You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
odczuciu pana ana hryzostoma aska w naszej pamięci raczej<br />
zakotwiczył się opis kłopotów związanych z oswojoną wydrą lub<br />
sukcesów aska wśród kochliwych unek<br />
olskiemu czytelnikowi polecam zwłaszcza mistrzowski opis<br />
narad szwedzkich ministrów w czasie podejmowania decyzji o wy<br />
prawie na olskę ie ma tu drażliwości jak grabienie zwłok w sensie<br />
jak najdosłowniejszym bo złoto ukryte było nie przy zwłokach<br />
lecz w zwłokach ale rozmowy toczone w najwyższych sferach<br />
czyli tak zwana wielka polityka czuje się to w podtekście wkrótce<br />
ujawnią swój złowrogi wpływ na losy zwyczajnych prostych ludzi<br />
zarówno w zwecji jak i w olsce nglund wyraźnie utożsamia się<br />
ze zdaniem jednego z ministrów że utrzywywanie wielkiej armii<br />
w czasie pokojowym jest równoznaczne z wypowiedzeniem wojny<br />
własnemu krajowi ic dziwnego że nglund ma zrozumienie dla<br />
polskiej szlachty opierającej się zamiarom stworzenie silnej polskiej<br />
armii<br />
ujęciu autora wojna przestaje być bohaterska toczona w imię<br />
jakichś idei staje się tym czym rzeczywiście była i jest bandyckim<br />
wykalkulowanym przedsięwzięciem a grabieże i morderstwa nie<br />
są pobocznym skutkiem lecz jego sensem ojenka nie jest więc<br />
wspaniałą panią za którą idą malowani chłopcyzuchy lecz zgoła<br />
czymś przeciwstawnym zdziczeniem o strasznych skutkach tak dla<br />
poszczególnych anonimowych ofiar jak i dla całych społeczeństw<br />
tomma w swym artykule przytoczył wyłącznie zdania<br />
z poprzedniej książki dotyczącej wojny trzydziestoletniej<br />
1618–1948 a wojna olskę szczęśliwie ominęła atomiast<br />
„iezwyciężony traktuje o czasach arola x ustawa a jej główna<br />
część poświęcona jest otopowi tej książce tomma się nie<br />
wypowiada choć widać że również i ta pozycja wywarła na nim<br />
duże wrażenie<br />
zkoda że tomma się ograniczył ale go rozumiem o są<br />
problemy nie na krótki z natury rzeczy felieton ale na obszerne<br />
omówienie auważmy że świadomość nawet wykształconego<br />
polskiego czytelnika jest ukształtowana przez lekturę ienkiewicza<br />
ten miał poglądy trudne do akceptacji nawet w xix wieku a cóż<br />
dopiero obecnie<br />
iczę więc na to że zachęcony przeze mnie zytelnik sięgnie<br />
przynajmniej po „iezwyciężonego i zastanowi się nad tezami<br />
nglunda ego zdaniem zeczpospolita połowy xvii wieku<br />
raczej niż państwem była konglomeratem prowincji o różnym<br />
stosunku do państwa jego monarchy i rządów agnaci mieli<br />
własne armie prowadzili własne interesy niszczące zeczpospolitą<br />
owstanie hmielnickiego obnażyło nieudolność niezbornego pań<br />
stwa a otop był konsekwencją oceny że zeczpospolita już jest<br />
w stanie upadku i że trzeba z niej wyrwać co się da ajemne <br />
wojska arola x ustawa wkroczyły do olski nie napotykając – jak<br />
wiadomo – oporu ale największym wrogiem szwedzkich interesów<br />
były właśnie ich własne wojska utrzymujące się z grabieży tudzież<br />
bezmyślnie niszczące co na ich szlak popadło padek władzy w<br />
kraju powodował że zwedzi nie mieli<br />
w olsce z kim rokować opór przeciw<br />
nim stał się chłopską wojną zawziętą<br />
i dosłownie bezpardonową o znisz<br />
czyli najeźdzcy a czego dokonali<br />
powstańcy nie tego nie da się<br />
oddzielić od siebie zeczpospolita<br />
co prawda ocalała rozbiory nastąpiły<br />
dopiero wiek później ale nie odbu<br />
dowała się ze zniszczeń również<br />
kulturalnych których ślady ciągnąć się<br />
będą wiekami<br />
ligt den allmänna uppfattningen – hedervärde an hryzostom<br />
aseks memoarer det är snarare bekymren med den tama uttern<br />
eller aseks framgångar bland de kärlekskranka danskorna som har<br />
stannat kvar i vårt minne<br />
synnerhet rekommenderar jag de polska läsarna den mästerliga<br />
beskrivningen av de svenska ministrarnas överläggningar när de<br />
skulle fatta beslut om fälttåget till olen är finns inga känsliga<br />
ämnen såsom likplundring i den mest bokstavliga betydelse för<br />
guldet var inte gömt på liken utan i dem men mellan raderna kan<br />
man känna att dessa samtal som förs i de högsta kretsar så kallad<br />
storpolitik snart kommer att röja vilken olycksbådande inverkan<br />
de får på vanliga enkla människors öde såväl i verige som i olen<br />
et är tydligt att nglund delar uppfattning med en av minist<br />
rarna att hålla en stor armé under fredstid är liktydigt med att<br />
förklara krig mot sitt eget land nte så konstigt att nglund har<br />
förståelse för den polska adeln som motsatte sig skapandet av en<br />
stark polsk armé<br />
nglunds framställning upphör kriget att vara något heroiskt<br />
som förs i namn av några idéer et blir vad det faktiskt var ett<br />
skurkaktigt utstuderat företag lundring och mord är inte dess<br />
sidoeffekter utan dess mening<br />
tomma i sin artikel citerar han endast meningar från den näst<br />
senaste boken som handlar om trettioåriga kriget 1618-1648 ill<br />
all lycka slapp olen det kriget en oövervinnerlige behandlar arl<br />
x ustavs tid och lejonparten ägnas åt veriges krig mot olen m<br />
den boken uttalar sig inte tomma men det märks att även den har<br />
gjort stort intryck på honom<br />
et är synd att tomma har begränsat sig men jag förstår honom<br />
etta är frågeställningar som inte lämpar sig för en kort krönika<br />
utan för en mer omfattande genomgång ärk väl att även en bil<br />
dad polsk läsares medvetande är format av ienkiewicz historiska<br />
romaner ch han hade åsikter som var svårsmälta redan under<br />
talet för att inte tala om i våra dagar<br />
ag räknar alltså med att jag har lyckats uppmuntra till att åt<br />
minstone läsa en oövervinnerlige och fundera över nglunds<br />
teser nligt hans mening var olska republiken i mitten på 1600<br />
talet inte så mycket en stat som ett konglomerat av provinser med<br />
olika förhållande till staten dess monarker och regeringarna ag<br />
naterna hade sina egna arméer och skötte sina egna affärer vilket<br />
förstörde epubliken nglund skriver polsklitauisk amvälde<br />
osackupproret under hetmanen ogdan hmelnitskij blottade<br />
den splittrade statens oförmåga och veriges krig mot olen var<br />
en konsekvens av bedömningen att epubliken redan var statt i<br />
förfall och att det gällde att roffa åt sig vad man kunde är arl x<br />
ustavs legohär marscherade in i olen mötte de – som bekant<br />
– inget motstånd men veriges största fiende var deras egen armé<br />
som plundrade och obetänksamt förstörde allt som kom i deras<br />
väg e polska makthavarnas förfall innebar att svenskarna inte<br />
hade någon att förhandla med i olen otståndet mot dem blev<br />
ett bondekrig mycket hårdnackat och formligen<br />
skoningslöst ad angriparna förstörde och<br />
vad upprorsmännen åstadkom går inte att<br />
skilja åt epubliken klarade sig förvisso<br />
delningarna ägde rum först ett århund<br />
rade senare men olen återuppbyggdes<br />
faktiskt inte ur förstörelsen inte heller<br />
kulturellt och spåren kommer att fin<br />
nas kvar i århundraden <br />
27
Change language