You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
1<br />
(11)<br />
<strong>2005</strong><br />
<strong>Suecia</strong><br />
<strong>Polonia</strong><br />
tidskriften för kultur och information | kwartalnik kulturalno-informacyjny<br />
Kriminologen Jerzy Sarnecki:<br />
Alla är vi brottslingar<br />
Kryminolog Jerzy Sarnecki:<br />
Wszyscy jesteśmy przestępcami<br />
Hur många divisioner har påven?<br />
intervju med Maciej Zaremba<br />
Ile papież ma dywizji?<br />
wywiad z Maciejem Zarembą<br />
Pris: 26,50 SEK
1<br />
(11)<br />
<strong>2005</strong><br />
<strong>Suecia</strong><br />
<strong>Polonia</strong><br />
tidskriften för kultur och information | kwartalnik kulturalno-informacyjny<br />
Kriminologen Jerzy Sarnecki:<br />
Alla är vi brottslingar<br />
Kryminolog Jerzy Sarnecki:<br />
Wszyscy jesteśmy przestępcami<br />
Hur många divisioner har påven?<br />
intervju med Maciej Zaremba<br />
Ile papież ma dywizji?<br />
wywiad z Maciejem Zarembą<br />
Pris: 26,50 SEK
foto: ignacy Skwarcan<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong> 2<strong>2005</strong><br />
Innehåll / Spis treści<br />
4<br />
14<br />
16<br />
18<br />
Maciej Zaremba<br />
Wszyscy jesteśmy przestępcami<br />
Rozmowa z prof. Jerzym Sarneckim<br />
Alla är vi brottslingar<br />
Samtal med prof. Jerzy Sarnecki<br />
Pokój nr 6<br />
Rum nr 6 | Moder Veronica<br />
Ile papież ma dywizji?<br />
SP rozmawia z Maciejem Zarembą<br />
Hur många divisioner har påven?<br />
SP samtalar med Maciej Zaremba<br />
Monachium - 60 lat później<br />
München - 60 år senare | Leo Kantor<br />
Prenumeration / Prenumerata<br />
Sverige var ett av de sista länder som skilde kyrkan från staten men det råder<br />
en övertygelse att vägen till rättvisa, framgång, välstånd och framsteg går<br />
via det rationella, och religion är inte rationellt. Enligt det synsättet finns det<br />
ingen plats i politiken för tro eller religiösa dogmer. De kan spela en viss roll i<br />
mindre utvecklade länder, t.ex. i Polen eller i arabländerna, men inte här.<br />
Szwecja to jeden z ostatnich krajów, które przeprowadzily rozdział kościoła od<br />
państwa, ale panuje w niej przekonanie, że drogą do sprawiedliwości, powodzenia,<br />
dobrobytu i postępu jest racjonalność a religia jest nieracjonalna. Według tej<br />
koncepcji, nie ma w polityce miejsca na wiarę, religijne dogmaty. One mogą<br />
odgrywać jakąś rolę w krajach mniej rozwiniętych, np. w Polsce czy w krajach<br />
arabskich, ale nie tu.<br />
22<br />
26<br />
28<br />
31<br />
32<br />
350 rocznica Potopu szwedzkiego<br />
Lata wojen<br />
350-årsdagen av Sveriges överfall på Polen<br />
Ofredsår | Ludwik Stomma<br />
Englund podbija Polskę<br />
Englund erövrar Polen | Józef Lewandowski<br />
Szwedzko-Polskie IQ<br />
Svensk-polsk IQ | Michał Haykowski<br />
Stąd do przyszłości<br />
Härifrån till framtiden, Framtidens<br />
Förskningsledare | Michał Haykowski<br />
Życie codzienne i artystyczne, Recenzje<br />
Vardag & kulturevenemang, Recensioner<br />
Vill du prenumerera på de följande 4 numren av <strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong> så sätt in 100 SEK på<br />
plusgiro 194626-8. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet<br />
Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro<br />
194626-8. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.
4<br />
Wszyscy jesteśm<br />
Rozmowa z prof. Jerzym Sarneckim<br />
z Instytutu Kryminologii Uniwersytetu Sztokholmskiego<br />
Alla är vi brottslinga<br />
Vad är kriminologi?<br />
et är kunskapen om brottslighet an studerar lagstiftning som<br />
kriminaliserar olika beteenden lagbrott det vill säga brottsligheten<br />
i sig och medel som används för att förebygga brott<br />
Kan man säga att den lär samhället att skydda sig mot<br />
brott...?<br />
ej nej ag brukar förklara det så här forskning om skönlit<br />
teratur brukar inte leda till bättre romaner eller hur tudier<br />
i svenska leder inte till att svenskan blir ett vackrare språk å<br />
samma sätt är det inte kriminologins uppgift att bekämpa<br />
brottslighet det handlar snarare om att förstå den vissa<br />
fall kan man givetvis använda denna kunskap i brottsbe<br />
kämpningen men det är inte den ända tillämpningen<br />
et kan till exempel handla om en kritisk förståelse<br />
för brott<br />
Har du arbetat länge vid universitetet?<br />
12 år på universitetet men 30 år inom detta<br />
område<br />
Ligger kriminologin närmare sociologin<br />
eller psykologin?<br />
riminologin är ett så kallat tvärvetenskapligt<br />
ämne det vill säga att det har drag av många olika<br />
ämnen jälv har jag aldrig läst kriminologi för det<br />
fanns inget sådant ämne på den tiden jag läste socio<br />
logi ag kom in på brottslighet strax innan jag skrev<br />
min avhandling an kan säga att sociologin utgör<br />
kärnan i vårt ämne ånga av mina medarbetare är<br />
sociologer men det finns också en hel del jurister en<br />
psykolog några socionomer en pedagog tanför vår<br />
institution bedrivs liknande forskning av till exempel<br />
läkare om vi kan se är det ett ganska brett spann för<br />
det hör till saken att brottslighet kan studeras<br />
ur både ett medicinskt psykologiskt och<br />
socialt perspektiv<br />
Vilka praktiska resultat<br />
ger kriminologin<br />
dem som bekostar<br />
den, det vill säga<br />
staten?
iego<br />
ar<br />
y przestępcami<br />
Samtal med prof. Jerzy Sarnecki<br />
från Kriminologiska institutionen vid<br />
Stockholms universitet<br />
Czym się zajmuje kryminologia?<br />
est to nauka o przestępczości ajmuje się prawodawstwem krymi<br />
nalizującym różne zachowania łamaniem prawa czyli kwestiami<br />
samej przestępczości oraz środkami zapobiegającymi prze<br />
stępczości<br />
Czyli uczy społeczeństwo, jak bronić się przed przestępczością...?<br />
ie nie a tłumaczę to w ten sposób badania naukowe literatury<br />
pięknej nie powodują tego że się pisze lepsze powieści prawda<br />
tudia polonistyczne nie sprawiają tego że polski będzie pięk<br />
niejszym językiem ie jest też zadaniem kryminologii zwalczanie<br />
przestępczości zadaniem kryminologii jest zrozumienie przestęp<br />
czości czywiście w pewnych sytuacjach można tego używać<br />
do zwalczania przestępczości ale to jest tylko jedna z możliwości<br />
wykorzystania tej wiedzy nną może być krytyczne zrozumienie<br />
przestępczości <br />
Długo Pan pracuje na uniwersytecie?<br />
a uniwersytecie 12 lat ale w tej dziedzinie – 30<br />
Czy kryminologii jest bliżej do socjologii, czy psychologii?<br />
ryminologia jest tzw dziedziną interdyscyplinarną czyli ma<br />
elementy wielu nauk a nie studiowałem kryminologii bo jeszcze<br />
jej wtedy nie było studiowałem socjologię potem tak się złożyło<br />
tuż przed doktoratem że zacząłem zajmować sie przestępczością<br />
ocjologia jest można powiedzieć kluczową nauką śród moich<br />
współpracowników są socjologowie ale jest sporo prawników jest<br />
psycholog kilku socjonomów pedagog oza naszym instytutem<br />
zajmują się też tą problematyką np lekarze ość szeroki zakres jak<br />
widać ale w tym rzecz właśnie że przestępczość można studiować<br />
z punktu widzenia medycznego psychologicznego socjalnego<br />
Co praktycznego daje kryminologia tym, którzy ją finansują,<br />
tzn. państwu, czy daje jakieś praktyczne recepty tak jak,<br />
na przykład, psychologia społeczna, która instruuje rządzących,<br />
jak mają postępować, jak mają komunikować się ze<br />
społeczeństwem, aby osiągnąc założone cele.<br />
apewne coś daje ale moja podstawową zasadą jest taka że badań<br />
naukowych nie finansuje się dlatego że one coś dają adania<br />
naukowe finansuje się dlatego że tworzą one większą wiedzę<br />
czywiście jest w kryminologii część stosowana ielu moich<br />
absolwentów pracuje nad różnymi konkretnymi projektami np<br />
Ger den några lösningar som till exempel socialpsykologin<br />
som hjälper de styrande att kommunicera med samhället för<br />
att uppnå sina mål.<br />
ågot ger den säkerligen men jag tycker inte att forskning ska<br />
bekostas för att den ger något orskning ökar kunskapen om<br />
något jälvklart finns det även ett inslag av tillämpning inom<br />
kriminologin ånga av mina före detta studenter arbetar med<br />
konkreta projekt till exempel inom äpo åklagarmyndigheten<br />
socialtjänsten och många andra områden där kunskapen om<br />
brottslighetens orsaker och brottsbekämpning organisation kan<br />
vara till stor nytta<br />
är jag själv arbetade som enhetschef på rottsförebyggande<br />
rådet brukade jag säga att den här kunskapen var förbunden med<br />
brottsbekämpning<br />
Och att motverka dess effekter...?<br />
rottsbekämpning går ut på att både förebygga och motverka dess<br />
effekter ör ett tag sedan blev jag ombedd av tockholms kommun<br />
att ta fram riktlinjer för en brottsförebyggande handlingsplan som<br />
de just håller på att utveckla e behövde vetenskapliga definitioner<br />
och teoretiska antaganden u fyller de på med konkret innehåll<br />
som jag inte lägger mig i är definierade jag brottsförebyggande<br />
arbete som en sorts handlingar som inte bara leder till att san<br />
nolikheten att brott begås minskar utan också – i minst lika stor<br />
utsträckning – minimaliserar konsekvenserna av brott åda de<br />
direkta rent konkreta som kroppsliga psykiska ekonomiska och<br />
sociala men även själva rädslan för brott som är en plåga i dagens<br />
demokratiska samhällen och som har en negativ inverkan på livs<br />
kvalitén<br />
Men det tas ändå fram praktiska lösningar på hur man ska<br />
behandla brottslingar och brott. De kanske inte skapas av<br />
forskare, men av till exempel politiker som drar slutsatser av<br />
deras arbeten... känner du och dina kollegor något ansvar för<br />
den bristfälliga säkerheten i samhället?<br />
ej absolut inte dessutom vad betyder egentligen bristfällig sä<br />
kerhet ad är det jämförelse med andra länder med jämförbar<br />
ekonomi och samhällssystem är vår säkerhet varken bättre eller<br />
sämre<br />
Jag visar honom en dagstidning där förstasidesnyheten är en spektakulär<br />
fängelserymning...<br />
ådana saker händer även om de inte borde göra det et beror<br />
bara på ren dumhet<br />
5
w służbie bezpieczeństwa w prokuraturze w opiece społecznej<br />
i w wielu innych miejscach gdzie wiedza na temat przyczyn<br />
przestępczości sposobów działania organów mających za zadanie<br />
zwalczanie przestępczości może być bardzo ważna i pomocna<br />
iedy sam byłem szefem działu w zwedzkiej adzie apo<br />
biegania rzestępczości to tłumaczyłem że ta wiedza ma związek<br />
ze zwalczaniem przestępczości<br />
I z likwidowaniem jej skutków...?<br />
walczanie obejmuje i zapobieganie i usuwanie skutków statnio<br />
gmina sztokholmska poprosiła mnie żebym pomógł stworzyć<br />
podstawy do ich planu zapobiegania przestępczości nad którym<br />
właśnie pracują otrzebne im były naukowe definicje i teoretyczne<br />
założenia eraz oni wypełniają je konkretną treścia do czego już<br />
się nie wtrącam definiowałem tam zapobieganie przestępczości<br />
jako takie akcje które nie tylko powodują że prawdopodobieństwo<br />
zaistnienia przestępstw maleje ale również w różnym stopniu<br />
minimalizują szkody powodowane przez przestępstwa arówno<br />
bezpośrednie konkretne fizyczne psychiczne ekonomiczne i soc<br />
jalne jak również takie jak strach przed przestępczością który jest<br />
plagą demokratycznych społeczeństw obniża jakość życia<br />
Recepty praktycznego postępowania z przestępcami i przestępczością<br />
jednak powstają tworzone, jeśli nawet nie przez<br />
naukowców, to przez tych, którzy korzystają z ich pracy,<br />
czyli np. polityków ... i w związku z tym, czy Pan i Pańskie<br />
środowisko zawodowe czuje się odpowiedzialny za kiepski<br />
stan bezpieczeństwa?<br />
ie absolutnie nie poza tym co to znaczy kiepski stan bezpie<br />
czeństwa co to jest kiepskie bezpieczeństwo porównaniu<br />
z innymi krajami o porównywalnym poziomie ekonomicznym<br />
i systemie spolecznym nie jest nasz system bezpieczeństwa ani<br />
lepszy ani gorszy<br />
Tu pokazujemy profesorowi gazetę,<br />
gdzie na pierwszej stronie<br />
opisana jest spektakularna ucieczka<br />
z więzienia ...<br />
akie rzeczy sie wydarzają<br />
chociaż to nie powinno się<br />
wydarzyć a wydarzyło się tylko<br />
z powodu głupoty<br />
Tylko głupoty, czy też błędy<br />
miały charakter systemowy?<br />
o dobrze głupoty systemowej<br />
ale ważniejszym problemem<br />
dla mnie jest to że paru bandy<br />
tów i paru niesprawnych praco<br />
wników służby więziennej po<br />
woduje zmiany polityki krymi<br />
nalnej w tym kraju tzn nagle<br />
postuluje się żeby budować<br />
nowe więzienia o oznacza<br />
że polityka kryminalna nie<br />
jest specjalnie przemyślana<br />
skoro ucieczka paru bandytów<br />
z więzienia wywołuje takie<br />
histeryczne reakcje<br />
6<br />
Folsom Prison blues<br />
Är det bara dumhet eller är det något fel på själva systemet?<br />
kej dumhet inom systemet men det är långt allvarligare att nå<br />
got som några förbrytare och ineffektiv fängelsepersonal gjort sig<br />
skyldiga till leder till en kursändring inom landets kriminalpolitik<br />
det vill säga att man plötsligt kräver att man bygger nya fängelser<br />
et betyder att politiken inte är särskilt genomtänkt eftersom en<br />
rymning leder till så pass hysteriska reaktioner<br />
et får inte vara så att rymningar bara förebyggs av ett skyddsled<br />
m en eller ett par anställda är korrumperade eller bara missköter<br />
sitt jobb får inte det leda till att man kan rymma från ett fängelse<br />
– så får det inte vara et är allmänt känt vilka förhållanden som<br />
råder i ett fängelse n anställd kan utsättas för utpressning förle<br />
das och så vidare en sortens verksamhet är ju vardag för många<br />
av de intagna et borde inte vara möjligt för en enskild att smuggla<br />
in en mobiltelefon eller ett vapen e som vaktar och övervakar<br />
måste också övervakas å måste systemet fungera de måste bygga<br />
på maximal säkerhet m de inte gör det måste man förbättra dem<br />
– det är allt<br />
Folsom & Hall<br />
I hear the train a-comin’, it’s rollin round the bend,<br />
And I ain’t seen the sunshine since...I don’t know when.<br />
I’m stuck in Folsom Prison and time keeps dragging on,<br />
But that train keeps a-rollin’, on down to San Anton.<br />
When I was just a baby my mama told me, ”Son,<br />
”always be a good boy, don’t ever play with guns.”<br />
But I shoot a man in Reno, just to watch him die.<br />
When I hear that whistle blowin’, I hang my head and<br />
cry.<br />
Well if they freed me from this prison, if railroad train<br />
was mine,<br />
I bet I’d move it on a little farther down the line.<br />
Far from Folsom Prison, that’s where I want to stay,<br />
And I’d let that lonesome whistle blow my blues away.<br />
napisał /skriven av: Ramblin’ Jack Elliot<br />
śpiewał/sjöng Johnny Cash i inni/och andra artister<br />
Så det som har hänt beror inte på slapp politik?<br />
ej et finns inte – och har aldrig funnits – rymningssäkra fäng<br />
elser ag har sett många fängelser inte bara i verige utan även<br />
utomlands framförallt i usa et går att bygga fängelser som det<br />
är mycket svårt att rymma ifrån en en sådan anstalt är mycket<br />
farlig för både personal och intagna riset för denna maximala<br />
säkerhet är så högt att det inte är värt att betala<br />
ag har besökt olsom i acramento i alifornien är finns det<br />
för det första en hundraprocentig avgränsning mellan fångvaktare<br />
och intagna ngen vakt befinner sig någonsin i närheten av en<br />
fånge allt ärrstyrs automatiskt personalen sitter bakom pansar<br />
glas med full insyn i cellerna som de kan öppna eller stänga som de<br />
vill e intagna släpps givetvis bara ut en och en vanför dem går<br />
beväpnade vakter som skjuter ifall<br />
fångarna gör något otillåtet till<br />
exempel slåss eller försöker fly<br />
ystemet är ganska säkert det är<br />
verkligen svårt att rymma däri<br />
från men om fångarna tar över<br />
byggnaden och tar några vakter<br />
som gisslan kan de fortfarande<br />
rymma en systemet för med<br />
sig en rad negativa effekter å<br />
väggarna ute på rastgårdarna<br />
och på andra ställen står det<br />
skrivet att det inte ges några<br />
varningsskott det vill säga vi<br />
skjuter för att döda an för<br />
flyttas från en avdelning till en<br />
annan i en telefonkioskliknande<br />
bur som fången stängs in i är<br />
man behandlar de intagna som<br />
djur börjar de bete sig som djur<br />
ar man avhumaniserat en<br />
människa till den milda grad<br />
kan man inte förvänta sig något<br />
gott av henne när hon avsuttit<br />
sitt straff<br />
verige har vi ett annat<br />
system där relationen mellan
7
ie może być tak by możliwości ucieczki z więzienia opierały się na<br />
jednej linii obrony eśli jedna lub parę osób które pracują w tym<br />
więzieniu z powodu korupcji albo niechlujstwa albo nieudolności<br />
sprawiają że można uciec z więzienia – to nie jest dobrze iadomo<br />
jak to wygląda w więzieniu ażdy pracownik narażony jest na<br />
szantaż manipulację itp bo ci ludzie którzy siedzą w więzieniu<br />
takimi działaniami zajmują się na codzień związku z tym nie<br />
powinno być możliwe że ktoś z miłości przenosi do więzienia telefon<br />
komórkowy albo broń unkcjonariusz który pilnuje i kontroluje<br />
musi być sam też kontrolowany ak te systemy muszą działać<br />
muszą być oparte na maksimum bezpieczeństwa a że nie zawsze<br />
tak działają – to trzeba je udoskonalać to wszystko<br />
Folsom & Hall<br />
Czyli to, co się stało nie wynika z polityki „pobłażania”?<br />
ie wynika ięzień z których nie można uciec – nie ma i nigdy<br />
nie będzie idziałem dużo więzień nie tylko w zwecji ale za<br />
granicą w głównie ożna zbudować więzienie z którego jest<br />
bardzo trudno uciec est to instytucja gdzie niebezpieczeństwo jest<br />
tak duże dla personelu więziennego ale i dla samych więśniów<br />
czyli cena za maksymalne utrudnienie ucieczki jest tak wysoka że<br />
nie warto jej płacić<br />
idziałem olsom w acramento w alifornii am jest po<br />
pierwsze stuprocentowa separacja między więźniami a personelem<br />
żaden strażnik nigdy nie znajduje sie w pobliżu więźnia wszystko<br />
jest sterowane automatycznie zdalnie strażnicy siedzą w oszklo<br />
8<br />
intagna och personal är mycket närmare där rehabiliterings<br />
möjligheterna är större och där rymningsrisken också ökar<br />
et skapar svårigheter och hot som inte finns i olson rots<br />
det är jag inte särskilt upprörd över rymningar eller liknande<br />
händelser essutom finns det nästan inga lyckade rymningar<br />
de brukar ju alltid tas till fånga e gömmer sig i skogen några<br />
dagar utan mat eller dryck och tas till sist till fånga ch då får<br />
de dessutom känna av konsekvenserna<br />
Det är väl det de inte får?<br />
et är ytterligare en myt et får de visst jälva flykten straffas<br />
inte – det är sant en det som rymmarna från all gjorde sig<br />
skyldiga till är mycket allvarliga brott som de självklart blir åta<br />
lade för ar man gisslan är det upp till tio års fängelse olagligt<br />
vapeninnehav – upp till tre års fängelse om jag minns rätt och<br />
så vidare et lönar sig helt klart inte<br />
Riskera livet på andra<br />
Du bagatelliserar verkligen det hela... Men det är något<br />
annat som oroar mig. Inte det att en förälskad eller mutad<br />
fångvaktare smugglar in vapen för sådant går inte att undvika<br />
när mänskliga känslor är inblandade. Jag är mest orolig<br />
över att all fängelsepersonal på alla nivåer vägrade ta<br />
ansvar för det inträffade. Fängelsechefen sade rent av i en<br />
intervju att då rymningen hade inletts väntade han bara på<br />
att de intagna skulle lämna fängelsebyggnaden så att det
nych pancernych budkach skąd mają wgląd do cel mogą je otwierać i<br />
zamykać wypuszczają więźniów z cel oczywiście tylko pojedynczo<br />
itd na górze na galeryjce chodzą inni strażnicy mają broń<br />
palną i strzelają kiedy więźniowie robią rzeczy których nie powinni<br />
np biją się albo próbują ucieczki itd est to system dość pewny<br />
stamtąd jest naprawdę trudno uciec chociaż kiedy więźniowie<br />
opanują cały budynek zabiją paru strażników albo wezmą jako<br />
zakładników – to i tak uciekną roblem polega jednak na tym że<br />
tego rodzaju system powoduje szereg negatywnych efektów am<br />
jest napisane na ścianach na podwórkach spacerniakach nie<br />
dajemy strzałów ostrzegawczych tzn jak strzelamy to po żeby zabić<br />
rzejście z jednego wydziału więziennego do drugiego wygląda<br />
tak że są tam takie klatki wielkości budki telefonicznej gdzie się<br />
więźnia zakuwa ednak kiedy więźniów traktuje się jak zwierzęta<br />
to oni zaczynają zachowywać się jak zwierzęta iedy się więc tak<br />
więźnia odczłowiecza i doprowadza do stanu bestii to czego można<br />
oczekiwać kiedy się taką osobę z czegoś takiego wypuści<br />
nny system mamy w zwecji gdzie relacje między więźniami<br />
a personelem są bliższe gdzie możłiwoście rehabilitacji są większe<br />
ale jednocześnie zwiększa się niebezpieczeństwo ucieczki worzy<br />
to komplikacje i zagrożenia których w olsom nie ma le mimo<br />
wszystko tego rodzaju wydarzenia jak ucieczka z więzienia bardzo<br />
mało mnie bulwersują poza tym udanych ucieczek prawie nie ma<br />
ich wszystkich łapią przecież osiedzą parę dni w lesie bez jedzenia<br />
i picia i w końcu ich złapią i dostają jeszcze za swoje<br />
Chyba właśnie nie dostają?<br />
leż to jest kolejny mit ostają ama ucieczka nie jest karalna<br />
inte skulle ske något illa i själva fängelset. Han ska ju vakta de<br />
här fångarna inte bara så att de sitter av sitt straff, men också<br />
för att skydda samhället, men fängelsechefen släpper istället<br />
ut dem. Nu hände ingenting allvarligt denna gång förutom det<br />
som väktaren som togs som gisslan fick genomlida. Hur skulle<br />
du kommentera detta?<br />
ag är helt överens med fängelsechefen nget är viktigare än att<br />
skydda liv ch han försökte skydda sin anställde och de andra<br />
intagna och det var bra<br />
Men han riskerade livet på alla andra som hade kunnat komma<br />
i rymmarnas väg.<br />
ag skulle säga så här i sin desperation hade de troligtvis dödat<br />
gisslan om de inte hade släppts ut är de väl var ute slutade allt<br />
väl är de här sortens förbrytare rymmer betyder det inte någon<br />
stor fara de är ju mycket rädda själva e jagas av poliser med au<br />
tomatvapen och minsta lilla misstag kan leda till att de blir skjutna<br />
ad tror du att de gör i ett sådant läge – rånar banker et gör de<br />
bara när de spelar i korkade teaterföreställningar å här lyder mitt<br />
allmänna omdöme människor är bara människor och ibland har<br />
de inte de rätt förutsättningar för de uppdrag de ställs inför men<br />
systemet fungerar rätt bra<br />
verige har vi 60 fångar på 100 000 invånare usa är antalet 730<br />
per 100 000 det vill säga 12 gånger fler i har ett mänskligare sys<br />
tem ingen behöver dödas många ges möjlighet till rehabilitering<br />
och brister som ett enda försvarsled i fängelser kan man helt enkelt<br />
förbättra så att misstagen inte upprepas äremot har det politiska<br />
systemet misslyckats eftersom man börjat kräva meningslösa för<br />
ändringar ministern visade rädsla och kom med populister slagord<br />
för att skydda sin egen post snarare än landets kriminalpolitik<br />
Brottslingar viktigare än offer<br />
Varför tycker samhället att man behandlar brottslingar bättre<br />
än offer?<br />
ftersom massmedier beskriver saken på det sättet men det är<br />
fullkomligt fel en rättsstat och jag vill verkligen leva i en sådan<br />
eftersom jag en gång var tvungen att fly från ett land som inte levde<br />
upp till den benämningen måste varje misstänkt person behandlas<br />
som en människa en medborgare som har vissa rättigheter et<br />
betyder att offrets perspektiv ibland måste utsättas för en kritisk<br />
granskning m jag säger att du har misshandlat mig gäller det att<br />
först kontrollera om jag har några blåmärken och så vidare et är<br />
inte särskilt snyggt att behandla ett offer på det sättet men rätts<br />
säkerheten kräver det<br />
llt annat är mediernas tolkningar et finns många som kriti<br />
serar det ena eller det andra tillvägagångssättet men hur många av<br />
de tar sig tid att faktiskt sätta sig in i varje enskild dom ag gör det<br />
och därför vet jag att det inte var fullt så enkelt som tidningarna<br />
beskrev det<br />
et som försvårar det här området är alla de känslor alla åsikter<br />
och allt engagemang som åtföljer det och som inte har något att<br />
göra med en objektiv syn på det som sker det här landet är det<br />
värsta att vara expert på kärnkraft och brott brukade jag skämta<br />
förr om åren<br />
ör ett tag sedan deltog jag i en radiodebatt om inbrott olisen<br />
bedömer att antalet inbrott ökar nledningen är att olen i<br />
tauen ettland och stland har gått med i eu och nu kommer det<br />
tjuvar från dessa länder och bryter sig in här hos oss ag bad de<br />
kontrollera inbrottsstatistiken för att se om det verkligen stämmer<br />
et gör det inte ntalet inbrott minskar essutom griper man<br />
9
– to prawda le to co zrobili ci uciekinierzy z all to bardzo<br />
poważne przestępstwa za które oczywiście zostaną ukarani wzięli<br />
zakładników – do 10 lat więzienia zagrożenie nielegalna broń –<br />
do trzech lat jeśli dobrze pamiętam itd o się im na pewno nie<br />
opłaca<br />
Czyje życie ryzykować?<br />
Bardzo to Pan bagatelizuje ... Mnie jednak niepokoi co innego.<br />
Nie to, że zakochana albo przekupiona strażniczka przemyca<br />
do więzienia broń, bo kiedy w grę wchodzą ludzkie emocje<br />
to się zawsze może zdarzyć. Mnie niepokoi to, w tej ostatniej<br />
ucieczce, że personel więzienia, od najniższego szczebla<br />
do najwyższego, zwolnił się, lub został zwolniony przez<br />
zwierzchność, z odpowiedzialności, bo kiedy zaczęła się ta<br />
ucieczka to szef więzienia – powiedział to później w wywiadzie<br />
– tylko czekał, by uciekinierzy więzienie opuścili, by nic się<br />
złego nie wydarzyło u niego w więzieniu. On ma pilnować tych<br />
więźniów, nie tylko w ramach kary dla nich, ale również po to,<br />
by społeczeństwo przed nimi chronić, tymczasem dyrektor<br />
więzienia wypuszcza ich, chociaż tym razem nic poważnego<br />
się akurat nie stało poza cierpieniami strażnika wziętego jako<br />
zakładnika. Jakby Pan to skomentował?<br />
ałkowicie zgadzam się z postępowaniem szefa więzienia ie<br />
ma ważniejszego zadania niż chronienie życia on ratował życie<br />
swojego pracownika i więźniów i dobrze zrobił<br />
Ale narażał życie innych, przypadkowych osób, jakie<br />
uciekający przestępcy mogą napotkać na swojej drodze.<br />
a bym powiedział tak oni w swojej desperacji tak to ocenił szef<br />
tego pracownika więzienia by zabili jakby on ich nie wypuścił<br />
jak już wyszli to wszystko się skończyło dobrze iedy tacy<br />
bandyci uciekają z więzienia to nie znaczy że wszystko jest takie<br />
niebezpieczne bo przecież oni się niesłychanie boją olicja z bronią<br />
automatyczną na nich poluje i jak zrobią jakiś błąd to zostaną<br />
zastrzeleni o myśli an że co oni robią wtedy – rabują banki<br />
anki rabują jak grają w sztukach idiotycznych eneralna ocena<br />
moja tego systemu ludzie sa ludźmi i nieraz nie są kwalifikowani<br />
umysłowo do zadań jakie przed nimi stoją ale system oceniam<br />
jednak jako dobrze funkcjonujący<br />
zwecji mamy 60 więźniów na 100.000 ludności w usa 730 na<br />
100.000 czyli 12 razy więcej a więc mamy system humanitarny nie<br />
zabija się ludzi daje możliwość rehabilitacji a błędy takie jak jedna<br />
linia obrony trzeba po prostu naprawiać żeby się nie powtarzały<br />
ystem polityczny natomiast nie zdał egzaminu zaczęły się żądania<br />
bezsensownych zmian pan minister sie przestraszył zaczął głosić<br />
populistyczne hasła i bronić swojego stołka zamiast polityki<br />
kryminalnej kraju<br />
Bardziej szkoda przestępcy<br />
Dlaczego w odbiorze społecznym przestępcę traktuje się<br />
lepiej niż ofiarę?<br />
latego że środki masowego przekazu tak o tym mówią chociaż<br />
jest to absolutna nieprawda państwie praworządnym a ja<br />
bardzo bym chciał mieszkać w państwie praworządnym bo kiedyś<br />
wyjechałem z kraju niepraworządnego musimy traktować kogoś<br />
kto jest podejrzany o popełnienie przestępstwa jako człowieka<br />
obywatela który ma jakieś prawa tego wynika że pozycja ofiary<br />
musi być – niekiedy – poddana w wątpliwość eśli mówię że an<br />
10<br />
Wycinek z gazety na drzwiach gabinetu Profesora<br />
Pressurklipp på dörren till proffesors rum<br />
mycket få polska eller baltiska inbrottstjuvar et här publicerades<br />
och ledde till en debatt i radio trax efteråt ringde en polis och sade<br />
att han arbetar på öder i tockholm och han vet att antalet inbrott<br />
har ökat och att det är just balter som ligger bakom dem<br />
e ringer de på nytt från radion och frågar om jag vill diskutera<br />
med den här polisen et vill jag inte för vad skulle vi prata om ag<br />
förlitar mig på statistik för hela landet medan han har någon sorts<br />
erfarenhet från sitt eget verksamhetsområde och vi kommer aldrig<br />
att kunna övertyga varandra<br />
är det gäller vår bild av brottsligheten är det viktigt att komma<br />
ihåg att majoriteten av alla brott inte anmäls till polisen v de som<br />
rapporteras brukar polisen hitta misstänkta i cirka 15% av fallen<br />
Politisk kriminologi<br />
ör 30 år sedan när jag började arbeta i den här branschen var den<br />
helt dominerad av experter an lyssnade till dem och gjorde som<br />
de sade edan en tid tillbaka har kriminalpolitikens problem blivit<br />
en del av partipolitiken en har blivit en del av samhällsdebatten i<br />
hela västvärlden ärför finns det allt fler politiker som vet att om<br />
de inte har någon tydlig profil i den här frågan – kommer de att<br />
förlora väljare et är så det är med kriminalpolitikens hjälp vinner<br />
man och förlorar väljare olen är det ännu tydligare an talar till<br />
exempel om dödsstraff trots att man vet att det inte går att införa<br />
det edan säger de att om det är eu som står i vägen de kommer de<br />
att försöka införa dödsstraff på eunivå e vet att det inte kommer<br />
att leda någonstans men populismen kräver sådana argument<br />
yligen var jag på en partikongress och där föreslog de att man<br />
skulle sänka straffåldern från femton till orton år ag sa att det var<br />
dumheter och att de skulle dra tillbaka förslaget et har ju inget<br />
med förebyggande av brott att göra ad ska polis och åklagare göra<br />
med de brottslingarna ram tills de är myndiga finns det ju ändå<br />
inga andra påföljder än skyddstillsyn<br />
I England finns det inga åldersbegränsningar.<br />
ej det gör det inte ch vad ger det ngdomsbrottsligheten i<br />
ngland är ju knappast mindre än i verige
mnie pobił to należy najpierw sprawdzić czy mam jakieś siniaki<br />
itd o bardzo nieładnie tak postępować w stosunku do ofiary ale<br />
tego wymaga praworządność<br />
reszta to interpretacja mediów ielu jest krytyków takiego<br />
czy innego postępowania ale kto z tych krytyków zadaje sobie<br />
trud przeczytania wyroku wydanego w danej sprawie ja<br />
czytam i wiem że to nie było takie proste jak opisywała gazeta<br />
omplikacja tej dziedziny polega na tym że jest tyle uczuć<br />
zaangażowania poglądów nie mających nic wspólnego z jakąś<br />
próbą obiektywnego ocenienia tego co się dzieje a kiedyś<br />
żartowałem sobie że w tym kraju najgorsze to być ekspertem od<br />
przestępczości i energii jądrowej<br />
radio brałem udział w dyskusji jak to jest z włamaniami<br />
ezą policji jest że liczba włamań rośnie przyczyną tego ma<br />
być że olska itwa otwa i stonia wkroczyły do ue i teraz<br />
przyjeżdżają bandyci z tych krajów i się włamują oprosiłem<br />
o sprawdzenie statystyk czy włamania wzrastają ie wzrastają<br />
liczba włamań w zwecji się zmniejszyła o drugie łapie sie tych<br />
bałtyckich czy polskich przestępców bardzo niewielu o zostało<br />
opublikowane i wywołało dyskusję w radio potem natychmiast<br />
zadzwonił do radia pewien policjant i mówi że on pracuje na<br />
öder w ztokholmie i on wie że właśnie wzrosły włamania i to<br />
są właśnie ałtowie którzy ich dokonują<br />
zwonią więc do mnie z radia ponownie i pytają czy ja chcę<br />
z tym policjantem dyskutować a nie chcę bo o czym ja opieram<br />
sie na statystykach ogólnokrajowych a on ma jakieś swoje<br />
doświadczenia ze swojego terenu więc się nie przekonamy<br />
eśli chodzi o obraz przestępczości – to pamiętajmy że<br />
większość przestępstw nie jest nigdy zgłaszana na policję<br />
tych co są zgłaszane policja znajduje podejrzanych w ok 15%<br />
przypadków<br />
Kryminologia polityczna<br />
30 lat temu kiedy zaczynałem w tej branży była ona opanowana<br />
przez ekspertów łuchano ekspertów i robiono tak jak mówili<br />
d pewnego czasu problemy polityki kryminalnej stają sie<br />
problemami polityki partyjnej o stało się częścią narodowej<br />
debaty na całym zachodzie oraz więcej jest zatem takich<br />
polityków którzy wiedzą że jeśli nie będą mieli w tych sprawach<br />
jakiegoś profilu – to nie wygrają wyborów ak jest na polityce<br />
kryminalnej wygrywa się albo przegrywa wybory olsce jest<br />
to jeszcze bardziej jaskrawe p mówi się o karze śmierci chociaż<br />
wiadomo że się jej nie da wprowadzić a to ci politycy mówią<br />
no jeśli się nie da z powodu eu to my będziemy walczyli na forum<br />
eu żeby ją jednak wprowadzić ni wiedzą że z tego nic nie<br />
będzie ale populizm wymaga by tak mówili<br />
yłem ostatnio na konwentyklu partyjnym i tam zapro<br />
ponowali – mówiłem że to są głupoty i żeby tego nie ogłaszali<br />
– żeby obniżyć poziom karalności z 15 do 14 roku życia o<br />
przecież nie dlatego że to w jakimkolwiek stopniu oddziała na<br />
przestępczość o ta policja czy prokuratura będzie robiła z tymi<br />
przestępcami rzecież wiadomo że do pełnoletniości i tak nie<br />
ma innych wyroków czy decyzji jak nadzór społeczny<br />
Ale w Anglii nie ma granic wiekowych?<br />
ie ma le czy to coś daje rzestępczość młodocianych w ngli<br />
nie jest mniejsza niż w zwecji<br />
Men nyligen begick två tonåringar ett mord i Sverige. Den äldre<br />
sextonåringen blev dömd till någon form av ungdomsvårdsanstalt,<br />
medan den yngre ortonåringen i princip slipper påföljd.<br />
De kommer säkert inte att bara låta honom åka hem rätt och<br />
slätt, men han slapp lindrigt undan. Sådant gör folk oroliga.<br />
ag vet att folk är oroliga en följden av ett brott som begås av en<br />
ortonåring och en femtonåring är precis den samma med den skill<br />
naden att femtonåringen döms i en domstol medan ortonåringen<br />
får sin påföljd utmätt av socialtjänsten utan rättens inblandning et<br />
innebär bara en ekonomisk besparing tt döma ortonåringar är ju<br />
vansinne e förstår ju ändå ingenting av det hela e kommer bara<br />
att vilja imponera på sina kompisar som sitter i rättegångssalen an<br />
kan inte behandla en minderårig som en vuxen u äldre man är desto<br />
större vikt bör man lägga vid straffaspekten praktiken innebär det<br />
inte bara upp till 18 års ålder ända upp till 21årsåldern är det en fråga<br />
om både sociala och straffrättsliga påföljder<br />
Straffet fyller ju också en avskräckande funktion. Därför kanske<br />
det ligger något i det ovannämnt förslag mer än bara politisk<br />
taktik. Rätten visar att de tar brottet på allvar, trots att det begås<br />
av minderårig. Och självklart dömer man inte till fängelse utan<br />
någon form av tillsyn<br />
en varför ch rent pedagogiskt är det bara sämre m en or<br />
tonåring gör något olämpligt bör en vuxen säga åt honom att inte<br />
göra det om en följd av dina handlingar kommer du att vara under<br />
11
Jednak w Szwecji był ostatnio wypadek morderstwa<br />
pope ł nionego przez dwóch nastolat ków. St arszy –<br />
szesnastolatek został skazany, zapewne nie na więzienie,<br />
tylko pobyt w instytucji społecznej, ale młodszy –<br />
czternastolatek – uniknął w zasadzie kary. No, zapewne<br />
nie został puszczony, ot, tak sobie, do domu, ale też nic mu<br />
sie nie stało. I ludzie się tym niepokoją.<br />
iem że się niepokoją le konsekwencje popełnienia zbrodni<br />
przez czternastolatka i piętnastolatka będą identyczne z tym<br />
tylko że piętnastolatek zostanie na to skazany przez sąd a czter<br />
nastolatek przez urzędników socjalu bez sądu ylko oszczędza<br />
się na tym pieniądze kazywać czternastolatków rzecież to<br />
głupota ni przecież niczego z tego nie rozumieją oledzy<br />
siedzą na sali sądowej będą się tylko przed nimi popisywać<br />
ie można traktować osoby niedojrzałej jak dojrzałą m ludzie<br />
starsi tym bardziej element karny powinien odgrywać rolę<br />
w praktyce to nie tylko do 18 roku życia ale nawet do 21<br />
konsekwencje są mieszane socjalno – karne<br />
Jedną z funkcji kary jest odstraszanie. Być może więc<br />
jest coś w tej propozycji, poza celami politycznymi. Sąd<br />
pokazuje: oto traktujemy poważnie przestępstwo, chociaż<br />
popełnił je niepełnoletni. I oczywiscie nie skazujemy go<br />
więzienie tylko na nadzór.<br />
le po co pedagogicznie to również gorzej ak czternastolatek<br />
zrobił coś co jest niewłaściwe to powinien ktoś dorosły powie<br />
dzieć mu nie rób tego a to co zrobiłeś będziesz pod kontrolą<br />
le żeby to musiał być cyrk z adwokatem z prokuratorem<br />
est szereg różnych instytucji nie tylko ta czy inna partia<br />
zainteresowanych w zaostrzaniu polityki kryminalnej olicja<br />
np dostała o ile pamiętam 4 mld koron więcej niż miała<br />
poprzednio w ostatnich trzech latach kształci teraz ponad<br />
1000 policjantów rocznie uczestniczę w tym kształceniu ma<br />
w tej chwili 16 500 ludzi<br />
edia z kolei kochają przestępczość bo jest to jeden z lukra<br />
tywnych tematów do pisania est krótko mówiąc koniunktura<br />
dla polityki kryminalnej wtedy nagle wiedza ekspertów nie<br />
ma znaczenia w porównaniu z tymi interesami zy pan wie że<br />
przestępczość w zwecji nie wzrasta od 15 lat przestępczość<br />
młodocianych nawet się trochę zmniejszyła<br />
Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa w takim kraju jak<br />
Szwecja? I jakie są różnice między obrazem przestępczości<br />
w Polsce i w Szwecji?<br />
otywy przestępczości nie odróżniają się od potrzeb sterujących<br />
innymi zachowaniami ogą być motywy ekonomiczne seksu<br />
alne prestiżowe itd ramach tych potrzeb można mieć stosunki<br />
seksualne na zasadzie dobrowolnej to nie jest przestępstwo<br />
przynajmniej na razie można też gwałcić ożna chcieć<br />
zarabiać masę pieniędzy – i to też jest jeszcze dozwolone ale nie<br />
wolno rabować banków otywy podstawowe są więc te same<br />
co odróżnia przestępców w różnych krajach o pierwsze<br />
wszyscy popełniamy przestępstwa ie ma ludzi którzy nie<br />
popełniają żadnych przestępstw<br />
Co to znaczy?<br />
asze badania na temat nastolatków wykazują że nastolatki<br />
kradną biją się sprzedają alkohol nielegalnie gwałcą narko<br />
tyzują się eśli teraz podliczyć tych którzy nie robili żadnej z<br />
tych rzeczy – to nie jest ich tak wielu eśli chodzi o dorosłych<br />
to nie pytano ich o takie rzeczy bo dorośli kłamią za dużo<br />
12<br />
uppsyn åste man göra en cirkus av det med advokat och åklagare<br />
et finns en rad olika institutioner vid sidan om det här enskilda<br />
partiet som förespråkar en hårdare kriminalpolitik olisen har till ex<br />
empel fått 4 miljarder extra under de senaste tre åren ust nu utbildas<br />
1000 poliser om året jag deltar i den utbildningen ör närvarande<br />
finns det 16 500 poliser<br />
edierna å sin sida älskar brott eftersom det är mycket lönsamt att<br />
skriva om dem ort sagt är det högkonjunktur för kriminalpolitik<br />
jämförelse med dessa intressen har experternas kunskaper ingen<br />
betydelse isste du att brottsligheten inte har ökat i verige under de<br />
senaste femton åren ch ungdomsbrottsligheten har rent av minskat<br />
något<br />
Varför begår man brott i ett land som Sverige? Och hur skiljer sig<br />
brottsligheten mellan Sverige och Polen?<br />
rottsmotiv skiljer sig inte från det som styr andra handlingar et<br />
kan handla om ekonomi sex eller prestige till exempel nom ramen<br />
för dessa behov kan man till exempel ha frivilliga samlag som inte är<br />
brottsliga – inte än i alla fall an kan även begå våldtäkter an kan<br />
vilja tjäna en massa pengar – och det är också tillåtet än så länge – men<br />
man får inte råna banker e grundläggande motiven är alltså de<br />
samma ad som skiljer brottslingar i olika länder ör det första begår<br />
alla brott et finns inga människor som inte begår några brott<br />
Vad menas med det?<br />
år forskning om ungdomar visar att tonåringar stjäl slåss säljer al<br />
kohol olagligt våldtar och tar droger m man räknar samman alla de<br />
som inte begått något av dessa brott visar det sig att de inte är så många<br />
är det gäller vuxna så frågar man de inte om sådant eftersom vuxna<br />
ljuger för mycket men vi vet att de döljer sina faktiska inkomster vilket<br />
är ganska vanligt liksom att köpa stöldgods eller att anställa olagliga<br />
polska städerskor m någon nu inte skulle ha begått något av dessa<br />
brott begår de säkert en hel del brott i trafiken et finns nästan ingen<br />
som inte begår något brott edan finns det sådana som begår väldigt<br />
många brott och som livnär sig på det et är många olika orsaker<br />
som kan leda till det sykologiska strukturella eller sociala olk är<br />
stressade för att de ser att de har små möjligheter att uppnå de mål som<br />
samhället värderar ål och möjligheter motsvarar inte varandra<br />
arför är brottsligheten hög i ett samhälle som det svenska et är<br />
enkelt att förklara v två anledningar et finns större möjligheter<br />
– mer att stjäla är alla har mobiler datorer – är det lätt att stjäla dem<br />
rottsligheten ökar i samhällen som har god tillväxt amhällskon<br />
trollen är en annan orsak relationen mellan människor västerländ<br />
ska samhällen värderar man individens frihet så högt att man medvetet<br />
försöker frigöra honom eller henne från familjeband grannar och så<br />
vidare et är tydligt om man ser på ungdomar örr i tiden arbetade<br />
de hårt tillsammans med föräldrarna som hade en viss kontroll över<br />
dem å senare år har de varit fria från den kontrollen ärför ökar<br />
också brottsligheten<br />
länder där samhällskontrollen är mycket utvecklad som till ex<br />
empel i apan – där jag har arbetat – ökar inte antalet brott trots den<br />
ekonomiska tillväxten nte ännu i alla fall<br />
Vad arbetar du med nu?<br />
edan flera år arbetar jag med banden och nätverken inom ett sam<br />
hälle in bok eliquent etworks gavs ut av ambridge niver<br />
sity ress för några år sedan u håller jag på att avslutar en artikel<br />
som ska ingå i en brottslighetsencyklopedi i yskland en gäller<br />
brottsliga nätverk i öpenhamn där jag bedrivit forskning inns det<br />
ungdomsgäng i uropa eller är det bara en fråga om nätverk i samhäl<br />
let et är en fråga som jag söker svar på ör två år sedan gav jag ut
ale wiemy że np ukrywają dochody to<br />
normalne zjawisko kupowanie rzeczy<br />
kradzionych też zatrudnianie nielegalne<br />
polskich sprzątaczek też jak już ktoś nic<br />
z tego nie robi to przynajmniej w ruchu<br />
drogowym popełnia masę przestępstw więc<br />
takich którzy nigdy nie popełniaja żadnych<br />
przestępstw prawie nie ma ą wreszcie i tacy<br />
co popełniają bardzo dużo przestępstw i to<br />
poważnych i żyją dzięki temu owody są<br />
bardzo różne sychologiczne strukturalne<br />
i społeczne ludzie są w stresie bo widzą<br />
że ich możliwości osiągnięcia celów<br />
formułowanych przez społeczeństwo są<br />
małe ele i możliwości nie przystają do<br />
siebie<br />
laczego przestępczość jest wysoka<br />
w takim społeczeństwie jak szwedzkie<br />
dwóch przyczyn ożliwości są wię<br />
ksze dużo więcej do ukradzenia ak wszy<br />
scy mają komórki komputery – to je<br />
łatwo kraść rzestępczość zawsze rosła<br />
w społeczeństwie gdzie jest większy<br />
wzrost druga przyczyna to kwestia<br />
kontroli społecznej kwestia relacji między<br />
ludźmi społeczeństwie typu zachodniego wolność jednostki<br />
wartościowana jest tak wysoko że wprowadza się reformy by<br />
uwolnić jednostkę od więzów rodziny sąsiedztwa itp est to<br />
ewidentne jeśli chodzi o młodych iedyś pracowali oni ciężko<br />
ze swoimi rodzicami którzy mieli jakąś kontrolę nad nimi d<br />
dłuższego czasu uwolnieni są od tej kontroli o i przestępczość<br />
wzrasta<br />
społeczeństwach w których poziom tej kontroli jest nadal<br />
bardzo wysoki np w aponii gdzie pracowałem to – mimo<br />
wzrostu ekonomicznego – nie ma wzrostu przestępczości w każ<br />
dym razie jak dotąd<br />
Nad czym Pan teraz pracuje?<br />
d wielu lat pracuję nad sieciami powiązań społecznych moja<br />
książka – eliquent etworks została wydana przez ambridge<br />
niversity ress parę lat temu eraz kończę artykuł który będzie<br />
w światowej encyklopedii przestępczości wydawanej w iemczech<br />
otyczy on kryminalnej sieci powiązań społecznych w open<br />
hadze gdzie przeprowadziłem badania zy są gangi młodzieżowe<br />
w uropie czy też to są sieci powiązań społecznych o jest pytanie<br />
na które szukamy odpowiedzi wa lata zostal wydany mój<br />
podręcznik stęp do ryminologii odręcznik jest używany na<br />
studiach kryminologii prawa i w wyższych szkołach policyjnych<br />
bieram materiały do nowego wydania a zlecenie rządu pracuję<br />
nad badaniami na temat strukturalnej dyskryminacji mniejszości<br />
narodowych w systemie prawa tego lata mam nadzieję zacznę<br />
pracować nad nową książką o paradoksie kontroli społecznej<br />
estem przewodniczącym ordyckiej ady ds ryminologii<br />
w związku z czym jeżdżę na spotkania kongresy statnio np<br />
do angkoku na kongres w sprawie zapobiegania przestępczości<br />
ięcej mam takich funkcji również w instytucjach ue oza<br />
tym gram w teatrze tadsteater w ramach serii o różnych<br />
dziedzinach nauki od lutego mają sztukę na temat kryminologii<br />
gdzie występuję jako profesor kryminologii czyli gram siebie<br />
Dziękuję bardzo za rozmowę.<br />
Rozmawiał Zbigniew Bidakowski<br />
läroboken ntroduktion till riminologi en används hos oss<br />
på juridiken och på polishögskolor ag samlar uppgifter till en<br />
ny utgåva å regeringens uppdrag utreder jag strukturell diskri<br />
minering av etniska minoriteter inom rättsväsendet ch denna<br />
sommar hoppas jag kunna påbörja en ny bok om det paradoxala<br />
med samhällskontroll<br />
ag är ordförande i ordiska samarbetsrådet för riminologi<br />
den egenskapen deltar jag i möten och konferenser u senast i<br />
en kongress och brottsprevention i angkok ag har fler sådana<br />
uppdrag bland annat inom s institutioner essutom spelar<br />
jag teater å tadsteatern har de en serie om olika forskningsfält<br />
och sedan februari visas en pjäs om kriminologi där jag spelar en<br />
professor i riminologi et vill säga mig själv<br />
Tack för samtalet.<br />
intervjun genomfördes av Zbigniew Bidakowski<br />
13
Klasztor Brygidek w Djursholm gościł<br />
papieża Jana Pawła II podczas jego pielgrzymki<br />
do Szwecji<br />
Birgittasystrarnas kloster i Djursholm gästade<br />
påven Johannes Paulus II under hans<br />
besök i Sverige<br />
14<br />
Pokój numer<br />
Rum nummer<br />
W 1989 roku papież był tutaj – opowiada matka Veronica<br />
– przeorysza.<br />
To było 15 marca. Przedtem sekretarze papiescy obejrzeli wiele<br />
miejsc, gdzie papież mógłby mieszkać. Papież wybierał na ogół<br />
skromne mieszkania. Policja i wszyscy inni, którzy odpowiadali<br />
za bezpieczeństwo, chcieli, żeby tam, gdzie papież ma mieszkać<br />
było np. lądowisko dla helikopterów i u nas jest odpowiednie<br />
miejsce, na dole, nad wodą. Poza tym Djursholm, to dzielnica<br />
dyplomatów, dobrze strzeżona na co dzień.<br />
Byłyśmy uradowane i szczęśliwe, że nasz klasztor został<br />
wybrany.<br />
Papież wylądował na Arlandzie rano, według programu<br />
spotkał sie z rodziną królewską, politykami a później celebrował<br />
mszę w hali Globen. Bezpośrednio po mszy, eskortowany przez<br />
policję, przyjechał tutaj.<br />
Czekaliśmy przy kaplicy, wszystkie siostry, przeoryszą była<br />
wówczas matka Tekla. Policja była bardzo rygorystyczna, mogłyśmy<br />
zaprosić tylko bardzo niewielu gości, blisko związanych<br />
z klasztorem. Papież podszedł, przywitał się z każdą z sióstr<br />
i z naszymi podopiecznymi. (Siostry prowadzą dom spokojej<br />
starości.) Była u nas wtedy wtedy pensjonariuszka, która miała<br />
104 lata. Podszedł do niej, zapytał w jakim języku mogą porozmawiać,<br />
okazało się, że po niemiecku.<br />
Papież pozdrowił i podziękował wszystkim policjantom<br />
i strażnikom a potem zjadł obiad z nami, kardynałami i biskupami.<br />
Mieszkał w naszych pokojach gościnnych, w pokoju nr 6. Jest<br />
on bardzo skromny, składa się z małej sypialni i małego pokoju<br />
dziennego.<br />
Następnego dnia Jan Paweł II pojechał do Uppsali, gdzie, w<br />
katedrze, odbyła się msza ekumeniczna, a potem wrócił do nas.<br />
I przyszedł ten ostatni poranek: Ojciec święty zszedł nad brzeg<br />
wody i odleciał do Vadsteny.<br />
Teraz wśród naszych sióstr są m. in. dwie Szwedki, dwie Polki,<br />
jedna Meksykanka, kilka z Indii, ja sama jestem z Indii – mówi<br />
siostra Veronica. W Szwecji jestem od 30 lat, z czego 9 lat jako<br />
przeorysza. <br />
notował Z. B.<br />
6<br />
1989 påven vistats här − berättar moder Veronica− preorinna.<br />
Det var 15 mars. Innan dess kontrollerade påvens sekreterare<br />
flera platser där påven kunde bo. Och påven brukade alltid välja<br />
enkla boende och katolsk. Polisen och alla andra som svarade för<br />
säkerheten ville att det fanns t ex landningsplats för helikopter på<br />
det område där påven ska bo, och det finns en sådan plats hos oss,<br />
nere vid vattnet, det är dessutom ett diplomatiskt område, här i<br />
Djursholm, välbevakat ändå.<br />
Vi var glada och lyckliga att vårt kloster valdes.<br />
Enligt programmet landade han på Arlanda i morse, träffade<br />
kungafamiljen, politiker och sedan häll en mässa i Globen, och<br />
direkt efter mässan, med poliseskort, kom han hit.<br />
Vi väntade vid kapellet, .systrarna som var kvar, preorinnan var<br />
moder Tekla då. Polisen var väldigt rigorösa, vi kunde bara bjuda<br />
in några få gäster, som stod närmast till vårt kloster. Påven kom<br />
fram, hälsade alla systrarna och alla våra pensionärer. (Systrarna<br />
driver ett åldersdomshem.) Vi hade då en pensionär som var 104<br />
år gammal. Han kom fram till henne och frågade vilket språk för<br />
han prata med henne, det blev tyska.<br />
Han hälsade och tackade alla poliser och väktare och så åt middag<br />
med oss, kardinaler och biskopar.<br />
Han bodde på första våningen på rum nr 6. Rum nr 6 är väldigt<br />
enkelt, består av ett litet sovrum och vardagsrum.<br />
Nästa dag åkte Johannes Paulus II till Uppsala, där en ekumenisk<br />
gudstjänst ägde rum på Uppsala domkyrka, sedan kom han<br />
tillbaka till oss.<br />
Och så kom det den sista morgon: han gick till vatten och han<br />
flögs direkt till Vadstena.<br />
Nu har vi två systrar som är svenskor, två från Polen, en från<br />
Mexico, några från Indien, jag är själv från Indien - förklarar<br />
moder Veronica. Jag har varit i Sverige sedan 30 år, därav 9 år<br />
som preorinnan. <br />
antecknade
15
Ile papież ma dywizji? (Pytanie Stalina)<br />
Hur många divisioner har påven? (Stalins fråga)<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong> pyta Macieja Zarembę<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>: Dlaczego szwedzkie media poświęciły<br />
tyle uwagi zmarłemu papieżowi? Czy jest to znak, może to<br />
naiwne pytanie, że elity zdały sobie sprawę z wagi papiestwa<br />
i że nawet niepapieskiej Szwecji papież jest do czegoś<br />
potrzebny?<br />
Maciej Zaremba: Ja sądzę, że szwedzkie media nie zrobiły tego na własną<br />
rękę, tylko zorientowały się, że największe media światowe, w tygodniu<br />
poprzedzającym śmierć papieża, poświęcają jego osobie bardzo wiele<br />
miejsca i czasu i poszły za ławicą. To było zaskoczenie, ale większość<br />
mediów zareagowała instynktownie, że skoro BBC, CNN i inni tam<br />
są to i my musimy. Podporządkowano się światowej ocenie wagi tego<br />
wydarzenia, ale były głosy w Szwecji, że to wszystko jest przesadzone, że<br />
od kiedy nas to tak bardzo obchodzi, co on takiego właściwie zrobił itd.<br />
A zatem nie elity tylko redaktorzy, było wśród nich spore zaskoczenie<br />
ogromnym poruszeniem na świecie, nieprzebranymi tłumami<br />
zbierającymi się na Placu Sw. Piotra, ale były to tylko sprawozdania. Nie<br />
było analiz, prób pokazania, czego on dokonał, na czym polegała jego<br />
nauka, kontrasty jego nauk z rzeczywistością, nic ... było – przeszło.<br />
SP: Ale to zainteresowania trwa w pewnym sensie nadal.<br />
Telewizja nadała trzygodzinną transmisję z pogrzebu, mówiło<br />
się dużo o nowym papieżu, a w radio w czterominutowym<br />
dzienniku słyszałem, jako jedną z wiadomości dnia,<br />
informację o decyzji nowego papieża przyspieszenia<br />
kanonizacji Jana Pawła II. Jak to możliwe, że przedtem media<br />
całkiem przegapiały ten temat?<br />
MZ: Media nie przegapiały tematu, tylko się nim nigdy nie interesowały.<br />
Papiestwo to było dla nich po prostu curiosum, w ogóle moment religijny<br />
w polityce nigdy nie był w Szwecji dostrzegany.<br />
To wszystko pokazało, jak niedoinformowana jest szwedzka opinia<br />
publiczna jeżeli chodzi o rolę Rzymu w polityce światowej. Zrozumiano<br />
to post faum.<br />
SP: Czy pierwiastek religijny jest nieobecny w szwedzkiej<br />
polityce?<br />
MZ: To jest paradoks, Szwecja to jeden z ostatnich krajów, które<br />
przeprowadzily rozdział kościoła od państwa, ale panuje w niej<br />
przekonanie, że drogą do sprawiedliwości, powodzenia, dobrobytu<br />
i postępu jest racjonalność a religia jest nieracjonalna. Według tej<br />
koncepcji, nie ma w polityce miejsca na wiarę, religijne dogmaty. One<br />
mogą odgrywać jakąś rolę w krajach mniej rozwiniętych, np. w Polsce<br />
czy w krajach arabskich, ale nie tu.<br />
Ja od wielu lat twierdzę, że Szwecja jest o wiele bardziej religijna niż<br />
się jej samej wydaje. Ciągle słyszy się stwierdzenia, że jest najbardziej<br />
zlaicyzowanym krajem na świecie. Birgitta Trotzig napisała 10 lat temu<br />
świetny esej na ten temat. Zwalczała tę tezę, że jesteśmy tacy areligijni<br />
i zlaicyzowani. Niech nikogo nie zwiedzie to, że kościoły są często<br />
dość puste. Większość Szwedów nie jest w stanie skanalizować swych<br />
uczuć religijnych przez kościoły, które albo cechuje religijność Halleluja<br />
baptystów, albo dosyć wyprana z liturgii i duchowości kultura Kościoła<br />
Szwedzkiego.<br />
16<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong> frågar Maciej Zaremba<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>: Varför har svenska medier ägnat så mycket<br />
uppmärksamhet åt den avlidne påven? Det kanske är en naiv<br />
fråga men är det ett tecken på att eliten har insett påvens<br />
betydelse och att påven behövs till och med i det ickepåvliga<br />
Sverige?<br />
Maciej Zaremba. Jag tror inte att svenska medier insåg det på egen<br />
hand, de märkte att de största tidningarna och nyhetskanalerna i<br />
världen ägnade stort utrymme och mycket tid åt påven veckan före hans<br />
bortgång, och de bara följde strömmen. Det var överraskande, men de<br />
flesta tidningar och nyhetskanaler reagerade instinktivt. Om nu BBC,<br />
CNN och andra var där, då måste vi också vara det.<br />
Man underordnade sig den övriga världens bedömning av händelsen<br />
men det höjdes röster i Sverige om att det hela var överdrivet, att det inte<br />
angick oss, vad hade han gjort som var så speciellt, osv.<br />
Det var alltså inte bland eliten utan bland journalister som<br />
överraskningen var så stor över den stora uppståndelsen i världen, över<br />
den enorma folksamling som samlades på Petersplatsen i Rom, men det<br />
kom bara rapporteringar. Inga analyser eller försök att visa vad han hade<br />
uträttat, vad hans lära gick ut på, kontrasterna mellan hans läror och<br />
verkligheten, ingenting sådant.<br />
SP: Men intresset håller i viss mån fortfarande i sig. På teve<br />
visade man en tre timmar lång sändning från begravningen,<br />
det har talats mycket om den nye påven och på radions fyra<br />
minuter långa nyhetssändning handlade ett av inslagen<br />
om den nye påvens beslut att påskynda kanoniseringen av<br />
Johannes Paulus II. Hur är det möjligt att media tidigare<br />
fullkomligt missat det ämnet?<br />
MZ: Media har inte missat det, man har bara aldrig varit intresserad.<br />
Påvedömet har helt enkelt varit kuriosa för journalister, den religiösa<br />
faktorn i politiken har man helt förbisett i Sverige.<br />
Allt detta har visat hur dåligt informerad den allmänna opinionen i<br />
Sverige har varit när det gäller Roms roll i världspolitiken. Det har man<br />
förstått post factum.<br />
SP: Så det religiösa inslaget saknas i svensk politik?<br />
MZ: Det år en paradox för Sverige var ett av de sista länder som skilde<br />
kyrkan från staten men det råder en övertygelse att vägen till rättvisa,<br />
framgång, välstånd och framsteg går via det rationella, och religion är<br />
inte rationellt. Enligt det synsättet finns det ingen plats i politiken för<br />
tro eller religiösa dogmer. De kan spela en viss roll i mindre utvecklade<br />
länder, t.ex. i Polen eller i arabländerna, men inte här.<br />
Jag har i flera år hävdat att Sverige är ett mycket mer religiöst land än<br />
vad svenskarna själva tror. Man här hela tiden att Sverige är det mest<br />
sekulariserade landet i världen. Birgitta Trotzig skrev för 10 år sedan en<br />
lysande essä om detta. Hon bekämpade tesen att vi är så ickereligiösa och<br />
sekulariserade. Ingen bör låta sig luras av att kyrkorna oftast är ganska<br />
tomma. De flesta svenskar förmår inte att kanalisera sina religiösa känslor<br />
i kyrkan, som antingen präglas av frikyrklig halleluja-religiositet eller av<br />
Svenska kyrkan, som är tämligen renons på liturgi och andlighet.
SP: Knutby, Livets Ord...?<br />
MZ: Ktos mądrze powiedział, ża jak się przestaje wierzyć w Boga, nie<br />
wierzy się w nic, tylko w byle co. Coś w tym jest.<br />
SP: Czy to jest problem Szwedów?<br />
MZ: To jest problem modernizmu. Religie są formą dla naszego<br />
przeżywania transcendencji. Muszą się zmieniać, reinterpretować ciągle<br />
na nowo. Jeśli tak się nie dzieje, jeśli kostnieją, religijność szuka sobie<br />
innych dróg i form. Może być mętna – jak New Age, albo wkrada<br />
się do polityki w formie irracjonalnych wierzeń jak to się dzieje na<br />
przykład w radykalnym feminizmie, który sprawia wrażenie jakby<br />
walczył z całym złem świata. To chyba miał na myśli Leszek Kołakowski<br />
mówiąc o odwecie sacrum. Myślę, że potrzeba religii jest stała. Jeśli<br />
jakieś spłeczeństwo sądzi, że jest całkowicie racjonalistyczne oznacza to<br />
jedynie, że metafizyka wkradła się do racjonalizmu. <br />
SP: Knutby, Livets Ord ...?<br />
MZ: Någon sade så klokt att när man slutar tro på Gud så slutar man inte<br />
att tro, utan man tror på vad som helst. Det ligger något i det.<br />
SP: Är det ett svenskt problem?<br />
MZ: Det är modernitetens problem. Religionerna är kärl ‒ formläran<br />
‒ för våra upplevelser av det transcendenta. De måste förändras, tolka<br />
och tolka om på nytt. Men när de inte gör det, när de stelnar, då säker sig<br />
den religiösa erferenheten ut på andra vägar. Den kan bli flummig ‒ som<br />
New Age, eller smyga in i politiken i form av irrationella trossystem som<br />
inom radikalfeminismen ‒ som faktiskt ser ut att bekämpa ondskan<br />
själv, till exempel. Det var väl det som Kolakowski menade med Sacrums<br />
revansch. Jag tror att det religiösa behovet är konstant. Om ett samhälle<br />
tror sig heltigenom rationellt betyder det bara att metafysiken smugit sig<br />
in i rationalismen. <br />
Warszawa żegna Papieża Warszawa tar farväl av påven<br />
foto: ignacy Skwarcan<br />
17
Jest rzeczą niezmiernie ważną, by film dokumentalny był odzwierciedleniem<br />
historii świata i Europy – tej wcześniejszej i teraźniejszej - mówił na otwarciu<br />
jubileuszowego 20 Międzynarodowego Festiwału Filmów Dokumentalnych<br />
w Monachium prezydent miasta, stolicy Bawarii, Christian Ude (SPD).<br />
Helt ovärderligt är att dokumentärfilm fungerar som en återspegling av<br />
världens och Europas historia – både den föregående och nutida, sade<br />
borgmästare Christian Ude (SPD) vid jubileumsinvigningen av den 20:e<br />
Internationella Dokumentärfilmfestivalen i Bayerns huvudstad München.<br />
text, foto: Leo Kantor<br />
Do konkursu odbywającego się w 60<br />
rocznicę zakończenia wojny dopuszczono<br />
zatem, między innymi, historię<br />
orkiestry z Madagaskaru, film o pedofilach<br />
w USA, opowiadanie niemieckiej<br />
dziewczyny, która nauczyła sie robić<br />
skrzypce dla męża – bułgarskiego<br />
skrzypka, ale który, niestety, zachorował,<br />
historię życia kucharza wietnamskiego<br />
odnoszącego sukcesy w Paryżu.<br />
Tematykę „okropności wojny” wyczerpał<br />
inaugurujący estiwal film o życiu orsta<br />
uchholza – niezwykle popularnego<br />
w iemczech w latach 50tych aktora<br />
zdradzającego całe życie swoją piękną żonę<br />
aktorkę włoską żydowskiego pochodzenia<br />
której rodzina zginęła w czasie wojny le<br />
o nim i jego alkoholizmie i biseksualizmie<br />
było całe 85 minut projekcji a o niej – 5<br />
minut<br />
ie było filmu rzegorza inkowskiego<br />
arsz ywych o spotkaniu w uschwitz<br />
syna chrzestnego dolfa itlera artina<br />
ormanna juniora z polskim księdzem<br />
akubem omualdem aszkinelem<br />
ekslerem uratowanym przez pols<br />
ką kobietę żydowskim dziecku chociaż<br />
film ten w ubiegłym roku zaliczono na<br />
ew ork ilm estival do najlepszych<br />
produkcji dokumentalnych na świecie ie<br />
było też filmu o renie endlerowej która<br />
uratowała z etta arszawskiego 2500<br />
żydowskich dzieci ba polskie filmy na<br />
ten temat zarówno ichała udziewicza<br />
ista endlerowej 2003 jak i yżeczka<br />
życia – nowy film ichala ekandy repki<br />
18<br />
Monachium – 60 lat p<br />
München ‒ 60 å<br />
zostały nagrodzone w ztokholmie na<br />
iędzynarodowym estiwalu ilmu<br />
okumentalnego ieobecny był w tym<br />
roku w onachium znakomity film riny<br />
edrowicz z oskwy otoamator który<br />
zrobiony został na podstawie odnalezionego<br />
dziennika niemieckiego żołnierza z frontu<br />
rosyjskiego i zachowanej serii doskonałych<br />
czarnobiałych zdjęć które pokazują co<br />
iemcy na krainie i w osji robili ilm<br />
otrzymał w marcu tego roku w ztokholmie<br />
randrix ieobecny w onachium był<br />
też znakomity niemiecki dokument arada<br />
itlera aya esnigka – druga nagroda w<br />
ztokholmie<br />
rzeba było przenieść się w tym roku 8<br />
maja w onachium sto metrów od kina<br />
festiwalowego na arienplatz żeby być<br />
świadkiem prawdziwej historii tej 60 lat<br />
temu i teraz olicja wyraziła zgodę na demon<br />
strację neonazistów w tym dniu w centrum<br />
miasta<br />
Władze miasta w oczekiwaniu na demon<br />
strację niemieckich neonazistów umieściły<br />
na ratuszu duży napis ównież to miasto<br />
ma dosyć nazistów emonstracja miała<br />
odbyć się od 17.00 do 19.00 ale już o jede<br />
nastej policja montowała metalowe bariery<br />
i najnowocześniejsze kamery cyfrowe u<br />
a nie na festiwalu odbędzie się niebawem<br />
najnowszy filmowy zapis dokumentalny<br />
współczesności trzeciej przyjeżdża 50<br />
wozów policyjnych zamknięte zostają<br />
najbliższe placu stacje metra uż są spec<br />
jalne oddziały policji tej w granatowych<br />
mundurach i tej miejskiej w zielonych a<br />
około godzinę przed demonstracją zbiera się<br />
kilka tysięcy ludzi łodzi starzy dzieci
później<br />
år senare<br />
München, 8 maj <strong>2005</strong><br />
I festivaltävlingen, som ägde rum på<br />
60-årsdagen av andra världskrigets<br />
slut, fick därmed bland annat historien<br />
om en orkester från Madagaskar<br />
utrymme, det fick även en film om pedofiler<br />
i USA, berättelsen om en tysk<br />
flicka som lärde sig att tillverka en fiol<br />
till sin man – en bulgarisk fiolspelare<br />
som dessvärre blev sjuk, samt livshistorien<br />
om en vietnamesisk kock som<br />
gjorde karriär i Paris.<br />
emat krigets fasor uttömdes av den film<br />
som invigde festivalen och behandlade<br />
orst uchholz liv – en ovanligt populär<br />
skådespelare i yskland under 1950talet<br />
som livet igenom var otrogen mot sin vackra<br />
fru en italiensk skådespelerska av judisk<br />
härkomst vars familj miste livet under kri<br />
get en om honom hans alkoholism och<br />
bisexualitet var det 85 minuters projektion<br />
och om henne – 5 minuter<br />
Frånvarande på festivalen var rze<br />
gorz inkowskis film e evandes<br />
arsch om ett möte i uschwitz mellan<br />
dolf itlers gudson artin ormann<br />
unior och den polske prästen akub o<br />
muald aszkineleksler räddad som<br />
judiskt barn av en polsk kvinna ilmen<br />
har räknats in som en av världen främsta<br />
dokumentära produktioner på ew ork<br />
ilm estival förra året men visades inte<br />
på filmfestivalen i ünchen nte heller<br />
fanns där filmen om rena endler som<br />
räddade 2500 judiska barn ur arszawas<br />
getto e två polska filmerna som berör just<br />
det temat ichal udziewiczs film rena<br />
endlers ista 2003 och ichal ekan<br />
darepkas nya film ilverskeden fick<br />
båda pris i tockholm på den nternatio<br />
nella okumentärfilmfestivalen tanför<br />
årets filmfestival i ünchen var också den<br />
utmärkta filmen matörfotografen av<br />
rina edrovicz från oskva filmen kom<br />
till utifrån en återfunnen dagbok som till<br />
hörde en tysk soldat vid den ryska fronten <br />
den välbevarade serien av utsökta svartvita<br />
fotografier kommer det fram vad tyskarna<br />
gjorde i kraina och i yssland mars i<br />
år fick filmen randrix i tockholm <br />
ünchen deltog inte heller den utmärkta<br />
tyska dokumentären itlers itparad av<br />
ay esnigk – 2 a pris i tockholm<br />
ünchen den 8 maj i år var man istäl<br />
let tvungen att förflytta sig 100 meter från<br />
festivalens biograf på arienplatz för att<br />
vittna om den riktiga historien såväl den<br />
för 60 år sedan som nuets olisen gav sitt<br />
godkännande till en nyfascistisk demon<br />
stration i stadens centrum denna dag<br />
väntan på de tyska nyfascisternas demon<br />
München, 8 maj <strong>2005</strong><br />
stration hade stadens myndigheter hängt<br />
upp en stor text på stadens ådhus ven<br />
denna stad har fått nog av nazisterna<br />
emonstrationen skulle äga rum mellan<br />
kl 17.00 och 19.00 men redan klockan<br />
elva monterade polisen upp kravallstaket<br />
och riggade ultramoderna digitalkameror<br />
är och inte på festivalen skulle snart den<br />
färskaste filmskriften av nutiden skapas<br />
lockan tre anländer 50 polisbilar när<br />
maste tunnelbanestationer stängs olisens<br />
specialstyrkor är redan här de i mörkblå<br />
uniform och så närpolisen i grönt ngefär<br />
en timme innan demonstrationen har några<br />
tusen människor samlats nga gamla och<br />
barn som får förklarat av sina föräldrar vad<br />
som ska hända och vad det hela handlar om<br />
tlänningarna eller immigranterna är få<br />
olisen kommer få problem både med<br />
den nynazistiska sidan och med vänstern<br />
blir jag upplyst av en av de sociologistuden<br />
ter som är närvarande ruppen ungdoms<br />
vänster är här sedan tidigare med sig har<br />
de röda fanor med hammaren och skäran<br />
e vill slåss<br />
Ett plakat har redan tagits till mitten<br />
av torget och monterats upp av några pri<br />
vatpersoner heder achau uschwitz<br />
uchenwald apenburg ergenelsen<br />
lossenburg euengamme achsenhau<br />
sen authausen avensbrück rosso<br />
sen reblinka eresienstadt tutthof<br />
obibor helmno edan klockan fem<br />
har runt tre tusen ünchenmedborgare<br />
samlats på torget<br />
n del håller egentillverkade flygblad eller<br />
mindre plakat i händerna n rysk judinna<br />
har fäst en liten israelflagga på sitt parasoll<br />
ör då och då duggar regnet men det ver<br />
kar inte avskräcka någon n antinazistisk<br />
mycket medborgerlig civil och spontan<br />
demonstration kommer snart att äga rum<br />
trots den enorma mobilisering av den idag<br />
mycket välutrustade polisen<br />
Klockan fem sätter de på sig sina hjäl<br />
mar fäster mikrofoner greppar batonger<br />
ambulanser anländer enom en speciell av<br />
polisen anordnad korridor närmar sig nyna<br />
zisterna de har den konstitutionella rätten<br />
19
którym rodzice tłumaczą co tu będzie i o co<br />
tu chodzi bcokrajowców lub imigrantów<br />
jest niewielu olicja będzie miała problem<br />
tłumaczy mi jeden z obecnych tu studentów<br />
socjologii zarówno ze strony neonazistów<br />
jak i lewicy rupa młodzieży lewicującej<br />
już tu przyszła wcześniej z czerwonymi<br />
sztandarami z sierpem i mlotem hcą się<br />
bić<br />
a środku placu jest już przyniesiony<br />
i montowany przez prywatne osoby<br />
napis chwała achau uschwitz<br />
uchenwald apenburg ergenelsen<br />
lossenburg euengamme achsenhausen<br />
authausen avensbruck rossosen<br />
reblinka heriesenstadt tutthof<br />
obibor helmno piątej na placu<br />
jest już około trzech tysięcy obywateli<br />
onachium<br />
Niektórzy trzymają w rękach zrobione<br />
przez siebie ulotki lub małe plakaty<br />
osyjska ydówka trzyma malutką flagę<br />
zraela na swoim parasolu o od czasu<br />
do czasu popaduje deszczyk ale nikogo to<br />
nie odstrasza ędzie to antynazistowska<br />
bardzo obywatelska cywilna spontaniczna<br />
demonstracja pomimo ogromnej mobi<br />
lizacji świetnie wzposażonej dzisiaj poli<br />
cji piątej wkładają kaski zakładają<br />
mikrofony biorą do ręki pałki podjeżdżają<br />
karetki pogotowia ratunkowego pec<br />
jalnym korytarzem wyznaczonym przez<br />
policję wchodzą neonaziści mają kon<br />
stytucyjne – dzisiaj 8 maja 60 lat po<br />
wojnie – prawo demonstracji olicja<br />
broni ich przed wielotysięcznym tłumem<br />
który chciałby ich rozszarpać eonaziści<br />
przeważnie młodzi nie wszyscy z ogolonymi<br />
łbami parę dziewczyn wygląda jak zwykłe<br />
uczennice jakiegoś liceum jedna starsza<br />
kobieta z pofarbowaymi na rudo włosami<br />
no i przywódcy jedna z głównych postaci<br />
ruchu neonazistowskiego widziałem go w<br />
jakimś polskim filmie dokumentalnym o<br />
neonazistach we rocławiu stoi na czele<br />
uformowanego szeregu swoich ludzi wysoki<br />
w czarnym płaszczu czarna koszula czarny<br />
krawat olicja poprosiła ich by stanęli w<br />
szeregu ielotysięczny tłum naprzeciwko<br />
50 nazistów toją spokojnie ie ma<br />
przemówień emonstrujący gwiżdżą<br />
szaleją krzyczą naziści won, to nie z nami, to<br />
nie z nami, świnie, świnie, prawo do oświaty –<br />
dla was też, 60 lat – nic nie wiecie, głupcy do<br />
nauki, policja ma mieć wolne. eonaziści po<br />
godzinie stania w milczeniu teraz rozwijają<br />
czarnożólte sztandary i ogromy plakat z<br />
napisem aja zwyciężeni i okupowani<br />
– my nie swiętujemy ewicowcy próbują<br />
przeskoczyć metalowe zapory i pójść w stro<br />
nę nazistów policja reaguje natychmiast<br />
20<br />
München, 8 maj <strong>2005</strong><br />
jest wycie tłumu przejmujący krzyk<br />
świdrujący uszy gwizd eraz jakaś grupa<br />
popierająca neonazistów próbuje dołączyć<br />
do tych stojących w szeregu pod ochroną<br />
policji olicja reaguje na dwóch obszarach<br />
powalają demontrantów na ziemię<br />
tarszy oficer krzyczy w mikrofalówkę<br />
dyryguje oddziałami policji jak orkiestrą<br />
akaś starsza pani zaczyna płakać czego<br />
ja dożyłam, do czego doszliśmy. Straciłam<br />
wszystko w czasie wojny, bombardowano nas<br />
w Hamburgu.<br />
ała grupka żydowskiej młodzieży<br />
śpiewa coś po hebrajsku ilku rosyjskich<br />
turystów gestykuluje żywo i coś do siebie<br />
krzyczą nowu ktoś próbuje przeleźć<br />
przez metalowe zapory olicjanci skaczą<br />
w to miejsce jak tygrysy yją syreny<br />
radiowozów<br />
Wszystko to trwa godzinę dwie<br />
trzy aczyna padać ostry zimny deszcz<br />
łum pomału opada z gniewu i emocji<br />
tu policjantów nakłania neonazistów<br />
do wyjścia korytarzem do samochodów<br />
wijają sztandar i wychodzą ilkuset ludzi<br />
jeszcze zostaje dyskutują<br />
racam do kina kawiarni festiwa<br />
lowej jest miło araz pokażą film o pro<br />
blemach z połowem ryb w horwacji<br />
a potem o tym jak fińska okia wykorzy<br />
stuje chińskie kobiety yślę że rzeczy<br />
wistość znowu przegoniła sztukę polityka<br />
wygrała z estetyką – ale to tylko dzisiaj<br />
w onachium 8go maja <strong>2005</strong> roku 60 lat<br />
po wojnie <br />
Reportaż drukowany również w<br />
tygodniku „WPROST”<br />
– idag den 8 maj 60 år sedan kriget – att<br />
demonstrera olisen skyddar dem inför den<br />
flertusentaliga folkmassan som skulle vilja<br />
slita dem i stycken ynazisterna mestadels<br />
unga inte alla med rakade skallar några tje<br />
jer med vanliga gymnasieelevers utseende<br />
en äldre kvinna med rödfärgat hår och så<br />
ledarna n av huvudfigurerna i den nyna<br />
zistiska rörelsen har jag sett i någon polsk<br />
dokumentärfilm om nynazister i roclaw<br />
nu står han i fronten av sina män och grupp<br />
formationen lång i svart rock svart skjorta<br />
och svart slips olisen har bett dem att stå<br />
i ett led ångtusenhövdad folkmassa mot<br />
50 nazister e står lugnt ingen håller tal<br />
emonstranterna visslar rasar skriker<br />
ort med nazisterna inte den här gången<br />
svin svin rätten till bildning – även för er<br />
60 år – ni vet ingenting umskallar till<br />
skolbänken polisen ska vara ledig fter<br />
att under en timme ha stått i tystnad rul<br />
lar nynazisterna ut svartgula fanor och ett<br />
enormt plakat med texten 8 maj besegrade<br />
och belägrade – vi firar inte änstern för<br />
söker komma över kravallstaketen mot<br />
nazisterna polisen reagerar omedelbart<br />
folkmassan tjuter genomträngande skrik<br />
visslingar som vibrerar i öronen<br />
u försöker en stödgrupp till nynazisterna<br />
ansluta sig till den polisskyddade gruppen<br />
som står i led olisen reagerar på två fron<br />
ter trycker demonstranter mot marken n<br />
äldre officer ropar i polisradion dirigerar<br />
polistrupperna som en orkester ågon<br />
äldre dam börjar gråta – tt jag skulle leva<br />
till det här art har världen kommit nder<br />
kriget förlorade jag allt de bombade oss i<br />
amburg<br />
n liten grupp judiska ungdomar sjunger<br />
något på hebreiska ågra ryska turister ges<br />
tikulerar vilt och ropar något till varandra<br />
u försöker någon kommer över metall<br />
stängslet igen om tigrar är poliserna där<br />
olisbilarnas sirener tjuter<br />
Allt detta inträffar under en två tre tim<br />
mar tt häftigt kallt regn börjar falla akta<br />
rinner vrede och spänning ur folkmassan<br />
undra poliser övertygar nynazisterna att gå<br />
igenom korridoren ut till bilarna e rullar<br />
ihop fanan och går iväg undratals män<br />
niskor blir kvar pratandes diskuterandes<br />
ag går tillbaka till biografen festival<br />
kafeterian är det hemtrevligt nart börjar<br />
filmen om problemen med fiskefångst i<br />
roatien att visas och sedan om hur okia<br />
utnyttjar kinesiska kvinnor änker att verk<br />
ligheten återigen har sprungit förbi konsten<br />
politiken vunnit över estetiken – men bara<br />
idag i ünchen den 8 maj <strong>2005</strong> – 60 år efter<br />
kriget
350 rocznica Potopu szwedzkiego<br />
350-årsdagen av Sveriges överfall på Polen<br />
Ludwik Stomma<br />
Jakież to wszystko było w szkole klarowne i proste ojnę<br />
trzydziestoletnią 1618–1648 między katolikami iga<br />
a protestantami nia podzielić można na cztery okresy<br />
czeskopalatyński 1618–1623 duński 1625–1629<br />
szwedzki 1630–1635 i szwedzkofrancuski 1635–<br />
1648 ajsłynniejsi wodzowie to okrutny lbrecht allenstein<br />
ostrożny ohann illy lew północy ustaw dolf chytry ohan<br />
anér ielki ondeusz uparty enri de urenne i oczywiście<br />
nasz leksander isowski który ze swoimi lisowczykami zapuścił<br />
się aż nad en i po iderlandy dzięki czemu mógł embrandt<br />
zapamiętać i namalować później olskiego jeźdźca o pokoju<br />
westfalskim rozbiegli się bohaterowie wojny po uropie służąc<br />
swoim zbrojnym ramieniem różnym panom i sprawom ie<br />
zabrakło ich i w zeczypospolitej zmer pochwalny rozległ<br />
się między książęcym rycerstwem na widok głębokich szeregów<br />
niemieckich olety na nich jednostajne czerwone na ramionach<br />
połyskujące muszkiety zli po trzydziestu w rzędzie krokiem<br />
jednostajnym jakby szedł jeden człowiek silnym i grzmiącym<br />
wszystko chłopy rosłe pleczyste – żołnierz stary który w nie<br />
jednym kraju i niejednym ogniu bywał po większej części weterani<br />
z trzydziestoletniej wojny sprawni karni i doświadczeni ic<br />
dziwnego że zachwycony pan krzetuski komentował dym<br />
ich ujrzał myślałem że triarii rzymscy rawda jakie to było<br />
rycerskie i piękne<br />
ymczasem ukazała się u nas książka etera nglunda ata<br />
wojen oprócz niej dostępne są w języku polskim ołtawa<br />
i iezwyciężony tegoż autora – wszystkie nakładem gdańskiego<br />
wydawniwa inna eter nglund jest historykiem nawiązu<br />
jącym do francuskiej nouvelle histoire i pisarzem wa te powo<br />
łania łączy w sposób – nie potrafię użyć innego słowa – znakomity<br />
trzymujemy pasjonującą lekcję historii i wybitną literaturę<br />
ata wojen opowiadają o wojnie trzydziestoletniej właśnie<br />
akże zdradzone w nich zostają nasze szkolnosienkiewiczowskie<br />
wizje owiadujemy się że już po paru latach bitewnych działań<br />
trudno jest mówić co dotyczy obydwu stron o jakiejkolwiek<br />
strategii taktyce czy nawet doraźnych koncepcjach operacyjnych<br />
rmie kierowały się tam gdzie mogły się wyżywić a więc na<br />
tereny nie spustoszone jeszcze przez poprzednie przemarsze<br />
22<br />
Lata wojen<br />
Ofredsår<br />
Hur klart och tydligt verkade inte det hela under histo<br />
rielektionen et trettioåriga kriget mellan katoliker<br />
igan och protestanter nionen gick att dela upp i<br />
fyra tidsperioder tjeckiskpfalziska 1618‒1623 danska<br />
1625‒1629 svenska 1630‒1635 svenskfranska 1635‒<br />
1648 e mest kända ledargestalterna var den grymme lbrecht<br />
allenstein den försiktige ohann illy lejonet från orden us<br />
tav dolf den listige ohan anér den store ondé den envise<br />
enri de urenne och så självklart polacken leksander isowski<br />
som förde sina styrkor så långt som till hen och ederländerna<br />
embrandt mindes detta när han målade sin polska ryttare fter<br />
den estfaliska freden spreds krigets hjältar över hela uropa och<br />
stred för olika herrar och saker n hel del hamnade i olen n<br />
beundrande viskning hördes bland hertigdömets riddare när de<br />
täta tyska leden blev synliga e hade likformiga syrtuter över<br />
axeln blänkte musköter e gick med jämna steg trettio stycken<br />
i rad som en enda kropp stark och dånande lla var de resliga<br />
karlar bredaxlade – gamla soldater som upplevt många länder och<br />
strider mestadels veteraner från rettioåriga kriget dugliga lydiga<br />
och erfarna ärför var det inte förvånande att romanhjälten kr<br />
zetuski hos ienkiewicz utbrast är jag skådade dem trodde jag<br />
att det var romerska triarii idderligt och vackert eller hur en<br />
så kommer eter nglunds bok fredsår ut på polska en tredje<br />
i polsk översättning efter oltava och en oövervinnelige an<br />
besitter en utmärkt förmåga att förena författande med historisk<br />
forskning i den franska nouvelle histoiretraditionen esultatet<br />
blir en passionerad historielektion kombinerad med framstående<br />
litteratur fredsår handlar om just rettioåriga kriget ilken<br />
kontrast mot skolböckerna och ienkiewicz i får till exempel<br />
veta att efter några år av stridande var det är svårt att tala om<br />
några egentliga slag att det inte går att tala om strategi taktik el<br />
ler handlingsplaner hos någon av de stridande sidorna rméerna<br />
flyttade dit där det fanns mat det vill säga till områden som ännu<br />
inte plundrats av andra trupper tt ha ett övertag innebar att man<br />
samlade en större styrka och motade in fienden i ett utbränt och<br />
utplundrat område m man sedan följde efter fienden tvingades<br />
man själv in på dessa områden som dessutom plundrats ytterligare<br />
av den retirerande motståndaren ärför var man i sin tur tvungen
ziąć górę nad przeciwnikiem oznaczało zgromadzić większe<br />
siły i zepchnąć go w rejony wygłodzonych zgliszcz yle że<br />
ruszając w pościg wejść musiano na te same tereny zniszczone<br />
teraz dodatkowo przez wycofujących się o z kolei zmuszało<br />
do rozpuszczania wojsk gdyż utrzymanie licznej armii było<br />
niepodobieństwem ten sposób jednak tracono wyjściową<br />
przewagę co uniemożliwiało dobicie wroga ytuacja bez wyjścia<br />
a miejsce zabitych lub niezdolnych już do walki żołnierzy<br />
pchali się chotnicy wszelkich narodowości i wyznań edni sku<br />
szeni skądinąd coraz malejącą perspektywą łupów inni dlatego<br />
tylko że przy siłą rekwirującym pożywienie wojsku większą wyda<br />
wała się szansa na przeżycie ten sposób armie zmieniały się w stada<br />
rozbestwionej hałastry nic doprawdy nie mającej wspólngo<br />
z legiami rzymskimi ijanym wsiom i miastom narzucano<br />
tzw podatek ogniowy – jeśli nie dostarczą odpowiedniej<br />
ilości dóbr wszystko zostanie podpalone i zrównane z ziemią<br />
ie miało to najmniejszego związku z ideologicznoreligijnym<br />
charakterem konfrontacji ikogo przecież nie obchodziło od<br />
dawna czy wydziera kęs chleba protestantowi czy katolikowi ie<br />
pomagało nawet to że oficerowie wysupływali własne pieniądze<br />
aby nakarmić swych podkomendnych ponieważ miasta i wsie były<br />
tak wyludnione i splądrowane że nie było w nich już nic na sprzedaż<br />
awet złoto straciło swoją wartość na spustoszonych przez wojsko<br />
terenach ślad za głodem pojawiły się choroby pidemie<br />
wybuchały z bolesną regularnością atwo do tego dochodziło<br />
jeśli obóz był duży ytuacja stawała się jeszcze gorsza ponieważ<br />
wiele trupów zabitych ludzi i zwierząt zapełniało rzeki i inne<br />
zbiorniki wodne poza tym wszędzie widać było niepogrzebane<br />
zwłoki poniewierające się wzdłuż błotnistych dróg i w pobliżu<br />
okopów mród gnijących ciał towarzyszył żołnierzom przez<br />
całe lato tak samo jak opady deszczu o raz kolejny dawała<br />
o sobie znać stara prawda mówiąca iż wojna śmierdzi<br />
kresy czeski duński szwedzki ładnie to sobie po latach<br />
potomni posegregowali óż natomiast mogło obchodzić<br />
znękaną ludność kogo teoretycznie reprezentują mordujący<br />
ją najemnicy wszelkich narodowości przerażeniu szukano<br />
winowajców niewytłumaczalnej dziejącej się grozy i znajdowano<br />
ich w postaci ydów lub czarownic dla których wznoszono stosy<br />
Il. Germanisches Nationalmuseum, Nürnberg<br />
att splittra hären i mindre grupper då det inte gick att försörja en<br />
stor armé å så sätt förlorade man det numerära övertaget och<br />
därför lyckades man aldrig besegra fienden et fanns inget sätt<br />
att vinna på<br />
n mängd frivilliga av alla nationaliteter och trosriktningar vän<br />
tade på att få avlösa sårade och döda issa hoppades på – de allt<br />
mer sinande – plundringsmöjligheterna medan de plundrade sökte<br />
sig till trupperna efter mat för att överleva å så sätt förvandlades<br />
arméerna till bestialiska horder som verkligen inte hade något ge<br />
mensamt med romerska legioner yar och städer som passerades<br />
brandskattades oberoende av nationell eller religiös tillhörighet<br />
ngen brydde sig längre om ifall man stal den sista brödbiten från<br />
en katolik eller en protestant et hjälpte inte att officerare sköt till<br />
egna pengar för att köpa sina hungrande soldater mat för städerna<br />
och byarna hade blivit så tomma och utplundrade att inget fanns<br />
där till salu – tillochmed guldet hade tappat sitt värde i denna av<br />
människor skapade ödemark hungerns spår kom – som alltid<br />
– sjukdomarna pidemier flammade upp med plågsam regelbun<br />
denhet den sommaren et var lätt hänt när lägren var så stora<br />
som här essutom blev det än värre genom att så många döda<br />
människor och djur flöt omkring i vattendragen samtidigt som<br />
obegravda kroppar gick att skåda här och var längs de moddiga<br />
vägbanden och i loppgravarna – likstanken var något som liksom<br />
hällregnet följde soldaterna rakt genom hela sommaren en gam<br />
mal sanning blev då uppenbarad för de nya krigarna den att krig<br />
alltid luktar illa<br />
en tjeckiska danska och svenska perioden de efterlevande har<br />
delat upp allt så snyggt i efterhand en plågade befolkningen<br />
brydde sig inte särskilt mycket om vilket land som betalade de<br />
etniskt blandade legotrupperna som råkade slakta dem vid just<br />
det tillfället ren förskräckelse sökte man efter syndabockar som<br />
kunde beskyllas för den obegripliga fasan som omgav dem an<br />
pekade ut judar och häxor brände dem på bål och på så sätt dog<br />
ännu fler u mer kaotiskt läget blev desto svårare var det att finna en<br />
rationell lösning för att få ett slut på det hela ånga höstar och vå<br />
rar passerade an väntade egentligen på att parterna skulle bränna<br />
ut sig själva ill slut slöt man fred efter trettio år fyra månader<br />
och tjugofyra dagar ch då kom den värsta perioden för områdets<br />
23
dorzucając następnych zabitych do uprzednich dziesiątków<br />
tysięcy szystko straciło sens m bardziej jednak świat<br />
popadał w chaos tym trudniejsze okazywało się odnalezienie<br />
wyjścia z sytuacji racjonalnej płaszczyzny na której można<br />
by rzecz zakończyć ak mijały kolejne wiosny i jesienie<br />
zekano właściwie aż wszystko wypali się samo z siebie<br />
statecznie po trzydziestu latach czterech miesiącach i dwu<br />
dziestu czterech dniach zawarto pokój wtedy rozpoczęły się<br />
dla mieszkańców dni najgorsze demobilizowane wygłodniałe<br />
hordy żołdawa rabowały teraz gwałciły mordowały i paliły<br />
na własną rękę niknęły resztki porządku i nadziei okój<br />
westfalski przyniósł ostateczne uznanie niezależności zwajcarii<br />
i iderlandów co dalibóg nie było przedmiotem wojny i wzbo<br />
gacił o pewne nabytki terytorialne rancję i zwecję klu<br />
czowych kwestiach religijnych powrócono do zasad pokoju<br />
augsburskiego z r czyli tych właśnie które w gruncie<br />
rzeczy całą tę rozpaczliwą rzeź spowodowały wiat cofnął się<br />
o sto lat i powoli ruszył znów do przodu dbudowywano<br />
sioła i warsztaty matki urodziły nowe różowe dzieci<br />
est pomimo wszystko w tej opowieści aspekt optymistyczny<br />
kazuje ona bowiem że szaleństwo ideologów może wprawdzie<br />
zdruzgotać pokolenia na dłuższą jednak metę zwykłe codzienne<br />
pozaideowe życie ich zwycięży dyby zaś znano w <br />
w sondaże i aplikowano je mieszkańcom wojennych ziem<br />
zapewne niekiedy allenstein uzyskiwałby paropunktową<br />
przewagę nad ustawem dolfem a w parę miesięcy później<br />
odwrotnie o tylko pewne iż obaj wodzowie śledziliby te wahania<br />
z wypiekami na licach przekonani że oto ważą się losy świata<br />
24<br />
Il. Moravske Galerie, Brno<br />
civilbefolkning n utmönstrad hungrig mobb av före detta lego<br />
soldater våldtog mördade och brände på egen hand e sista spåren<br />
av ordning och hopp försvann en estfaliska freden ledde till<br />
ett slutgiltigt erkännande av chweiz och ederländerna – vilket<br />
inte alls hade varit ett av syftena med kriget – och gav verige och<br />
rankrike vissa landvinningar de viktigaste trosfrågorna återgick<br />
man till det man kom överens om vid freden i ugsburg det<br />
vill säga de villkor som en gång utlöste hela den här meningslösa<br />
slakten ärlden backade tillbaka hundra år och började långsamt<br />
röra sig framåt an byggde upp socknar och hantverksbodar<br />
kvinnor födde nya rosiga barn<br />
et finns trots allt ett optimistiskt inslag i den här historien<br />
et visar att ideologernas vansinne visserligen kan ödelägga hela<br />
generationer men till slut vinner alltid det vanliga konkreta livet<br />
m man hade känt till opinionsundersökningar på talet<br />
och genomfört dylika i de krigsdrabbade länderna hade säkert<br />
allenstein haft några procents övervikt ena veckan för att sedan<br />
avlösas av ustav dolf månaden därpå et enda som är säkert<br />
är att de hade följt statistiken med blossande kinder övertygade om<br />
att de såg världens öde beseglas <br />
Prof. Ludwik Stomma jest stałym felietonistą Polityki.<br />
Felieton był drukowany w numerze 6/<strong>2005</strong><br />
Prof. Ludwik Stomma är veckotidningens Polityka kronikör
dorzucając następnych zabitych do uprzednich dziesiątków<br />
tysięcy szystko straciło sens m bardziej jednak świat<br />
popadał w chaos tym trudniejsze okazywało się odnalezienie<br />
wyjścia z sytuacji racjonalnej płaszczyzny na której można<br />
by rzecz zakończyć ak mijały kolejne wiosny i jesienie<br />
zekano właściwie aż wszystko wypali się samo z siebie<br />
statecznie po trzydziestu latach czterech miesiącach i dwu<br />
dziestu czterech dniach zawarto pokój wtedy rozpoczęły się<br />
dla mieszkańców dni najgorsze demobilizowane wygłodniałe<br />
hordy żołdawa rabowały teraz gwałciły mordowały i paliły<br />
na własną rękę niknęły resztki porządku i nadziei okój<br />
westfalski przyniósł ostateczne uznanie niezależności zwajcarii<br />
i iderlandów co dalibóg nie było przedmiotem wojny i wzbo<br />
gacił o pewne nabytki terytorialne rancję i zwecję klu<br />
czowych kwestiach religijnych powrócono do zasad pokoju<br />
augsburskiego z r czyli tych właśnie które w gruncie<br />
rzeczy całą tę rozpaczliwą rzeź spowodowały wiat cofnął się<br />
o sto lat i powoli ruszył znów do przodu dbudowywano<br />
sioła i warsztaty matki urodziły nowe różowe dzieci<br />
est pomimo wszystko w tej opowieści aspekt optymistyczny<br />
kazuje ona bowiem że szaleństwo ideologów może wprawdzie<br />
zdruzgotać pokolenia na dłuższą jednak metę zwykłe codzienne<br />
pozaideowe życie ich zwycięży dyby zaś znano w <br />
w sondaże i aplikowano je mieszkańcom wojennych ziem<br />
zapewne niekiedy allenstein uzyskiwałby paropunktową<br />
przewagę nad ustawem dolfem a w parę miesięcy później<br />
odwrotnie o tylko pewne iż obaj wodzowie śledziliby te wahania<br />
z wypiekami na licach przekonani że oto ważą się losy świata<br />
24<br />
Il. Moravske Galerie, Brno<br />
civilbefolkning n utmönstrad hungrig mobb av före detta lego<br />
soldater våldtog mördade och brände på egen hand e sista spåren<br />
av ordning och hopp försvann en estfaliska freden ledde till<br />
ett slutgiltigt erkännande av chweiz och ederländerna – vilket<br />
inte alls hade varit ett av syftena med kriget – och gav verige och<br />
rankrike vissa landvinningar de viktigaste trosfrågorna återgick<br />
man till det man kom överens om vid freden i ugsburg det<br />
vill säga de villkor som en gång utlöste hela den här meningslösa<br />
slakten ärlden backade tillbaka hundra år och började långsamt<br />
röra sig framåt an byggde upp socknar och hantverksbodar<br />
kvinnor födde nya rosiga barn<br />
et finns trots allt ett optimistiskt inslag i den här historien<br />
et visar att ideologernas vansinne visserligen kan ödelägga hela<br />
generationer men till slut vinner alltid det vanliga konkreta livet<br />
m man hade känt till opinionsundersökningar på talet<br />
och genomfört dylika i de krigsdrabbade länderna hade säkert<br />
allenstein haft några procents övervikt ena veckan för att sedan<br />
avlösas av ustav dolf månaden därpå et enda som är säkert<br />
är att de hade följt statistiken med blossande kinder övertygade om<br />
att de såg världens öde beseglas <br />
Prof. Ludwik Stomma jest stałym felietonistą Polityki.<br />
Felieton był drukowany w numerze 6/<strong>2005</strong><br />
Prof. Ludwik Stomma är veckotidningens Polityka kronikör
350 rocznica Potopu szwedzkiego<br />
350-årsdagen av Sveriges överfall på Polen<br />
ózef Lewandowski<br />
Ludwika Stommy ocena dzieł etera nglunda szczerze mnie<br />
ucieszyła ale nie zaskoczyła ajwyższa pora by ten autor trafił do<br />
polskiego czytelnika bo rzeczywiście mamy do czynienia zarówno<br />
z wybitnym dziejopisem jak i z równie wybitnym mistrzem słowa<br />
o polsku ukazały się już trzy książki nglunda ale jeśli czegoś nie<br />
przeoczyłem to felieton tommy jest pierwszą recenzją w olsce<br />
olskiemu czytelnikowi warto wyjaśnić że zwedzi w zasadzie<br />
dość beznamiętnie odnoszą się nie tylko do cudzej ale i do własnej<br />
przeszłości – teraźniejszość obchodzi ich wiele mocniej niż to co<br />
było ale już nie istnieje y nie było nieporozumień uważam to<br />
za zjawisko pozytywne i konstruktywne nadmierna miłość do<br />
przeszłości zazwyczaj dowodzi bezradności w ocenie współczesnych<br />
problemów<br />
nglund jednak potrafił tę obojętność przełamać ego pierwsza<br />
książka zwrócona do szerokiej publiczności „ołtawa powieść<br />
o zagładzie armii wydana bez reklamy w 1988 roku stała<br />
się z miejsca intelektualną sensacją w kraju i zaskoczeniem dla<br />
wydawcy ciągu roku wydawca wznawiał książkę czterokrotnie<br />
sukces czytelniczy przekroczył wszelkie oczekiwania<br />
aleta „ołtawy to szczególny wybór tego co teoretycy nazy<br />
wają podmiotem literackim rzyzwyczailiśmy się zwłaszcza<br />
w olsce że dzieje – jeśli nie wyłącznie to na ogół – są pisane z pers<br />
pektywy królów wodzów bohaterów wreszcie państwa<br />
czy narodu nglunda opukuje przeszłość z wielu stron nie traci<br />
z oczu tradycyjnych aspektów ale nade wszystko jest mu bliski<br />
człowiek dodajmy zwyczajny przeciętny człowiek ak więc<br />
ołtawę zadedykował szeregowemu żołnierzowi armii arola xii<br />
dotąd dla historyków obojętnemu richowi åne poległemu 28<br />
czerwca 1709 w bitwie z rosyjskimi wojskami iotra i<br />
takiego wyboru jak w przypadku „ołtawy wynikają istot<br />
ne konsekwencje odobnie bowiem widzi szwedzki potop w naj<br />
nowszej rozprawie w „iezwyciężonym wydanej po polsku w 2004<br />
roku twiera ją opis cuchnących zwłok anonimowego szwedzkiego<br />
żołnierza jego rozciętego brzucha polscy chłopi wygrzebują<br />
rękoma złote monety niewątpliwie gdzieś zrabowane onety<br />
te ów żołnierz przezornie połknął przed bitwą tak to bowiem<br />
powszechnie wówczas czyniono akabra ale i realistyczny opis<br />
nieromantycznych aspektów wojny orderstwo rabunek gnój<br />
chciwość brak szacunku dla zwłok wszystko razem tak właśnie<br />
jak na wojnie<br />
kąd jednak autor zaczerpnął ów opis odejrzewam że niewielu<br />
czytelników skojarzy sobie z nim pamiętniki zacnego w ogólnym<br />
26<br />
Englund podbija Polskę<br />
Englund erövrar Polen<br />
Ludwik Stommas uppskattning av eter nglunds böcker<br />
kommer inte som någon överraskning men gladde mig verkligen<br />
et är hög tid att nglund når den polske läsaren för vi har san<br />
nerligen att göra med både en enastående historieskrivare och en<br />
enastående ordens mästare re böcker av nglund har redan<br />
kommit ut på polska men om inget har gått mig förbi är tommas<br />
krönika den första recensionen i olen<br />
et kanske bör förklaras för den polske läsaren att svenskarna<br />
förhåller sig ganska lidelsefritt till det förgångna inte bara andras<br />
utan även deras eget – nuet angår dem mycket mer än det som har<br />
varit och inte längre existerar ör att det inte ska uppstå några miss<br />
förstånd jag anser att det är ett positivt och konstruktivt fenomen<br />
överdriven kärlek till det förgångna leder ofta till rådlöshet inför<br />
samtida problem<br />
nglund har dock lyckats bryta likgiltigheten ans första bok<br />
oltava erättelsen om en armés undergång som gavs ut utan<br />
marknadsföring 1988 blev direkt en intellektuell sensation i verige<br />
och en överraskning för förlaget nder ett år kom boken ut i fyra<br />
upplagor och blev en läsarsuccé över all förväntan<br />
oltavas goda egenskap är valet av det som teoretiker kallar det<br />
litterära subjektet synnerhet i olen har vi vant oss vid att historia<br />
– om inte enbart så i alla fall för det mesta – skrivs ur kungarnas<br />
befälhavarnas hjältarnas eller staters och nationers perspektiv<br />
nglund undersöker det förflutna från flera håll han förlorar inte<br />
de traditionella aspekterna ur sikte men framför allt är det männis<br />
kan som står honom närmast emen man får vi tillägga ärför<br />
är boken tillägnad rich åne fotsoldat i arl xii armé som hit<br />
tills inte har tilldragit sig historikernas intresse och som stupade 28<br />
juni 1709 i slaget mot eter den stores trupper<br />
tt sådant val som i fallet oltava får vissa avgörande följder<br />
sin senaste bok en oövervinnerlige på polska utgiven 2004<br />
ser han nämligen på veriges krig mot olen på ett liknande sätt<br />
oken inleds med en beskrivning av en anonym svensk soldats<br />
stinkande lik r hans uppsprättade buk håller polska soldater på<br />
att gräva fram guldmynt utan tvekan från någon plundring yn<br />
ten har soldaten förutseende nog svalt innan slaget vilket allmänt<br />
var bruklig på den tiden n makaber men realistisk skildring av<br />
krigets oromantiska aspekter ord plundring dynga girighet<br />
bristande respekt för människors kvarlevor alltsammans precis<br />
som det är i krig<br />
en var har författaren fått denna skildring ifrån ag misstänker<br />
att det inte är många läsare som förknippar den med den – en
odczuciu pana ana hryzostoma aska w naszej pamięci raczej<br />
zakotwiczył się opis kłopotów związanych z oswojoną wydrą lub<br />
sukcesów aska wśród kochliwych unek<br />
olskiemu czytelnikowi polecam zwłaszcza mistrzowski opis<br />
narad szwedzkich ministrów w czasie podejmowania decyzji o wy<br />
prawie na olskę ie ma tu drażliwości jak grabienie zwłok w sensie<br />
jak najdosłowniejszym bo złoto ukryte było nie przy zwłokach<br />
lecz w zwłokach ale rozmowy toczone w najwyższych sferach<br />
czyli tak zwana wielka polityka czuje się to w podtekście wkrótce<br />
ujawnią swój złowrogi wpływ na losy zwyczajnych prostych ludzi<br />
zarówno w zwecji jak i w olsce nglund wyraźnie utożsamia się<br />
ze zdaniem jednego z ministrów że utrzywywanie wielkiej armii<br />
w czasie pokojowym jest równoznaczne z wypowiedzeniem wojny<br />
własnemu krajowi ic dziwnego że nglund ma zrozumienie dla<br />
polskiej szlachty opierającej się zamiarom stworzenie silnej polskiej<br />
armii<br />
ujęciu autora wojna przestaje być bohaterska toczona w imię<br />
jakichś idei staje się tym czym rzeczywiście była i jest bandyckim<br />
wykalkulowanym przedsięwzięciem a grabieże i morderstwa nie<br />
są pobocznym skutkiem lecz jego sensem ojenka nie jest więc<br />
wspaniałą panią za którą idą malowani chłopcyzuchy lecz zgoła<br />
czymś przeciwstawnym zdziczeniem o strasznych skutkach tak dla<br />
poszczególnych anonimowych ofiar jak i dla całych społeczeństw<br />
tomma w swym artykule przytoczył wyłącznie zdania<br />
z poprzedniej książki dotyczącej wojny trzydziestoletniej<br />
1618–1948 a wojna olskę szczęśliwie ominęła atomiast<br />
„iezwyciężony traktuje o czasach arola x ustawa a jej główna<br />
część poświęcona jest otopowi tej książce tomma się nie<br />
wypowiada choć widać że również i ta pozycja wywarła na nim<br />
duże wrażenie<br />
zkoda że tomma się ograniczył ale go rozumiem o są<br />
problemy nie na krótki z natury rzeczy felieton ale na obszerne<br />
omówienie auważmy że świadomość nawet wykształconego<br />
polskiego czytelnika jest ukształtowana przez lekturę ienkiewicza<br />
ten miał poglądy trudne do akceptacji nawet w xix wieku a cóż<br />
dopiero obecnie<br />
iczę więc na to że zachęcony przeze mnie zytelnik sięgnie<br />
przynajmniej po „iezwyciężonego i zastanowi się nad tezami<br />
nglunda ego zdaniem zeczpospolita połowy xvii wieku<br />
raczej niż państwem była konglomeratem prowincji o różnym<br />
stosunku do państwa jego monarchy i rządów agnaci mieli<br />
własne armie prowadzili własne interesy niszczące zeczpospolitą<br />
owstanie hmielnickiego obnażyło nieudolność niezbornego pań<br />
stwa a otop był konsekwencją oceny że zeczpospolita już jest<br />
w stanie upadku i że trzeba z niej wyrwać co się da ajemne <br />
wojska arola x ustawa wkroczyły do olski nie napotykając – jak<br />
wiadomo – oporu ale największym wrogiem szwedzkich interesów<br />
były właśnie ich własne wojska utrzymujące się z grabieży tudzież<br />
bezmyślnie niszczące co na ich szlak popadło padek władzy w<br />
kraju powodował że zwedzi nie mieli<br />
w olsce z kim rokować opór przeciw<br />
nim stał się chłopską wojną zawziętą<br />
i dosłownie bezpardonową o znisz<br />
czyli najeźdzcy a czego dokonali<br />
powstańcy nie tego nie da się<br />
oddzielić od siebie zeczpospolita<br />
co prawda ocalała rozbiory nastąpiły<br />
dopiero wiek później ale nie odbu<br />
dowała się ze zniszczeń również<br />
kulturalnych których ślady ciągnąć się<br />
będą wiekami<br />
ligt den allmänna uppfattningen – hedervärde an hryzostom<br />
aseks memoarer det är snarare bekymren med den tama uttern<br />
eller aseks framgångar bland de kärlekskranka danskorna som har<br />
stannat kvar i vårt minne<br />
synnerhet rekommenderar jag de polska läsarna den mästerliga<br />
beskrivningen av de svenska ministrarnas överläggningar när de<br />
skulle fatta beslut om fälttåget till olen är finns inga känsliga<br />
ämnen såsom likplundring i den mest bokstavliga betydelse för<br />
guldet var inte gömt på liken utan i dem men mellan raderna kan<br />
man känna att dessa samtal som förs i de högsta kretsar så kallad<br />
storpolitik snart kommer att röja vilken olycksbådande inverkan<br />
de får på vanliga enkla människors öde såväl i verige som i olen<br />
et är tydligt att nglund delar uppfattning med en av minist<br />
rarna att hålla en stor armé under fredstid är liktydigt med att<br />
förklara krig mot sitt eget land nte så konstigt att nglund har<br />
förståelse för den polska adeln som motsatte sig skapandet av en<br />
stark polsk armé<br />
nglunds framställning upphör kriget att vara något heroiskt<br />
som förs i namn av några idéer et blir vad det faktiskt var ett<br />
skurkaktigt utstuderat företag lundring och mord är inte dess<br />
sidoeffekter utan dess mening<br />
tomma i sin artikel citerar han endast meningar från den näst<br />
senaste boken som handlar om trettioåriga kriget 1618-1648 ill<br />
all lycka slapp olen det kriget en oövervinnerlige behandlar arl<br />
x ustavs tid och lejonparten ägnas åt veriges krig mot olen m<br />
den boken uttalar sig inte tomma men det märks att även den har<br />
gjort stort intryck på honom<br />
et är synd att tomma har begränsat sig men jag förstår honom<br />
etta är frågeställningar som inte lämpar sig för en kort krönika<br />
utan för en mer omfattande genomgång ärk väl att även en bil<br />
dad polsk läsares medvetande är format av ienkiewicz historiska<br />
romaner ch han hade åsikter som var svårsmälta redan under<br />
talet för att inte tala om i våra dagar<br />
ag räknar alltså med att jag har lyckats uppmuntra till att åt<br />
minstone läsa en oövervinnerlige och fundera över nglunds<br />
teser nligt hans mening var olska republiken i mitten på 1600<br />
talet inte så mycket en stat som ett konglomerat av provinser med<br />
olika förhållande till staten dess monarker och regeringarna ag<br />
naterna hade sina egna arméer och skötte sina egna affärer vilket<br />
förstörde epubliken nglund skriver polsklitauisk amvälde<br />
osackupproret under hetmanen ogdan hmelnitskij blottade<br />
den splittrade statens oförmåga och veriges krig mot olen var<br />
en konsekvens av bedömningen att epubliken redan var statt i<br />
förfall och att det gällde att roffa åt sig vad man kunde är arl x<br />
ustavs legohär marscherade in i olen mötte de – som bekant<br />
– inget motstånd men veriges största fiende var deras egen armé<br />
som plundrade och obetänksamt förstörde allt som kom i deras<br />
väg e polska makthavarnas förfall innebar att svenskarna inte<br />
hade någon att förhandla med i olen otståndet mot dem blev<br />
ett bondekrig mycket hårdnackat och formligen<br />
skoningslöst ad angriparna förstörde och<br />
vad upprorsmännen åstadkom går inte att<br />
skilja åt epubliken klarade sig förvisso<br />
delningarna ägde rum först ett århund<br />
rade senare men olen återuppbyggdes<br />
faktiskt inte ur förstörelsen inte heller<br />
kulturellt och spåren kommer att fin<br />
nas kvar i århundraden <br />
27
ichał aykowski<br />
Z<br />
czterdziestu dziewięciu wyższych szkół w zwecji piętnaście<br />
ma status uniwersytetów liczba studentów przekroczyła<br />
360 tysięcy olsce gdzie liczba ludność jest o wiele<br />
większa i obowiązują inne przepisy działa ok 400 szkół wyższych<br />
państwowych i prywatnych ostatnich 10 latach liczba uczelni<br />
wzrosła prawie czterokrotnie czy się w nich 1 mln 800 tys osób<br />
olski skok ilościowy wg wspólnej oceny anku wiatowego<br />
i uropejskiego anku nwestycyjnego jest imponujący ary<br />
annings z bś mówi w żadnym innym kraju nie notowano tak<br />
dynamicznego rozwoju szkolniwa wyższego rzeba jednak<br />
pamiętać że za wszystko trzeba płacić edług autorów raportu<br />
wzrost liczby studentów i uczelni wpłynął na obniżenie warunków<br />
i poziomu kształcenia<br />
takimi konkluzjami nie godzi się polska strona owodzi<br />
że przy pracy nad raportem korzystano z nieaktualnych bo<br />
pochodzących z 2003 r informacji międzyczasie zbudowano<br />
i buduje się kilka nowych campusów a nakłady na szkolniwo<br />
wzrosly prawie o 25 % odatkowo rząd przeznaczył ostatnio<br />
na potrzeby nauki równowartość 2,2 mld sek olskie nakłady<br />
w porównaniu ze szwedzkimi są jednak bardzo małe zwecja<br />
znajduje się w światowej czołówce w tym względzie ajmuje 4<br />
miejsce i wyprzedzają ją tylko tany jednoczone anada i<br />
orea ołudniowa<br />
imo wszystkich różnic słabości a nawet niedomagań polski<br />
system szkół wyższych instytutów badawczych itp stanowi potężną<br />
machinę naukową o wielkim potencjale o roku w jednym tylko<br />
rocławiu mury uczelni opuszcza 20 tys absolwentów łodzi<br />
programiści z rocławskiego niwersytetu zajęli piąte miejsce<br />
w tegorocznym światowym konkursie wyprzedzając min kolegów<br />
z kth 200 r tytuły profesorskie otrzymało w olsce 189 osób<br />
w tym 214 kobiet ok później doktoraty zrobiło 6263 osoby wśród<br />
nich 2821 kobiet<br />
poziomie i potencjale polskiej nauki świadczy też fakt że<br />
niemal na wszystkich szwedzkich wyższych uczelniach pracują<br />
naukowcy przybyli z olski iepełne informacje zebrane<br />
wyłącznie w uczelniach uniwersyteckich mówią o 46 naukowcach<br />
w tym 19 kobietach zatrudnionych na stanowiskach profesorskich<br />
nie jest to na pewno liczba pełna<br />
ie istnieje chyba żadna statystyka dotycząca tego zagadnienia<br />
ak jak nie ma precyzyjnych danych pozwalających dokładnie<br />
określić liczbę osób pochodzenia polskiego lub uważających się<br />
za związane z polską wspólnotą kulturową w zwecji rwają więc<br />
spory czy olonia szwedzka liczy 45 czy nawet 60 tysięcy osób<br />
28<br />
Szwedzko-Polskie<br />
Svensk-polsk IQ<br />
Av fyrtionio svenska högskolor har femton universitetsstatus<br />
ntalet studenter är fler än 360 000 olen där invånaran<br />
talet är mycket större och det råder andra föreskrifter finns<br />
det cirka 400 högskolor både privata och statliga nder de senaste<br />
tio åren har antalet lärosäten nästan fyrdubblats är studerar 1,8<br />
miljoner personer<br />
nligt ärldsbankens och uropeiska investeringsbankens be<br />
dömningar är det stora polska klivet framåt imponerande ary<br />
annings från ärldsbanken säger att man inte har noterat en<br />
liknande dynamisk utveckling av det högre skolväsendet i något<br />
annat land an bör dock komma ihåg att allt har sitt pris nligt<br />
upphovsmännen till rapporten har den ökande mängden stude<br />
rande och lärosäten bidragit till att sänka nivån på utbildningarna<br />
och försämra utbildningsförhållandena<br />
en polska sidan håller inte med om dessa slutsatser utan hävdar<br />
att rapporten baserar sig på inaktuell information från år 2003 e<br />
dan dess har man byggt och bygger alltjämt flera nya campus och<br />
anslagen till skolväsendet har ökat med nästan 25% egeringen har<br />
nyligen avsatt motsvarande 2,2 miljarder sek extra till utbildnings<br />
väsendet e polska anslagen är dock mycket små i jämförelse med<br />
de svenska det avseendet befinner sig verige i världstoppen på<br />
ärde plats ara usa anada och ydkorea ligger före<br />
rots alla skillnader svagheter och rent av brister utgör det polska<br />
systemet för högskolor forskningsinstitut och liknande en mäktig<br />
utbildningsmaskin med stor potential ara i roclaw examineras<br />
varje år 20 000 studenter från universitetet nga studenter från<br />
universitetet i roclaw hamnade på femte plats i en internationell<br />
tävling för programmerare före bl a kth i tockholm nder<br />
2002 fick 789 personer i olen professorstitel däribland 214 kvin<br />
nor ret efter disputerade 6 263 personer varav 2 821 kvinnor<br />
et faktum att det finns forskare och lärare med polskt ursprung<br />
på nästan alla svenska högskolor vittnar också om att polska utbild<br />
ningar håller hög nivå och har stor potential fullständig informa<br />
tion insamlad endast på universitet ger vid handen att det finns 46<br />
polska forskare däribland 19 kvinnor anställda som professorer<br />
ch det är säkert ingen fullständig siffra<br />
et finns förmodligen ingen statistik angående detta iksom<br />
det inte heller finns några exakta uppgifter som gör det möjligt att<br />
närmare fästställa hur många personer i verige som har polskt<br />
ursprung eller anser sig vara en del av den polska kulturella ge<br />
menskapen et råder oenighet huruvida svenska olonia dvs de<br />
polacker som är bosatta i verige utgörs av 45 000 eller rent av 60<br />
000 personer nte heller går det att fastställa hur många av dem i
odobnie nie można stwierdzić ile osób spośród mających<br />
w zwecji tytuł profesora – w 2001 r było ich 3367 – zaliczyć można<br />
do polskiej grupy<br />
a spotkaniu w mbasadzie olskiej marca br przedstawicieli<br />
polskiego środowiska naukowego 19 profesorów wyższych<br />
uczelni reprezentowało najróżniesze dyscypliny architekturę<br />
bioinformatykę elektronikę elektroenergetykę elektrotechnikę<br />
filozofię fizykę jądrową fizykę układów scalonych kryminologię<br />
mikropaleontologię pedagogikę polonistykę prawo socjologię<br />
sztukę teatralną konkretnie pantomimę potkanie miało<br />
na celu wzajemne poznanie się zaproszonych astanawiali się<br />
oni nad formułą dalszych spotkań które jeden z uczestników<br />
nazwał ueciaolonia iq oraz nad celowością stworzenia form<br />
organizacyjnych<br />
aukowcy polscy na uczelniach szwedzkich pojawiali się<br />
najczęściej w okresach kryzysów dotykających ziemie polskie<br />
ak było podczas obu światowych wojen aden jednak nie<br />
otrzymał tu ani tytułu ani funkcji profesorskich iększość po<br />
zakończeniu wojny opuściła zwecję ajwiększa fala przybyszy<br />
z olski związanych z różnymi dziedzinami nauki napłynęła po<br />
wydarzeniach marcowych 1968 r śród nich było kilka osób<br />
które tytuły profesorskie otrzymały już w olsce zęść z nich<br />
znalazła zatrudnienie w szwedzkich instytucjach naukowych lub<br />
na uczelniach<br />
óźniej jedynie sporadycznie przybywały na pobyt stały osoby<br />
o podobnych wysokich kwalifikacjach naukowych czywiście<br />
kryzys w olsce końca lat 70tych i lat 80tych spowodował wzrost<br />
liczby wyjazdów iędzy imigrantami znalazło się wielu którzy<br />
w olsce uzyskali stopień doktora i kontynuując pracę naukową w<br />
nowym kraju wspinali się po szczeblach kariery otyczy<br />
to również przybyszy wcześniejszych szczególnie<br />
przedstawicieli tzw emigracji marcowej wśród<br />
których były osoby mające rozpoczęte ale<br />
przerwane wyjazdem z kraju przewody<br />
doktorskie iektórzy z nich obecnie<br />
osiągnęli już stanowiska profesorskie<br />
lub otrzymają je w niedalekiej<br />
przyszłości<br />
ostatnich latach obserwuje się<br />
coraz częściej praktykę sprowadzania<br />
przez uczelnie i zatrudniania<br />
na stanowiskach profesorskich<br />
naukowców z innych krajów ą<br />
wśród nich też przybysze z olski<br />
lub z olską związani którzy nie<br />
zrywają kontaktów z macierzystymi<br />
uczelniami np w usa anadzie czy olsce<br />
zwedzkie uczelnie poszukiwały szczególnie<br />
matematyków najwyższej klasy ównocześnie nie maleje a wręcz<br />
rośnie liczba przybyszów z olski mających doktoraty uzyskane w<br />
kraju latach 1987–2003 pojawiły się 273 takie osoby śród<br />
nich 64 z doktoratami w dziedzinie nauk medycznych 122<br />
– przyrodniczych i technicznych i 85 w innych dziedzinach<br />
nauki<br />
rak jest dokładnych informacji ale wydaje się że spora część<br />
tych osób znalazła dla siebie miejsce na wyższych uczelniach i w<br />
instytucjach naukowobadawczych ożna liczyć że niektórzy z<br />
nich będą pokonywać kolejne szczeble kariery naukowej odobnie<br />
jak zatrudnieni dzisiejsi doktoranci doktorzy czy docenci wywo<br />
dzący się z polskiej grupy którzy studia naukowe w całości lub<br />
verige som innehar titeln professor år 2001 var det 367 personer<br />
som kan räknas till den polska gruppen<br />
å ett möte på polska ambassaden 11 mars i år representerade 19<br />
högskoleprofessorer samtliga företrädare för polska forskarkret<br />
sar vitt skilda vetenskapliga områden arkitektur bioinformatik<br />
elektronik elektroenergi elektroteknik filosofi kärnfysik fysik<br />
integrerade kretsar kriminologi mikropaleontologi pedagogik<br />
polonistik juridik sociologi teaterkonst närmare bestämt pan<br />
tomim yftet med mötet var att de inbjudna skulle lära känna<br />
varandra e funderade på under vilka former man skulle kunna ha<br />
framtida möten kallade ueciaolonia iq av en av de närvarande<br />
samt över syftet med att skapa sådana organisationsformer<br />
e flesta polska forskare på svenska lärosäten har kommit när det<br />
har varit kris i hemlandet å var fallet t ex under båda världs<br />
krigen å fick dock ingen vare sig professorstitel eller professors<br />
tjänst e flesta lämnade verige efter krigsslutet en största vågen<br />
polska nykomlingar från olika vetenskapliga områden kom efter<br />
händelserna i mars 1968 land dem fanns det några personer som<br />
fick professorstitel redan i olen n del av dem fick anställning på<br />
svenska forskningsinstitut eller lärosäten<br />
fter det kom personer med lika höga kvalifikationer bara spora<br />
diskt för att bosätta sig i verige aturligtvis orsakade krisen i slu<br />
tet av 70talet och början av 80talet i olen att fler reste hit land<br />
immigranterna fanns det många som hade fått doktorsgrad i olen<br />
och genom att fortsatta med forskningsarbete i det nya landet har<br />
de klättrat allt högre upp på karriärstegen et gäller även dem som<br />
kom tidigare särskilt företrädarna för den s k marsemigrationen<br />
bland vilka det fanns personer som hade påbörjat doktorandstudier<br />
som de fick avbryta när de emigrerade n del av dem har redan<br />
utnämnts till professorer eller kommer att göra det<br />
inom en snar framtid<br />
nder de senaste åren har man kunnat<br />
se att det blir allt vanligare för högskolor<br />
och universitet att anställa forskare från<br />
andra länder som professorer land<br />
dem finns det även nykomlingar<br />
från olen eller personer med<br />
anknytning till olen som håller<br />
kontakten med sina universitet<br />
i t ex usa anada eller olen<br />
venska lärosäten har särskilt<br />
varit på jakt efter matemati<br />
ker av högsta klass amtidigt<br />
fortsätter antalet nyanlända från<br />
olen som disputerat i sitt hemland att<br />
öka istället för att minska nder åren<br />
1987‒2003 kom 273 sådana personer till<br />
verige äribland som doktorerat inom<br />
medicin 122 inom naturvetenskap och teknik<br />
och 85 inom andra vetenskapliga områden<br />
et saknas närmare uppgifter men en stor del av dessa perso<br />
ner tycks har funnit sig till rätta på högskolor och vetenskapliga<br />
forskningsinstitut an kan utgå ifrån att en del av dem kommer<br />
att klättra på den vetenskapliga karriärstegen iksom dagens an<br />
ställda doktorander doktorer och docenter från den polska grup<br />
pen som helt eller delvis har genomgått sina studier i verige e<br />
senare är förmodligen långt fler än hundra personer<br />
an måste också ta olens och veriges medlemskap i eu i<br />
beaktande och de båda ländernas närvaro på den växande euro<br />
peiska vetenskapliga marknaden som följer<br />
➔<br />
29
➔<br />
częściowo odbyli już w zwecji ych<br />
ostatnich jest prawdopodobnie grubo ponad<br />
sto osób<br />
rzeba też wziąć po uwagę fakt członkostwa<br />
olski i zwecji w ue a co za tym idzie obecności<br />
obu państw na rozwijającym się europejskim<br />
rynku naukowym łatwia on przepływ kadr<br />
oraz podejmowanie wspólnych programów<br />
badawczych ak więc jest prawie pewne<br />
że środowisko naukowe związane w różny<br />
sposób z olską nie będzie malało a może<br />
wręcz rosnąć<br />
iedawno polski minister nauki i infor<br />
matyzacji prof ichał leiber mówił<br />
o korzyściach jakie dla nauki niesie nia ale<br />
wspomniał też i o zagrożeniach ednym z nich<br />
jest dotychczasowy unijny priorytet badań<br />
dotyczących basenu orza ródziemnego<br />
olska a zapewne i zwecja są bardziej<br />
zainteresowane rejonem bałtyckim nnym<br />
– jest ryzyko emigracji wybitnych uczonych<br />
którzy mając ułatwiony dostęp do ośrodków<br />
zagranicznych będą woleli prowadzić badania<br />
w bogatszych krajach w tym oczywiście i w zwe<br />
cji<br />
a zakończenie warto zwrócić uwagę<br />
na wysoką dotychczas nie spotykaną<br />
pozycję osiągniętą przez polonistykę w zwe<br />
cji ysponuje ona obecnie aż pięcioma<br />
profesurami jeden z nadanych niedawno<br />
tytułów profesorskich na niwersytecie ppsala<br />
obejmuje polonistykę oraz specjalnie szwedzko<br />
polskie badania kulturoznawcze<br />
på det edlemskapet underlättar genom<br />
strömningen av forskare samt gör det lättare att<br />
genomföra gemensamma forskningsprogram<br />
et är följaktligen mer eller mindre säkert att<br />
gruppen forskare med anknytning till olen inte<br />
kommer att minska utan tvärtom växa<br />
yligen talade den polske vetenskaps och<br />
teknologiministern ichal leiber om de för<br />
delar eu innebär för forskning och vetenskap<br />
men han nämnde även några hotbilder n av<br />
dem är att eu hittills har prioriterat studier av<br />
edelhavsbassängen olen och säkert också<br />
verige är mer intresserade av stersjöregionen<br />
n annan är risken att framstående forskare som<br />
har kontakt med utländska forskningscentra<br />
hellre vill bedriva forskning i rikare länder t ex<br />
i verige och därmed emigrera<br />
vslutningsvis kan det vara på sin plats att<br />
uppmärksamma den makalöst höga ställning<br />
som polonistiken har i verige an disponerar<br />
för närvarande över fem professurer n av pro<br />
fessorstitlarna som nyligen förlänades ppsala<br />
universitet omfattar polonistik och särskilt då<br />
svenskpolsk kulturforskning <br />
30<br />
W<br />
gronie najwyżej ocenianych młodych naukowców szwedzkich znalazła się<br />
doc dr nna aria lom biochemik est krakowianką i jeszcze pod swym<br />
panieńskim nazwiskiem łota ukończyła w 1993 r studia w niwersytecie<br />
agiellońskim tudiowała biologię molekularną<br />
ocent lom otrzymała niedawno 6 mln koron na prowadzenie badań nad syste<br />
mami odpornościowymi organizmu ludzkiego rant tej wysokości z możliwością<br />
otrzymania po czterech latach dodatkowej subwencji na kolejne dwa lata przyznany<br />
został przez tiftelsen för trategisk orskning ‒ ssf czyli zwedzką undację adań<br />
trategicznych inansuje ona badania w dziedzinie nauk przyrodniczych technicznych<br />
i medycznych<br />
undacja powstała w 1994 r rząd szwedzki przekazał na jej potrzeby 6 mld koron<br />
zięki zainwestowaniu tej ogromnej sumy w fundusze giełdowe pod koniec 2003 na<br />
kontach ssf było ok 8,7 mld mimo że rok wcześniej na granty badawcze wydano już<br />
ok 800 mln tatutowym zadaniem fundacji jest wspieranie badań których wyniki<br />
mogą mieć znaczący wpływ na innowacyjność i konkurencyjność szwedzkiej nauki<br />
oraz gospodarki<br />
ssf działa aktywnie starając się wpływać na kierunki badań przygotowywanie<br />
i rozwój kadr naukowych współpracę międzynarodową itp ednym z obszarów<br />
szczególnego zainteresowania fundacji jest program ramtidens forskningsledare<br />
azwa trudna do przetłumaczenia na język polski próbujmy ją przełożyć jako<br />
aukowi istrzowie rzyszłości rzyjmując określenie – mistrzowie w tradycyjnym<br />
uniwersyteckim znaczeniu jego ramach wybiera się najbardziej obiecujących mło<br />
dych naukowców zwedów i cudzoziemców pracujących w szwedzkich instytutach<br />
i uczelniach<br />
r enryk os kierujący tym programem mówi że ma nadzieję iż kiedyś z grona<br />
tych przyszłych mistrzów wyłonieni zostaną laureci nagród obla rzy wyborze co<br />
ważne bierze się pod uwagę nie tylko wartość proponowanych przez nich projektów<br />
badawczych ale i to czy gwarantują skupienie wokół siebie grup młodych i zdolnych<br />
współpracowników<br />
e zgłoszonych w ubiegłym roku 401 projektów po wieloetapowej selekcji wybrano<br />
siedemnastu laureatów<br />
śród nich jest właśnie nna lom pracująca obecnie na niwersytecie und<br />
o studiach w rakowie pod kierunkiem prof leksandra oja została zaproszona<br />
przez prof rika ries do ppsali na studia doktoranckie rofesor ries szukał<br />
na europejskich uczelniach młodego adepta biochemii zainteresowanego biologią<br />
molekularną który by chciał poświęcić się tej trudnej dziedzinie andydata podsu<br />
niętego przez prof oja znalazł w rakowie nna obroniła doktorat w 1997 r i prze<br />
niosła się ze szwedzkim mężem omasem też naukowcem do undu<br />
racuje w zpitalu niwersyteckim w almö prowadząc badania w dziedzinie<br />
chemii klinicznej 2001 uzyskała stopień docenta a już na swym koncie po<br />
nad 50 publikacji w pismach naukowych w których prezentowała wyniki badań<br />
czestniczyła ponadto w opracowaniu 55 referatów i komunikatów wygłoszonych na<br />
międzynarodowych konferencjach i sympozjach<br />
łówną dziedziną jej zainteresowań jest immunnologia czyli nauka o naturalnych<br />
systemach obronnych chroniących nasze organizmy przed bakteriami i wirusami<br />
swym najnowszym programie badawczym chce skupić się na tak zwanym syste<br />
mie dopełniacza<br />
odzimy się z nim i nie ulega on zmianom w czasie całego naszego życia – wyjaśnia<br />
tanowi pierwszą linię obrony organizmu przed atakami z zewnątrz le równocześnie<br />
niektóre metody które system stosuje mogą być niebezpieczne dla nas samych obrze<br />
byłoby nauczyć się wpływać na jego działanie przy pomocy medykamentów które<br />
spróbujemy opracować o pozwoli ludziom uniknąć wielu zapaleń czy infekcji<br />
ssf i jego eksperci uznali że projekt badawczy przedstawiony przez nnę jest na tyle<br />
realny przemyślany i ważny iż warto zainwestować weń duże środki finansowe jeśli<br />
uda się go zrealizować to być może pokonamy kolejny etap w walce z gnębiącymi nas<br />
chorobami<br />
ichał aykowski
Stąd do przyszłości<br />
Mistrzyni Przyszłości Härifrån till framtiden<br />
En av de mest uppskattade unga fors<br />
karna i verige är biokemisten docent<br />
nna aria lom on är född i<br />
rakow där hon 1993 tog examen vid agi<br />
ellonska universitetet under sitt flicknamn<br />
lota on studerade molekylärbiologi<br />
ocent lom har nyligen fått 6 miljoner<br />
koronor för att bedriva forskning om män<br />
niskokroppens immunsystem et höga<br />
forskningsanslaget med möjlighet till två<br />
års förlängning efter fyra år har utdelats<br />
av tiftelsen för trategisk orskning ssf<br />
tiftelsen finansierar forskning inom natur<br />
vetenskap teknik och medicin<br />
tiftelsen grundades 1994 då den tillde<br />
lades 6 miljarder kronor av regeringen ack<br />
vare att denna väldiga summa investerades<br />
i börsfonder fanns det i slutet på 2003 cirka<br />
8,7 miljarder kronor på ssfs konto trots att<br />
man året innan delade ut cirka 800 miljo<br />
ner i anslag nligt stadgarna är stiftelsens<br />
ändamål att stödja forskning med betydelse<br />
för utvecklingen av svensk konkurrenskraft<br />
inom vetenskap och ekonomi<br />
ssf agerar aktivt för att påverka forsknings<br />
inriktningar förberedelser och utveckling<br />
av forskare internationellt samarbete o dyl<br />
tt område som stiftelsen intresserar sig<br />
speciellt för är programmet ramtidens<br />
forskningsledare nom ramarna för pro<br />
grammet väljer man ut de mest lovande<br />
unga forskarna både svenska och utländska<br />
forskare som arbetar på svenska institut och<br />
lärosäten<br />
r enryk os som leder program<br />
met säger att det är hans förhoppning att<br />
obelpristagare en dag ska utses ur denna<br />
krets av framtida ledare id urvalsproces<br />
sen fäster man vikt inte bara vid egenvärdet<br />
i de forskningsprojekt som presenteras utan<br />
även vid om de kan samla unga och lovande<br />
medarbetare<br />
Framtidens Förskningsledare<br />
land de 401 projekt som olika forskare<br />
ansökte med förra året valdes 17 pristagare<br />
ut efter en urvalsprocess i flera steg<br />
land dem var nna lom som för när<br />
varande arbetar på unds universitet fter<br />
studier i rakow under professor leksan<br />
der ojs handledning blev hon erbjuden av<br />
professor rik ries att doktorera i ppsala<br />
rofessor ries hade letat på europeiska lä<br />
rosäten efter en ung adept intresserad av<br />
molekylärbiologi som skulle vilja ägna sig<br />
åt det svåra ämnet biokemi et var profes<br />
sor oj som föreslog hans kandidat som<br />
fanns i rakow nna disputerade 1997<br />
och tillsammans med sin svenske make<br />
omas forskare även han flyttade hon<br />
vidare till und<br />
nna lom arbetar på universitetssjuk<br />
huset i almö där hon bedriver forskning<br />
inom klinisk kemi 2001 fick hon sin docen<br />
tur on har publicerat över 50 artiklar i ve<br />
tenskapliga tidskrifter där hon presenterar<br />
sina forskningsresultat on har dessutom<br />
varit med att utarbeta 55 referat och redogö<br />
relser som har framförts på internationella<br />
konferenser och symposier<br />
Hennes huvudsakliga intresseområde<br />
är immunologi det vill säga läran om na<br />
turliga försvarssystem som skyddar våra<br />
organismer mot bakterier och virus sitt<br />
senaste forskningsprogram vill hon koncen<br />
trera sig på så kallade komplementsystem<br />
Vi föds med komplementsystem och de<br />
förändras inte under livets gång förklarar<br />
hon e utgör den första försvarslinjen mot<br />
attacker utifrån en samtidigt kan en del<br />
metoder som systemet använder vara farliga<br />
för oss et vore bra om vi kunde lära oss att<br />
påverka dem med hjälp av läkemedel som vi<br />
försöker utveckla å så sätt skulle männis<br />
kor kunna undvika många inflammationer<br />
och infektioner<br />
ssf och dess expertis anser att det forsk<br />
ningsprojekt nna lom har presenterat är<br />
så pass realistiskt genomtänkt och viktigt<br />
att man anser det vara värt att investera<br />
stora summor pengar i det ch om det<br />
går att förverkliga kan vi kanske övervinna<br />
tillryggalägga ytterligare en etapp i kampen<br />
mot de sjukdomar som plågar oss<br />
ichal aykowski<br />
Från vänster:<br />
Docent Anna Blom<br />
Foto: Leendert Trouw<br />
Docent Anna Blom mottar diplom som Framtidens<br />
forskningsledare av utbildnings- och kulturminister Leif<br />
Pagrotsky.<br />
Foto: Katarina Wos, Stiftelsen för Strategisk Forskning<br />
Od lewej: Doc. Anna Blom<br />
Fot: Leendert Trouw<br />
Doc. Anna Blom odbiera dyplom nagrody dla<br />
Naukowych Mistrzów Przyszłości z rąk Leifa<br />
Pagrotskyego Ministra Nauki i Kultury<br />
Fot: Katarina Wos, Stiftelsen för Strategisk Forskning<br />
31
Kto jest gdzie tutejszy?<br />
(...) pewnego lipcowego popołudnia, (...)<br />
zbiegając po schodach z kubłem na śmiecie,<br />
wyjrzałem na podwórko i zobaczyłem tam<br />
gromadę ludzi w zielonych, wojskowych<br />
mundurach – tak zapamiętał Piotr Zettinger<br />
swoje pierwsze spotkanie z przedstawicielami<br />
Kraju Rad.<br />
Miałem wtedy sześć lat i dwa miesiące<br />
– kontynuuje autor. Jakie obrazy i jakie<br />
wspomnienia przywołał w mojej pamięci<br />
widok żołnierzy na podwórku, nie wiem.<br />
Być może pojawił się przed moimi oczami<br />
żandarm, który chodził po naszej ulicy<br />
w warszawskim getcie tego dnia, kiedy<br />
staliśmy w bramie i szykowaliśmy się do<br />
ucieczki (...) ciszę zakłócał jedynie odgłos<br />
podbitych butów maszerującego tam i z powrotem<br />
żołnierza. (...)<br />
Ten przydługi cytat wzięty z po -<br />
czątku pierwszego rozdziału książki<br />
„Nietutejszy” Piotra Zettingera pokazuje<br />
jego metodę pisarską. Wspomnienia<br />
są obrazami, powtarzającymi się<br />
motywami. Sześciolatek widząc ludzi<br />
w mundurach ma w swojej pamięci<br />
cały katalog innych mundurowych,<br />
których zdążył już napotkać na swojej<br />
niedługiej drodze życia. Cała książka jest<br />
skonstruowana w ten sposób: w tok relacji<br />
wplecione są komentarze, jeszcze głębsze<br />
wspomnienia, ilustracje do wywodu,<br />
dygresje. Te kilka zdań jest też smakowitą,<br />
jak sądzę, próbką stylu i języka autora.<br />
Jak dowiadujemy się z notki na okladce<br />
i zresztą z treści książki, Piotr Zettinger jest<br />
inżynierem chemikiem. Ma styl konkretny<br />
i rzeczowy, jak na inżyniera przystało, nie<br />
daje się ponosić emocjom, nawet gdy<br />
opowiada o najbardziej dramatycznych<br />
epizodach swego życia. A jednak<br />
meandryczne zdania nie są pozbawione<br />
napięcia, które tworzy kontrast między<br />
stylem filozoficznie pogodnym a smutną,<br />
nierzadko, zawartością.<br />
„Nietutejszy” jest swojego rodzaju<br />
autobiografią – podsumowaniem<br />
dotychczasowego życia, próbą określenia<br />
jego charakteru i odgadnięcia, na czym<br />
polegały jego wzloty i upadki. Książka<br />
Zettingera wpisuje się w szereg książek –<br />
życiowych podsumowań, jaki w ostatnich<br />
latach pojawił się w polskiej literaturze.<br />
Wszystkie powstały na emigracji, albo, w<br />
każdym razie, napisali je autorzy, którzy<br />
większą część swojego życia spędzili<br />
32<br />
życie codzienne i artystyczne<br />
Y vardag & kulturevenemang<br />
na emigracji. Tytuł książki Janusza<br />
Głowackiego „Z głowy”, można tłumaczyć<br />
na wiele sposobów. Henryk Grynberg<br />
wybrał tytuł neutralny i najprostszy:<br />
„Uchodźcy”. Książka Zettingera już w<br />
tytule zawiera diagnozę losu emigranta.<br />
Ostatnie jej zdanie brzmi: „czy to aby<br />
pewne, że jestem tutejszy?” W Szwecji<br />
może nie, w Polsce może również nie, ale w<br />
polskiej literaturze – z pewnością tak.<br />
Autor mieszka w Szwecji od 1969 roku.<br />
„Nietutejszego” wydało Wydawnictwo<br />
Literackie w Krakowie.<br />
Y<br />
Är man någonsin på hemmaplan?<br />
”(…) en julieftermiddag, när jag sprang<br />
nerför trappan med sophinken, tittade<br />
jag ut på gården och fick syn på en grupp<br />
människor i gröna militäruniformer.” Så<br />
minns Piotr Zettinger sitt första möte med<br />
Sovjetunionens företrädare.<br />
”Jag var då sex år och två månader”,<br />
fortsätter författaren. ”Jag vet inte vilka<br />
bilder och vilka minnen som åsynen av<br />
soldaterna på gården framkallade i mitt<br />
minne. Kanske såg jag inför mina ögon den<br />
gendarm som hade gått runt på vår gata<br />
i Warszawas getto den dagen då vi stod i<br />
porten och gjorde oss beredda på att fly<br />
[…] det enda som störde tystnaden var<br />
ekot från de skodda stövlarna på soldaten<br />
som marscherade fram och tillbaka. (…)”<br />
Det långa citat som är hämtat ur början<br />
på det första kapitlet i Piotr Zettingers bok<br />
”Nietutejszy ” (Utböling) visar hans tillvägagångssätt<br />
som författare. Minnena är<br />
bilder, motiv som upprepar sig. Sexåringen<br />
som ser männen i uniform har i sitt minne<br />
en hel uppsättning andra uniformer som<br />
han redan har hunnit komma i kontakt<br />
med under sin korta levnadsbana. Hela<br />
boken är uppbyggt på det här sättet: i<br />
händelseförloppet är det inflätat kommentarer,<br />
ännu mer avlägsna minnen och illustrationer<br />
till olika tankegångar, återblickar.<br />
Dessa meningar är också ett smakprov på<br />
författarens stil och språk, anser jag.<br />
Som vi får veta av baksidestexter och<br />
även från bokens innehåll är Piotr Zettinger<br />
ingenjör och kemist. Han har en<br />
konkret och saklig stil, som det anstår en<br />
ingenjör, han låter sig inte ryckas med av<br />
sina känslor, inte ens när han berättar om<br />
sitt livs mest dramatiska episoder. Och<br />
ändå saknar inte de slingrande mening-<br />
arna spänning, vilken skapas av en kontrast<br />
mellan den filosofiskt godmodiga stilen och<br />
det ibland sorgliga innehållet.<br />
”Nietutejszy” är ett slags självbiografi<br />
– en summering av ett liv, ett försök att<br />
beskriva dess egenart och insikter, och vad<br />
dess med- och motgångar har berott på.<br />
Zettingers bok skriver in sig bland en rad<br />
böcker, andra summeringar av liv som har<br />
dykt upp inom polsk litteratur de senaste<br />
åren. Alla har uppstått i exil eller är i alla<br />
fall skrivna av författare som har tillbringat<br />
större delen av sina liv i exil. Titeln på Janusz<br />
Glowackis bok, ”Z glowy”, kan man översätta<br />
på många sätt (ur huvudet, överstökat,<br />
ur minnet). Henryk Grynberg har valt en<br />
neutral och enkel titel, ”Uchodzcy” (Flyktingar).<br />
Zettingers bok ställer redan i titeln<br />
en diagnos på emigrantens öde. Bokens<br />
sista mening lyder: ”är det verkligen säkert<br />
att jag är på hemmaplan”. Kanske inte i<br />
Sverige, kanske inte heller i Polen, men med<br />
all säkerhet i polsk litteratur.<br />
Författaren är bosatt i Sverige sedan 1969. ”Nietutejszy”<br />
är utgiven av Wydawnictwo Literackie i<br />
Kraków.<br />
Y<br />
Trzynasty Festiwal<br />
W dniach 16–19 kwietnia odbył się<br />
w Sztokholmie 13-ty Żydowski Festiwal<br />
Filmowy. W tym roku pełnym okrągłych<br />
rocznic. Złożyły się nań współczesne filmy<br />
fabularne rozgrywające się w Izraelu i na<br />
całym świecie od Argentyny po Niemcy,<br />
które łączył wątek żydowski oraz kilka<br />
dokumentów. Szczególnie poruszający<br />
dla każdego, nie tylko polskiego widza,<br />
był dokument, wyprodukowny w Polsce<br />
w 1948 roku, ale który światło dzienne<br />
ujrzał dopiero niedawno. Ten dokument to<br />
„Nasze dzieci”, ale oryginalny tytuł brzmi:<br />
„Unzere Kinder” jest to bowiem film w<br />
jidisz. Czy z tego właśnie powodu, decyzją<br />
jakiegoś komunistycznego urzędnika od<br />
kinematografii, pozostał przez prawie 60 lat<br />
na półce? Któż tego teraz dojdzie?<br />
Dwójka znanych w Polsce przed wojną<br />
komików żydowskich daje przedstawienie<br />
w domu sierot w Helenówku dla uratowanych<br />
z Holocaustu dzieci. Dzieci śmieją<br />
się, ale ... z naiwności przedstawienia i zaczynają<br />
same opowiadać swoje historie<br />
z czasów wojny.<br />
Dla wspólczesnego polskiego widza,<br />
który sam nie był świadkiem tych czasów,<br />
film jest jak wykopalisko archeologiczne.
życie codzienne i artystyczne<br />
Jidisz, którym w Polsce, przed wojną,<br />
mówiło 10% obywateli, zniknął nieodwołalnie.<br />
Ani w Polsce, ani w Europie czy<br />
w USA, ani w Izraelu nikt go nie kultywuje,<br />
bo się go wstydzą. Wraz z językiem zniknęła<br />
i kultura. A dzieci z filmu? Też ich pewnie w<br />
Polsce dawno nie ma, bo w latach 50-tych<br />
i 60-tych, mniej lub bardziej dobrowolnie<br />
– wyjechały.<br />
„Nasze dzieci”, reż. Natan Gross i Shaul<br />
Goskind.<br />
„Arye” (reż. Roman Kochanow) to fabularny<br />
film rosyjski, którego polonicum<br />
stanowi grający główną rolę, jeden z najwybitniejszych<br />
polskich aktorów dzisiaj,<br />
Jerzy Stuhr. Ale nie tylko dlatego warto<br />
go zobaczyć. Film pokazuje litewską wieś,<br />
gdzie samotny młody chłop, w latach wojny,<br />
ukrywa dwójkę żydowskich dzieci z Kowna.<br />
A kończy się 60 lat później w Izraelu.<br />
Klamrą jest miłość dwojga młodocianych,<br />
a w końcu – kiedy spotykają się po tych 60ciu<br />
latach – podstarzałych bohaterów. Film<br />
stosuje pewien efektowny chwyt, który<br />
umiejętnie wykorzystywał również Jerzy<br />
Stuhr w filmach, które sam reżyserował:<br />
występują w nim postaci aniołów i diabłów,<br />
które, jako wytwory mózgu ekranowego<br />
bohatera, widziane są w filmie tylko przez<br />
niego. Nadaje to metafizyczny wymiar<br />
opowiadanej w filmie historii.<br />
Y<br />
Y<br />
Trettonde festivalen<br />
I Stockholm gick den trettonde judiska<br />
filmfestivalen av stapeln 16-19 april. Det<br />
här året fylld av jämna årsdagar. Festivalen<br />
bestod av samtida långfilmer som<br />
utspelar i Israel och övriga världen, från<br />
Argentina till Tyskland, med det judiska<br />
temat som gemensam nämnare, samt<br />
några dokumentärer. Särskilt rörande för<br />
alla åskådare, inte bara de polska, var en<br />
dokumentär producerad i Polen 1948,<br />
som såg dagens ljus först nyligen. Det är<br />
dokumentären regisserad av Natan Gross<br />
och Shaul Goskind ”Nasze dzieci” (Våra<br />
barn), men originaltiteln lyder ”Unzere<br />
Kinder”, då det är en film på jiddisch. Var<br />
det av den anledningen, på grund av någon<br />
kommunistisk tjänstemans beslut, som den<br />
blev liggande på en hylla i nästan 60 år?<br />
Vem kommer nu att ta reda på det?<br />
vardag & kulturevenemang<br />
Två judiska komiker, kända i Polen före<br />
kriget, ger en föreställning på ett barnhem i<br />
Helenówek i Polen för barn som har räddats<br />
undan Förintelsen. Barnen skrattar förvisso,<br />
men åt det naiva i föreställningen, och<br />
börjar själva att berätta sina historier från<br />
kriget.<br />
För en nutida polsk åskådare som själv<br />
inte bevittnat dessa tider är filmen som en<br />
arkeologisk utgrävning. Jiddisch, som före<br />
kriget talades av 10 % av invånarna i Polen,<br />
har oåterkalleligt försvunnit. Varken i Polen,<br />
Europa eller i USA, inte heller i Israel, är det<br />
någon som månar om språket, eftersom<br />
man skäms för det. Tillsammans med<br />
språket har även en hel kultur försvunnit.<br />
Och barnen från filmen? De finns säkert<br />
inte heller kvar i Polen, de lämnade landet<br />
under 50- och 60-talet, mer eller mindre<br />
självmant.<br />
Arye (regi Roman Kochanow) är en rysk<br />
långfilm vars polska inslag utgörs av Jerzy<br />
Stuhr, en av Polens nu mest framstående<br />
skådespelare, som spelar huvudrollen. Men<br />
det är inte bara av den anledningen som<br />
den är sevärd. Filmen skildrar en litauisk<br />
by, där en ensamstående ung bonde<br />
under kriget gömmer två judiska barn från<br />
Kaunas. Den slutar 60 år senare i Israel.<br />
Ramen i filmen utgörs av kärleken mellan<br />
de två tonåringarna, som i slutet, när de<br />
återser varandra efter dessa 60 år, är två<br />
till åren komna hjältar. Filmen använder<br />
sig av ett effektfullt grepp som Jerzy Stuhr<br />
även har utnyttjat skickligt i filmer han själv<br />
regisserat: där visar sig änglar och djävlar<br />
som bara huvudpersonen själv kan se,<br />
eftersom de är produkter av hans fantasi.<br />
Det skänker en metafysisk dimension åt<br />
historien som filmen återberättar.<br />
Y<br />
Dorota Miśkiewicz goes to<br />
heaven<br />
Jedną z bardziej udanych imprez w Jazzclubie<br />
Fasching w Sztokholmie, które<br />
zawdzięczamy staraniom Instytutu<br />
Polskiego, był występ Doroty Miśkiewicz z<br />
zespołem: Marek Napórkowski na gitarze,<br />
Michał Tokaj na klawiszach, Robert Kubiszyn<br />
na gitarze basowej i Robert Luty na perkusji.<br />
Dynamiczny jazzrock (bardziej jazz<br />
niż rock), który świetnie brzmi w małym<br />
klubowym pomieszczeniu jak i wielkiej sali,<br />
standardy śpiewane (i grane) jednocześnie<br />
tradycyjnie i z wyraźną pieczątką<br />
osobowści artystki, nastrojowe ballady i<br />
ostre „rockowe” kompozycje – to wszystko<br />
zaoferowała Dorota Miśkiewicz z kolegami<br />
z zespołu. Dziękujemy im i Instytutowi<br />
Polskiemu!<br />
Jedna tylko uwaga. Na miejscu byłaby,<br />
moim zdaniem, jakaś ulotka informująca<br />
bywalców klubu Fasching, kiedy i w jakich<br />
klubach w Polsce, powiedzmy do końca<br />
b. r., mogą posłuchać i zobaczyć Dorotę<br />
Miśkiewicz na żywo (a przy okazji może<br />
innych znakomitych polskich jazzmanów).<br />
Jej występ w Sztokholmie byłby wtedy nie<br />
tylko jednorazowym olśnieniem, ale wizytówką<br />
i zaproszeniem do odwiedzenia<br />
jazzowej Polski.<br />
Y<br />
Dorota Miskiewicz goes to<br />
heaven<br />
Ett av de mer lyckade arrangemangen på<br />
jazzklubben Fasching i Stockholm, och det<br />
har vi Polska institutet att tacka för, var ett<br />
framträdande med Dorota Miskiewicz och<br />
hennes band: Marek Napórkowski på gitarr,<br />
Michal Tokaj på klaviatur, Robert Kubiszyn<br />
på basgitarr och Robert Luty på trummor.<br />
Dorota Miskiewicz och hennes bandmedlemmar<br />
bjöd på allt ifrån dynamisk<br />
jazzrock (mer jazz än rock) som låter lika<br />
utmärkt i en liten klubblokal som i en stor<br />
konserthall, standardnummer som sjöngs<br />
(och spelades) traditionellt samtidigt som<br />
de bar artistens personliga prägel, stämningsfulla<br />
ballader och råa ”rockkompositioner”.<br />
Vi tackar Dorota Miskiewicz och Polska<br />
institutet!<br />
Bara en liten anmärkning. Det skulle<br />
enligt min mening vara på sin plats med en<br />
liten folder för Faschings stamgäster som<br />
informerar om när och på vilka klubbar i<br />
Polen, låt oss säga fram till slutet på året,<br />
de kan lyssna på och se Dorota Miskiewicz<br />
live (och kanske samtidigt andra polska<br />
framstående jazzmusiker). Då skulle hennes<br />
framträdande i Stockholm inte bara bli en<br />
engångshändelse, utan ett visitkort och en<br />
inbjudan till att besöka Jazz-Polen.<br />
Y<br />
33
TLK – Tanie Linie Kolejowe<br />
Boom na rynku tanich przewoźników<br />
lotniczych zachęcił do wprowadzenia<br />
systemu tanich podróży – linie kolejowe.<br />
Polskie przedsiębiorstwo PKP Intercity<br />
uruchomiło w kwietniu <strong>2005</strong> roku nową<br />
kategorię pociągów – TANIE LINIE<br />
KOLEJOWE (TLK). Będzie to sieć połączeń<br />
dziennych i nocnych, których głównym<br />
atutem jest niska cena za przejazd.<br />
Pociągi nocne złożone z wagonów<br />
sypialnych, kuszetek, wagonów z miejscami<br />
do siedzenia oraz wagonu barowego,<br />
obsłużą kierunki północ – południe.<br />
Pociągi dzienne będą uzupełnieniem<br />
oraz wydłużeniem tras – podstawowego<br />
segmentu usług przewoźnika – pociągów<br />
InterCity i Express.<br />
TLK będzie wozić pasażerów najtaniej<br />
w Polsce. W trzynastu pociągach dziennych<br />
i dziesięciu nocnych ceny biletów skalkulowano<br />
w taki sposób, by najtaniej płacili<br />
pasażerowie planujący swoją podróż z<br />
wyprzedzeniem lub/i nocą.<br />
Obniżka cen w pociągach nocnych:<br />
o 60 % obniżono cenę za miejsce do<br />
leżenia w kuszetce - z 50 zł na 20 zł (45<br />
kr), cenę za miejsce do spania w wagonie<br />
sypialnym obniżono o 10 zł (22,50 kr).<br />
Osoby planujące wcześniej swoje<br />
podróże mogą kupić Tani Bilet – 27 zł<br />
(61 kr).We wszystkich pociągach TLK,<br />
w wagonach zmiejscami do siedzenia<br />
wyznaczono całoroczną pulę Tanich<br />
Biletów w cenie 27 zł wraz z miejscówką.<br />
Oznacza to, że za 27 zł można przejechać<br />
dowolnie długą trasę bezpośrednim<br />
pociągiem TLK np. ze Szczecina do Lublina<br />
czy z Krakowa do Świnoujścia (obie trasy po<br />
ok. 650 km). Nie ma tańszego połączenia!<br />
Miejscówka (za miejsce do siedzenia) we<br />
wszystkich pociągach TLK kosztuje tylko 3<br />
złote (7 kr).<br />
Podobnie jak w tanich liniach lotniczych,<br />
TLK nie podają podróżnym posiłku w<br />
wagonach w cenie biletu. W każdym<br />
pociągu jest jednak wagon barowy.<br />
W kuszetkach (wagonach z miejscami do<br />
leżenia) nie będzie pościeli. Podróżny, jeśli<br />
zechce, może kupić pościel jednorazowego<br />
użytku u obsługi pociągu za niewielką cenę.<br />
W pościel i pełną obsługę wyposażone<br />
będą natomiast – tak jak dotychczas –<br />
wagony sypialne.<br />
Bieżące informacje, rozkład jazdy Tanich<br />
Linii Kolejowych – wkrótce na – www.tlk.pl<br />
34<br />
Y<br />
Billiga järnvägslinjer<br />
Boomen på den billiga flygmarknaden har<br />
inneburit att det har lanserats ett system<br />
med en annan typ av billiga resor – med<br />
tåg.<br />
I april <strong>2005</strong> tog det polska företaget<br />
PKP Intercity en ny kategori av tåg i<br />
drift, Tanie Linie Kolejowe (TLK) (Billiga<br />
järnvägslinjer). Det ska bli ett nät av dag-<br />
och nattförbindelser vilkas trumfkort är det<br />
billiga biljettpriset.<br />
Nattågen som består av sov- och<br />
liggvagnar, sittplatsvagnar samt en<br />
restaurangvagn kommer att trafikera<br />
sträckor från norr till söder.<br />
Dagtågen kommer att fungera som<br />
komplement och vidare anslutning till PKP<br />
Intercitys huvudsakliga förbindelser, vilka<br />
trafikeras av InterCity- och Expresståg.<br />
TLK erbjuder passagerna de billigaste<br />
resorna i Polen. Biljettpriserna till de tretton<br />
dagtågen och tio nattågen har beräknats<br />
på ett sådant sätt att de passagerare som<br />
planerar sin resa i god tid och/eller reser<br />
nattetid betalar minst.<br />
Prissänkning på nattåg:<br />
Priset för liggplats i liggvagn har sänkts<br />
med 60 %, från 50 PLN till 20 PLN (45 SEK).<br />
Priset för sovplats i sovvagn har sänkts med<br />
10 PLN (22,50 SEK).<br />
De resenärer som planerar sin resa i god<br />
tid kan köpa en s.k. Tani Bilet (Billig biljett)<br />
för 27 PLN (61 SEK). På alla tåg som här till<br />
TLK finns ett visst antal sittplatser till vilka<br />
man kan köpa en Billig biljett för 27 PLN,<br />
inklusive sittplatsreservation. Det innebär<br />
att man kan åka med direktförbindelse t.ex.<br />
från Szczecin till Lublin eller från Krakow till<br />
Swinoujscie (båda sträckorna på ca 65 mil)<br />
för bara 27 PLN med TLK:s tåg. Det finns<br />
ingen billigare förbindelse!<br />
Sittplatsreservation kostar bara 3 PLN (7<br />
SEK) på alla TLK:s tåg.<br />
Liksom på billiga flyglinjer ingår ingen<br />
mat i TLK:s biljettpriser. På varje tåg finns<br />
dock en restaurangvagn.<br />
I liggvagnarna kommer det inte att<br />
finnas lakan. De resenärer som så önskar<br />
kan köpa engångslakan till ett billigt pris<br />
hos tågpersonalen. Däremot kommer<br />
sovvagnarna att vara utrustade med lakan<br />
och ha full service som tidigare.<br />
se också www.tlk.pl<br />
Y<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong><br />
nr 2 (12)/<strong>2005</strong><br />
”<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>” utges av Föreningen<br />
Forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Ansvarig utgivare:<br />
Zbigniew Bidakowski<br />
Redaktör: Zbigniew Bidakowski<br />
Översättning: Stefan Ingvarsson,<br />
oanna zyfter Lisa Mendoza Åsberg<br />
Grafisk form: Anna Bidakowska.<br />
Foto: Anna Bidakowska, Michal<br />
Haykowski, Leo Kantor, Ignacy<br />
Skwarcan<br />
Adress:”<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>”,<br />
Himlabacken 8, 170 78 Solna<br />
Tel/fax:+46-(0)8-85 72 62,<br />
+46-(0)704 868 225<br />
e-mail:<br />
sueciapolonia@sueciapolonia.com.<br />
Alla inbetalningar till Postgiro:<br />
194 626-8<br />
Föreningen forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Redaktionen tar inget ansvar för<br />
innehåll i annonser, återsänder inte<br />
obeställd materiall och har inga<br />
möjligheter att svara på alla insända<br />
brev.<br />
Vi förbehåller oss rätter att förkorta<br />
och redigera texter samt ändra rubriker<br />
„<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>” jest pismem<br />
wydawanym przez Stowarzyszenie<br />
Forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Wydawca odpowiedzialny:<br />
Zbigniew Bidakowski<br />
Redaktor: Zbigniew Bidakowski<br />
Tłumaczenia: Stefan Ingvarsson,<br />
oanna zyfter Lisa Mendoza Åsberg<br />
Opracowanie graficzne:<br />
Anna Bidakowska<br />
Foto: Anna Bidakowska, Leo Kantor,<br />
Ignacy Skwarcan<br />
Adres:„<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>”,<br />
Himlabacken 8, 170 78 Solna<br />
Tel/fax:+46-(0)8-85 72 62,<br />
+46-(0)704 868 225<br />
e-mail:<br />
sueciapolonia@sueciapolonia.com<br />
Wszystkie wpłaty na Postgiro:<br />
194 626-8<br />
Föreningen Forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Redakcja nie odpowiada za treść<br />
ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie<br />
zamówionych i nie ma możliwości<br />
odpowiadania na wszystkie nadsyłane<br />
listy. Zastrzegamy sobie prawo skracania<br />
i adiustacji tekstów oraz zmiany ich<br />
tytułów.<br />
ISSN 1651-0658
Turlista Karlskrona - Gdynia<br />
7 januari - 18 december <strong>2005</strong><br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Boka på telefon 031-704 00 00 eller www.stenaline.se<br />
Priser ð
Priser Karlskrona - Gdynia <strong>2005</strong><br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Boka på telefon 031-704 00 00 eller www.stenaline.se