda 

moleküller çarpışınca ne olur? “, “Tekil moleküllerin enerjilerini ölçebilir 

miyiz?”, “Molekül hareket enerjilerinin toplamı hangi adla anılır?”, “Isı alışverişi 

ile moleküllerin çarpışması arasında nasıl bir ilişki vardır?” vb. sorular 

sorar. Böylece öğrencilere bildiklerini sıraya koyma bakımından yardımcı olur. 

Đki ayrı cam kaba yarıya kadar su doldurulup birine uygun boyutlu bir 

direnç teli veya elektrikli ısıtıcı, diğerine bir çay kaşığı daldırılır. Her iki 

kaptaki suyun başlangıç sıcaklıkları ölçülüp kaydedilir. Direnç telinin iki ucu, 

yalıtılmış kablolarla prize bağlanır. Bir yandan da diğer kaptaki kaşık ile 

sürekli karıştırma yapılır. Direnç, 2-3 dakika sonra prizden çıkarılır. Diğer 

kaptaki karıştırma işlemi 10-15 dakika sürdürülür. 

Her iki kaptaki suyun sıcaklığı okunur. Sıcaklık artımı için gerekli ısı 

enerjisinin nereden sağlandığı, öğretmenin yönlendirmesiyle öğrencilerce 

irdelenir. Öğretmen, “ısınmak=ısı enerjisi almak” eş değer ifadelerini vurgular 

(2.1; 2.2). 

� Her Madde Aynı mı Isınır? 

250 mL’lik iki ayrı erlenin birine, tartılarak 50 g su, diğerine 50 g alkol konup 

sıcaklıklar okunur ve kaydedilir. Erlenler, ayrı ayrı özdeş iki ispirto ocağı 

üzerine yerleştirilip eşit sürelerle 3-4 dakika ısıtılır. Isıtma süresi sonunda her 

iki kaptaki sıvı sıcaklıkları yeniden okunup kaydedilir. Suyun ve alkolün ilk ve 

son sıcaklıkları karşılaştırılarak her iki sıvıda sıcaklık artışı hesaplanır. Alkolün 

sıcaklığının daha çok artmasının sebebi tartışılır. Akla gelebilir en basit sebep, 

ısı kaynaklarının özdeş olmaması ihtimalidir. Öğrencilerin, bu ihtimali 

düşünmesi beklenir. Öğretmen gerekirse, iki sıvının farklı sıcaklık artışı 

göstermesinin bir sebebinin de ısı kaynaklarının özdeş olmaması ihtimali 

olduğunu hatırlatır. Deney, her iki sıvının altına konan ispirto ocakları 

değiştirilerek tekrarlanır. Sıcaklık farkının ısı kaynaklarının özdeş 

olmamasından değil,sıvıların farklı olmasından kaynaklandığı vurgulanır ve 

buradan hareketle, “öz ısı” (ısınma ısısı) kavramı tanımlanır. Alkolün ve suyun 

öz ısılarının farklı olduğu vurgulanır; 10 kadar farklı ve yaygın maddenin öz 

ısıları, bir çizelge hâlinde sunulup incelenir. Joule ve kalori birimleri, 1 g suyun 

sıcaklığını 1 o C artırmak için gerekli ısı enerjisi miktarı esasına göre tanımlanır. 

Öz ısılar çizelgesinde öz ısılar, joule/(g o C) ve kalori/(g o C) cinslerinden verilir. 

“1kalori=4,18 joule” eşitliği vurgulanır (2.3; 2.4; 2.5). 

343 

�� 2.1; 2.2 5.sınıf “ Maddenin Değişimi ve 

Tanınması”, 6. sınıf “Madde ve Isı“ üniteleri ile 


??? 2.2 Alınan-verilen ısı, aslında moleküllerin 

hareket hızından çok, kinetik enerjileri ile ilişkilidir. 

Molekül boyutları farklı iki maddeden, büyük 

moleküllü olanın, küçük moleküllüye göre daha 

sıcak olduğu hâlde, molekül hızı daha yavaş olabilir. 

Isı miktarı-hareket hızı ilişkisi kurulurken aynı 

maddenin molekülleri üzerinde konuşmak, kavram 

yanılgısına yol açmaması için alınabilecek bir 

tedbirdir.. 

[!] 2.2 “Isı” kavramı, fizikçilerce en az üç asırdır 

kullanılmaktadır. Ancak bir enerji olduğu, 19. yy’ın 

ikinci yarısında Joule tarafından gösterilmiş, daha 

sonra alınıp verilen ısının aslında moleküllerin 

enerjileri olduğu fark edilmiştir. Isı için ayrı bir birim 

(kalori) tanımlanması da Joule’den önce yerleşmiş 

bir gelenek olup bu gelenek giderek terk 

edilmektedir.. 

[!] 2.3; 2.4 Alkol ısıtılırken öğrenciler, dikkatli 

olmaları konusunda uyarılır. 

�� 2.5 1 kalori=4,18 joule dönüşüm ilişkisi verilir. 5. 

sınıf “Maddenin Değişimi ve Tanınması“ünitesi ile 


[!] 2.4 Maddelerin aldığı-verdiği ısı miktarının kütle 

(kazanım 1.2) ve maddenin cinsine (kazanım 2.4) 

bağlı olacağı irdelenir; Q=m×C×∆t bağıntısı daha 

sonraki sınıflara(lise) bırakılmıştır. 







3. Maddenin ısı alış-verişi ile hâl 

değişimlerini ilişkilendirmek 

bakımından öğrenciler; 

3.1. Gaz, sıvı ve katı maddelerde 

moleküllerin/atomların yakınlık 

derecesi, bağ sağlamlığı ve hareket 

özellikleri arasındaki ilişkiyi model 

veya resim üzerinde açıklar (BSB- 

30, 31; FTTÇ- 4). 

3.2. Bağların, katılarda sıvılardakinden 

daha sağlam olduğu çıkarımını yapar 

(BSB-5). 

3.3. Gazlarda moleküller arasındaki 

bağların yok denecek kadar zayıf 

olduğunu belirtir. 

3.4. Erimenin ve buharlaşmanın ısı 

gerektirmesini, donmanın ve 

yoğuşmanın ısı açığa çıkarmasını 

bağların kopması ve oluşması 

temelinde açıklar (BSB-5, 6, 9, 31). 

� Atomlar, Moleküller, Bağlar ve Hareketler 

Öğrenciler, katı madde model veya resimlerini, sıvı molekülleri model 

resimlerini ve mümkünse gaz molekülleri ile ilgili benzetim filmlerini incelerler. 

Bu alanda internetten indirilmiş veya CD’ye kaydedilmiş dinamik modeller çok 

faydalı olur. 

Modeller incelenirken katı, sıvı ve gaz hâllerde, moleküllerin yakınlık derecesi, 

öteleme hareketi yapma imkânı olup olmadığı, hangi hâlde moleküllerin veya 

atomların daha sağlam bağlanmış olması gerektiği irdelenir (3.1; 3.2; 3.3). 

� Bağlar ve Fiziksel Hâller 

Bir katının atom modelinden yola çıkılarak modeldeki atomları, bağlı hâlde iken 

serbest hareket edebilir hâle geçirmek için enerji vermek mi yoksa almak mı 

gerektiği tartışılır. Erimenin ve buharlaşmanın neden dışardan ısı alarak 

gerçekleştiği çıkarımı yapılır. Bu iki sürecin tersi olan donma ve yoğuşma 

sırasında neden ısı açığa çıktığı, bağ oluşumu temelinde açıklanır (3.4). 

344 

�� 3.1- 3.4 6. sınıf “ Maddenin Tanecikli 

Yapısı” ünitesi ile ilişkilendirilir. 







4. Erime/donma ısısı ile ilgili olarak öğrenciler; 

4.1. Erimenin neden ısı gerektirdiğini açıklar; 

donma ısısı ile ilişkilendirir(BSB-7, 30, 31). 

4.2. Farklı maddelerin erime ısılarını karşılaştırır 

(BSB-6). 

4.3. Belli kütledeki buzun, erime sıcaklığında, 

tamamen suya dönüşmesi için gerekli ısı 

miktarını hesaplar. 

4.4. Kapalı mekânların aşırı soğumasını önlemek 

için ortama su konulmasının yararını açıklar 

(BSB-31; FTTÇ-29; TD-4). 

4.5. Saf olmayan suyun donma noktasının, saf 

sudan daha düşük olduğunu fark eder. 

4.6. Buzlanmayı önlemek için başvurulan 

“tuzlama” işleminin hangi ilkeye dayandığını 

açıklar. 

4.7. Atatürk’ün bilim ve teknolojiye verdiği önemi 

açıklar. 

� Erime Isısı 

Dar ve uzun bir beher içine konulmuş bir miktar buz, geniş bir beherdeki 

kaynar su içine daldırılır. Kaynar suyun ve buzun sıcaklıkları 2-3 dakikada 

bir ölçülerek buzun en az yarısı eriyinceye kadar beklenir. Ölçülen değerler 

tablo hâlinde kaydedilir. 

Öğretmen, “Isı akışı nereden nereye?”, “Sıcak suyun verdiği ısı nereye 

gitti?”, “Buz ısı aldıysa sıcaklığı neden yükselmedi?” gibi sorular sorarak 

buzun erirken ısı aldığı sonucuna götürecek bir irdelemeye öncülük eder. 

Buradan gram başına erime ısısının tanımına geçilir. 

Buz miktarı ile tamamen erimenin gerektirdiği toplam ısı arasındaki 

ilişki tartışılır. Erime için gerekli ısı (Q) ile buzun kütlesi (m) ve erime ısısı 

Le arasındaki Q= m × Le bağıntısı sunularak değişik problemlere uygulanır 

(4.1; 4.2; 4.3). 

� Su Donarken Meyveleri Donmaktan Korur! 

Isıtılması zor kapalı mekânlarda tutulan taze meyve ve sebzelerin, soğuk kış 

günlerinde, donmaya karşı korunması için depoya su dolu kapların 

konmasının yararı öğrencilerce tartışılır (4.4). 

� Suyun Donması �asıl Önlenebilir? 

Öğrenciler, otomobil radyatörlerine konulan antifrizlerin ne işe yaradığını 

araştırarak sınıfa sunar. Suda çözünen tuz, şeker vb. maddelerin erime 

noktasını düşürdüğü tuz-buz karışımının sıcaklığı ölçülerek gösterilir. Soğuk 

kış günlerinde, yollardaki buzlanmayı önlemek için NaCl, CaCl2 gibi 

tuzların kullanımı, “donma noktası alçalması” kavramı çevresinde açıklanır 

(4.5; 4.6). 

345 

[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (4.7-1) 







5. Buharlaşma ısısı ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

5.1. Buharlaşmanın neden ısı 

gerektirdiğini açıklar; buharlaşma 

ısısını maddenin türü ile 

ilişkilendirir. 

5.2. Kütlesi belli suyun, kaynama 

sıcaklığında tamamen buhara 

dönüşmesi için gerekli ısı miktarını 

hesaplar. 

5.3. Buharlaşmanın soğutma amacı ile 

kullanılışına günlük hayattan 

örnekler verir (BSB-30, 31; FTTÇ- 

16, 31). 

� Buharlaşırken Bağ Kopar, Yoğuşurken Bağ Oluşur. 

Öğrenciler, sıvılarda ve gazlarda molekül modellerini kullanarak buharlaşma 

ve yoğuşma süreçlerinin hangisinde bağ koptuğunu ve hangisinde oluştuğunu 

irdeler. Farklı sıvı modelleri üzerinde, bağ koparma enerjilerinin eşit olup 

olmayacağı irdelenir. 1 g sıvının buhar hâline gelmesi için gerekli ısı miktarı 

temelinde buharlaşma ısısı tanımlanır. Yoğuşma ısısının buharlaşma ısısı ile 

ilişkisi açıklanır. Maddenin kütlesi arttıkça buharlaşması için gerekli olan ısı 

miktarının arttığı grafiklerle gösterilebilir. 

Buharlaşma ısısı kavramı kullanılarak, m gram maddenin buharlaşması için 

gerekli toplam enerjiyi (Q) veren bağıntı (Q=m.Lb) tanıtılıp bu bağıntı ile 

problemler çözülür (5.1; 5.2). 

� Buharlaştı-Soğudu 

Öğrenciler, diş hekimlerinin kullandığı soğutma sıvılarının, ağız içinde küçük 

bir bölgeyi nasıl soğuttuğunu, yeni kesilmiş karpuzun kesim sonrası neden 

soğuduğunu ve toprak testideki suyun uzun süre ısınmayışının sebebini 

öğretmen öncülüğünde tartışır (5.3). 

346 

[!] 5.1; 5.2 Kopan bağların moleküller 

arası bağ olduğu vurgulanır. 

�� 5.1; 5.2 Su ve alkol örnekleri ile 

etkinlik gerçekleştirilir. 


(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


ÖĞRE�ME ALA�I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 5.Ü�ĐTE: MADDENĐN HÂLLERĐ VE ISI 



6. Isınma/soğuma eğrileri ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

6.1. Katı, sıvı ve buhar hâlleri kolay elde 

edilebilir (su gibi) maddeleri ısıtıpsoğutarak, 

sıcaklık-zaman verilerini 

grafiğe geçirir (BSB-11, 12, 13, 14, 

29). 

6.2. Isınan-soğuyan maddelerin, sıcaklıkzaman 

grafiklerini yorumlar; hâl 

değişimleri ile ilişkilendirir (BSB- 

11, 12, 13, 14, 29, 31). 

� Sıcaklık Zamanla �asıl Değişiyor? 

(Bu etkinliğin ilk paragrafında verilen işlemler, bir gün önceden öğretmen 

tarafından yapılmış olmalıdır.) 

Isıya dayanıklı bir cam behere 2/3 yüksekliğe kadar su doldurulur. Bir çamaşır 

mandalı yardımı ile cıvalı bir termometre, haznesi suya batacak, fakat dibe 

değmeyecek şekilde suyun orta bölgesine yerleştirilir. Sistem bu hali ile 

buzdolabının buzluğuna konarak donması beklenir. Beherdeki buz, termometresi 

ile birlikte bir termosa konarak sınıfa getirilir. 

Beher ve buz, ilk sıcaklık okunduktan sonra, hafif alevli bir ispirto ocağının 

üzerine yerleştirilir. 30 saniye aralıklarla zaman ve sıcaklık okunup kaydedilir. 

Buzun erimesi sırasında sıcaklığın sabit kalması gerçeğine vurgu yapılır. Erime 

tamamlandıktan sonra suyu ısıtmaya devam edilir.Sıcaklık,kaynama işlemi 

sonrası 3 dakika daha ölçüldükten sonra ısıtma durdurulur. 

Kaydedilen zaman ve sıcaklık verileri ile bir grafik çizilip grafik üzerinde, 

buzun ısınması, buzun erimesi, suyun ısınması ve suyun kaynaması süreçlerinin 

hangi bölgelere denk geldiği irdelenir. Benzer deneyler ile elde edilmiş eğriler 

üzerinde bu alıştırmalar tekrarlanır (6.1; 6.2), (BSB-25, 26, 27, 28). 

347 

[!] 6.1(-10 0 C) –(+360 0 C) aralığındaki 

cıvalı termometre kullanılır. 

[!] 6.1; 6.2 Kaynama işlemi sırasında 

öğrencilerin zarar görmemesi için 

dikkatli olunmalıdır. 

[!] 6.1; 6.2 Etkinliğin küçük öğrenci 

grupları tarafından yapılması 

sağlanmalıdır. 

�� 6.1 ve 6.2 kazanımları, Türkçe dersi 

“Okuma” temel dil becerisi ile 


�� Grafik Çizelim-Yorumlayalım 





Etkinlik �o : 1 

Etkinlik Adı : Katı Eridi, Sıvı Kaynadı 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1; 5.1; 6.1; 6.2 

Aşağıda bir katının erimesine ait sıcaklık-zaman grafiği verilmiştir. 

Verilen soruları grafiğe göre cevaplayın. 

1. 1. bölgede madde hangi hâldedir? 

2. 2. bölgede madde hangi hâldedir? 

3. Maddenin erime noktası kaç derecedir? 

4. Maddenin kaynama noktası kaç derecedir? 

5. Hangi bölgelerde madde ısı almıştır? 

6. Hangi bölgelerde maddenin sıcaklığı değişmemiştir? 

I 

II 

III 

IV 

348


Etkinlik �o : 2 

Etkinlik Adı :Grafik Çizelim,Yorumlayalım 


Aşağıda saf bir sıvının ısınmasına ait sıcaklık zaman çizelgesi verilmiştir. 

Çizelgeye göre sıcaklık- zaman grafiğini çiziniz. Sıvının kaynama sıcaklığı kaç °C’dur? 

Sıvının kaynadığı bölgeyi grafikte gösteriniz. 

Zaman(dak) Sıcaklık(°C) 

0 20 

2 40 

4 50 

6 58 

10 80 

15 95 

20 100 

25 100 

30 100 

35 100 

40 100 

45 100 

349


Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat 

6.Ünite : Canlılar ve Enerji Đlişkileri 



Öğrenciler bu sınıfa kadar ekosistemler, besin zinciri, besin ağları ile ilgili temel 

kavramlar, ülkemiz ve dünyadaki çevre sorunlarını öğrenmişlerdi. Bu sınıfta ise daha önce 

verilen tüm bu bilgiler biraz daha genişletilerek besin zincirinde üreticiler, tüketiciler, 

ayrıştırıcılar; besin zincirine paralel olarak madde döngüleri, geri dönüşüm, yenilenebilir ve 

yenilenemez enerji kaynakları verilecektir. 

Daha önceki Fen Bilgisi dersi öğretim programlarından farklı olarak fotosentez ve 

solunum ile ilişkili enerji dönüşümü kavramı, besin zincirleri içinde farklı bir bakış açısı ile 

verilerek canlılar arasında enerji değişimi kavramı; üretici, tüketici ve ayrıştırıcılar ekseninde 

anlatılmıştır. Bu yaklaşımın öğrencilerin enerji dönüşümü ve madde döngüsü kavramlarını 

daha anlamlı öğrenmelerine zemin hazırlayacağı düşünülmektedir. 

Bu ünite, öğrencilerin çeşitli araç-gereçlerle günlük yaşamı kolaylaştıran proje ve 

modeller geliştirmelerini hedeflemenin yanı sıra teknolojik tasarımlar yaparak problem çözme 

becerilerini geliştirmeye yönelik öğrenme etkinliklerini içermektedir. 



uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca öğretmenler, sadece burada verilen öğrenme 

ve değerlendirme etkinlikleri ile sınırlı kalmayarak kendileri de farklı etkinlikler 

geliştirebilirler. 


Bu ünitede öğrencilerin, besin zincirinde üretici, tüketici ve ayrıştırıcı ilişkisini 

kavramaları, besin zincirindeki fotosentez ve solunum eksenli enerji akışını öğrenmeleri, 

ayrıştırıcıların besin zincirindeki rollerine paralel olarak madde döngülerini ifade etmeleri, 

geri dönüşüm, yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları konularını kavramaları 

beklenmektedir. 


Bu ünitede, besin zinciri ve enerji akışı kavramları etrafında öğrencilerin araştırmaya ve 

soruşturmaya dayalı etkinlikler ile veri toplama kaydetme, yorumlama, genelleme ve sonuç 

çıkarma gibi becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. 

350



• Besin Zincirinde Enerji Akışı 

• Madde Döngüleri 

• Geri Dönüşüm 

• Yenilenebilir ve Yenilenemez Enerji Kaynakları 

351



***BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME�Đ BĐLGĐLE�DĐRMEK VE Ü�ĐTE ĐÇĐ�DEKĐ 

KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ� HALĐ�DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU 

KAVRAMLAR KULLA�ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR. 

352



ÖĞRE�ME ALA�I : CANLILAR VE HAYAT 6.Ü�ĐTE: CANLILAR VE ENERJĐ ĐLĐŞKĐLERĐ 


CA�LILAR VE E�ERJĐ ĐLĐŞKĐLERĐ 

1. Besin zincirindeki canlılarla ilgili 

olarak öğrenciler; 

1.1. Besin zincirlerinin başlangıcında 

üreticilerin bulunduğu çıkarımını 

yapar (BSB - 8). 

1.2. Üreticilerin fotosentez yaparak 

basit şeker ve oksijen ürettiğini 

belirtir. 

1.3. Fotosentez için nelerin gerekli 

olduğunu sıralar. 

1.4. Fotosentezde ışığın gerekliliğini 

deney yaparak gözlemler (BSB – 

1,3,17, 18, 19, 20,23,27,31). 

1.5. Fotosentezi denklemle ifade eder. 

1.6. Fotosentezin canlılar için önemini 

tartışır. 

1.7. Üreticilerin fotosentez ile güneş 

enerjisini kullanılabilir enerjiye 

dönüştürdüğünü ifade eder. 

↸ Besin Zinciri Oluşturuyoruz 

Öğrenciler, farklı canlı gruplarına (üretici, tüketici, ayrıştırıcı) ait resimler 

kullanarak tahtada değişik besin zincirleri hazırlar. Zincirlerdeki canlıların işlevleri 

tartışmaya açılır. Daha sonra bu besin zincirleri ile bir besin ağı oluşturulur. Dersin 

sonunda öğrencilerin hazırlamış oldukları besin ağları gözden geçirilir (1.1), (BSB – 

28). 

↸ Kontrollü Deney 

Aynı özelliklere sahip aynı tür iki bitkiden biri karanlık, diğeri aydınlık ortama 

konulur. Sıcaklık sabit tutulur ve her gün iki bitkiye de eşit oranda su verilir. On gün 

sonra bitkilerin boyları ölçülür. Đki bitkinin boyu, yaprak sayısı ve yapraklarının 

rengi karşılaştırılır. Tablo oluşturularak iki bitki arasındaki benzerlik ve farklılıklar 

nedenleriyle tartışılır (1.4.) , (BSB –1,2,5,11, 14, 15,16,17, 18,19, 23, 27, 31). 

↸ Fotosentez Oyunu 

Öğrenciler üzerinde karbondioksit, su, oksijen, basit şeker ( glikoz) yazan küçük 

kartlar (oyunu oynayacak öğrenci sayısının yarısı) ile klorofil için büyük yeşil 

karton ve güneş için ise sarı bir karton hazırlar. Bu oyunu canlandıracak öğrencilere 

üzerinde karbondioksit ya da su yazan kartlar dağıtılarak boyunlarına asmaları 

istenir. Oyunda her öğrenci boynunda asılı kartta yazılı kimyasal maddeyi temsil 

eder. Fotosentez olayının gerçekleştiği klorofili temsil eden büyük yeşil kartlar yere 

çizilen yaprak şekillerinin içine yerleştirilir. Sarı karton üzerine de güneş şekli 

çizilir. Karton kaldırılarak, öğrencilere güneşin doğduğu söylenir. Karbondioksit ve 

su kartlarını taşıyan öğrencilerin çizilen yaprak şekillerinin içine girmesi ve 

eşleşmeleri söylenir. Eşler klorofilde el ele tutuşarak dans ederler. Bu dans 

klorofilde gerçekleşen kimyasal tepkimeyi temsil eder. Herkes eşleştikten ve 

kimyasal tepkime dansını yaptıktan sonra bütün çiftlerden karbondioksit ve su 

yazan kartlar alınır, onlara üzerinde basit şeker (glikoz) ve oksijen yazan kartlar 

dağıtılır. Böylece onlar basit şeker (glikoz) ve oksijene dönüşmüş olurlar. Kartları 

aldıktan sonra öğrencilerden birbirlerinden ayrılmaları ve klorofili terk etmeleri 

istenir. Son olarak güneş kartı yere indirilerek gece olduğu belirtilir. (1.2 - 1.7) 

353 

�� 7. sınıf “ Canlılar ve Hayat” 

öğrenme alanı, “Đnsan ve Çevre” 

ünitesinde besin zinciri ve ağları ile 


�� 1.2 Üreticiler için bitkiler, 

algler ve bazı bakteriler verilir, 

kemosentez yapan canlılar örnek 

olarak verilmez. 

[!] 1.2 Basit şeker yerine glikoz 

kullanılabilir. 

[!] 1.4 Bitkilerin yapay ışıkta da 

fotosentez yapabildikleri 


�� 1.3 – 1.5 5. sınıf “Canlılar 

Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” 

ünitesinin “Çiçekli Bitkileri 

Tanıyalım” konusu ile 


�� Kavram Haritalama 

�� Benzeşim (Analoji) Yapıyoruz 

�� Resmi Yorumlayalım 

�� Eşleştirme 




ÖĞRE�ME ALA�I : CANLILAR VE HAYAT 6. Ü�ĐTE: CANLILAR VE ENERJĐ ĐLĐŞKĐLERĐ 


1.8. Canlıların yaşamlarını 

sürdürebilmeleri için enerjiye 

ihtiyaç duyduklarını açıklar. 

1.9. Besin zincirindeki tüketicilerin 

enerji ihtiyacını üreticilerden 

karşıladığını açıklar. 

1.10. Solunumun canlılar için 

↸ Bitkiler �e Zaman Solunum Yapar? 

Öğrenciler aynı özelliklere sahip aynı türden iki saksı bitkisini ayrı ayrı 

fanuslara yerleştirir. Her birinin yanına içinde kireç suyu bulunan küçük kaplar 

koyup fanusun birini güneş alan bir yere, diğerini ise karanlık bir yere koyarak 

bitkileri dört gün süreyle inceler. Bitkilerde ve kireç suyunda bir değişiklik olup 

olmadığını gözlemler ve değişiklikleri kaydederler (1.10 -1.11) , (BSB – 1, 2, 3, 

??? 1. 11 Bitkilerin hem gündüz hem de 

gece solunum yaptığı vurgulanmalıdır. 

önemini tartışır. 

11, 14,15, 16, 17, 18, 19, 27, 31). 

1.11. Oksijenli solunum sonucunda 

oluşan ürünleri deney yaparak 

gösterir (BSB – 1, 3, 17, 18, 19, 

20, 23, 27, 31). 

1.12. Gözlemleri sonucunda oksijenli 

solunumun denklemini tahmin 

eder (BSB - 1, 9). 

1.13. Bazı canlıların yaşamlarını 

sürdürebilmek için gerekli 

enerjiyi oksijen kullanmadan 

sağladığını açıklar. 

1.14. Günlük yaşamdan oksijensiz 

solunum ile ilgili örnekler verir. 

1.15. Oksijenli solunum denklemi ile 

fotosentez denklemini 

↸ Balon �eden Şişti? 

Öğrenciler iki gazoz şişesi alır. Bu şişelerden birine sadece şekerli su, diğerine 

şekerli su ve bir tatlı kaşığı bira mayası koyar. Balonlar şişelerin ağzına geçirilip 

oda sıcaklığında 24 saat bekletilir. Balonlarda herhangi bir değişiklik olup 

olmadığı gözlemlenir. Balonlarda değişiklik olduysa bunun nedenleri tartışılır 

(1-14 , 1.15), (BSB –1, 3, 5, 11, 12, 13, 14, 30, 31). 

↸Yaratıcı Hikâye Çalışması 

Öğrenciler 4 kişilik gruplara ayrılır. Her grup, 15 dakikalık sürede aşağıdaki 

kelime ya da kelime gruplarını kullanarak kısa bir metin yazar. Yazılan metinler 

sınıfta okunur, gruplardan başarılı metinler sınıf panosunda sergilenir (1.8 – 

1.13), (BSB –2) 

karşılaştırarak ilişki kurar 

(BSB, 6). 

1.16. Beslenme ve enerji akışı 

açısından üreticiler ve 

tüketiciler arasındaki ilişkiyi 

açıklar. 

Solunum 

Basit şeker 

ATP 

Oksijen 

Karbon 

dioksit 

Gece 

Oksijenli solunum 

Gündüz 

Su 

Oksijensiz solunum 


�� Eşleştirme 

1.17. Besin zincirindeki enerji 

�� Yapılandırılmış Grid 

akışına paralel olarak madde 

döngülerini açıklar. 


354 

[!] ATP yapısı basit düzeyde verilebilir. 

�� 1.11-1.15 Oksijenli ve oksijensiz 

solunumda enerji miktarları sayısal olarak 

belirtilmez, az ya da çok enerji olarak 

verilir. 

�� 1. 14 Oksijensiz solunumda laktik asit 

ve etil alkol fermantasyonu kavramları 

verilmeden, kaslarda biriken yorgunluk 

asidi ile mayalanma olayı örnek olarak 

verilir. 

�� 1.17 Madde döngüleri olarak su, 

karbon, azot ve oksijen döngüleri basit 

şemalarla verilecektir. 

�� 1.17 Madde döngüsünde 

ayrıştırıcıların rolü vurgulanmalıdır. 

[!] Azot döngüsünde nitrit - nitrat 

bakterileri ayrımına girmeden havadaki 

serbest azotu bağlayan bakteriler 

verilecektir. 




ÖĞRE�ME ALA�I : CANLILAR VE HAYAT 6. Ü�ĐTE: CANLILAR VE ENERJĐ ĐLĐŞKĐLERĐ 



2. Geri dönüşüm, yenilenebilir ve 

yenilenemez enerji kaynakları ile 

ilgili olarak öğrenciler; 

2.1. Yenilenebilir ve yenilenemez 

enerji kaynaklarına örnekler verir. 

2.2. Yenilenebilir ve yenilenemez 

enerji kaynaklarının kullanımına 

ilişkin araştırma yapar ve sunar 

(BSB – 1, 6, 25, 27, 32; FTTÇ – 

24, 26). 

2.3. Yenilenebilir enerji kaynakları 

kullanmanın önemini vurgular 

(FTTÇ – 24). 

2.4. Yenilenebilir enerji 

kaynaklarının kullanımına örnek 

olabilecek bir tasarım yapar 

(FTTÇ – 1, 8, 9). 

2.5. Geri dönüşümün ne olduğunu ve 

gerekliliğini örneklerle açıklar 

(FTTÇ – 18, 19). 

2.6. Yaşadığı çevrede geri dönüşüm 

uygulamalarını hayata geçirir 

(FTTÇ – 20 , 27,33; TD – 1). 

↸ Geri Dönüşüm 

Okulun çevre kulübüne üye olan öğrenciler günlük olarak tüketilen ve çöplere atılan 

cam, kağıt ve plastik ile ilgili olarak bir etkinlik düzenler. Bu amaçla sınıfta veya 

okuldaki öğrenciler çalışma gruplarına ayrılır. Birinci grup okulun kantinindeki 

kullanılmış plastik bardak, plastik poşet vb. ürünleri sayarak bir günlük, bir haftalık ve 

bir aylık plastik kullanımını (kg ve adet cinsinden) kaydeder. Temizlik kurallarına dikkat 

edilerek paketlenen bu ürünler (Paketleme işi için belediyeden yardım istenebilir.) 

yakında bulunan bir plastik fabrikasına veya bu materyallerin kullanılabileceği başka bir 

yere teslim edilir. Đkinci grup metal içecek kutuları için, üçüncü grup okuldaki 

kullanılmış kâğıtlar için benzer işlemleri yapar. Öğrenciler bu etkinliğin çevrenin 

korunması ve ekonomik açıdan önemini tartışırlar. Bu etkinlik sırasında öğrenciler 

plastik eldiven kullanmalı veya çeşitli ürünlerin satış rakamlarını kantin görevlilerinden 

almalıdır (2.5 - 2.7). 

↸ Araştıralım 

Sınıfta dört veya beş kişilik dört grup oluşturulur. Birinci grup yenilenebilir enerji 

kaynaklarından (hidroelektrik enerji vb.) birine ilişkin olarak olumlu, ikinci grup 

yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının olumsuz, üçüncü grup yenilenemez enerji 

kaynaklarından (petrol, kömür vb. ) birine ilişkin olumlu, dördüncü grup ise 

yenilenemez enerji kaynaklarının kullanımının olumsuz yönlerine ilişkin bilgi toplar. 

Dört grup, öğretmen rehberliğinde tartışır. Sınıftaki diğer öğrenciler grupların ortaya 

koydukları görüşlerden yola çıkarak tartışılan bu enerji kaynaklarına ilişkin görüşlerini 

yazarlar. Ayrıca bu öğrenciler grup değerlendirme formları aracılığı ile tartışan grupların 

performanslarını değerlendirir (Bu kayıtlar öğrenci ürün dosyasında saklanabilir) (2.1 – 

2.3), (BSB – 25, 27, 31). 

↸ Güneş Enerji Paneli Yapalım 

Öğrenciler karton kutu, 2 metal boru, siyah el işi kâğıdı, kutu boyutunda cam ya da 

saydam naylon, bant, su ve plastik hortum kullanarak su ısıtmak için bir güneş enerjisi 

ile çalışan bir panel yapar (2.4), (BSB –17, 30, 31, 32). 

355 


“Okuma”, “Konuşma” ve “Yazma” 

temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. 

�� 2.1. Güneş, rüzgâr, su, dalga, 

jeotermal enerji ve biyokütle 

yenilenebilir (alternatif) enerji 

kaynaklarına örnek olarak 

verilebilir. 

[!] 2.5 Geri dönüşümün çevre 

koruma ve ülke ekonomisi 

açısından önemi vurgulanır. 




F.Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri 


Etkinlik Adı : Benzeşim (Analoji) Yapıyoruz 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1 - 1.17 

1. 

Yandaki şekilde Benzeşim (Analoji)Tekniği 

kullanılmıştır. Bu yönteme göre hücre ile araba 

Şeker 

arasında bir benzerlik oluşturulmuştur. Buna göre 

şekilden ne anlıyorsanız kısaca açıklayınız. 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

Hücre 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

.................................................................................. 

........................................................................ 

.................................................................................................................................................................... 

.................................................................................................................................................................... 

.................................................................................................................................................................... 

........................................................................................................ 


Etkinlik Adı : Eşleştirme 

Đlgili olduğu kazanımlar : 1.2, 1.3, 1.5, 1.11 

Aşağıda fotosentez ve solunum ile ilgili bilgiler verilmiştir. Karşılaştırarak doğru olan boşluğa 

(X) koyunuz. 

Fotosentez Solunum 

Su kullanılır. 

Karbondioksit açığa çıkar. 

Enerji gereksinimi vardır. 

Oksijen giren maddedir. 

Su oluşur. 

356



Etkinlik Adı : Resmi Yorumlayalım 


Aşağıdaki resimde fotosentez ve solunumun ilişkisi verilmiştir. Buna göre fotosentez ile 

solunumun birbiriyle olan ilişkisini dikkate alarak rakamların karşısına uygun olan cevapları 

yazınız. 

1 ……………………………………………………………………………………. 

2 ……………………………………………………………………………………. 

3 ……………………………………………………………………………………. 

4 …………………………………………………………………………………….. 

5 ……………………………………………………………………………………. 

6 ……………………………………………………………………………………. 

7 ……………………………………………………………………………………. 

8 ……………………………………………………………………………………. 

357



Etkinlik Adı : Eşleştirme 


Aşağıda verilen ifadelerin başında yer alan rakamları, ilgili terimlerin karşısına yazınız. 

( ) Üretici canlı ( 1 ) Fotosentez olayının başlaması için atmosferden 

alınan gaz 

( ) Klorofil ( 2 ) Gereksinim duydukları besinleri sentezleyebilen 

canlılara denir 

( ) Oksijen ( 3 ) Fotosentez için topraktan kökler vasıtasıyla alınan 

madde 

( ) Basit şeker ( 4 ) Fotosentez sonucu üretilip atmosfere verilen gaz 

( ) Su ( 5 ) Hücrenin enerji santrali denilen organeli 

( ) Karbondioksit ( 6 ) Gereksinim duydukları besinleri kendileri 

sentezleyemeyen, hazır olarak alan canlılar 

( ) Tüketici canlı ( 7 ) Bitkilerde, güneş ışığını soğuran kısım 

( ) Oksijenli solunum ( 8 ) Fotosentez olayı sonucu açığa çıkan madde. 

( ) Mitokondri ( 9 ) Hücrede kullanılan enerji 

( ) Oksijensiz solunum ( 10 ) Hücrelerde, besinlerin oksijen yardımıyla yanarak 

enerji elde edilmesi olayına denir 

( ) ATP ( 11 ) Üzüm suyunda bulunan basit şekerden bazı 

bakterilerin enerji açığa çıkarması olayı 

( ) Mayalanma ( 12 ) Hücrelerde, besinlerden özel enzimler yardımıyla 

oksijen kullanılmadan enerji elde edilmesi olayına 

denir 

358





1. Bitkiler yeterli ışık alamadığında ne olur? Açıklayınız. 

2. Besin zincirinde kendinizi; üretici, tüketici ve ayrıştırıcı grubundan hangisine dâhil 

edersiniz? Niçin? 


Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid 


Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda ekosistemde yer alan bazı canlı isimleri 

verilmiştir. Kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 

1 

Yosun (alg) 

Bakteri 

4 

7 

Kertenkele 

10 

Çekirge 

Ot 

359 

2 

5 

Hamsi balığı 

Aslan 

8 

11 

Küf mantarı 

3 

Palamut balığı 

Tavşan 

Fok 

Atmaca 

a) Yukarıdaki kutucukların hangi / hangilerinde üretici canlı/canlılar yer almıştır? 

b) Yukarıdaki kutucukların hangi / hangilerinde tüketici canlı/canlılar yer almıştır? 

c) Yukarıdaki kutucukların hangi / hangilerinde ayrıştırıcı canlı/canlılar yer almıştır? 

ç) Su ortamındaki bir besin zincirinde yer alan canlılar yukarıdaki kutucukların hangilerinde 

bulunur? 

d) Kara ortamındaki bir besin zincirinde yer alan canlılar yukarıdaki kutucukların 

hangilerinde bulunur? 

6 

9 

12


DEĞERLE�DĐRME 

Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir: 

C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı 

C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı 

Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on 

üzerinden değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve 

elde edilen sayı 5 ile çarpılır. 

*Bütün cevapların yanlış olması durumunda değerlendirme için verilen formül 

uygulanmadan soru “0” (sıfır) puan ile değerlendirilir. 

360



7. Ünite : Yaşamımızdaki Elektrik 



Ünite, öğrencilerin bu düzeye kadar edindikleri elektrik enerjisi, elektrik akımı, direnç, 

iletkenler, yalıtkanlar gibi temel kavramların üzerine, elektrik akımının manyetik, ısı, ışık ve 

hareket etkisi üzerinde yoğunlaşmayı ve günlük yaşamda yaygın kullanım alanlarını vermeyi 

hedefleyen bir içeriğe sahiptir. Burada, yaşam için vazgeçilmez bir olgu olan elektrik 

enerjisinin başka enerji çeşitlerine dönüştüğü ile elektrik enerjisinin çeşitli araç ve gereçlerde 

ne şekilde kullanıldığının verilmesi hedeflenmektedir. 

Bu ünite, öğrencilerin kendilerine özgü, elektrikle çalışan çeşitli araç ve gereçleri 

tasarlamalarını, günlük yaşamı kolaylaştıran proje ve modeller geliştirmelerini hedeflemenin 

yanı sıra, öğrencilerin deneysel uygulamalarda problem çözme yetilerini geliştirmeye yönelik 

öğrenme etkinliklerini içermektedir. 



uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Öğrenciler, elektrik enerjisiyle ilgili edindikleri 

temel prensiplerden hareketle, öğrencilerin yaratıcılıklarını da kullanarak günlük yaşamı 

kolaylaştıran modelleri geliştirecek çeşitli etkinlikler sergiler. Bu etkinliklerde ortaya çıkan 

ürünler, proje değerlendirme formu ile değerlendirilebilir. 


Bu ünitede öğrencilerin elektrik akımının manyetik, ısı, ışık ve hareket etkisini ve 

kullanım alanlarını incelemeleri, elektrik enerjisinin nasıl üretildiğini tespit etmeleri ve 

elektrik enerjisini kullanarak çeşitli model ve projeler tasarlamaları hedeflenmektedir. 


Bu ünitenin odağı, elektrik enerjisinin başka enerji çeşitlerine dönüşümü etrafında deney 

ve araştırmaya dayalı etkinlikler ile yaşamı kolaylaştıran modeller oluşturarak teknolojinin 

küçük uygulamalarını sergilemektir. 


• Bir Mıknatıs Yapalım 

• Ziller ve Motorlarla Oynayalım 

• Kendi Elektrik Enerjimizi Kendimiz Üretelim 

• Elektrik Enerjisi Isı Enerjisine Dönüşür 

• Bir Isıtıcı Yapalım 

• Araçlarımızı Sigortalayalım! 

• Işığı Sakın Açık Unutma! 

361




362



ÖĞRE�ME ALA�I: FĐZĐKSEL OLAYLAR 7. Ü�ĐTE: YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK 


YAŞAMIMIZDAKĐ ELEKTRĐK 

1. Elektrik akımının manyetik etkisi ve 

elektrik enerjisinin hareket enerjisine 

dönüşümü ile ilgili olarak öğrenciler; 

1.1. Üzerinden akım geçen bir bobinin, bir çubuk 

mıknatıs gibi davrandığını fark eder. 

1.2. Bir elektromıknatıs yaparak kutuplarını 

akımın geçiş yönünden faydalanarak bulur. 

1.3. Üzerinden akım geçen bobinin merkezinde 

oluşan manyetik etkinin, bobinden geçen 

akım ve bobinin sarım sayısı ile değiştiğini 

deneyerek keşfeder (BSB-8,9,30,31). 

1.4. Elektrik akımının manyetik etkisinin, günlük 

hayatta kullanıldığı yerleri araştırır ve sunar 

(FTTÇ-5, BSB-32). 

1.5. Elektrik enerjisinin hareket enerjisine 

dönüştüğünü fark eder. 

1.6. Bir çubuk mıknatısın hareketinin, elektrik 

akımı oluşturduğunu deneyerek keşfeder 

(BSB-30,31). 

1.7. Hareket enerjisinin elektrik enerjisine 

dönüştüğünü fark eder. 

1.8. Güç santrallerinde elektrik enerjisinin nasıl 

üretildiği hakkında araştırma yapar ve sunar 

(BSB-32). 

↸ Bir Mıknatıs Yapalım 

Öğrenciler, “Bazı filmlerde veya belgesellerde yer alan araba hangarlarındaki hurdalar 

nasıl bir yerden başka bir yere taşınır?”, “Doğal mıknatıslar dışında bazı maddeler 

mıknatıs özelliği gösterir mi?” vb. soruları tartışarak tahminlerde bulunur. Bu 

tartışmadan sonra öğrenciler, bir çivinin etrafına sıkıca sardıkları üzeri yalıtılmış bakır 

kablonun uçlarını bir pile bağlayarak çiviyi bir toplu iğneye yaklaştırır ve iğnelerdeki 

hareketlenmeyi gözlemler. Daha sonra bağlantı kablolarını pilden ayırır ve olacakları 

gözlemler. Gözlem sonuçlarını tartışır (1.1). 

Öğrenciler yaptıkları elektromıknatısların N-S kutuplarını belirlemek için ne 

yapabileceği (örneğin, bir pusulayı elektromıknatısın uçlarına yaklaştırmak gibi) 

konusunda tahminlerde bulunur. Tahminlerini test ederek bu kutupların akımın yönü 

ile olan ilişkisini kurar (1.2). 

Öğrenciler çiviye doğru çekilen toplu iğnelerin sayısını artırmak veya daha uzak 

mesafeden toplu iğneleri çekmek için neler yapılabileceğini tartışır. Tartışma sonunda 

öğrenciler hipotezlerini doğrulamak için gruplara ayrılır. Gruplardan biri akımı sabit 

tutup çiviye sardıkları sarım sayısını artırıp azaltarak; diğer grup ise sarım sayısını 

sabit tutup akımı artırıp azaltarak gözlemlerini kaydeder. Kayıt sonuçları tartışılarak 

bir yargıya varılır (1.3). 

↸ Ziller ve Motorlarla Oynayalım 

Öğrenciler, elektrik akımının manyetik etkisinin günlük hayatta kullanım alanları ile 

ilgili basit bir zil modeli tasarlayıp kurarlar. Ayrıca küçük bir elektrik motorunun 

yapısını inceleyerek çalışma prensibini araştırırlar (1.4; 1.5). 

↸ Kendi Elektrik Enerjimizi Kendimiz Üretelim 

Öğrenciler, masalarında bulunan farklı sarımlarda bobinler, bağlantı kabloları, çubuk 

mıknatıslar ve mili ampermetreleri kullanarak bir elektrik akımı üretmeye çalışırlar. 

Devre kurma denemelerinde öğretmen öğrencilere çeşitli yönlendirmelerde bulunur 

(Bu yönlendirmeler kurulacak devrenin nasıl olması gerektiği ile ilgili olmayıp bunu 

öğrencilerin kendilerinin keşfetmelerini sağlayacak şekilde olmalıdır.). Yaptıkları 

denemeler sonucunda öğrenciler mili ampermetrenin ibresinin sapmasından yola 

çıkarak devrede bir elektrik akımı oluşturacaklarını gözlemler. Öğrenciler, barajlarda 

elektrik enerjisinin nasıl üretildiği ile ilgili bir araştırma yapar. Yaptığı araştırma 

sonuçlarını tartışarak bu deney ile benzeyen- benzemeyen yönlerini yorumlar (1.7,1.8, 

1.9). 

363 

�� Öğretmen, öğrencilere 7. 

sınıfta “Kuvvet ve Hareket” 

ünitesinde edindikleri “enerji” 

kavramının ne olduğunu hatırlatır. 

??? 1.6 Öğrenciler, elektrik 

enerjisi üretilirken sadece 

mıknatısların hareket ettiğini 

düşünebilirler. 


“Okuma” , “Konuşma” ve 

“Yazma” temel dil becerisi ile 


�� Bir Proje Geliştirelim 







2. Elektrik enerjisinin ısıya (ısı enerjisine) ve 

ışığa (ışık enerjisine) dönüşümü ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

2.1. Elektrik akımı geçen iletkenlerin ısındığını 

deneyerek fark eder (BSB-30,31). 

2.2. Elektrik enerjisinin bir iletkende ısı enerjisine 

dönüşeceği sonucuna varır (BSB-30,31). 

2.3. Üzerinden akım geçen bir iletkende açığa çıkan 

ısının; iletkenin direnci, üzerinden geçen akım ve 

akımın geçiş süresiyle ilişkili olduğunu deneyerek 

keşfeder (BSB-8, 9, 30, 31). 

2.4. Elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşümünü 

temel alan teknolojik uygulamaları araştırır ve 

sunar (BSB-32). 

2.5. Güvenlik açısından sigortanın önemini ve çalışma 

prensibini açıklar (FTTÇ-5). 

2.6. Teknolojideki sigorta modellerini araştırarak bir 

sigorta modeli tasarlar (FTTÇ-6). 

2.7. Elektrik enerjisinin ışık enerjisine dönüştüğünü 

fark eder. 

2.8. Üzerinden akım geçen bazı iletkenlerin görülebilir 

bir ışık yaydığı çıkarımını yapar. 

2.9. Bir ampulün patladığında neden tekrar 

yanmadığını yorumlar. 

↸ Elektrik Enerjisi Isı Enerjisine Dönüşür 

Öğrenciler, elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşümü ile ilgili çevrelerindeki 

araç ve gereçlerden örnekler vererek tartışır. Daha sonra elektrik enerjisinin ısı 

enerjisine dönüştüğünü gösteren bir model (kalorimetre kabına benzer şekilde) 

tasarlamaya çalışır. Elektrik akımının geçtiği iletkenlerin ısındığını fark ederek 

elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü sonucuna varır (2.1, 2.2). 

Öğrenciler açığa çıkan ısı enerjisini artırmak için neler yapılabileceğini tartışır. 

Tartışma sonunda öğrenciler hipotezlerini doğrulamak için gruplara ayrılır. 

Gruplardan biri direnci ve zamanı sabit tutup bir reosta yardımıyla devredeki 

akımı artırıp azaltarak; diğer grup ise devreden geçen akımı ve zamanı sabit 

tutup direnç değerleri farklı iki model kullanarak; üçüncü grup ise, direnci ve 

akımı sabit tutup zamanı artırıp azaltarak termometredeki değişimi gözlemler 

ve gözlem sonuçlarını kaydeder. Kayıt sonuçları tartışılarak konuyla ilgili 

genel bir yargıya varılır (2.3). 

↸ Bir Isıtıcı Yapalım 

Öğrenciler, bir ısıtıcının (elektrikli çaydanlık, elektrik sobası vb.) yapısını 

araştırır. Bir önceki etkinlikten edindikleri bilgilerden yola çıkarak kendileri de 

benzer bir model yapmaya çalışır. Yapılan modeller arasından en iyi model 

seçilerek modelin eksik yanları için neler yapılabileceği tartışılır (2.4). 

↸ Araçlarımızı Sigortalayalım! 

Öğrenciler, elektrik enerjisi ile çalışan araçlarda veya elektrik tesisatlarında 

bulunan sigortanın güvenlik açısından önemini tartışırlar. Kendi yapacağı bir 

sigorta modeli ile olayı yorumlamaya çalışır (2.6, 2.7). 

↸ Isınan Teller Işık Saçar! 

Öğrenciler, elektrik enerjisinin ışık enerjisine dönüşümü ile ilgili 

çevrelerindeki araç ve gereçlerden örnekler vererek tartışırlar. Üzerinden akım 

geçen bazı iletken tellerin görülebilir ışık saçtığını, kuracağı bir deney 

düzeneği ile sergiler (2.7, 2.8, 2.9). 

364 

�� “Joule Kanunu” formülüne bu 

düzeyde girilmeyecektir. 

[!] Öğretmen öğrencilerin 6. 

sınıfta edindikleri direnci etkileyen 

faktörler konusu ile ilgili ön 

bilgilerinden yola çıkarak reostanın 

çalışma prensibini anlatmalıdır. 

[!] Öğrenciler, elektrik enerjisinin 

ısıya dönüşümü ile ilgili etkinlikleri 

pillerle veya 0-12/16 volt güç 

kaynakları ile yapmalıdır. Şehir 

gerilimini kullanmamaları 

konusunda uyarılmalıdır. 


“Okuma” , “Konuşma” ve “Yazma” 

temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. 

�� Bir Proje Geliştirelim 

�� 2.8 Elektrik akımı geçen 

iletkenlerin ışıma yaptığı konusuna 


↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme 

(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)




3. Elektrik enerjisinin kullanımı ve elektriksel güç ↸ �e Kadar Para Öderiz? 

ile ilgili olarak; 

Öğrenciler, sınıfa getirebilecekleri elektrik enerjisi ile çalışan çeşitli 

3.1. Elektrik enerjisi ile çalışan araçların birim zamanda araçların (ütü, saç kurutma makinesi, matkap, ampul vb.) üzerinde yazan 

kullandıkları elektrik enerjisi miktarının farklı güç değerlerini inceler. Bu değerlerden yola çıkarak bu araçların belli bir 

olabileceğini fark eder. 

süre içinde farklı miktarlarda (Örneğin; 100 watt ampul 60 watt 

3.2. Elektrik enerjisi ile çalışan araçların birim zamanda ampulden daha fazla elektrik enerjisi kullanır.) elektrik enerjisi 

tükettiği elektrik enerjisini, o aracın gücü olarak kullandıkları çıkarımını yapar. Sınıfa getirilen farklı elektrik faturaları 

ifade eder. 

karşılaştırılarak harcanan elektrik enerjisine karşılık ne kadar para 

3.3. Elektriksel güç birimlerinin watt ve kilowatt olarak ödendiği incelenir. 

adlandırıldığını ifade eder. 

↸ Işığı Sakın Açık Unutma! 

3.4. Elektrik enerjisi ile çalışan araçlarda kullanılan Öğrenciler elektrik enerjisinin bilinçli bir şekilde kullanılması ile ilgili, 

elektrik enerjisi miktarının, aracın gücüne ve ne yapmaları gerektiği konusunda çeşitli araştırmalar yapar. Bu 

çalıştırıldığı süreye göre değiştiğini fark eder. araştırmalar sonucunda günlük yaşamlarında elektrik enerjisinin 

3.5. Kullanılan elektrik enerjisi miktarının “watt x saniye kullanımı hakkında gözlemledikleri hatalı kullanımları ifade ederek 

ve kilowatt x saat” olarak adlandırıldığını ifade eder. 

3.6. Elektrik enerjisinin bilinçli bir şekilde kullanımı için 

alınması gereken önlemleri ifade eder (TD-5). 

çözüm önerileri getirir. 


365 

�� P=W/t formülü, 

Kullanılan Elektrik Enerjisi. 

Miktarı= Aracın Gücü x Zaman 

şeklinde verilecektir. 

�� Ne Kadar Para Öderiz? 

�� Oku Bakalım! 






Etkinlik Adı : Bir Proje Geliştirelim 


Öğrenciler, bu ünitenin sonunda edindikleri bilgi, beceri ve deneyimlerini kullanarak 

elektriksel temele dayalı hırsız alarm devresi, yangın alarm devresi, elektrik motoru, zil, 

elektriksel termometre vb. araçlar tasarlamaya yönelik proje hazırlarlar. Bu projeler 

değerlendirilerek en iyi proje seçilir. 

Proje Değerlendirme Formu 

0: Değerlendirme Yapılamaz 1: Zayıf 2: Orta 3: Đyi 4: Mükemmel 

Problem açıkça ortaya konmuş. 0 1 2 3 4 

Ön araştırma/kaynak tarama yeterli. 

Hipotez açıkça ifade edilmiş ve ön araştırmayı yansıtıyor. 

Deneysel tasarım bilimsel metodun anlaşıldığını gösteriyor. 

Araç-gereç seçimi ve kullanımı uygun. 

Gözlemler açıkça özetlenmiş. 

Verilerin yorumu gözlemlerle de doğrulanıyor. 

Verilerin yorumlanmasında tablolar, grafikler veya diğer gösterimler 

doğru olarak kullanılmış. 

Çıkarılan sonuçlar deneysel verilerle destekleniyor. 

Deneysel veri, fikir, yorum ve sonuçlar kaydedilmiş. 

Konuyla ilgili kaynaklar belirtilmiştir. 

Yeni problemler ortaya atılmış. 

Proje/materyal poster olarak sunulmuş. 

Yapılan araştırma tüm araştırma sorularını kapsıyor. 

Sözel sunumda görsel unsurlar kullanıldı. 

Sözel sunum tüm aşamalar anlatılarak zamanında bitirildi. 

366



Etkinlik Adı : Ne Kadar Para Öderiz? 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5 

Öğrenciler aşağıdaki elektrik enerjisi ile çalışan araçları inceleyerek hangi aracın aynı 

süre içinde çalıştırıldığında ne kadar elektrik enerjisi tükettiğini tespit ederler. Evlerinde veya 

çevrelerinde bulunan elektrik enerjisi ile çalışan diğer araçları da inceleyerek belirledikleri 

süre içinde kullandıkları elektrik enerjisinin miktarını ve elektrik faturasına yansıyacağı tutarı 

içeren bir tablo oluştururlar. 

367



Etkinlik Adı : Oku Bakalım! 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.3; 4.4; 4.5 

Öğrenciler yandaki elektrik faturasını inceleyerek, 

a) Kullanılan elektrik enerjisinin miktarını, 

b) Kullanılan elektrik enerjisinin birim fiyatını, 

c) Evlerinde veya okullarında bulunan hangi aracın 

ne kadar süre içinde çalıştırıldığında ne kadar elektrik 

enerjisini tükettiğini, bulmaya çalışırlar. Ayrıca her 

öğrenci evlerinden getirdikleri kendi faturalarını da 

inceleyerek yukarıdaki işlemleri tekrarlar. 

368


Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren 

8.Ünite : Doğal Süreçler 



Dördüncü sınıfta başlayan ve altıncı sınıfta da devam eden yer kabuğunun bazı 

özelliklerinin ele alındığı konulardan sonra bu sınıfta; Dünya’nın oluşumu, levha 

hareketlerine bağlı olarak oluşan yer kabuğundaki şekil değişiklikleri ve atmosferdeki hava 

olayları ele alınacaktır. Öğrenciler ünitede, ilk olarak Dünya’nın oluşumu hakkında bilgi 

sahibi olacaklar, daha sonra yer kabuğundaki levhaları tanıyarak levha hareketlerinin sadece 

insanların değil tüm canlıların hayatını etkileyen sonuçlara yol açtığını öğreneceklerdir. 

Ayrıca öğrenciler, atmosferde hava olaylarının nasıl meydana geldiğini kavrayacak, iklim ve 

hava olayları arasındaki farkı ayırt edebilecek yeterliliğe ulaşacaklardır. Ünitede öğrenciler 

yer kabuğunda, levha hareketlerinin bir sonucu olarak meydana gelen anî ve şiddetli şekil 

değişiklikleriyle yavaş ve sürekli şekil değişikliklerini örneklerle kavrayacak, Sosyal Bilgiler 

dersinde depremle ilgili elde ettiği temel kazanımların yanında depremlerin oluşum 

mekanizmasını da öğrenecektir. Bunların yanında hava olaylarının sebebini kavrayacak, 

iklimle hava olayları arasında ilişki kurarak meteorolojinin temelini oluşturan gökyüzü 

gözleminin, günlük yaşantımızda ne denli önemli olduğunun farkına varacaklardır. 

Öğrencilerin bu ünitede elde edecekleri kazanımlar, ileriki sınıflarda Coğrafya dersinde 

karşılaşacakları ilgili konuların öğrenilmesine zemin hazırlayacaktır. 

Öğrenciler, “Doğal Süreçler” ünitesinde levha hareketlerinin önemini kavrayarak bunların 

sonuçlarından haberdar olacak, depremin, doğal bir süreç olduğunu fark edeceklerdir. Aynı 

zamanda gökyüzü gözleminin hava olaylarının önceden bilinmesi, düzenli olarak 

kaydedilmesi ve gerekli önlemlerin alınması bakımından önemini algılayacaklardır. Ayrıca 

öğrenciler, teknoloji ve gökyüzü gözlemi arasındaki ilişkiyi kavrayacaklardır. 

Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime Đlişkilendirme” 

ile öğrencilerin konu ile ilgili sahip oldukları temel kavramlar arasındaki ilişkiler yoklanarak 

bellekteki bilişsel ağın ortaya konması amaçlanmaktadır. Farklı anahtar kelimeler ile aynı 

kelimelerin ilişkilendirilme sıklığı ve anahtar kelimelerin birbirleri ile doğrudan 

ilişkilendirilmesi, aralarında daha kuvvetli bir ilişki kurulduğu anlamına gelecektir. 



uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin etkinlik örnekleri bölümünde, ön 

bilgilerin tespiti için düzenlenen giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki 

öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. 


Bu ünitede öğrencilerin Dünya’nın oluşumu, doğal bir süreç olan levha hareketleri ve bu 

hareketlerin sebep olduğu sonuçların yanında hava olaylarının nasıl oluştuğu ve günlük 

yaşamımızdaki önemi, iklim ile hava olayları/teknoloji ve hava gözlemi arasındaki ilişki 

hakkında bilgi, beceri, deneyim ve tutum kazanmaları hedeflenmektedir. 

369



Ünitenin odağında hayatımızı etkileyen doğal süreçler bulunmakla birlikte, öğrenme 

etkinlikleri deney-gözlem, inceleme-araştırma, model oluşturma, tartışma, sunum yapma 

ağırlıklı olarak düzenlenmiştir. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için gözlem 

ve karşılaştırma yapacak, tahminler yürütecek, tahminlerini sınamaya yönelik etkinliklerde 

bulunacaklardır. Ayrıca inceleme-araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde 

sunarak iletişim ve konuşma, bildiklerini ve kendini uygun şekilde ifade etme, başkalarıyla 

paylaşma gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de sağlanacaktır. 


• Dünya’mızın Oluşum Sürecini Öğrenelim 

• Levha Hareketleri Yer Kabuğunu Etkiler 

• Sıcaklık Farkından Kaynaklanan Hava Olayları Yaşamımızı Etkiler 

• Đklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar 

• Meteorolojinin Günlük Hayatımızdaki Yeri ve Önemi 

370




371


E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE�ME ALA�I: DÜNYA VE EVREN 8. Ü�ĐTE: DOĞAL SÜREÇLER 


DOĞAL SÜREÇLER 

1. Dünya’mızın oluşum süreci 

hakkında öğrenciler; 

1.1. Tarih boyunca Dünya’mızın 

oluşumu hakkında çeşitli 

görüşlerin ortaya atıldığını 

fark eder (FTTÇ-2, 3). 

1.2. Dünya’mızın oluşumuyla ilgili 

olarak en çok kabul gören 

görüşün, “Büyük Patlama” 

olduğunu belirtir. 

2. Bir doğal süreç olan levha 

hareketleri ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

2.1. Yer kabuğunun, sıcak ve 

akışkan olan magma üzerinde 

hareket eden levhalardan 

oluştuğunu gösteren bir model 

tasarlar ve yapar (BSB-25, 27, 

28, 30, 32; FTTÇ-8, 9). 

2.2. Okyanusların ve dağların 

oluşumunu levha 

hareketleriyle açıklar (BSB-8, 

11-15; FTTÇ-1). 

↸ � Dünya’mız �asıl Oluştu? 

Öğrenciler, Dünya’mızın oluşumuyla ilgili olarak öne sürülen farklı görüşlerin 

neler olduğunu, çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-CD, 

internet vb.) araştırır. 

Öğrenciler daha sonra Dünya’mızın oluşumuyla ilgili olarak günümüzde en çok 

kabul gören bilimsel görüşün hangisi olabileceği konusunda tartışır. Öğretmen 

rehberliğinde günümüzde en çok kabul gören görüş belirtilir (1.1; 1.2), (BSB- 

25). 

↸ � Yer Kabuğu, Magma Üzerinde Bulunan Levhalardan Oluşur 

Öğrenciler, yer kabuğunda bulunan levhaları ve magmanın özelliklerini çeşitli 

kaynaklardan (ilgili resmî kurum ve kuruluşlar, ansiklopediler, kütüphane, 

video-CD, internet vb.) araştırır, araştırma sonuçlarını birer poster şeklinde 

sergiler (2.1), (BSB-25). 

↸ � Hareketli Levhalar Üzerinde Yaşıyoruz 

Öğrenciler sınıfa sadece kara ve okyanusları gösteren dünya haritaları getirir. 

Daha sonra “Okyanuslar ve kıtalar nasıl oluşmuş olabilir?” sorusundan 

hareketle bir tartışma başlatılarak öğrencilerin çıkarımda bulunmaları istenir. 

Öğrenciler daha sonra bir kartona, karaları kahverengiye, denizleri maviye 

boyayarak çizdikleri dünya haritalarını sınıfa getirir. Öğrencilerden, önce 

çizdikleri haritaları makasla rastgele yedi parçaya bölmeleri ve bu parçaları 

yeniden birleştirmeleri istenir. Daha sonra öğretmen rehberliğinde bir levhanın 

sınırları içinde hem kıta hem de okyanus bulunabileceği ve yer kabuğunda yedi 

büyük levhanın olduğu belirtilir. 

Öğrenciler, varsa levha sınırlarında meydana gelen levha hareketleriyle 

(yaklaşma, uzaklaşma, yanal hareket) ilgili video-CD, simülasyon vb. izler, bu 

bağlamda okyanusların ve dağların nasıl oluştuğunu tartışır. Daha sonra 

öğrenciler, bu hareketlerle ilgili çeşitli modeller tasarlar ve yapar. 

Öğretmen rehberliğinde okyanusların, levhaların uzaklaşması sonucu oluşan 

çukurların suyla dolmasıyla; dağların ise levhaların yaklaşarak çarpışması ve 

üst üste yığılmasıyla oluştuğu sonucuna ulaşılır. (2.1; 2.2). 

372 

�� 1.1 Dünya’mızın oluşumuyla ilgili öne 

sürülen görüşler “Güneş’ten kopma”, “gaz ve toz 

bulutundan oluşma” ve “Büyük Patlama” olarak 

sınırlandırılır. 

[!] 1.1 “Büyük Patlama” ile ilgili bir okuma metni 

verilir. 

�� 2.1 Magma ile 4. sınıfta öğrenilen katman 

modeli ve Ateş Küre ile ilişki kurulur; magmanın 

özellikleri hakkında nicel ayrıntılara (kalınlık, 

ortalama sıcaklık, yoğunluk vb.) girilmez. 

�� 2.1 “Levhalar yer kabuğunun üst 

katmanlarında, bir bütün hâlinde olmayıp sürekli 

hareket hâlinde bulunan tabakalar” olarak 

tanımlanır. 

??? 2.1 Levha terimi, trafik levhalarıyla vb. 

karıştırılmamalıdır. Ayrıca levha, kıt’a demek 

değildir. 

�� 2.2 Levhalar arası hareketler yaklaşma, 

uzaklaşma ve yanal hareket olarak sınırlandırılır. 

[!] 2.2 Levha hareketlerinin en önemli sebebinin, 

magma içindeki ısıdan kaynaklanan konveksiyon 

hareketleri olduğu belirtilir. Levha hareketlerinin 

sürekli olarak devam eden bir süreç olduğu 

belirtilir. Bu hareketlilik sonucunda, levha 

sınırlarında, uzun zaman dilimlerinde, yeni 

okyanuslar, yeni kıt’alar, sıradağlar ve 

yanardağların oluşabileceği belirtilir. 

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç 



ÖĞRE�ME ALA�I: DÜNYA VE EVREN 8. Ü�ĐTE: DOĞAL SÜREÇLER 



2.3. Artçı deprem, öncü deprem, şiddet, 

büyüklük, fay kırılması, fay hattı ve 

deprem bölgesi kavramlarını 

tanımlar. 

2.4. Depremle ilgili çalışmalar yapan 

bilim dalına “sismoloji”, bu alanda 

çalışan bilim insanlarına ise 

“sismolog” adı verildiğini belirtir 

(FTTÇ-11, 12, 34; TD-2, 3). 

2.5. Türkiye’nin deprem bölgeleriyle fay 

hatları arasında ilişki kurar (BSB-11- 

15). 

2.6. Depremlere, fayların yanında, 

volkanik faaliyetlerin ve arazi 

çöküntülerinin de sebep olabileceğini 

açıklar (BSB-8, 11-15). 

2.7. Volkanların oluşumunu ve bunun 

sonucunda oluşan yeryüzü şekillerini 

levha hareketleriyle açıklar (BSB-8, 

11-15; FTTÇ-1). 

2.8. Volkanların ve depremlerin insan 

hayatındaki etkileri ve sebep 

olabileceği olumsuz sonuçları ifade 

eder (BSB-8, 9; FTTÇ-25). 

2.9. Deprem tehlikesine karşı alınabilecek 

önlemleri ve deprem anında 

yapılması gerekenleri açıklar (FTTÇ- 

25). 

� Misafirimiz Var 

Öğrenciler, sınıfa davet edilen bir sivil savunma uzmanından depremle ilgili 

teknik kavramlar (artçı deprem, öncü deprem, şiddet, büyüklük, fay 

kırılması, fay hattı, deprem bölgesi) hakkında bilgi edinirler. Özellikle 

depremin şiddeti ile büyüklüğünün aynı anlama gelmediği; büyüklüğün 

aletle ölçülebilen bir değer olduğu, şiddetin ise bıraktığı etki ve yol açtığı 

tahribat ile derecelendirildiği vurgulanır. Daha sonra öğrenciler, 

depremlerin yol açabileceği olumsuz sonuçlar, depreme karşı alınabilecek 

önlemler ve deprem anında yapılması gerekenlerle ilgili konularda bilgi 

edinir ve tartışırlar (2.3; 2.8; 2.9). 

↸ Deprem Riski Taşıyan Bölgelerimiz 

Öğrenciler, Türkiye ve komşu ülkeleri kapsayan harita üzerinde farklı levha 

sınırlarını (Kuzey Anadolu Fay Hattı vb.) işaret ederler. Depremlerin levha 

sınırlarında oluşmasından hareketle, deprem riski taşıyan bölgeleri tespit 

etmeye çalışırlar. 

Volkanik faaliyetlerin ve arazi çöküntülerinin de depreme sebebiyet 

verebileceği vurgulanır (2.5; 2.6). 

↸ � Volkanik Dağlarımız ve Göllerimiz Hangileri? 

Öğrenciler, ülkemizde levha hareketlerinin sebep olduğu volkanik faaliyetler 

sonucunda oluşmuş dağ ve gölleri çeşitli kaynaklardan araştırır, araştırma 

sonuçlarını sınıfa çeşitli şekillerde (poster, sunu vb.) sunar. 

Öğrenciler, volkanik faaliyetlerin yol açabileceği olumsuz sonuçlar hakkında 

tartışırlar (2.7; 2.8), (BSB-25, 27, 32). 

373 

??? 2..3 Depremin şiddeti ile büyüklüğünün 

aynı anlama gelmediği belirtilir. 

[!] 2. 4 Sismolojinin; depremlerin oluşumunu, 

ölçü aletlerini, ölçme yöntemlerini ve 

deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen ve 

değerlendiren bilim dalı olduğu belirtilir. 

[!] 2.4 Sismoloji yerine “deprembilim”, 

sismolog yerine de “deprembilimci” 

kelimeleri kullanılabilir. 

[!] 2.6 Okyanus ya da denizlerin tabanında 

oluşan deprem, volkan patlaması ve bunlara 

bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi 

anî ve şiddetli olaylardan hemen sonra 

denizlerde, tsunami adı verilen dev 

dalgaların oluşabileceği belirtilir. 

Tsunaminin oluşumu ve verebileceği 

zararlar konusunda bir okuma metni 

verilebilir. 

[!] 2.9 Depremlerin önceden tahmin 

edilebilmesi için levha sınırlarının ve levha 

hareketlerinin niteliğinin doğru olarak 

saptanması gerektiği belirtilir. 

�� Afet Eğitimi ve Güvenli Yaşam 

(2.8, 2.9 – 17, 18, 19 ) 

�� Ülkemizdeki Fay Hatlarını Tespit Edelim 

�� Yazılı Anlatım 

�� Kelime Đlişkilendirme 







3. Hava olayları ile ilgili olarak 

öğrenciler; 

3.1. Havanın dört temel bileşen 

yanında, su buharı da içeren 

bir karışım olması gerektiği 

çıkarımını yapar (BSB- 8). 

3.2. Yakın çevresindeki hava 

olaylarını gözlemler, sonuçları 

kaydederek hava olaylarının 

değişkenliğini fark eder (BSB- 

1, 2, 22-25, 27, 28; FTTÇ-1). 

3.3. Rüzgârın oluşumunu deneyle 

keşfeder (BSB-16-18). 

3.4. Rüzgâr ile yel, tayfun, fırtına 

arasında ilişki kurar (BSB-5, 

11-13, 15; FTTÇ-1). 

3.5. Hortum ve kasırganın oluşum 

şartlarını ifade eder (BSB-5, 

11-15). 

3.6. Havanın sıcaklığı arttıkça daha 

fazla nem kaldırabileceğini 

ifade eder. 

↸ Hava �elerin Karışımıdır? 

Öğrenciler, kuru havanın dört temel bileşeni olan azot, oksijen, argon ve karbondioksit gazlarının 

havadaki hacimce yaklaşık yüzdelerini araştırırlar. 

Yeryüzünden buharlaşan suyun havaya karıştığı hatırlatıldıktan sonra, hava için verilen bileşim 

tablolarında su buharının hesaba katılmadığı, kuru hava teriminin bu yüzden kullanıldığı; hava 

sıcaklığına, rüzgârın hızına ve yönüne bağlı olarak havaya karışan su buharı oranının değişken 

olabileceği öğretmence belirtilir (3.1). 

↸ � Hava Olayları Çeşitlidir 

Öğrenciler, bir haftalık sürede, bulundukları yerin hava durumunu gözlemlerler. Her gün belirli 

saatlerde ölçtükleri havanın sıcaklığı ve basıncı ile gözlem sonuçlarını (kapalı, açık, parçalı 

bulutlu, yağmurlu, sisli, kar yağışlı, rüzgârlı vb.) uygun şekilde bir tabloya kaydederler. 

Yaptıkları araştırmanın sonuçlarını bir poster ve proje sunusu şeklinde sınıfta sergilerler. 

Öğrenciler, hava olaylarının çeşitlerini farklı kaynaklardan (üniversiteler, ilgili resmî kurum ve 

kuruluşlar, ansiklopedi, kütüphane, video-CD, internet vb.) araştırırlar. Elde ettikleri bilgi ve 

bulguları sınıfa çeşitli şekillerde sunarlar. 

Öğrenciler, hava olaylarından rüzgârın oluşumu ile ilgili deneyler tasarlarlar ve tasarladıkları 

deneyleri sınıfta yaparlar (3.2; 3.3; 3.4; 3.5; 3.7), (BSB-32). 

↸ Hava Buhara Doyar mı? 

Öğrenciler, düdüklü tencere gibi hava geçirmeyen bir kap içine doldurulmuş suyun, aylarca hatta 

yıllarca bekletilince buhar ve su kaçağı olmaksızın, buharlaşarak tükenip tükenmeyeceğini 

aralarında tartışırlar. Öğretmen, kapalı kaplarda buharlaşmanın kısa zamanda dengeye ulaşacağını 

belirtir. Öğrenciler, ısınan suyun daha kolay buharlaşmasından yola çıkarak yapacakları 

tartışmayla; öğretmen rehberliğinde sıcaklık arttıkça kap içindeki nemin artacağı çıkarımına 

ulaşırlar. 

Öğrenciler hamam, banyo vb. kapalı mekânlarda havalandırma yokken havanın daha fazla buhar 

kaldırıp kaldırmayacağını tartışırlar. Öğretmen, öğrencilere hamamların neden buharlı olduğu 

sorusunu sorarak doğru sonuca ulaşmalarına yardımcı olur. Havadaki bağıl nem tanımlandıktan 

sonra, bağıl nem arttıkça suyun buharlaşma hızının yavaşlayacağı, kuru havada çamaşırların daha 

kolay kurumasının buna bağlı olduğu belirtilir. Sıcaklığı ve bağıl nemi belli olan bir havada 

yaklaşık su buharı yüzdesi belirtilir (Örneğin, bağıl nemi %60 ve sıcaklığı 27 o C olan havanın 

hacimce yaklaşık %2’si su buharıdır.). 

Öğretmen tarafından; nemli bir havada oksijen oranının kuru havaya göre daha düşük olacağı, 

ayrıca nemli havanın vücuttaki terin kurumasını zorlaştıracağı, bu yüzden nemli havanın insanları 

bunaltacağı vurgulanır (3.6; 3.7). 

374 

�� 3.2 Hava olayları yağmur, kar, 

dolu, rüzgâr, yel, tayfun, fırtına, 

hortum ve kasırga olarak 

sınırlandırılır. 

�� Afetten Korunma ve Güvenli 

Yaşam ( 3.3, 3.4, 3.5, - 5, 6, 7 ) 


�� Bir Haftalık Hava Gözlemi 


içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 

Projesi





3.7. Yağmur, kar, dolu, sis, çiğ ve kırağı 

ile havanın sıcaklığı ve nemi arasında 

ilişki kurar (BSB- 8, 9; FTTÇ-2). 

3.8. Hava olaylarının sebebini günlük 

sıcaklık farklılıkları ve oluşan alçak 

ve yüksek basınç alanlarıyla açıklar 

(BSB-11-15). 

3.9. Mevsimsel sıcaklık değişimlerinin 

sebebini, Dünya’nın dönme ekseninin 

eğikliği ile açıklar (BSB-8, 11-15; 

FTTÇ-1). 

↸ Sıcaklık, �em ve Yağış Türleri 

Öğrenciler yağmur, kar, dolu, sis, çiğ ve kırağı terimlerinden ne anladıklarını 

tartışırlar. Bu yağış türlerinin yılın hangi mevsimlerinde görüldüğünü irdelerler. 

Öğretmen, yağış türleri ile havanın nemi, yerin rutubeti ve sıcaklık arasındaki 

ilişkiyi, öğrencilerin deneyimlerinden, resim, tablo gibi gereçlerden de 

yararlanarak açıklar (3.7). 

↸ � Hava Olaylarının Sebebi �e? 

Öğrenciler, hava olaylarının atmosferde nasıl meydana geldiğini, alçak ve yüksek 

basınç alanlarının nasıl oluştuğunu çeşitli kaynaklardan araştırarak sıcak havanın 

hareketiyle (konveksiyon) ilgili çeşitli deneyler tasarlarlar. Tasarladıkları deneyleri 

yaparak günlük sıcaklık değişimleri ve oluşan basınç alanları ile hava olayları 

arasındaki ilişkiyi irdeleyerek yorumlamaya çalışırlar. 

Öğrenciler, daha sonra mevsimlerin nasıl oluştuğunu; dünya modeli, güç kaynağı, 

döküm ayak, bağlantı parçası, ışık kaynağı kullanarak deneyle keşfederler. Bu 

amaçla öğrenciler, dünya modelini yavaş yavaş döndürürler. Bu esnada, ışık 

kaynağından çıkan ışınların kutupları ve Ekvatoru aydınlatma durumunu 

gözlemlerler. Öğretmen tarafından dönme ekseninin eğikliğine dikkat çekilir. 

Daha sonra öğrenciler, mevsimsel sıcaklık değişimlerine bağlı olarak gerçekleşen 

hava olayları üzerinde tartışırlar (3.8; 3.9), (BSB-25). 

375 

�� 3.8 8. sınıf “Fiziksel Olaylar” öğrenme 

alanı “Kuvvet ve Hareket” ünitesi açık hava 

basıncı konusu ile ilişkilendirilir. 

�� 3.8 Burada kastedilen basınç, sıcak ve 

soğuk havanın yerleşim bölgeleri üzerine 

yaptığı basınçtır. Sıcak bölgelerde oluşan 

alçak basınç ve soğuk bölgelerde oluşan 

yüksek basınç, havanın sıcaklığı ve sıcak 

havanın hareketine bağlı olarak ayrıntıya 

girilmeden açıklanır. 

[!] 3.8 Hava tahmin raporlarında sıkça 

kullanılan “Yurdumuz, yarından itibaren 

Basra Körfezi’nden gelen alçak basıncın 

etkisi altında olacaktır.” gibi söylemler 

yorumlanır. Bu etkinin havanın durumunda 

ne gibi değişimlere yol açabileceği 

yorumlanır. Ayrıca günlük sıcaklık 

farklılıklarının temel sebebinin, Dünya’nın 

kendi etrafındaki dönme hareketi olduğu 

belirtilir. 

??? 3.9 Bazı öğrenciler, mevsimlerin 

oluşumunun, Dünya’nın Güneş etrafındaki 

dolanma hareketi sırasında Güneş’e yakın 

veya uzak oluşuyla ilişkili olduğunu 

düşünebilir. 

�� 3.9 Mevsimlerin nasıl oluştuğu konusu, 

Dünya’nın dönme ekseninin eğikliği ve 

hareketleri ile ilişkilendirilir. Ekliptik düzlem, 

dönence gibi teknik terimler kullanılmaz. 







3.10. Yeryüzü şekillerinin oluşumu 

ve değişiminde hava olaylarının 

etkisini örneklerle açıklar (BSB-1, 

2; FTTÇ-25). 

3.11. Đklimin, yeryüzünün herhangi 

bir yerinde uzun yıllar boyunca 

gözlenen tüm hava olaylarının 

ortalama durumu olduğunu ifade 

eder ve iklimlerin zamanla 

değişebileceğini kavrar. 

3.12. Đklimin etkisini açıklamaya ve 

keşfetmeye çalışan bilim 

insanlarına “iklim bilimci” adı 

verildiğini belirtir (FTTÇ-11, 12, 

34; TD-2, 3). 

3.13. Meteorolojinin, atmosfer içinde 

oluşan sıcaklık değişmelerini ve 

buna bağlı olarak oluşan hava 

olaylarını inceleyerek hava 

tahminleri yapan bilim dalı 

olduğunu ifade eder (TD-2, 3). 

3.14. Hava tahminlerinin günlük 

yaşantımızdaki yeri ve önemini 

fark eder (FTTÇ-7, 16, 17, 28, 31, 

32). 

3.15. Meteoroloji uzmanlarına 

“meteorolog” adı verildiğini 

belirtir (FTTÇ-11, 12, 34; TD-2, 

3). 

↸ � Hava Olayları Yer Şekillerini Etkiler 

Öğrenciler hava olaylarının yer kabuğunda sebep olduğu değişimleri çeşitli 

kaynaklardan (üniversiteler, ilgili resmî kurum ve kuruluşlar, ansiklopedi, kütüphane, 

video-CD, internet vb.) araştırır. Elde ettikleri bilgi ve bulguları, örneklerle çeşitli 

şekillerde sunar ve tartışırlar. Örneğin kumların, oluşumunda hava olaylarının etkisi 

tartışılabilir (3.10), (BSB-25). 

↸ � Đklim Verileri �asıl Elde Edilir? 

Öğrenciler iklim verilerinin nasıl elde edildiğini (üniversiteler, ilgili resmî kurum ve 

kuruluşlar, ansiklopedi, kütüphane, video-CD, internet vb.) araştırır. Elde ettikleri bilgi 

ve bulguları, örneklerle çeşitli şekillerde sunar. Öğrenciler, uzun yıllar boyunca 

(yaklaşık 30 yıl) iklim bilimciler tarafından, düzenli olarak yapılan hava gözlemlerinin 

uygun şekillerde kaydedilmesiyle elde edilen verilerin önemini tartışırlar (3.11; 3.12). 

↸ � Genç Gazeteci 

Öğrenciler, bulundukları yerin ikliminin, geçmişteki duruma göre zamanla değişip 

değişmediğini anlamak amacıyla yakın çevrelerindeki yaşlılarla (dedesi, ninesi vb.) 

görüşme yapar. Görüşme sonuçlarını sınıfa sunarak iklim farklılıklarının sebepleri 

hakkında tartışırlar (3.11), (BSB-25, 32). 

↸ � Meteoroloji Hayatımızı Kolaylaştırır 

Bir grup öğrenciye hava olayları, günlük-haftalık hava tahminlerinin nasıl yapıldığı ve 

meteoroloji bilimi hakkında bilgi edinmek amacıyla Meteoroloji Genel 

Müdürlüğü’nün internet sitesini ziyaret etme görevi verilir. Böylelikle öğrenciler, 

meteorologların ne tür çalışmalar yaptıkları, hava tahminlerinin yapılmasında ne tür 

teknolojik araç, gereç ve cihazlardan faydalandıkları vb. konularda bilgi edinirler. 

Bir başka gruba da yakın çevrelerinde bulunan ve farklı mesleklerden (çiftçiler, 

pilotlar, gemi kaptanları, balıkçılar vb.) kişilerle yüzyüze görüşerek işlerini 

aksatmadan yapabilmelerinde ve kötü hava koşullarına karşı önceden gerekli tedbirleri 

almada hava tahminlerinin ne denli önemli olduğu konusunda bilgi alma görevi verilir. 

Gruplar, araştırma sonuçlarını sınıfa sunar. Daha sonra hava olaylarının önceden 

tahmin edilebilmesinin günlük yaşantımızdaki önemi hakkında tartışırlar (3.11; 3.12; 

3.13; 3.14; 3.15), (BSB-25). 

376 

�� Afetten Korunma ve Güvenli Yaşam 

( 3.10- 5, 6, 7 ) 

�� 3.11 kazanımı Sosyal Bilgiler dersi 6. sınıf 

“Đnsanlar, Yerler, Çevreler” öğrenme alanı, 

“Yeryüzündeki Yaşam” ünitesi kazanım 3 ile 


[!] 3.12 “Klimatoloji”nin, iklim bilimi anlamına 

geldiği ve iklimi meydana getiren meteorolojik 

faktörlerin analizi ile uğraştığı belirtilir. 

[!] 3.13 Yeryüzünü saran hava tabakasına 

atmosfer adı verildiği belirtilir. 

[!] 3.13 Meteoroloji mühendislerinin, hava 

olaylarının analizi ve tahmininin yanı sıra, 

atmosferdeki tüm olayları inceleyen, bu olayların 

Dünya üzerindeki yaşamı nasıl etkilediğini, 

gelişmiş en son teknolojiyi kullanarak 

açıklamaya, gerekli önlemleri almaya ve 

uygulamaya koymaya yönelik çalışmalar yapan 

bilim insanları olduğu belirtilir. 







Etkinlik Adı : Kelime Đlişkilendirme 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.2; 3.4; 3.7; 3.11; 3.13 

Bu ünitede geçen kavramlardan öğrencilere kıta, iklim, “Büyük Patlama”, levha sınırı, 

okyanus, sismolog, dağ, volkan, levha hareketleri, uydu, meteoroloji, magma, deprem, yer 

kabuğu, rüzgar, deprem bölgesi, yağmur, dolu, hava olayları gibi en az beş tanesi anlamlı bir 

bütünlük oluşturacak şekilde “anahtar kelime” olarak verilir. Bir kâğıt dörde katlanarak kesilir 

ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır (Gerektiğinde sayfaların her iki yüzü de 

kullanılır.). Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her anahtar kelime ile 

ilişkilendirdikleri kavramları 45 s içerisinde anahtar kelimelerin altına yazmalarını ister. 

Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için “Şimdi ben zaman tutacağım. Siz 

de vereceğim her kelimeye karşılık aklınıza gelen kelimeleri alt alta yazacaksınız.” der ve 

belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir. 

Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra öğretmen 

değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte 

değerlendirmeyi yaparken sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden, buldukları 

ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği 

sınıfça tartışılır. Ayrıca öğrencilerden anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri kelimeyi cümle 

içinde birlikte kullanmaları istenir. 

Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle 

ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal açıdan 

farklı olup olmadığına bakar. Bu farklılık, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlanır. 

Etkinliğin devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi 

cümlede kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir. 


Etkinlik Adı : Yazılı Anlatım 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2, 2.3; 2.5; 2.7 

Levha hareketlerinden kaynaklanan oluşumlar hakkında bir paragraf yazınız. 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

………………………………………………………………………………………………… 

……………………………………………………………………………………………….... 

377



Etkinlik Adı : Levha Sınırlarını Tespit Edelim 


Yukarıdaki dünya haritasını inceleyerek büyük levhaları ve deprem riski taşıyan bölgeleri 

gösteriniz (Haritada büyük levhalar yanında küçük levhalar da görülmektedir.). 


Etkinlik Adı : Ülkemizdeki Fay Hatlarını Tespit Edelim 


Türkiye’deki fay hatlarını gösteren bir harita temin ederek haritayı inceleyiniz ve 

ülkemizin deprem bölgelerini belirleyiniz. 

378



Etkinlik Adı : Bir Haftalık Hava Gözlemi Projesi 

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.2; 3.8 

Bir hafta boyunca belirli saatlerde olmak üzere bulunduğunuz yerin hava durumunu 

gözlemleyiniz. Gözlem sonuçlarını (kapalı, açık, bulutlu, yağmurlu, kar yağışlı, rüzgârlı vb.), 

termometre yardımıyla ölçtüğünüz hava sıcaklıklarını ve barometre ile ölçtüğünüz basınç 

değerlerini aşağıdaki gibi bir tabloya kaydediniz. 

(Proje verileri, bir poster şeklinde öğrencilerin ürün seçki (portfolyo) dosyalarında 

saklanabilir.) 

Đl/Đlçe/Belde/Köy adı 

................................ 

Gözlem saati: 

............ 

Hava durumu 

Hava sıcaklığı 

(ºC) 

Hava basıncı 

(Bar) 

Pazartesi 

Salı 

Çarşamba 

379 

Perşembe 

Cuma 

Cumartesi 

Pazar

2.5. SEKİZİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?