2005 - Suecia Polonia

More documents

Recommendations

Info

350 rocznica Potopu szwedzkiego 350-årsdagen av Sveriges överfall på Polen ózef Lewandowski Ludwika Stommy ocena dzieł etera nglunda szczerze mnie ucieszyła ale nie zaskoczyła ajwyższa pora by ten autor trafił do polskiego czytelnika bo rzeczywiście mamy do czynienia zarówno z wybitnym dziejopisem jak i z równie wybitnym mistrzem słowa o polsku ukazały się już trzy książki nglunda ale jeśli czegoś nie przeoczyłem to felieton tommy jest pierwszą recenzją w olsce olskiemu czytelnikowi warto wyjaśnić że zwedzi w zasadzie dość beznamiętnie odnoszą się nie tylko do cudzej ale i do własnej przeszłości – teraźniejszość obchodzi ich wiele mocniej niż to co było ale już nie istnieje y nie było nieporozumień uważam to za zjawisko pozytywne i konstruktywne nadmierna miłość do przeszłości zazwyczaj dowodzi bezradności w ocenie współczesnych problemów nglund jednak potrafił tę obojętność przełamać ego pierwsza książka zwrócona do szerokiej publiczności „ołtawa powieść o zagładzie armii wydana bez reklamy w 1988 roku stała się z miejsca intelektualną sensacją w kraju i zaskoczeniem dla wydawcy ciągu roku wydawca wznawiał książkę czterokrotnie sukces czytelniczy przekroczył wszelkie oczekiwania aleta „ołtawy to szczególny wybór tego co teoretycy nazy wają podmiotem literackim rzyzwyczailiśmy się zwłaszcza w olsce że dzieje – jeśli nie wyłącznie to na ogół – są pisane z pers pektywy królów wodzów bohaterów wreszcie państwa czy narodu nglunda opukuje przeszłość z wielu stron nie traci z oczu tradycyjnych aspektów ale nade wszystko jest mu bliski człowiek dodajmy zwyczajny przeciętny człowiek ak więc ołtawę zadedykował szeregowemu żołnierzowi armii arola xii dotąd dla historyków obojętnemu richowi åne poległemu 28 czerwca 1709 w bitwie z rosyjskimi wojskami iotra i takiego wyboru jak w przypadku „ołtawy wynikają istot ne konsekwencje odobnie bowiem widzi szwedzki potop w naj nowszej rozprawie w „iezwyciężonym wydanej po polsku w 2004 roku twiera ją opis cuchnących zwłok anonimowego szwedzkiego żołnierza jego rozciętego brzucha polscy chłopi wygrzebują rękoma złote monety niewątpliwie gdzieś zrabowane onety te ów żołnierz przezornie połknął przed bitwą tak to bowiem powszechnie wówczas czyniono akabra ale i realistyczny opis nieromantycznych aspektów wojny orderstwo rabunek gnój chciwość brak szacunku dla zwłok wszystko razem tak właśnie jak na wojnie kąd jednak autor zaczerpnął ów opis odejrzewam że niewielu czytelników skojarzy sobie z nim pamiętniki zacnego w ogólnym 26 Englund podbija Polskę Englund erövrar Polen Ludwik Stommas uppskattning av eter nglunds böcker kommer inte som någon överraskning men gladde mig verkligen et är hög tid att nglund når den polske läsaren för vi har san nerligen att göra med både en enastående historieskrivare och en enastående ordens mästare re böcker av nglund har redan kommit ut på polska men om inget har gått mig förbi är tommas krönika den första recensionen i olen et kanske bör förklaras för den polske läsaren att svenskarna förhåller sig ganska lidelsefritt till det förgångna inte bara andras utan även deras eget – nuet angår dem mycket mer än det som har varit och inte längre existerar ör att det inte ska uppstå några miss förstånd jag anser att det är ett positivt och konstruktivt fenomen överdriven kärlek till det förgångna leder ofta till rådlöshet inför samtida problem nglund har dock lyckats bryta likgiltigheten ans första bok oltava erättelsen om en armés undergång som gavs ut utan marknadsföring 1988 blev direkt en intellektuell sensation i verige och en överraskning för förlaget nder ett år kom boken ut i fyra upplagor och blev en läsarsuccé över all förväntan oltavas goda egenskap är valet av det som teoretiker kallar det litterära subjektet synnerhet i olen har vi vant oss vid att historia – om inte enbart så i alla fall för det mesta – skrivs ur kungarnas befälhavarnas hjältarnas eller staters och nationers perspektiv nglund undersöker det förflutna från flera håll han förlorar inte de traditionella aspekterna ur sikte men framför allt är det männis kan som står honom närmast emen man får vi tillägga ärför är boken tillägnad rich åne fotsoldat i arl xii armé som hit tills inte har tilldragit sig historikernas intresse och som stupade 28 juni 1709 i slaget mot eter den stores trupper tt sådant val som i fallet oltava får vissa avgörande följder sin senaste bok en oövervinnerlige på polska utgiven 2004 ser han nämligen på veriges krig mot olen på ett liknande sätt oken inleds med en beskrivning av en anonym svensk soldats stinkande lik r hans uppsprättade buk håller polska soldater på att gräva fram guldmynt utan tvekan från någon plundring yn ten har soldaten förutseende nog svalt innan slaget vilket allmänt var bruklig på den tiden n makaber men realistisk skildring av krigets oromantiska aspekter ord plundring dynga girighet bristande respekt för människors kvarlevor alltsammans precis som det är i krig en var har författaren fått denna skildring ifrån ag misstänker att det inte är många läsare som förknippar den med den – en
odczuciu pana ana hryzostoma aska w naszej pamięci raczej zakotwiczył się opis kłopotów związanych z oswojoną wydrą lub sukcesów aska wśród kochliwych unek olskiemu czytelnikowi polecam zwłaszcza mistrzowski opis narad szwedzkich ministrów w czasie podejmowania decyzji o wy prawie na olskę ie ma tu drażliwości jak grabienie zwłok w sensie jak najdosłowniejszym bo złoto ukryte było nie przy zwłokach lecz w zwłokach ale rozmowy toczone w najwyższych sferach czyli tak zwana wielka polityka czuje się to w podtekście wkrótce ujawnią swój złowrogi wpływ na losy zwyczajnych prostych ludzi zarówno w zwecji jak i w olsce nglund wyraźnie utożsamia się ze zdaniem jednego z ministrów że utrzywywanie wielkiej armii w czasie pokojowym jest równoznaczne z wypowiedzeniem wojny własnemu krajowi ic dziwnego że nglund ma zrozumienie dla polskiej szlachty opierającej się zamiarom stworzenie silnej polskiej armii ujęciu autora wojna przestaje być bohaterska toczona w imię jakichś idei staje się tym czym rzeczywiście była i jest bandyckim wykalkulowanym przedsięwzięciem a grabieże i morderstwa nie są pobocznym skutkiem lecz jego sensem ojenka nie jest więc wspaniałą panią za którą idą malowani chłopcyzuchy lecz zgoła czymś przeciwstawnym zdziczeniem o strasznych skutkach tak dla poszczególnych anonimowych ofiar jak i dla całych społeczeństw tomma w swym artykule przytoczył wyłącznie zdania z poprzedniej książki dotyczącej wojny trzydziestoletniej 1618–1948 a wojna olskę szczęśliwie ominęła atomiast „iezwyciężony traktuje o czasach arola x ustawa a jej główna część poświęcona jest otopowi tej książce tomma się nie wypowiada choć widać że również i ta pozycja wywarła na nim duże wrażenie zkoda że tomma się ograniczył ale go rozumiem o są problemy nie na krótki z natury rzeczy felieton ale na obszerne omówienie auważmy że świadomość nawet wykształconego polskiego czytelnika jest ukształtowana przez lekturę ienkiewicza ten miał poglądy trudne do akceptacji nawet w xix wieku a cóż dopiero obecnie iczę więc na to że zachęcony przeze mnie zytelnik sięgnie przynajmniej po „iezwyciężonego i zastanowi się nad tezami nglunda ego zdaniem zeczpospolita połowy xvii wieku raczej niż państwem była konglomeratem prowincji o różnym stosunku do państwa jego monarchy i rządów agnaci mieli własne armie prowadzili własne interesy niszczące zeczpospolitą owstanie hmielnickiego obnażyło nieudolność niezbornego pań stwa a otop był konsekwencją oceny że zeczpospolita już jest w stanie upadku i że trzeba z niej wyrwać co się da ajemne wojska arola x ustawa wkroczyły do olski nie napotykając – jak wiadomo – oporu ale największym wrogiem szwedzkich interesów były właśnie ich własne wojska utrzymujące się z grabieży tudzież bezmyślnie niszczące co na ich szlak popadło padek władzy w kraju powodował że zwedzi nie mieli w olsce z kim rokować opór przeciw nim stał się chłopską wojną zawziętą i dosłownie bezpardonową o znisz czyli najeźdzcy a czego dokonali powstańcy nie tego nie da się oddzielić od siebie zeczpospolita co prawda ocalała rozbiory nastąpiły dopiero wiek później ale nie odbu dowała się ze zniszczeń również kulturalnych których ślady ciągnąć się będą wiekami ligt den allmänna uppfattningen – hedervärde an hryzostom aseks memoarer det är snarare bekymren med den tama uttern eller aseks framgångar bland de kärlekskranka danskorna som har stannat kvar i vårt minne synnerhet rekommenderar jag de polska läsarna den mästerliga beskrivningen av de svenska ministrarnas överläggningar när de skulle fatta beslut om fälttåget till olen är finns inga känsliga ämnen såsom likplundring i den mest bokstavliga betydelse för guldet var inte gömt på liken utan i dem men mellan raderna kan man känna att dessa samtal som förs i de högsta kretsar så kallad storpolitik snart kommer att röja vilken olycksbådande inverkan de får på vanliga enkla människors öde såväl i verige som i olen et är tydligt att nglund delar uppfattning med en av minist rarna att hålla en stor armé under fredstid är liktydigt med att förklara krig mot sitt eget land nte så konstigt att nglund har förståelse för den polska adeln som motsatte sig skapandet av en stark polsk armé nglunds framställning upphör kriget att vara något heroiskt som förs i namn av några idéer et blir vad det faktiskt var ett skurkaktigt utstuderat företag lundring och mord är inte dess sidoeffekter utan dess mening tomma i sin artikel citerar han endast meningar från den näst senaste boken som handlar om trettioåriga kriget 1618-1648 ill all lycka slapp olen det kriget en oövervinnerlige behandlar arl x ustavs tid och lejonparten ägnas åt veriges krig mot olen m den boken uttalar sig inte tomma men det märks att även den har gjort stort intryck på honom et är synd att tomma har begränsat sig men jag förstår honom etta är frågeställningar som inte lämpar sig för en kort krönika utan för en mer omfattande genomgång ärk väl att även en bil dad polsk läsares medvetande är format av ienkiewicz historiska romaner ch han hade åsikter som var svårsmälta redan under talet för att inte tala om i våra dagar ag räknar alltså med att jag har lyckats uppmuntra till att åt minstone läsa en oövervinnerlige och fundera över nglunds teser nligt hans mening var olska republiken i mitten på 1600 talet inte så mycket en stat som ett konglomerat av provinser med olika förhållande till staten dess monarker och regeringarna ag naterna hade sina egna arméer och skötte sina egna affärer vilket förstörde epubliken nglund skriver polsklitauisk amvälde osackupproret under hetmanen ogdan hmelnitskij blottade den splittrade statens oförmåga och veriges krig mot olen var en konsekvens av bedömningen att epubliken redan var statt i förfall och att det gällde att roffa åt sig vad man kunde är arl x ustavs legohär marscherade in i olen mötte de – som bekant – inget motstånd men veriges största fiende var deras egen armé som plundrade och obetänksamt förstörde allt som kom i deras väg e polska makthavarnas förfall innebar att svenskarna inte hade någon att förhandla med i olen otståndet mot dem blev ett bondekrig mycket hårdnackat och formligen skoningslöst ad angriparna förstörde och vad upprorsmännen åstadkom går inte att skilja åt epubliken klarade sig förvisso delningarna ägde rum först ett århund rade senare men olen återuppbyggdes faktiskt inte ur förstörelsen inte heller kulturellt och spåren kommer att fin nas kvar i århundraden 27
Page 1 and 2: 1 (11) 2005 Suecia Polonia tidskr
Page 3 and 4: foto: ignacy Skwarcan Suecia Poloni
Page 5 and 6: iego ar y przestępcami Samtal med
Page 7 and 8: 7
Page 9 and 10: nych pancernych budkach skąd mają
Page 11 and 12: mnie pobił to należy najpierw spr
Page 13 and 14: ale wiemy że np ukrywają dochody
Page 15 and 16: 15
Page 17 and 18: SP: Knutby, Livets Ord...? MZ: Ktos
Page 19 and 20: później år senare München, 8 ma
Page 22 and 23: 350 rocznica Potopu szwedzkiego 350
Page 24 and 25: dorzucając następnych zabitych do
Page 28 and 29: ichał aykowski Z czterdziestu dzie
Page 30 and 31: ➔ częściowo odbyli już w zwecj
Page 32 and 33: Kto jest gdzie tutejszy? (...) pewn
Page 34 and 35: TLK - Tanie Linie Kolejowe Boom na
Page 36: Priser Karlskrona - Gdynia 2005

2005 - Suecia Polonia

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?