You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kto jest gdzie tutejszy?<br />
(...) pewnego lipcowego popołudnia, (...)<br />
zbiegając po schodach z kubłem na śmiecie,<br />
wyjrzałem na podwórko i zobaczyłem tam<br />
gromadę ludzi w zielonych, wojskowych<br />
mundurach – tak zapamiętał Piotr Zettinger<br />
swoje pierwsze spotkanie z przedstawicielami<br />
Kraju Rad.<br />
Miałem wtedy sześć lat i dwa miesiące<br />
– kontynuuje autor. Jakie obrazy i jakie<br />
wspomnienia przywołał w mojej pamięci<br />
widok żołnierzy na podwórku, nie wiem.<br />
Być może pojawił się przed moimi oczami<br />
żandarm, który chodził po naszej ulicy<br />
w warszawskim getcie tego dnia, kiedy<br />
staliśmy w bramie i szykowaliśmy się do<br />
ucieczki (...) ciszę zakłócał jedynie odgłos<br />
podbitych butów maszerującego tam i z powrotem<br />
żołnierza. (...)<br />
Ten przydługi cytat wzięty z po -<br />
czątku pierwszego rozdziału książki<br />
„Nietutejszy” Piotra Zettingera pokazuje<br />
jego metodę pisarską. Wspomnienia<br />
są obrazami, powtarzającymi się<br />
motywami. Sześciolatek widząc ludzi<br />
w mundurach ma w swojej pamięci<br />
cały katalog innych mundurowych,<br />
których zdążył już napotkać na swojej<br />
niedługiej drodze życia. Cała książka jest<br />
skonstruowana w ten sposób: w tok relacji<br />
wplecione są komentarze, jeszcze głębsze<br />
wspomnienia, ilustracje do wywodu,<br />
dygresje. Te kilka zdań jest też smakowitą,<br />
jak sądzę, próbką stylu i języka autora.<br />
Jak dowiadujemy się z notki na okladce<br />
i zresztą z treści książki, Piotr Zettinger jest<br />
inżynierem chemikiem. Ma styl konkretny<br />
i rzeczowy, jak na inżyniera przystało, nie<br />
daje się ponosić emocjom, nawet gdy<br />
opowiada o najbardziej dramatycznych<br />
epizodach swego życia. A jednak<br />
meandryczne zdania nie są pozbawione<br />
napięcia, które tworzy kontrast między<br />
stylem filozoficznie pogodnym a smutną,<br />
nierzadko, zawartością.<br />
„Nietutejszy” jest swojego rodzaju<br />
autobiografią – podsumowaniem<br />
dotychczasowego życia, próbą określenia<br />
jego charakteru i odgadnięcia, na czym<br />
polegały jego wzloty i upadki. Książka<br />
Zettingera wpisuje się w szereg książek –<br />
życiowych podsumowań, jaki w ostatnich<br />
latach pojawił się w polskiej literaturze.<br />
Wszystkie powstały na emigracji, albo, w<br />
każdym razie, napisali je autorzy, którzy<br />
większą część swojego życia spędzili<br />
32<br />
życie codzienne i artystyczne<br />
Y vardag & kulturevenemang<br />
na emigracji. Tytuł książki Janusza<br />
Głowackiego „Z głowy”, można tłumaczyć<br />
na wiele sposobów. Henryk Grynberg<br />
wybrał tytuł neutralny i najprostszy:<br />
„Uchodźcy”. Książka Zettingera już w<br />
tytule zawiera diagnozę losu emigranta.<br />
Ostatnie jej zdanie brzmi: „czy to aby<br />
pewne, że jestem tutejszy?” W Szwecji<br />
może nie, w Polsce może również nie, ale w<br />
polskiej literaturze – z pewnością tak.<br />
Autor mieszka w Szwecji od 1969 roku.<br />
„Nietutejszego” wydało Wydawnictwo<br />
Literackie w Krakowie.<br />
Y<br />
Är man någonsin på hemmaplan?<br />
”(…) en julieftermiddag, när jag sprang<br />
nerför trappan med sophinken, tittade<br />
jag ut på gården och fick syn på en grupp<br />
människor i gröna militäruniformer.” Så<br />
minns Piotr Zettinger sitt första möte med<br />
Sovjetunionens företrädare.<br />
”Jag var då sex år och två månader”,<br />
fortsätter författaren. ”Jag vet inte vilka<br />
bilder och vilka minnen som åsynen av<br />
soldaterna på gården framkallade i mitt<br />
minne. Kanske såg jag inför mina ögon den<br />
gendarm som hade gått runt på vår gata<br />
i Warszawas getto den dagen då vi stod i<br />
porten och gjorde oss beredda på att fly<br />
[…] det enda som störde tystnaden var<br />
ekot från de skodda stövlarna på soldaten<br />
som marscherade fram och tillbaka. (…)”<br />
Det långa citat som är hämtat ur början<br />
på det första kapitlet i Piotr Zettingers bok<br />
”Nietutejszy ” (Utböling) visar hans tillvägagångssätt<br />
som författare. Minnena är<br />
bilder, motiv som upprepar sig. Sexåringen<br />
som ser männen i uniform har i sitt minne<br />
en hel uppsättning andra uniformer som<br />
han redan har hunnit komma i kontakt<br />
med under sin korta levnadsbana. Hela<br />
boken är uppbyggt på det här sättet: i<br />
händelseförloppet är det inflätat kommentarer,<br />
ännu mer avlägsna minnen och illustrationer<br />
till olika tankegångar, återblickar.<br />
Dessa meningar är också ett smakprov på<br />
författarens stil och språk, anser jag.<br />
Som vi får veta av baksidestexter och<br />
även från bokens innehåll är Piotr Zettinger<br />
ingenjör och kemist. Han har en<br />
konkret och saklig stil, som det anstår en<br />
ingenjör, han låter sig inte ryckas med av<br />
sina känslor, inte ens när han berättar om<br />
sitt livs mest dramatiska episoder. Och<br />
ändå saknar inte de slingrande mening-<br />
arna spänning, vilken skapas av en kontrast<br />
mellan den filosofiskt godmodiga stilen och<br />
det ibland sorgliga innehållet.<br />
”Nietutejszy” är ett slags självbiografi<br />
– en summering av ett liv, ett försök att<br />
beskriva dess egenart och insikter, och vad<br />
dess med- och motgångar har berott på.<br />
Zettingers bok skriver in sig bland en rad<br />
böcker, andra summeringar av liv som har<br />
dykt upp inom polsk litteratur de senaste<br />
åren. Alla har uppstått i exil eller är i alla<br />
fall skrivna av författare som har tillbringat<br />
större delen av sina liv i exil. Titeln på Janusz<br />
Glowackis bok, ”Z glowy”, kan man översätta<br />
på många sätt (ur huvudet, överstökat,<br />
ur minnet). Henryk Grynberg har valt en<br />
neutral och enkel titel, ”Uchodzcy” (Flyktingar).<br />
Zettingers bok ställer redan i titeln<br />
en diagnos på emigrantens öde. Bokens<br />
sista mening lyder: ”är det verkligen säkert<br />
att jag är på hemmaplan”. Kanske inte i<br />
Sverige, kanske inte heller i Polen, men med<br />
all säkerhet i polsk litteratur.<br />
Författaren är bosatt i Sverige sedan 1969. ”Nietutejszy”<br />
är utgiven av Wydawnictwo Literackie i<br />
Kraków.<br />
Y<br />
Trzynasty Festiwal<br />
W dniach 16–19 kwietnia odbył się<br />
w Sztokholmie 13-ty Żydowski Festiwal<br />
Filmowy. W tym roku pełnym okrągłych<br />
rocznic. Złożyły się nań współczesne filmy<br />
fabularne rozgrywające się w Izraelu i na<br />
całym świecie od Argentyny po Niemcy,<br />
które łączył wątek żydowski oraz kilka<br />
dokumentów. Szczególnie poruszający<br />
dla każdego, nie tylko polskiego widza,<br />
był dokument, wyprodukowny w Polsce<br />
w 1948 roku, ale który światło dzienne<br />
ujrzał dopiero niedawno. Ten dokument to<br />
„Nasze dzieci”, ale oryginalny tytuł brzmi:<br />
„Unzere Kinder” jest to bowiem film w<br />
jidisz. Czy z tego właśnie powodu, decyzją<br />
jakiegoś komunistycznego urzędnika od<br />
kinematografii, pozostał przez prawie 60 lat<br />
na półce? Któż tego teraz dojdzie?<br />
Dwójka znanych w Polsce przed wojną<br />
komików żydowskich daje przedstawienie<br />
w domu sierot w Helenówku dla uratowanych<br />
z Holocaustu dzieci. Dzieci śmieją<br />
się, ale ... z naiwności przedstawienia i zaczynają<br />
same opowiadać swoje historie<br />
z czasów wojny.<br />
Dla wspólczesnego polskiego widza,<br />
który sam nie był świadkiem tych czasów,<br />
film jest jak wykopalisko archeologiczne.
Change language