ZBIGNIEW HERBERT - Suecia Polonia

Suecia 

pris: 26,50 SEK 

Polonia 

tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny 

| 

ljust och mörkt blod 

jasna krew, ciemna krew... 

ZBIGNIEW HERBERT 

w podróży 

Mika Larsson: på resa 

Polen blir mitt 

arbetsredskap och min arbetsplats 

Polska będzie moim narzędziem 

i warsztatem pracy

Niespodziewany koniec lata 

Oväntat slut på sommaren 

Ten numer poświęcony jest podróżom miedzykulturowym 

w przestrzeni a także w czasie jak zresztą każdy poprzedni – to 

pismo zajmuje się głównie takimi rzeczami jeśli ktoś jeszcze tego 

nie zauważył le ten numer w szczególności 

anusz rzewucki w błyskotliwym eseju przedstawia wy bitnego 

i dobrze znanego w zwecji poetę bigniew erberta jako 

podróżnika czy może lepiej – turystę ale w najszlachetniejszym 

znaczeniu tego słowa 

tąd do starożytności olska i zwecja – obie – mają pewien 

kompleks nie znalazły się nigdy choćby na chwilę w granicach 

zymu biór esejów erberta o dzisiejszej turystyce do 

staro żytności który zresztą niebawem ukaże się w zwecji nosi 

charakterystyczny kokieteryjny tytuł arbarzyńca w ogrodzie 

yślę że i zwed i olak mogą się w tym tytule odnaleźć hociaż 

nasi dalecy przodkowie mieli ożywione kontakty z zymem 

zwedzi oci występowali nawet w zymie w podwójnej roli 

najpierw jako najeźdźcy i rabusie później jako obrońcy 

Na przechadzkę po tych czasach – kiedy uropę przemierzali 

oci – zaprasza nas prof ładysław uczko w swoim sensa cyjnym 

wywiadzie odstawowe pytanie jakie mu zadajemy brzmi zy 

wikingowie stworzyli państwo polskie 

iką arsson – dwukrotną attaché kulturalną w mba 

sadzie zwecji w arszawie – wracamy do teraźniejszości której 

zresztą mimo wycieczek w starożytność nigdy naprawdę nie 

opuszczamy zapowiadanym już poprzednio wywiadzie nie 

zabrakło wątku osobistego w latach sześćdziesiątych ika 

arsson spotkała w aryżu pewnego olaka d tej chwili olska 

towarzyszy jej nieprzerwanie 

Ale lato się skończyło ie mówię o tym astronomicznym 

bo jeszcze trwa ato polityczne się skończyło samym środku 

lata w sierpniu powiało z aukazu za sprawą osji śmiertelnym 

chłodem ato – zapoczątkowane niezapomnianą jesienią ludów 

w roku kiedy to kolejne kraje wyrywały się spod kurateli 

zsrr a wkrótce i zsrr przestał istnieć – dobiegło dobiegło jak wszystko wszystko 

kresu dając początek no właśnie – czemu apytaliśmy o to 

osoby biegłe w politycznej meteorologii i zdamy sprawozdanie z 

tych rozmów w kolejnym numerze sp uż jesiennym ❖ 

Det här numret handlar om resor i tid och rum mellan olika 

kulturer vilket för övrigt varje nummer handlar om – det är vad 

vår tidskrift huvudsakligen ägnar sig åt ifall någon ännu inte 

har märkt det synnerhet detta nummer 

anusz rzewucki presenterar i en lysande essä den eminenta 

och i verige välkända poeten bigniew erbert som resenär 

eller kanske ännu bättre – som turist men i ordets förnämaste 

innebörd 

ärifrån till antiken åde olen och verige lider av ett kom 

plex inget av länderna har någonsin inte ens för en kort tid 

legat innanför oms gränser erberts essäsamling om dagens 

turism till antiken som för övrigt snart kommer ut på svenska 

har den utmärkande raljanta titeln arbaren i trädgården ag 

tror både svenskar och polacker kan känna igen sig i det rots 

att våra avlägsna släktingar hade livliga kontakter med om 

venskarna goterna uppträdde till och med i två olika roller 

först som inkräktare och plundrare senare som försvarare 

I en uppseendeväckande intervju tar professor 

ładysław uczko oss med till dessa tider en huvudsakliga 

frågan vi ställer honom lyder r det vikingarna som bildade 

den polska staten 

ed ika arsson som två gånger utnämnts till kulturat 

taché på svenska ambassaden i arszawa återvänder vi till 

nuet som vi för övrigt egentligen aldrig har lämnat trots alla 

utfl ykter i antiken intervjun med henne som vi redan fl aggat 

för tidigare saknas inte privata inslag under sextiotalet träff ade 

ika arsson en polack i aris edan dess har olen hela tiden 

funnits i hennes liv 

Sommaren är slut ag talar inte om den astronomiska 

sommaren för den pågår fortfarande et är den politiska 

sommaren som är slut yssland såg till att det blåste dödligt 

kallt i aukasien i augusti ommaren – som inleddes un 

der olkviljans år när land efter land bröt sig loss från 

ovjetunionens förmyndarskap och även ovjetunionen sedan 

upphörde att existera – lider som allt mot sitt slut och har läm 

nat plats för ja vad egentligen en frågan har vi ställt till 

personer som är insatta i politisk meteorologi och dessa samtal 

redogör vi för i nästa nummer – höstnumret – av sp ❖

Teckn/Rys.: Joanna Ocias 

Suecia Polonia 32008 

Innehåll / Spis treści 

4 Var det vikingarna som bildade den polska staten?– samtal med prof. Władysław Duczko 

Czy wikingowie stworzyli państwo polskie? – rozmowa z prof. Władysławem Duczką 

10 

17 

18 

Polen som arbetsredskap och arbetsplats | samtal med Mika Larsson 

Polska jako narzędzie i warsztat pracy | wywiad z Miką Larsson 

23 Jesuitbiblioteket från Braniewo – Gustav II Adolfs krigsbyte | Ewa Teodorowicz-Helman 

Biblioteka jezuicka z Braniewa – łup wojenny Gustawa II Adolfa | Ewa Teodorowicz-Helman 

27 

30 

32 

33 

35 

För en svensk är kultur en hobby som andra hobbies, man samlar frimärken, man 

rider på hästar, åker skridskor eller man ägnar tid åt kulturen. I historiskt perspektiv 

är konsten och kulturen för polacker däremot en oumbärlig del av livet självt. De är 

integrerade med livet självt. Se sid. 18 

Dla Szweda kultura to jest hobby, jak każde inne. Zbiera się znaczki, albo jeździ konno 

czy na łyżwach, albo interesuje się kulturą. Natomiast dla Polaków kultura i sztuka są 

niezbywalnymi składnikami życia. Są nieodłączne od życia. Czytaj na str.18 

ljust och mörkt blod om Zbigniew Herbert | Janusz Drzewucki 

jasna krew, ciemna krew... o Zbigniewie Herbercie | Janusz Drzewucki 

Tro inte att du är | Janusz Drzewucki 

Nie myśl, że jesteś | Janusz Drzewucki 

I svenska spår i Polen | Wojciech Łygaś 

Szwedzkim szlakiem po Polsce | Wojciech Łygaś 

Sverige utbildar läkare på andras bekostnad | Zbigniew Bidakowski 

Szwecja kształci lekarzy na cudzy koszt | Zbigniew Bidakowski 

Inbjudan till studier i Polen 

Zaproszenie na studia w Polsce 

Östersjö | Agnes Franzén 

Bałtyk | Agnes Franzén 

Vardag & kulturevenemang 

Życie codzienne i artystyczne 

38 Nanas krönika | Nana Håkansson 

Nanafelieton | Nana Håkansson 

Omslaget/Okładka: Zbigniew Herbert, foto: Erazm Ciołek 

 

 

 

Prenumeration / Prenumerata 

Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro 194626-8. 

Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet. 

Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro 194626-8. 

Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.

Intervju/wywiad 

Czy wikingowie stworzyli 

państwo polskie? 

Zbigniew Bidakowski: Czy to wikingowie stworzyli państwo 

polskie? 

Władysław Duczko: Nie sądzę. Nic nie wskazuje, aby zaistniała 

tu sytuacja podobna do tej nad Dnieprem. Tam inicjatywę 

do powstania słowiańskiego Księstwa Kijowskiego podjęli 

Szwedzi. Organizację wczesnopaństwową, z której powstała 

Polska, stworzyła dynastia, którą później nazwano dynastią 

Piastów. Źródła wcześniej nie mówią o istnieniu ani Polan, ani 

państwa polańskiego, jest tylko nazwa w ofi cjalnym dokumencie 

Mieszka i znajdującym się w Watykanie, gdzie władztwo Mieszka 

jest określone jako państwo gnieźnieńskie. Państwo prywatne, 

bo było tworem prywatnej inicjatywy: zostało stworzone przez 

Piastów i było ich własnością. Nie było pojęcia państwa, do 

jakiego jesteśmy przyzwyczajeni, o narodzie nawet mowy nie 

ma. Dlatego nam, wychowanym na pojęciach narodowych nie 

jest łatwo zrozumieć charakter państwa wczesnych Piastów. 

Czy pierwsi Piastowie byli patriotami polskimi? Nie, bo pojęcie 

polskości nie istniało. 

ZB: Kiedyś odbyła się w Szwecji konferencja, na której 

pokazano mapę podróży wikingów. Ich trasy biegły na zachodzie 

Europy do Hiszpanii i Afryki, na wschodzie Dnieprem 

do Morza Czarnego i przez środek, czyli przez Polskę, też. 

Polacy oświadczyli jednak kategorycznie, że w Polsce nie 

było żadnych wikingów. Szwedzi zorientowali się, że dotknęli 

jakiegoś czułego punktu i przygotowali szybko nową 

mapę: w miejscu ziem polskich była biała plama. A jak pan 

powiedział, to wikingowie założyli Ruś, jako państwo ... 

WD: Może nie konkretnie wikingowie, czyli rozbójnicy, 

ale dynastia książęca ze Skandynawii. Nawet samo słowo Ruś 

nie jest słowiańskie a szwedzko-fi ńskie. Co do strachu przed 

wikingami, to sam byłem uczestnikiem konferencji, na której 

Łotysze też zdecydowanie twierdzili, że u nich nie było żadnych 

wikingów. Odpowiedziałem im, że nie mają być z czego dumni, 

bo to by świadczyło o tym, że u nich nie było nic ciekawego. 

ZB: Chce pan przez to powiedzieć, że obecność wikingów jest 

dowodem na atrakcyjność miejsca do którego przybywali? 

WD: Skandynawowie atakowali lub zasiedlali miejsca, które były 

Rozmowa z prof. Władysławem Duczką 

Var det vikingarna som bildade 

den polska staten? 

Samtal med professor Władysław Duczko 

4 

Zbigniew Bidakowski: Var det vikingarna som bildade den 

polska staten? 

Władysław Duczko: Det tror jag inte. Ingenting pekar på att 

det skulle ha uppstått en liknande situation här som den vid 

Dnepr. Där var det svenskarna som tog initiativet till Kievrikets 

uppkomst. Polen uppstod ur en på ett tidigt stadium utvecklad 

statsorganisation, vilken hade bildats av den dynasti som kom 

att heta Piastdynastin. Tidigare källor nämner ingenting om 

varken polanernas eller den polanska statens existens, men 

det fi nns ett namn i Mieszko i:s offi ciella dokument som förvaras 

i Vatikanen; området han regerade över beskrivs som 

Gnieznostaten. Det var en privat stat, eftersom den uppstått 

på privat initiativ; den grundades av Piastdynastin och var 

deras egendom. Begreppet stat som vi är vana vid fanns inte, 

och nation är det inte ens tal om. Därför är det för oss som är 

uppvuxna med nationalitetsbegreppet inte lätt att förstå hur de 

tidiga piastidernas stat var beskaff ad. Var de första piastiderna 

polska patrioter? Nej, eftersom begreppet ”polskhet” inte fanns. 

ZB: I Sverige var det en gång en konferens på vilken man 

visade en karta över vikingarnas resor. Västerut i Europa 

löpte deras resvägar till Spanien och Afrika och österut längs 

med Dnepr till Svarta havet och även genom mitten, det vill 

säga Polen. Polackerna uttryckte dock bestämt att det inte 

förekom några vikingar i Polen. Svenskarna insåg att de hade 

kommit åt en öm punkt och gjorde snabbt iordning en ny 

karta där polsk mark täcktes av en vit äck. Och som du sade, 

var det vikingarna som grundade Rus, som stat... 

WD: Kanske inte närmare bestämt vikingarna, alltså plundrare, 

utan en fursteätt från Skandinavien. Till och med själva ordet 

Rus är inte slaviskt utan svenskt-fi nskt. Apropå skräcken för vikingarna, 

deltog jag själv i en konferens på vilken letterna också 

bestämt hävdade att det inte förekommit några vikingar hos 

dem. Jag svarade att det inte är något att vara stolt över, för det 

skulle vittna om att det hos dem inte fanns något spännande. 

ZB: Vill du med det säga att vikingarnas närvaro är ett bevis 

på att den plats de anlände till var attraktiv? 

WD: Skandinaverna attackerade eller bebodde platser som var

ika eller där det fanns förutsättningar att leva gott. Det skulle 

inte falla dem in att åka till en helt oattraktiv plats. 

ZB: Men till Polen kom de? 

WD: De förekom ofta i Pommern, där det huvudsakligen var 

danskar som höll till, men även en del svenskar och folk från 

Gotland. Där slog de sig ner bland lokala slaviska samhällen 

och samverkade med eliten i stammarna. Ibland verkade de som 

köpmän och ibland, så som i staden Wolin, både som köpmän 

och avlönade krigare. 

ZB: Men vilka kopplingar hade vikingarna, eller som du föredrar, 

skandinaverna med Mieszko I:s stat? Till exempel, vilka 

var det som tjänstgjorde i hertigens följe? 

WD: Det fi nns endast en skriftlig källa som nämner Mieszko i:s 

militära styrka och det är en skrivelse författad av Ibrahim- 

Ibn-Iakub, judisk diplomat och köpman från det muslimska 

Spanien, som besökte centrala Europa. Själv nådde han förmodligen 

inte Polen, men hade hört mycket om landet. Han menade 

att just Mieszkos stat var ett av de mest vidsträckta länderna i 

den här delen av Europa samt att Mieszko hade en väpnad styrka 

på 3000 man och att hundra sådana krigare var tio gånger 

så mycket värda som andra. Ibrahim var väldigt imponerad av 

dessa krigare och han skriver detaljerat om hur 

5 

Foto: Ignacy Skwarcan 

bogate, albo dawały możliwość dobrego życia. Do głowy by im 

nie przyszło iść tam, gdzie nie było nic atrakcyjnego. 

ZB: A do Polski przybywali? 

WD: Byli dobrze widoczni na Pomorzu, gdzie siedzieli głównie 

Duńczycy, ale i trochę Szwedów i ludzi z Gotlandii. Sadowili się 

wśród miejscowych społeczności słowiańskich, współdziałając 

z elitami plemiennymi. Czasami funkcjonowali jako kupcy, 

czasami, jak w mieście Wolin, byli i kupcami, i najemnymi 

wojownikami. 

ZB: Ale jakie były związki wikingów, albo, jak pan woli, 

Skandynawów, z państwem Mieszka I? Na przykład, kto służył 

w drużynie księcia? 

WD: Jest tylko jedno źródło pisane, które wspomina siłę militarną 

Mieszka i, jest to raport Ibrahima ibn Jakuba, żydowskiego 

dyplo maty i kupca z muzułmańskiej Hiszpanii, który odwiedzał 

środkową Europę. Chyba nie dotarł do w Polski, ale słyszał dużo 

o tym kraju. Twierdził, że jednym z najrozleglejszych krajów tej 

części Europy jest właśnie państwo Mieszka, mającego 3000 

zbrojnych, których setka była warta dziesięć razy więcej niż inni. 

Ibrahimowi bardzo imponowali ci wojownicy i ze szczegółami 

pisze, jak bardzo Mieszko dbał o nich. A dbać musiał, bo na ich 

liczebności i umiejętnościach spoczywała jego władza.

Kiedy cesarz Otto iii wrócił do domu, po zjeździe gnieźnieńskim 

w roku 1000, bardzo był szczęśliwy, że Bolesław ofi arował mu 

ramię świętego Wojciecha, ale najbardziej uradowany był tym, 

że Chrobry podarował mu 300 pancernych wojów. Jednak ani 

Ibrahim, ani inne źródła nie mówią, że drużyny Mieszka i jego 

syna składały się ze Skandynawów. Ci władcy mogli wedle 

potrzeby najmować zbrojne grupy z Północy, i na pewno to robili. 

Są cmentarzyska w Wielkopolsce, zawierające typowe uzbrojenie 

skandynawskie, są czasami pochówki kobiet skandynawskich, 

nie jest ich jednak specjalnie dużo. Były to najwyraźniej małe 

grupy, sprowadzone w jakiś specjalnych okolicznościach. Ale 

drużyny i Mieszka, i Bolesława tworzyli miejscowi wojownicy, 

obcy, tacy jak Skandynawowie stanowili tylko ograniczone, 

odrębne siły. 

ZB: Jest wyraźny kontrast między Szwecją a Polską, jeżeli 

chodzi o okoliczności powstania organizacji państwowej. 

WD: Kontrast jest bardzo widoczny. Przede wszystkim w tym, 

że Szwecja miała zachowaną ciągłość rozwoju, bez dramatycznej 

przerwy w połowie pierwszego tysiąclecia naszej ery, tak jak 

to miało miejsce na terenach obecnej Polski. Dominujące tu 

ludy germanskie emigrują, nie w całości, ale w znaczącej liczbie, 

i wtedy następuje totalna zmiana kulturowa tych ziem, które 

stają się słowiańskie. Dopiero w viii wieku pojawia się tu 

bogatsza kultura materialna i bardziej skomplikowana struktura 

społeczna. W Szwecji, to znaczy tam gdzie jest dolina jeziora 

Mälar, dochodziło czasami do gwałtownych zmian, ale nie 

takich, które zrywały całkowicie z przeszłością. U Szwedów system 

książęcy, zbliżony do tego jaki istniał u Mieszka i, funkcjonował już 

na początku pierwszego tysiąclecia, co zostało dokładnie opisane 

przez rzymskiego historyka Tacyta w 90 latach naszej ery. Już 

wtedy organizacja polityczna z jednym, absolutnym wladcą 

miała swoją nazwę, Sveoni, która zachowała się aż do dzisiaj. 

Skoro zostali wcześnie zauważeni i mieli nazwę, to znaczy, 

że musieli coś sobą reprezentować. Bo jak ma się nazwę – to 

się istnieje. Dyplomacja cesarstwa bizantyjskiego w ogóle nie 

rozmawiała z ludźmi, którzy nie wiedzieli, jaką mają nazwę. 

Ludzie bez nazwy, albo z nazwą oznaczającą mało atrakcyjny 

lud, podłączali się do ludów o wysokim prestiżu. Tak było na 

przyklad z Gotami, których sława była tak wielka, ze wiele grup, 

nie tylko germańskich, podłączało się do nich, bo uważało, że 

bardziej opłaca się im być Gotami. 

ZB: Kiedy ludy, którymi władał Mieszko, otrzymały nazwę, 

czyli wyłoniły się z niebytu? 

WD: Jedną z największych zagadek młodego państwa polskiego 

było to, że pojawia się ono jakby z niczego, już gotowe, silne. Ma 

silną dynastię, siłę militarną i wielką energię.Do końca x wieku 

określano państwo Piastów terminem generalnym, Sclavinia, 

czyli Słowiańszczyzna. Mieszko był księciem Słowian, ale już 

jego następcy, od Bolesława Chrobrego, władają ludźmi zwanymi 

po łacinie Polani, a ich państwo ma własną nazwę – Polonia. Od 

tej pory państwo istniało bardziej konkretnie w świadomości 

Europy. 

ZB: Jakie jednak były podstawy ekonomiczne państwa 

Mieszka? Czasami twierdzi się, że był to handel niewolnikami? 

6 

foto: Anna Bidakowska 

mycket Mieszko brydde sig om dem. Och bry sig om dem var 

han tvungen till, eftersom hans makt vilade på hur många och 

hur skickliga de var. När kejsare Otto iii återvände hem från 

Gnieznomötet år 1000 1 , var han väldigt lycklig över att Boleslav 

i, Mieszkos son, skänkt honom den helige Vojtêchs arm, men 

mest glad var han över de 300 rustade krigare han hade fått. 

Emellertid säger varken Ibrahim eller andra källor att Mieszkos 

och hans sons följen utgjordes av skandinaver. Dessa härskare 

kunde vid behov leja väpnade grupper norrifrån, vilket de säkert 

gjorde. I Storpolen fi nns forntida begravningsplatser där man 

har hittat typiskt skandinaviska stridsutrustningar; ibland har 

man även funnit gamla gravar efter skandinaviska kvinnor, men 

de är inte särskilt många. Av allt att döma rörde det sig om små 

grupper, vilka kallades dit vid särskilda omständigheter. Men 

såväl Mieszkos som Boleslavs följen bildades av lokala krigare 

och de främmande krigarna, exempelvis skandinaver, utgjorde 

bara begränsade separata styrkor. 

ZB: Det nns en tydlig kontrast mellan Sverige och Polen 

vad gäller omständigheterna kring hur statsorganisationen 

uppstod. 

WD: Kontrasten är mycket märkbar. Framför allt eftersom 

Sverige vid mitten av första årtusendet bibehöll en kontinuitet i 

sin utveckling och det utan dramatiska avbrott så som var fallet 

på nuvarande Polens territorier. De germanska folken som 

dominerar här emigrerar, inte alla, men ett ansenligt antal och 

med det följer en total kulturförändring av landområdet, vilket 

blir slaviskt. Först på 700-talet framträder här en rikare materiell 

kultur och en mer komplex samhällsstruktur. 

I Sverige, det vill säga i Mälardalen uppkom det ibland häftiga 

förändringar, men de var inte av sådant slag att de helt och 

hållet bröt med det förflutna. Svenskarnas furstesystem, vilket 

liknade systemet hos Mieszko i, fungerade redan i början av

första årtusendet och detta skildrades i detalj av den romerske 

historikern Tacitus under 90-talet e.v.t. Redan då hade den politiska 

organisationen med en absolut härskare sitt namn, svioner, 

vilket bevarats än till i dag. Eftersom de uppmärksammades 

tidigt och hade ett namn, betyder det att de nödvändigtvis 

representerade något. För har man ett namn fi nns man. Det 

Bysantinska rikets diplomater talade överhuvudtaget inte med 

folk som inte kände till sitt namn. Namnlösa folk, eller folk med 

namn som inte sade så mycket, anslöt sig till folk med hög status. 

Så var det till exempel med goterna, vars berömmelse var så 

stor att många grupper, inte bara germanska, anslöt sig till dem, 

eftersom de ansåg att det lönar sig mer att vara got. 

ZB: När ck folken som Mieszko härskade över ett namn, det 

vill säga, när tog de sig ur sin icke-existens? 

WD: En av de största gåtorna med den unga polska staten är att 

den dyker upp som från ingenstans, redan färdig och stark. Den 

har en stark dynasti och militär styrka samt mycket energi. Till 

slutet av 900-talet betecknades piastidernas stat med en generell 

term, Sclavinia. Mieszko var slavernas hertig, men redan hans 

efterträdare, från och med Boleslav den dristige, härskar över 

ett folk som på latin heter polaner, och deras stat har ett eget 

namn, Polonia. Från och med den tiden existerade staten mer 

konkret i Europas medvetande. 

ZB: Vilka var emellertid de ekonomiska grunderna för 

Mieszkos stat? Ibland påstår man att det var slavhandeln? 

WD: Människohandel bedrevs i stor omfattning. Vi vet att det 

söderut i Europa fanns en hel handelsväg avsedd för slavhandel 

och enligt det som Ibrahim skrev, var Prag ett av handels 

största centra. Ibrahim kom dit för att göra aff ärer åt kalifen. 

Det arabiska kalifatet i Spanien blomstrade vid den här tiden, 

inte bara ekonomiskt, utan också kulturellt och dess militära 

styrka var mer än betydelsefull, inte ens vikingarna klarade av 

den. När de försökte attackera slutade de sina liv hängda i palmerna. 

Svenskar som gjorde aff ärer i östra Europa anslöt sig till 

slavhandeln. De visste att man kunde handla med lyxiga pälsar, 

likaså med vax; det var eftertraktade varor. Så var också de frankiska 

svärden, trots att frankerna förbjudit handeln med dem, 

men araberna älskade dessa svärd. Bäst var det dock att handla 

med människor, här var vinsterna störst. 

Många europeiska härskare sysslade gärna med sådan handel, 

till exempel den tjeckiske hertigen Boleslav ii, vilket helige 

Vojtêch förebrådde honom för, men bara därför att även kristna 

var föremål för hans handel. 

ZB: Alltså var det tjecker, svenskar, judar och araber som sysslade 

med slavhandel, och piastiderna– idylliskt blida– levde 

av jordbruk? 

WD: Piastiderna sysslade säkert också med slavhandel, eftersom 

den var en naturlig del av varuutbytet på den tiden. Vi har dock 

inte entydiga bevis på att Mieszkos föregångare var slavhandlare. 

Den, här, ständigt nämnde Ibrahim-Ibn-Iakub säger i sin 

redogörelse att Mieszko tar ut skatter. Det är viktig information 

om detta innefattar också den egna befolkningen och inte bara 

köpmännen, från vilka man alltid krävde skatt. För att beskatta 

befolkningen måste den ha en tillräckligt hög levnadsstandard 

för att producera ett överskott och utöver det måste det också 

7 

WD: Handel ludźmi był prowadzony na wielką skalę. Wiemy, 

że istniał na południu Europy cały szlak handlu niewolnikami 

i według tego, co napisał Ibrahim, Praga była jednym z największych 

centrów tego handlu. Ibrahim przyjechał tu załatwiać 

różne interesy dla kalifa. Arabski kalifat hiszpański w owym 

czasie kwitł, nie tylko ekonomicznie, ale i kulturalnie a jego 

siła militarna była bardziej niż znacząca: nawet wikingowie nie 

dawali sobie z nim rady. Kiedy próbowali atakować, kończyli 

powieszeni na palmach. Do handlu niewolnikami dołączyli 

się Szwedzi działający w Europie Wschodniej. Wiedzieli, że 

można handlować luksusowymi futrami, nawet woskiem– to 

były cenione towary, można handlować mieczami frankijskimi, 

mimo że było to zabronione przez Franków, ale Arabowie kochali 

miecze frankijskie, jednak najlepiej było handlować ludźmi: tu 

zyski były największe. 

Wielu władców europejskich takim handlem się chętnie parało, 

na przykład książę czeski Bolesław ii; święty Wojciech mu to 

wyrzucał, ale dlatego tylko, że handlował także chrześcijanami. 

ZB: A więc to Czesi, Szwedzi, Żydzi i Arabowie handlowali 

niewolnikami, a Piastowie – sielankowo łagodni – żyli z rolnictwa? 

WD: Handlowali na pewno i Piastowie, bo to była naturalna 

część wymiany towarowej w tym czasie. Nie mamy jednak 

jednoznacznych dowodów na to, że poprzednicy Mieszka byli 

handlarzami niewolników. Wspominany tu stale Ibrahim ibn 

Jakub mówi w swojej relacji, że Mieszko pobiera podatki. Jest 

to ważna informacja, jeżeli dotyczy ona nie tylko kupców, bo 

od tych pobierało się zawsze, ale własnej ludności. Żeby ją 

opodatkować musi ona stać na wystarczająco wysokim poziomie, 

żeby wytwarzać nadwyżki, a poza tym musi istnieć efektywna 

administracja tym wszystkim zarządzająca. Ibrahim zresztą 

stwierdza, że kraina Mieszka obfi tuje w żywność – mięso, miód, 

no i produkty rolne. 

Ale sielanka to na pewno nie była. Ludność trzymano krótko 

i metodami bardzo brutalnymi. Wiemy, jak działał Bolesław 

Chrobry. Współczesny mu kronikarz pisze o tym, nawet z uznaniem: 

„Lud jego bowiem musi być utrzymywany bydlęcym 

obyczajem i karcony na sposób upartego osła, a bez ciężkiej kary 

nie może być rządzony ku pożytkowi księcia”. Mamy tutaj jasny 

obraz, na jakich zasadach było zbudowane państwo pierwszych 

Piastów. Co zresztą doprowadziło w latach 30-tych xi wieku do 

wybuchu rewolty gnębionej ludności, do powrotu pogaństwa 

i zniszczenia państwa. 

ZB: Rzeczywiście, nie wygląda to na sielankę. Ale powróćmy do 

Mieszka. Jeżeli Gniezno było stolicą to co było w Krakowie? 

WD: Kraków, tak jak i cała Małopolska i Śląsk, był w rękach 

Czechów, a konkretniej dynastii książęcej Przemyślidów, tej, 

z której pochodziła pierwsza żona Mieszka, Dobrawa. Pod 

koniec lat 70-tych x wieku, Mieszko ruszył na południe zajmując 

sandomierskie i lubelskie, w wczesnych latach osiemdziesiątych 

miał już Kraków, a w parę lat później przyszła kolej na Śląsk, 

gdzie budował grody w Opolu, Wrocławiu i Głogowie, w których 

siedziała jego administracja i wojowie. 

Bolesław Chrobry, Czech po matce, rezydował na pewno 

w Krakowie. Jego ojciec, Mieszko, ożenił się po raz wtóry i miał 

kolejne dzieci, którym chciał oddać władzę nad swoim państwem. 

Chrobry dostał tylko Małopolskę jako swoją dzielnicę. Ale jak

Illustr: John Coles, Gamla Uppsala museum 

tylko ojciec umarł, w 992 roku, Bolesław wygnał macochę i przejął 

władzę nad całym państwem. Chrobry okazał się wyjątkowo 

utalentowanym władcą i jako polityk, i jako wojownik. Był 

również ekspertem w sztuce wymiany żon. 

Władcy wczesnośredniowieczni musieli mieć tę sztukę opanowaną 

do perfekcji: bez odpowiednio dobranej żony nie mogły 

powstawać bliskie związki z innymi władcami. A bez takich 

strategicznych związków było bardzo trudno dawać sobie radę 

w świecie, gdzie rządziła siła. 

Mieszko i ćwiczył się w tej sztuce biorąc najpierw Dobrawę 

z Czech a po niej Odę z Niemiec. W obu przypadkach chodziło 

o ważne sprawy polityczne. W tym drugim przypadku Niemcy 

poszli Mieszkowi tak daleko na rękę, że wyciągnęli córkę wielce 

wpływowego arystokraty z klasztoru, w którym przebywała! 

Bolesław Chrobry wymieniał żony aż cztery razy. Najważniejszym 

rezultatem niektórych z tych małżeństw było wejście obu władców 

do rodzin najwyższych elit niemieckich, co miało wielkie znaczenie 

dla podniesienia ich statusu i znacznego poszerzenia 

możliwości działania. I co przydało się we wspomnianych latach 

30-tych xi wieku. Po rewolcie i upadku organizacji państwowej 

Kazimierz Odnowiciel mógł efektywnie zabrać się za odnowę, bo 

był przez małżeństwo związany z cesarstwem niemieckim, które 

mu pomogło w jego dziele. 

ZB: Czyli teraz wiemy, że państwo polskie stworzyli nie 

wikingowie, tylko zdolni Piastowie stosujący brutalną siłę 

i umiejętnie wymieniający żony.W tych grach małżeńskich 

brała także udział córka Mieszka i Dobrawy, Świętosława, 

rozpoczynając w Skandynawii okres tzw. władców 

słowiańskich. 

WD:Jej małżenstwa miały znaczny wpływ na życie polityczne 

krajów skandynawskich. Zaczęło się od Szwecji, za której króla, 

Eryka Zwycięskiego Mieszko wydał córkę w roku 983, wtedy 

kiedy Obodryci, i inne zachodniosłowiańskie plemiona powstały 

przeciw Niemcom, a Szwedzi prowadzili wojny z Duńczykami. 

8 

fi nnas en eff ektiv administration som förvaltar allt detta. För 

övrigt konstaterar Ibrahim att Mieszkos land är rikt på livsmedel 

– kött, honung och jordbruksprodukter. 

Men en idyll var det med säkerhet inte. Folket hölls kort och 

med hjälp av mycket brutala metoder. 

Vi vet hur Boleslav den dristige agerade. En med honom samtida 

krönikör skriver om det, till och med uppskattande: ”Ty folket 

hans måste hållas som boskap och tuktas likt en envis åsna, och 

utan stränga straff kan det icke styras så att det gagnar hertigen”. 

Vi får här en klar bild av vilka principer de första piastidernas 

stat byggdes på. Vilket för övrigt på 1030-talet ledde till en 

revolt bland det förtryckta folket, hedendomens återkomst och 

statens förstörelse. 

ZB: Det ser verkligen inte ut att vara en idyll. Men låt oss 

återvända till Mieszko. Om Gniezno var huvudstad vad var 

då Kraków? 

WD: Kraków, liksom hela Lillpolen och Schlesien, var i tjeckernas 

händer, närmare bestämt i fursteätten przemyslidernas 

händer. Det var den ätten som Mieszko i:s hustru Dubrawka 

kom ifrån. 

I slutet av 970-talet begav sig Mieszko söderut och erövrade 

Sandomierski- och Lubelskiregionerna; redan på det tidiga 80talet 

hade han tagit Kraków, och några år senare kom turen till 

Schlesien, där han byggde befästa städer i Opole, Wrocław och 

Glogów och i dem satte han sin administration och krigare. 

Boleslav den dristige, vars mor var tjeckiska, residerade med all 

sannolikhet i Kraków. Hans far, Mieszko, gifte sig för andra 

gången och fi ck fl er barn, till vilka han ville ge makten över sin 

stat. Den dristige fi ck bara Lillpolen som sin region. Men så fort 

fadern hade dött, år 992, körde Boleslav ut sin styvmor och tog 

makten över hela staten. Den dristige visade sig vara exceptionellt 

begåvad som härskare, politiker och krigare. Han var även 

expert i konsten att byta hustrur. 

De tidigmedeltida härskarna var tvungna att behärska den konsten 

till perfektion: utan en lämplig och väl vald hustru kunde 

de inte knyta nära band med andra härskare. Och utan sådana 

strategiska förbindelser var det väldigt svårt att klara sig i en 

värld där styrkan regerade. 

Mieszko i övade sig i konsten genom att först välja Dubrawka 

från Tjeckien och efter henne Oda från Tyskland. I båda fallen 

handlade det om viktiga politiska angelägenheter. I det andra 

fallet gick tyskarna Mieszko så långt till mötes att dottern till en 

mycket infl ytelserik aristokrat blev utdragen ur klostret! Boleslav 

den dristige bytte hustrur ända upp till fyra gånger. Några av de 

här äktenskapens viktigaste resultat var att båda härskarna tog 

sig in i familjer som hörde till den högsta tyska eliten, vilket 

hade stor betydelse för att höja deras status och avsevärt utvidga 

deras handlingsmöjligheter. Detta kom väl till pass under det 

nämnda 1030-talet. Efter revolten och statsorganisationens fall 

kunde Kasimir i 2 eff ektivt ta sig an uppbyggnaden av landet, 

eftersom han genom äktenskap var förbunden med det Tyska 

kejsardömet som hjälpte honom i hans verk. 

ZB: Då vet vi nu alltså att det inte var vikingarna som bildade 

den polska staten, utan begåvade piastider som använde sig 

av brutal styrka och skickliga hustrubyten. I de här äktenskapliga 

spelen deltog även Mieszkos och Dubrawkas dotter,

Swietoslawa, genom att inleda den så kallade slaviska härskarperioden 

i Skandinavien. 

WD: Hennes äktenskap hade en avsevärd inverkan på det politiska 

livet i de skandinaviska länderna. Det började med Sverige 

när Mieszko gifte bort sin dotter med den svenske kungen 

Erik Segersäll 983, under samma tid som obotriterna och andra 

västslaviska folkstammar gjorde uppror mot tyskarna och 

svenskarna förde krig med danskarna. Mieszko ville ta tillfället 

i akt och dra egna fördelar av situationen och för att få lite hjälp 

bestämde han sig för att ingå en allians med den svenske kungen 

genom att ge honom sin dotter. Hon skickades till Uppsala där 

hon födde ett barn åt Erik, Olof, sedermera Olof Skötkonung. 

Isländska sagor gjorde sedan om Mieszkos dotter till den lokala 

Sigrid Storråda, som hade ett starkt temperament. Det verkar 

som att åtminstone det där med temperamentet är sanning, 

eftersom Mieszkos dotter hade någon att ärva det ifrån: dels 

piastiderna, men i synnerhet sin mor, det vill säga efter alla 

dessa tjeckiska przemyslider, som var närmast vederstyggliga 

och hetlevrade typer. 

Swietoslawa stod inte ut länge i Uppsala, hon lämnade Erik och 

gifte sig med hans fi ende – Sven Tveskägg, Danmarks kung, 

som just hade gjort sig av med sin pappa, den berömde vikingen 

Harald Blåtand. Efter att ha blivit svårt skadad i strider med sonen 

hade Harald tagit sig till Wolin där han dog. Med Sven fi ck 

Swietoslawa fyra barn. Ett av dem var Knut den store, framtida 

härskare över England, Danmark, Norge och delar av Sverige 

samt en av de viktigaste personligheterna under 1000-talets 

första decennier. Och hans mor måste förvisso ha haft ett synnerligen 

kraftfullt temperament, eftersom hon efter att ha fött 

alla barnen blev bortskickad av sin man Sven. Hon återvände till 

Polen, till sin bror Boleslav. När Knut erövrat makten i England 

år 1014, är det första han gör att åka till Sclavinia och hämta tillbaka 

sin mor. Det är ett förbluff ande drag. Polen var inte så pass 

mäktigt att detta handlade om strikt politiska angelägenheter: 

det måste ha handlat om en sons känslomässiga band med sin 

mor. En sådan ömhet från en sons sida ter sig lite märkligt vad 

gäller Knut, som var en grym människa. För att pacifi cera den 

engelska aristokratin samlade han ihop dess representanter och 

klippte av öronen och näsorna på dem. Mieszkos svenska och 

danska barnbarn och senare barnbarnsbarn har satt sitt avtryck 

på Nordens historia och genom det även på det ärran Rus. 

Fortsättning följer i nästa nummer. 

Tack för samtalet. 

Noter 

1. Ö.a År 1000 vallfärdade kejsar Otto iii till Gniezno bland annat för 

att besöka den helige Vojtěchs grav, som han hade känt personligen, 

samt för ett möte med Boleslav den dristige. Det fi nns teorier om 

att det var då Boleslav kröntes, men källorna är mångtydiga. Efter 

mötet blev Gniezno ärkebiskopssäte. Det här första Gnieznomötet 

någonsin, innebar att Polen togs emot i de europeiska staternas och 

rikenas krets. År 2000 då tusenårsdagen av helige Vojtěchs död 

inföll ordnades det andra mötet i Gniezno. Sedan dess har mötena 

blivit en tradition som samlar religiösa företrädare och politiker med 

fl era i Gniezno för att diskutera politik, enande, gemenskap, andlighet 

och dylika frågor som är aktuella i dagens Europa. 

2. Ö.a Kasimir I hade tillnamnet Odnowiciel dvs. ”Restaurator”. 

9 

Mieszko w tym ogniu chciał piec własną pieczeń, a że do tego 

potrzebował trochę pomocy, zdecydował się wejść w alians z Erykiem 

szwedzkim przez oddanie mu córki. Wysłana do Uppsali urodziła 

tam Erykowi jedno dziecko – Olofa, późniejszego króla. Sagi 

islandzkie przerobiły potem Mieszkównę na lokalną szwedzką 

Sigrid Storradę, która miała ostry temperament. Wy daje się, 

że z tym temperamentem to prawda, bo Mieszkówna miała po 

kim dziedziczyć, i po Piastach, ale zwłaszcza po matce, czyli 

po tych wszystkich czeskich Przemyślidach, którzy byli raczej 

piekielnymi typami. 

Świętosława długo nie wytrzymała w Uppsali, zostawila Eryka 

i wyszła za jego wroga – Swena Widłobrodego, króla Danii, który 

właśnie pozbył się tatusia, slawnego wikinga Haralda Sinozębego, 

który ciężko raniony w walkach z synem, dotarł do Wolina i tam 

zmarł. Ze Swenem Mieszkówna miała czworo dzieci. Jednym 

z nich był przyszły władca Anglii, Danii, Norwegii i części 

Szwedów Knut Wielki – jedna z najważniejszych osobistości 

pierwszych dziesięcioleci xi w. A jego matka musiała rzeczywiście 

mieć temperament zbyt silny, ponieważ po urodzeniu wszystkich 

dzieci, jej mąż, Swen, oddalił ją. Wróciła do Polski, do swojego 

brata Bolesława. Kiedy Knut zdobywa władzę w Anglii, w 1014 r., 

pierwsze co robi, to jedzie do Sclavinii i zabiera matkę spowrotem. 

To jest zadziwiające posunięcie. Polska nie była na tyle potężna, 

żeby chodziło tu o sprawy ściśle polityczne, tu musiało chodzić 

o związek emocjonalny syna z matką. Taka czułość synowska 

wygląda trochę dziwnie u Knuta który był okrutnikiem. Żeby 

spacyfi kować angielską arystokrację zebrał jej przedstawicieli 

i obciął im uszy i nosy. 

Szwedzcy i duńscy wnukowie, a potem prawnukowie Mieszka 

odcisnęli swoje piętno na historii Północy, a przez nią nawet na 

dalekiej Rusi. 

Druga część wywiadu w następnym numerze. 

Dziękuję za rozmowę. 

Władysław Duczko (1946), studia archeologiczne w Warszawie 

i Uppsali; docent na uniwersytecie uppsalskim i profesor Akademii 

Humanistycznej w Pułtusku. Za książkę „Ruś wikingów” otrzymal 

w roku 2007 nagrodę Przeglądu Wschodniego i Nagrode KLIO. 

Władysław Duczko (1946), arkeologistudier vid Warszawas- och 

Lunds Universitet; docent vid Uppsala universitet och professor 

vid Humanistiska Akademien i Pultusk. För boken ”Vikingarnas 

Rus” erhöll han 2007 priset ”Przegląd Wschodni” och priset KLIO. 

”Przegląd Wschodni” är en kvartalsskrift som delar ut detta prestigefyllda 

pris för de bästa vetenskapliga publikationerna om 

Östeuropa som kultur-politisk region, dess historia från medeltid 

till nutid med fokus på relationer östeuropeiska länder emellan. 

”Klio” har delats ut sedan 1996 och är en utmärkelse som tilldelas 

polska författare och förläggare som ägnar sig åt historisk litteratur 

och för deras insatser att sprida historia och historisk litteratur 

i Polen.

jasna krew, ciemna krew... 

Sztuka podróżowania według Zbigniewa Herberta 

Janusz Drzewucki 

Wtwórczości literackiej bigniewa erberta – 

poetyckiej dramaturgicznej czy eseistycznej 

– toczy się nieustanny dialog między sacrum 

a profanum mitem a rzeczywistością tradycją 

a współczesnością między konwencją a wyo 

braź nią kulturą a naturą między abstrakcją a konkretem 

myślą a czynem wiarą a nieufnością optymizmem a scepty 

cyzmem ego dialogu nie da się podsumować żadną jedno 

znaczną konkluzją zwłaszcza że składamy się z tego i tego 

bo jak mówi podczas swojej ostatniej lekcji okrates bohater 

dramatu askinia fi lozofów est w nas krew jasna i ciemna 

Herbert jest nie tylko mistrzem paradoksu, ale również ironii, 

za pomocą której człowiek broni się przed światem, historią i polityką. 

Poeta dobitnie wykazuje, że człowiek w życiu staje przed 

setkami wyborów i jego sytuacja jest tragiczna, bowiem rzadko 

kiedy wybiera między prawdą a kłamstwem, między białym a czarnym, 

gdy wszystko wokół jest jasne i oczywiste. Bohater tej 

twórczości – Pan Cogito – najczęściej znajduje się w sytuacji 

bez wyjścia, jest prefi guracją współczesnego człowieka, z całym 

jego bagażem klęsk i zwycięstw, z jego małością i wielkością. Jest 

kimś, kto cierpi. 

ego twórczość wydaje się być skrojona na miarę 

każdego z nas swoich podróżnych esejach okazuje się 

nie tylko znawcą kultury antycznej włoskiej i francuskiej 

holenderskiej czy flamandzkiej ale także turystą 

który musi zjeść i wypić a oprócz tego szuka przygód 

ystarczy pod tym kątem przeczytać arbarzyńcę w og 

rodzie 1962 – o kulturze łoch i rancji artwą 

naturę z wędzidłem 1993 – o kulturze olandii 

abirynt nad morzem 2000 – o kulturze recji 

ljust och mörkt blod 

Konsten att resa enligt Zbigniew Herbert 

10 

I 

hela bigniew erberts författarskap – poesi drama 

och essäistik – pågår en ständig dialog mellan sacrum 

och profanum mellan myt och verklighet tradition och 

modernitet mellan konvention och fantasi kultur och 

natur mellan det abstrakta och det konkreta tanke och 

handling tro och misstro optimism och skepticism et är inte 

lätt att sammanfatta denna dialog allra helst som vi har lite av 

allt i oss om okrates hjälten i erberts drama ilosofernas 

grotta sade under sin sista lektion nom oss fi nns både ljust 

och mörkt blod 

erbert är inte bara paradoxernas mästare utan även en 

mästare på ironi med vilken människan värjer sig mot världen 

historien och politiken an visar med all önskvärd tydlighet 

att människan ställs inför hundratals val i livet och hennes si 

tuation är tragisk för det är sällan allt är glasklart när hon väljer 

mellan sanning och lögn mellan svart och vitt uvudpersonen 

i hans dikter herr ogito hamnar ofta i situationer utan utväg 

han är en förelöpare till den moderna människan med hela sitt 

bagage av nederlag och segrar med sin litenhet och storhet an 

är någon som lider 

erberts författarskap förefaller vara skräddarsydd för var och 

en av oss sina reseessäer visar han sig vara inte bara en kännare 

av antikens kultur den italienska och franska den holländska 

och fl amländska kulturen an är även en turist som måste 

dricka och äta sig mätt och dessutom är ute efter äventyr det 

avseendet räcker det att läsa arbaren i trädgården kommer 

på llerströms förlag år 2010 om italiensk och fransk kultur 

artwą naturę z wędzidłem 1993 sv tilleben med betsel 

om nederländsk kultur och abirynt nad morzem 2000 sv 

abyrinten vid havet om grekisk kultur

Slump och plan 

erberts litteratur som på ett självklart sätt kan härledas ur 

hans livserfarenheter är konsten att resa lika viktig som konsten 

att vara trogen försaka och förlåta och utgör en del av det ly 

riska subjektet i många av hans dikter en när erbert reser 

råder det inga tvivel om att han står slumpen närmare än den 

uppgjorda planen an styr inte sina steg till samma platser 

som alla andra utan dit där en typisk turist hamnar av misstag 

an skriver är man besöker ett land är det är klokt att inte 

börja med huvudstaden eller de platser som är utmärkta med tre 

stjärnor i resehandboken utan med någon gudsförgäten liten 

håla som historien glömt i hittar inga beskrivningar av tjus 

ningen med aag eller msterdam utan av det medelmåttiga 

rent av anskrämliga i den lilla orten eere i provinsen eeland 

i ederländerna dock lika bländande som italienska ovigo 

nder sina resor söker erbert framför allt sanningen om det 

dagliga livet glad om han nästan bara träff ar vanliga männis 

kor på sina rutter huvudstadens prakt och centrumets snobbiga 

klimat är honom främmande 

om resenär är erbert något egenartad å sina resor genom 

rovence mbrien och oscana eller längs esers och oires 

dalgångar använde han sig av en resehandbok över uropa 

som var utgiven år 1909 av kademiska turistklubben i wów 

å resa runt i ederländerna hade han en reseguide från 1911 

i kappsäcken an vet alltid vart han är på väg en det be 

tyder inte att han reser med kartan i hand enligt på förhand 

fastställda tidsramar n äkta resenär räds inte det okända och 

oväntade tvärtom och därför bör man de första timmarna i 

en ny stad gå omkring enligt principen rakt fram sedan tredje 

till vänster rakt fram igen och tredje till höger et fi nns många 

olika system och alla är lika bra som han skriver i arbaren i 

trädgården en vi vet inte längre hur man gör när man reser 

dag reser man från–till utan de välvilliga gudarna ventyret 

och lumpen som om man bara ville jämföra en reproduktion 

med originalet som han sorgset konstaterade i marginalen på 

ontaignes oyage en talie 

Varför man lever 

är bigniew erbert reser är det inte bara för att besöka olika 

platser utan lika mycket en pilgrimsfärd och ett strövtåg lika 

mycket provsmakning av viner och olika maträtter på vägkrogar 

och värdshus i periferin där han är den enda främlingen den 

enda utbölingen tt fråga varför man reser är detsamma som 

att fråga varför man lever erberts resor – så som de beskrivs 

av honom själv – är resor i tid och rum resor till mästerverk 

och till människor expeditioner i det förfl utna och vandringar 

i samtiden är han reser är han lite av en turist och lite av en 

luff are men inte mindre konstkännare och konstälskare för det 

han är också en amatör om man tar i beaktande att etymologin 

för ordet visar att det har sitt ursprung i det första av latinska 

verb amo amare 

nder erberts resor fi nns inga viktiga och oviktiga saker allt 

är lika betydelsefullt ascauxgrottan basilikan i aestum san 

ningen om älvor och troll legenden om albigenserna tempelrid 

darnas hemlighet men även den godmodige restaurangägaren 

leendena från de förbipasserande fl ickorna på gatan olivernas 

11 

Przypadek i plan 

ztuka podróżowania w doświadczeniu literackim erberta 

stanowiącym w oczywisty sposób pochodną jego doświadczeń 

życiowych jest tak samo ważna jak sztuka wierności wy 

rzeczenia i wybaczania win będąca udziałem podmiotu 

lirycznego wielu jego wierszy ie ulega jednak wątpliwości że 

podróżując i zwiedzając erbertowi bliższy jest przypadek niż 

reguła bardziej liczy się on ze zdarzeniem aniżeli planem woje 

kroki kieruje nie tam gdzie wszyscy lecz tam gdzie typowy 

turysta trafia przez pomyłkę est rzeczą rozsądną – pisze 

erbert – rozpoczynać zwiedzanie kraju nie od stolic czy miejsc 

oznaczonych w przewodniku trzema gwiazdkami ale właśnie 

od zapadłej prowincji poniechanej osieroconej przez historię 

ie znajdziemy tu opisu uroków agi bądź msterdamu ale 

przeciętności jeśli nie brzydoty zapomnianej mieściny eere w 

południowozachodniej elandii tak samo jednak olśniewającej 

jak włoskie ovigo swoich podróżach erbert szuka przede 

wszystkim prawdy codziennego życia rad by na swoim szlaku 

spotykać niemal wyłącznie zwyczajnych ludzi obcy jest mu 

stołeczny blichtr i snobistyczny klimat centrum 

Jako podróżnik Herbert jest kimś szczególnym, podróżując 

pod niebem Prowansji, Umbrii, Toskanii, doliną Wezery czy 

Loary, posługiwał się Przewodnikiem po Europie, wydanym 

przez Akademicki Klub Turystyczny we Lwowie w roku 1909, 

jeżdżąc po Holandii trzymał w podróżnej sakwie rodzinny bedeker 

z roku 1911. Zawsze wie, dokąd jedzie. Nie znaczy to jednak, że 

podróżuje z mapą w ręku, według z góry powziętych terminów. 

Prawdziwy podróżnik nie boi się tego, co nieznane i niespodziewane, 

wręcz przeciwnie, dlatego – jak napisał w „Barbarzyńcy w ogrodzie” 

– „pierwsze godziny w nowym mieście należy poświęcić 

na łażenie według zasady prosto, potem trzecia na lewo, znów 

prosto i trzecia w prawo. Systemów jest wiele i wszystkie dobre”. 

Tymczasem my nie umiemy już podróżować: „Podróżuje się 

dzisiaj «od–do» bez dobrych bóstw Przygody i Przypadku i jakby 

po to tylko, by porównać znaną reprodukcję z oryginałem” – 

stwierdził ze smutkiem na marginesie lektury „Voyage en Italie” 

Montaigne’a. 

Po co się żyje 

Podróżowanie Zbigniewa Herberta to nie tylko zwiedzanie, to 

także pielgrzymka i włóczęga, to kosztowanie win i potraw w przydrożnych 

karczmach i gospodach na peryferiach, w których 

jest się jedynym obcym, jedynym nie stąd. Pytanie, po co się 

podróżuje, znaczy tyle samo, co pytanie, po co się żyje. Podróże 

Herberta – tak jak zostały przezeń opisane – są podróżami w czasie 

i prze strzeni, podróżami do arcydzieł i do ludzi, wyprawami w 

prze szłość i wędrówkami po współczesności. Podróżując, jest 

trochę i turystą, i włóczykijem, ale przez to ani trochę mniej 

koneserem i miłośnikiem sztuk pięknych; a także amatorem, 

biorąc pod uwagę, że określenie to ma swój źródłosłów łaciński 

od najpierwszego spośród czasowników – amo, amare. 

W wędrówkach Zbigniewa Herberta nie ma spraw ważnych 

i nieważnych, ważne jest bowiem wszystko: jaskinie w Lascaux, 

bazylika w Paestum, prawda o gwelfach i gibelinach, legenda 

albigensów, tajemnica templariuszy, a przecież również życzliwość 

właściciela trattori, uśmiech dziewczyny mijanej na

Foto: Erazm Ciołek 

ulicy, kolor oliwek i zapach chleba. Wszystko ma związek ze 

wszystkim, zdaje się mówić Herbert: „Jedyna restauracja, z której 

widać kate drę, jest odpowiednio droga jak wszystko, co się 

znajduje w są siedztwie zabytków, gdyż płaci się podwójnie za cień 

arcydzieł na makaronie”. Tych związków nie należy więc lekceważyć 

i bia da wyniosłym estetom, kolekcjonerom wysublimowanych 

objawień, gardzących tego typu – zaskakującymi i odkrywczymi 

– asocjacjami. 

Poświęcone najwybitniejszym dziełom sztuki, szkice Herberta 

są równocześnie pochwałą zwyczajnego życia. Wygłaszając 

apologię wielkich artystów znanych z imienia jak Fidiasz, Duccio 

czy Giotto lub anonimowych, jak twórcy doryckich świątyń i 

katedr gotyckich, pisarz chyli czoła przed każdym napotkanym w 

czasie swoich wędrówek człowiekiem. Nasze radości i zachwyty, 

zawody i rozgoryczenia były, są i pozostaną subiektywne. A przecież 

wielkość najwspanialszych dzieł sztuki, architektury, muzyki, 

12 

färger och brödets doft erbert verkar vilja säga att allt 

hänger ihop en enda restaurang som katedralen syns ifrån är 

lika dyr som allt annat i närheten av minnesmärken eftersom 

man får betala dubbelt för att skuggan från ett mästerverk ska 

falla över ens pasta essa samband bör inte nonchaleras och 

ve de högdragna esteter samlare av raffi nerade uppenbarelser 

som föraktar den typen av överraskande och avslöjande asso 

ciationer 

erberts ägnar sina skisser åt de mest betydande konst 

verk men de är samtidigt en hyllning till det vardagliga livet 

örfattaren bugar sig i vördnad inför varje människa han stött 

på under sina resor och hyllar stora konstnärer som är kända 

till namnet som idias uccio eller iotto eller de anonyma 

som skaparna av doriska helgedomar och gotiska katedraler år 

glädje och begeistring vår besvikelse och bitterhet är och har 

alltid varit subjektiv och kommer att så förbli ch storheten i

de mest praktfulla verk vare sig det gäller konst arkitektur 

musik eller poesi verkar till vår lycka vara ett värde som kom 

mer att överleva vår hänförelse och vår besvikelse 

Resenärens värld 

esenären är om inte en inkräktare så en främling en nykom 

ling och världen sedd med resenärens ögon är en lika verklig 

som overklig värld ven om den är aldrig så gästvänlig och 

tillgänglig är den ändå 

autonom och suverän 

självständig och oge 

nomtränglig 

an kan fi nna många 

bevis på en sådan syn 

på världen i erberts 

essäer et bästa exem 

plet är skissen inne 

från alais i arbaren 

» Poświęcone najwybitniejszym 

dziełom 

sztu ki, szkice Herberta są 

równocześnie pochwałą 

zwyczajnego życia. 

i trädgården där författaren berättar hur han efter att ha sett 

allt han kunde och borde se i den lilla staden enlis utanför 

aris stoppade anteckningsboken i fi ckan drev runt på gatorna 

och låtsades höra till lokalbefolkningen an strövar runt står 

och glor tar upp en liten sten ler mot de förbipasserande tittar 

på några som spelar tärning ställer meningslösa frågor till de 

förbipasserande bara för att ha några frågor att ställa llt är 

således bara förställning – att försöka ta kontakt är ju i själva 

verket bara på låtsas – ett bedrägligt sken en lek med konventio 

ner et fi nns inte en chans att verkligen höra till den världen 

et är alltså ingen slump att tilleben med betsel som är 

en bok om holländskt måleri i ännu större grad är en bok om 

bigniew erbert själv om hans syn på denna världens konst 

och olika spörsmål den är ett slags föreläsning om hans estetik 

som mottagare och hans konstnärliga världsåskådning ist men 

inte minst är den en hyllning till en viss livsstil som bygger på 

dygder som anspråkslöshet fl it lugn respekt för andra tolerans 

och en känsla för normer och måttfullhet är han skriver om 

de holländska mästarna gömmer han sig bakom deras verk han 

följer i deras spår letar efter materiella bevis på att de existerat 

an är intresserad av vilka de var hur de levde och vad de levde 

av vad för slags människor de var till vardags vilka föreställ 

ningar de hade om världen vilka passioner och lidelser som 

förlöste deras livsenergi och deras skapande 

örfattaren väljer den nederländska landsbygden ett auten 

tiskt inland som negligerats av alla turisthandböcker och gör 

om inte andra klassens så med all säkerhet mindre kända konst 

närer till föremål för sina betraktelser eras i alla avseenden så 

utmärkta verk har hamnat i skuggan av embrandt van ijn 

rans als och an ermeer van elft erberts konstnärer är 

landskapsmålare som an van oyen – av författaren högre vär 

derad än acob van uisdael – och eindert obbema driaen 

rouwer driaen van stade och an teen vänner av de 

dialekter som talades på de nederländska krogarna djurmålare 

som oos de omper och elbert uyp blomstermålare som 

mbrosius osschaert borgerskapets lovsångare som erard 

erborch och sist men inte minst skaparna av odödliga 

13 

poezji wydaje się być – i na nasze szczęście jest – wartością, 

która przetrwa nasze olśnienia i rozczarowania. 

Świat podróżnika 

Świat widziany oczami podróżnika, a więc jakkolwiek by było 

– jeśli nie intruza, to na pewno obcego, przybysza, jest na równi 

światem realnym i nierealnym. Ten świat – nawet najbardziej 

gościnny i otwarty dla podróżnego – jest jednak autonomiczny 

i suwerenny, niepodległy i nieprzenikalny. 

Dowodów takiego widzenia świata w esejach Herberta znajdziemy 

aż nadto. Najlepszym tego przykładem jest pomieszczony 

w „Barbarzyńcy w ogrodzie” szkic „Wspomnienie z Valais”, w którym 

pisarz opowiada, jak to po obejrzeniu wszystkiego co mógł 

i powinien obejrzeć w podparyskiej miejscowości Senlis, chowa 

notatnik do kieszeni i snuje się ulicami miasteczka, udając 

kogoś miejscowego. A więc spaceruje bez pośpiechu, gapi się, 

podnosi kamyki, uśmiecha się do przechodniów, przygląda się 

grającym w kości, zadaje przechodniom pytania bez znaczenia, 

aby tylko zapytać. Wszystko jest więc udawaniem – bo przecież 

próba nawiązania kontaktu jest w gruncie rzeczy na niby – grą 

pozorów, zabawą konwencji. Nie ma żadnej szansy, aby znaleźć 

się w tym świecie naprawdę. 

Nieprzypadkowo zatem „Martwa natura z wędzidłem”, 

będąc książką o malarstwie holenderskim, jest jeszcze bardziej 

książką o samym Zbigniewie Herbercie, o jego widzeniu sztuki 

i spraw tego świata; jest swego rodzaju wykładem jego estetyki 

odbioru i artystycznego światopoglądu, jest wreszcie pło mienną 

pochwałą określonego stylu życia, zasadzającego się na cnotach 

takich, jak: skromność, pracowitość, spokój, szacunek dla 

innych, tolerancja, poczucie 

» 

Herberts ägnar sina 

skisser åt de mest betydande 

konstverk, men 

de är samtidigt en hyllning 

till det vardagliga 

livet. 

normy i miary. Pisząc o holenderskich 

mistrzach, Herbert 

skrywa się za ich dziełami, 

podąża ich śladem i tropem, 

szuka materialnych dowodów 

ich istnienia. Interesuje go, 

kim oni byli, jak żyli i z 

czego żyli, jakimi ludźmi 

byli na co dzień, jakie mieli 

wyobrażenia o świecie, jakie pasje, jakie namiętności wyzwalały 

ich energię do życia i twórczości. 

Wybrawszy najpierw holenderską prowincję, autentyczny 

interior, lekceważony przez wszelkie przewodniki turystyczne, 

pisarz przedmiotem swojej kontemplacji ustanawia twórczość 

może nie malarzy drugorzędnych, ale na pewno mniej znanych. 

Ich skądinąd znakomite dzieła przyćmiła sława Rembrandta 

van Rijn, Fransa Halsa, Jana Vermeera van Delft. Malarzami 

Herberta są więc pejzażyści – Jan van Goyen, którego poeta 

przedkłada nad Jacoba van Ruysdaela, oraz Mendert Hobbema; 

wielbiciele gwaru niderlandzkich knajp – Adriaen Brouwer, 

Adriaen van Ostade i Jan Steen; malarze zwierząt – Joos de 

Momper i Albert Cuyp; malarz kwiatów – Ambrosius Bosschaert; 

piewca mieszczaństwa – Gerard Terborch, wreszcie twórcy 

nieśmiertelnych martwych natur, spośród których prawdziwym 

arcymalarzem pod piórem Herberta staje się niejaki Jan Simonsz

van de Beeck, czyli Torrentius, autor ocalałego jednego 

zaledwie dzieła, „Martwej natury z wędzidłem”, odkrytego 

niemal trzy stulecia po śmierci artysty, a które możemy dzisiaj 

podziwiać w ams terdamskim Rijksmuseum, jeśli je oczywiście 

odnajdziemy ukryte pomiędzy dziełami mistrzów. 

Malarze Holandii – jak ich widzimy oczami Zbigniewa 

Herberta – wystawiają rzeczywistości najwspanialsze świadectwo, 

świade wo niezłomnego istnienia świata, który chociaż 

przemija, to jednak istnieć będzie wiecznie. W tym miejscu 

Herbert dotyka wielkiej tajemnicy. Odtąd jego esej, bardziej niż 

kiedykolwiek, będzie dialogiem racji historycznej z osobistym 

domysłem, rozmową, jaką prowadzą wiedza z wyobraźnią, 

intelekt z instynktem, rozum z intuicją. Prędzej czy później 

pisarz staje wobec niewiadomej, której nikomu nie udało się 

odgadnąć, wobec odwiecznej zagadki, której także jemu, poecie, 

nie udało się rozwikłać. 

Akropol w wieńcu cebulowych zapachów 

Bez wątpienia, najważniejszymi podróżami w życiu autora 

„Króla mrówek” były podróże do Grecji. Znamienne, że 

do Aten przybył on nie samolotem, lecz na pokładzie statku 

zawijającego do portu w Pireusie. W tej samej chwili podróżnika 

spotkało rozczarowanie, bowiem Aten stąd wcale nie widać. 

Cóż, miasto oddalone o kilka kilometrów od brzegu morza 

zasłaniają potężne zabudowania portowe. A przecież do Aten 

przyjechał po to, żeby wreszcie obejrzeć Akropol, żeby pobyć 

w jego cieniu, skonfrontować mit z rzeczywistością. „Nie ma na 

świecie budowli, która tak trwale okupowała moją wyobraźnię” 

– wyznał. 

Oczywiście bał się zawodu, że Akropol okaże się czymś 

innym, że nie wzbudzi jego zachwytu. Z Pireusu do Aten 

jechał autobusem, usiadł przezornie po prawej stronie: 

„Rząd domów, magazynów, niechlujnych składów i sklepów 

przykrytych białym pyłem. I nagle nad wąską uliczką, zupełnie 

niespodziewanie, wysoko w górze – on!”, Akropol w pełnej 

krasie. Perfekcyjny opis Akropolu, Partenonu, Propylejów, jaki 

daje Herbert, okazuje się czymś w rodzaju apologii greckiej 

kultury. „Akropol był cudem rzeczywistym” – czytamy: „Nie 

wodził zmysłów na pokuszenie, nie obiecywał, że będzie czymś 

więcej, niż jest. Spełniał się cały, był równy samemu sobie. 

Powtarzałem sobie tedy niezdarną formułę: on jest i ja jestem, 

a ogromna przestrzeń czasu, dzieląca daty naszych urodzin, 

kurczyła się, nikła. Byliśmy współcześni”. 

Akropol nie przytłoczył swoją wspaniałością poety, bowiem 

okazał się nie abstrakcją, lecz realnością. Opowiedziawszy 

zawiłe i pogmatwane dzieje Akropolu, opisuje poeta swoją 

ostatnią noc w Atenach; pisarz z nie skrywaną radością 

zauważa, że wokół Partenonu, Propylejów, Pinakoteki, 

Erechtejonu – monumentalnych i gigantycznych pomników 

śródziemnomorskiej cywilizacji – toczy się najnormalniejsza 

z normalnych codzienna krzątanina: „Białe domy jarzyły się 

wapnem w ciemnościach. W powietrzu unosiła się woń baraniny, 

oliwy i czosnku. Akropol w wieńcu cebulowych zapachów”. 

Świat jest jeden, mimo swojej wielości i różnorodności, mówi 

nam poeta, jest to jednocześnie świat ducha i materii, świat 

14 

stilleben bland vilka erbert särskilt lyfter fram en målare 

som en riktig mästare – ohannes orrentius vars tilleben 

med betsel som återfanns nästan trehundra år efter hans död är 

det enda av konstnärens verk som räddats till eftervärlden och 

som vi idag kan beundra på ijksmuseum i msterdam – om 

man hittar tavlan bland alla verk av stora mästare 

» 

Fakt, że wobec 

arcydzieł czułem się zawsze 

niepewnie, uważałem 

za rzecz naturalną. Jest dobrym 

prawem arcydzieł, że 

burzą naszą zarozumiałą 

pewność i że kwestionują 

naszą ważność 

e holländska målarna 

– sedda med bigniew 

erberts ögon – bekräf 

tar den orubbliga exis 

tensen av en värld som 

även om den är till ända 

ändå kommer att fi nnas 

för evigt är snuddar 

erbert vid en stor hem 

lighet ädanefter blir 

hans essäer mer än nå 

gonsin det historiska be 

rättigandets dialog med 

det personliga antagandet ett samtal som kunskapen för med 

fantasin intellektet med instinkten förståndet med intuitionen 

örr eller senare ställs författaren inför en okänd gåta som ingen 

lyckats gissa sig till inför en uråldrig gåta som inte heller han 

poeten lyckas lösa 

Akropolis i en krans av löklukt 

tan tvivel var resorna till rekland de viktigaste som förfat 

taren till yrornas kung gjorde et är kännetecknande att 

han inte kom till ten med fl yg utan ombord på ett skepp som 

anlöpte hamnen i ireus äl framme blev resenären besviken 

eftersom ten inte alls syntes ja ten ligger några kilometer 

inåt land och skyms av hög hamnbebyggelse ch till ten hade 

han rest för att en gång för alla få se kropolis vistas i dess 

skugga ställa myt mot verklighet et fi nns ingen byggnad i värl 

den som har sysselsatt min fantasi lika länge medgav han 

aturligtvis var han rädd att bli besviken att kropolis skulle 

visa sig vara något annat att han inte skulle bli hänförd an 

tog bussen från ireus till ten och slog sig förutseende ner på 

vänstra sidan n rad av hus magasin slitna upplag och buti 

ker som var täckta av vitt damm ch plötsligt högt ovanför en 

smal gränd – kropolis hela sin prakt erberts fulländade 

beskrivning av kropolis arthenon och ropyléerna liknar 

ett lovtal till den grekiska kulturen kropolis var ett verkligt 

mirakel och inledde inte sinnena i frestelse lovade inte mer än 

det kunde hålla kropolis gick helt och hållet i uppfyllelse 

och kunde mäta sig med sig själv ag upprepade tafatt för mig 

själv kropolis fi nns och jag fi nns och det enorma tidsspann 

som skiljde våra födelsedatum åt krympte och försvann i var 

samtida 

kropolis tyngde inte ner poeten med sin storslagenhet efter 

som klippan visade sig vara en realitet inte någon abstraktion 

fter att ha berättat om kropolis invecklade historia beskriver 

poeten sin sista natt i ten han noterar med illa dold tillfredsstäl 

lelse att det allra normalaste vardagliga liv pågår i kvarteren runt 

arthenon ropyléerna och rechteion – medelhavscivilisatio 

nens monumentala och gigantiska minnesmärken e vita

husen glödde av kalk i mörkret luften låg en doft av fårkött 

olivolja och vitlök kropolis i en krans av löklukt ärlden är 

densamma trots sin storhet och mångfald säger oss poeten 

et är på samma gång andens och materiens värld de stora 

konstnärernas och de anonyma fotgängarnas värld det vi erfar 

med synen och hörseln är inte ädlare än det vi erfar tack vare 

smak och lukt både vårt intellekt och vår mage har sitt existens 

berättigande anske först efter att vi smakat grillat fårkött och 

andats in lukten av stekt lök på en billig krog vid helgedomens 

fot blir vår kunskap om antiken riktigt värdefull och mer full 

lödig evis som styrker den tesen fi nns det säkert lika många 

som det fi nns bevis som bestrider den låt oss därför enas om att 

det är just så och inte på något annat vis 

kropolis sett ut erberts perspektiv är alltså ett verkligt 

mirakel som inträff ar varje stund – miraklet att det abstrakta 

omvandlas till något konkret och det konkreta till något ab 

strakt ad mer kropolis är ett mirakel som vi kan erfara som 

vi kan bevittna rågan återstår om vi till fullo förstår att sätta 

värde på det privilegiet 

abirynt nad morzem ser vi rekland med erberts ögon 

i ser inte ett land som förbytts i ett gigantiskt museum 

» Det faktum att jag alltid 

kände mig osäker inför 

ett mästerverk ansåg jag 

vara helt naturligt. Det är 

med rätta som mästerverk 

ruskar om vår högmodiga 

säkerhet och ifrågasätter 

vår betydelse 

över antik kultur utan 

ett land där det pågår 

ett normalt liv i ham 

nen i ierus på skeppet 

eseus däck på det 

lilla torget i eraklion 

eller i stadsdelen laka 

i ten i närheten av 

kropolis oeten be 

traktar inte antikens 

arvtagare utan vanliga 

genomsnittliga män 

niskor et är således 

ingen slump att myt blandas med verklighet historien med nu 

tid intellekt med fantasi tanke med känsla i bigniew erberts 

författarskap 

Världsmästerskap i livet 

är man läser bigniew erberts essäer är det framför allt två 

saker man lägger märke till författarens bildning och hans fan 

tasi xempelvis i texten om etruskerna – romarnas föregångare 

som författaren kallar dem – vilkas historia är som historien om 

en utdöd djurart visar han inte bara prov på djupgående kun 

skap i ämnet de slutsatser han drar vittnar dessutom om djärv 

fantasi fria associationer och modiga tankar ärför kunde 

han också skriva på livets område var etruskerna mästare 

e utmärktes av en intagande barnslig sorglöshet de älskade 

förströelser och de hade en fallenhet för utstuderad elegans och 

lyx vilket defi nitivt vinner vår sympati kanske inte så mycket 

för den etruskiska civilisationen som för etruskerna i egenskap 

av människor som levde arbetade skapade och dog mpati är 

i allra högsta grad kännetecknande för erbert för hans dikter 

konst och essäer och han försöker känna med sina huvudperso 

ner med arsyas rometheus och inotaurus med etrusker 

kretensare och amosbor 

15 

wielkich artystów i anonimowych przechodniów, którymi 

nikt sobie głowy nie zawraca; to, co przeżywamy dzięki zmysłom 

wzroku i słuchu, nie jest szlachetniejsze od tego, co 

zawdzięczamy zmysłom smaku i powonienia, swoje racje 

mają zarówno nasz intelekt, jak i żołądek. Być może dopiero 

posmakowawszy smażonej baraniny, wciągając zapach duszonej 

cebuli w taniej karczmie u podnóża świątyni Ateny, nasza 

wiedza o antyku stanie się cenniejsza i przez to pełniejsza. 

Dowo dów tę tezę potwierdzających jest zapewne tak dużo, jak 

dowodów jej zaprzeczających, zgódźmy się zatem, że jest tak 

właśnie, a nie inaczej. 

Akropol w perspektywie Herberta jest wobec tego spełniającym 

się w każdej chwili „cudem rzeczywistym”, cudem 

przemiany abstrakcji w konkret i konkretu w abstrakcję. Co 

więcej, jest cudem, którego możemy doświadczyć, jakiego możemy 

być świadkami. Pytanie teraz, czy umiemy docenić ten 

przywilej? 

W „Labiryncie nad morzem” oglądamy Grecję oczami 

Herberta. Nie widzimy państwa zamienionego w gigantyczne 

muzeum antycznej kultury, lecz kraj, w którym toczy się normalne 

życie: w porcie w Pireusie, na pokładzie statku „Tezeusz”, 

na placyku w Heraklionie, czy w dzielnicy Plaka w Atenach, 

blisko Akropolu. Poeta przygląda się nie spadkobiercom anty ku, 

lecz zwykłym, przeciętnym ludziom. Nie jest zatem przypadkiem, 

że w twórczości Zbigniewa Herberta mit przenika się z rzeczywistością, 

historia ze współczesnością, intelekt z wyobraźnią, myśl 

z uczuciem. 

Mistrzostwo świata w życiu 

Czytając eseje Zbigniewa Herberta zwracamy uwagę przede 

wszystkim na dwie rzeczy: na erudycję ich autora i na jego 

wyobraźnię. Dla przykładu w tekście o Etruskach – „poprzednikach 

Rzymian”, jak ich nazywa pisarz – których dzieje są „jakby 

historią wymarłego gatunku zwierząt” – musiał wykazać się nie 

lada orientacją w literaturze przedmiotu, ale już wnioski, 

Warszawa, inauguracja Roku Roku Zbigniewa Herberta 

Foto.Archiwum Kancelarii Prezydenta RP

jakie wysnuwa, dowodzą jego śmiałej wyobraźni, swobody 

skojarzeń i odwagi myślenia. Dzięki temu mógł napisać, że: 

„w dziedzinie życia Etruskowie byli mistrzami. Cechowała ich 

ujmująca dziecięca lekkomyślność, kult zabawy, skłonność do 

wyrafi nowanej elegancji i luksusu”, co ostatecznie zjednuje naszą 

sympatię nie tyle do etruskiej cywilizacji, ile do Etrusków jako 

ludzi, którzy żyli, pracowali i tworzyli, i umierali. Rzeczywiście, 

empatia jest nad wyraz charakterystyczna dla Herberta, dla jego 

wierszy, sztuk i esejów, w których stara się współodczuwać razem 

z bohaterami swoich utworów: z Marsjaszem, Prometeuszem 

i Minotaurem, z Etruskami, Kreteńczykami i Samijczykami. 

Z taką samą solennością, z jaką referuje spotkanie Evansa ze 

Schliemannem, koncepcje Leonarda Roberta Palmera na temat 

chronologii greckiej epoki brązu, hipotezy i tezy Geerto Aeilko 

Snijdera oraz Hansa Georga Wunderlicha dotyczące malarstwa 

minojskiego i tajemnic pałacu w Knossos, opowiada Herbert 

o twarzach przypadkowych przechodniów, o banalnych zdarzeniach 

na ulicy i na turystycznych szlakach, o zaletach i urokach 

kuchni greckiej. Opis kolacji, składającej się z talerza smażonych 

rybek, owczego sera, pikantnej papryki, pizzy o nazwie mussaka, 

słodkiego białego chleba z ziarnkami siemienia na skórce, 

wreszcie – butelki zaprawionego żywicą białego wina z Samos 

i kieliszka anyżowej wódki, to już nie opis, lecz cała opowieść, 

pochwała życia. 

Prymus 

Od erudycyjnej warstwy poznawczej tych szkiców, ciekawsze i ważniejsze 

wydaje się to, co eseista mówi – najczęściej mimo chodem i 

na marginesie – o sobie, o polskim pisarzu konfrontującym własną 

wiedzę i wrażliwość z onieśmielającą i zapierającą dech starożytną 

kulturą. Jego postawę da się zrazu określić postawą wzorowego 

ucznia. Wyznaje on przecież: „Zawsze chciałem kochać, uwielbiać, 

padać na kolana i bić czołem przed wielkością, mimo że 

nas przerasta i poraża, bo jaka byłaby to wielkość, gdyby nie 

przerastała i porażała”. 

Ale przecież Zbigniew Herbert to jeden z największych ironistów 

współczesnej literatury i zapewne nie o naiwny zachwyt 

dla dzieł sztuki – którym przecież ów zachwyt należy się 

absolutnie i bezwzględnie o każdej porze dnia i nocy – upomina 

się tutaj. Rzecz w tym, co dzieje się z człowiekiem stającym oko 

w oko z arcydziełem. W innym szkicu podąża tym właśnie 

tropem: „Fakt, że wobec arcydzieł czułem się zawsze niepewnie, 

uważałem za rzecz naturalną. Jest dobrym prawem arcydzieł, 

że burzą naszą zarozumiałą pewność i że kwestionują naszą 

ważność” i biorąc pod uwagę to jeszcze, że dzieła są trwalsze od 

ich twórców, dochodzi do takiego oto mniej więcej wniosku: nie 

mamy prawa sądzić wielkich artystów, tak naprawdę to oni, ich 

dzieła będą nas sądzić. Tym samym pisarz przyjmuje postawę 

obrońcy tradycji; dodajmy – tradycji żywej, życiodajnej, w której 

nieustannie przegląda się współczesność, czyli my. ❖ 

16 

erbert berättar lika andäktigt om ansiktet på människor han 

möter om banala händelser på gatan och turiststråken och om 

det grekiska kökets förtjänster som han återger rthur vans 

möte med einrich chliemann eonard obert almers kon 

cept till kronologi över den grekiska bronsåldern och eerto 

eilko nijders och ans eorge underlichts hypoteser och 

teser beträff ande det minoiska måleriet och palatsets i nossos 

hemligheter n beskrivning av en middag bestående av en tall 

rik stekt fi sk fårost paprika moussaka vitt bröd med frön på 

skorpan och sist men inte minst – en fl aska vitt vin från amos 

smaksatt med kåda och ett litet glas anislikör det är inte längre 

en beskrivning utan en hel roman en hyllning till livet 

Mönsterelev 

ntressantare och viktigare än det lärda innehållet i dessa skisser 

är det som erbert säger – oftast i förbifarten – om sig själv en 

polsk författare som konfronterar sin egen kunskap och mot 

taglighet med den antika kulturen som får honom att tappa 

fattningen och tar andan av honom ans inställning kan till 

en början jämföras med en mönsterelevs an medger ag har 

alltid velat älska avguda och falla på knä inför storheten trots 

att den är oss övermäktig och förfärar oss för vad skulle det vara 

för storhet om den inte var oss övermäktig och förfärade oss 

en bigniew erbert är en av den samtida litteraturens 

största ironiker och här handlar det säkerligen inte om någon 

naiv hänförelse inför konstverk – vilka absolut och ovillkorligen 

förtjänar en dylik hänförelse dygnets alla timmar et handlar 

om vad som händer med en människa som står öga mot öga med 

ett mästerverk an tar upp den tråden i en annan skiss et 

faktum att jag alltid kände mig osäker inför ett mästerverk an 

såg jag vara helt naturligt et är med rätta som mästerverk rus 

kar om vår högmodiga säkerhet och ifrågasätter vår betydelse 

m man dessutom tar i beaktande att verken består längre än 

deras skapare kommer man mer eller mindre fram till följande 

slutsats vi har ingen rätt att döma stora konstnärer egentligen 

är det de deras verk som kommer att döma oss ärmed gör sig 

erbert till traditionens försvarare låt oss tillägga en levande 

livgivande tradition i vilken man oavlåtligen ser samtiden det 

vill säga oss själva ❖

Janusz Drzewucki 

Nie myśl, że jesteś 

Nie myśl, że jesteś panem 

zapałki, którą trzymasz 

w palcach. 

Owszem, 

możesz ją zapalić 

w każdej chwili, 

ale gdy tylko 

krwisty wybuchnie 

płomyk 

już nie powstrzymasz jej 

niechybnego konania. 

Ona, 

ta zapałka, 

gwałtownie się teraz 

przeglądając w lustrze 

wszechświata, 

osłupiała 

pod wpływem 

swej przelotnej urody, 

nieprzejednana, milcząca 

i gniewna, 

poznaje tajemnicę 

wszelkiego początku 

i końca. 

17 

Tro inte att du är 

ro inte att du är herre 

över tändstickan som du håller 

i dina fi ngrar 

isst 

du kan tända den 

när som helst 

men så fort 

den blodröda lilla lågan 

blossar upp 

kan du inte längre hejda 

dess ofrånkomliga förgängelse 

en 

denna tändsticka 

som nu häftigt betraktar sin bild i universums 

spegel 

har förstummats 

under påverkan 

av sitt fl yktiga utseende 

oförsonlig tigande 

och vredgad 

lär den känna hemligheten 

i alltings början 

och slut 

Janusz Drzewucki (född 1958), poet, litteraturkritiker, journalist, utgivare. Han har studerat polsk lologi på Jagiellonska 

universitetet i Kraków. Den första diktsamlingen, ”Ulica Reformacka” [Reformackagatan], utnämndes till årets bästa poesidebut 

1988. Sedan 1990 är han bosatt och verksam i Warszawa. Från 1993 till 2005 arbetade han som journalist på en av Polens största 

tidningar, ”Rzeczpospolita”, där han fortfarande publicerar artiklar under vinjetten ”Poesihyllan”. Sedan 1996 är han poesiredaktör 

på den äldsta polska litterära månadstidskriften ”Twórczość” och chefredaktör på förlaget Czytelnik sedan 2005. 

Janusz Drzewucki har skrivit fem diktsamlingar och många böcker om litteratur. Hans dikter nns översatta till engelska, tyska, 

svenska, tjeckiska, ungerska och rumänska. Han har belönats med många litterära priser. 

Janusz Drzewucki (ur. 1958) – poeta, krytyk literacki, dziennikarz, wydawca. Absolwent lologii polskiej Uniwersytetu 

Jagiellońskiego w Krakowie. Jego pierwszy zbiór wierszy „Ulica Reformacka” uznany został najlepszym poetyckim książkowym 

debiutem roku 1988. Od 1990 mieszka i pracuje w Warszawie. W latach 1993-2005 był dziennikarzem jednej z największych gazet 

w Polsce „Rzeczpospolita”, na łamach której do dzisiaj publikuje raz w miesiącu artykuł z cyklu „Półka z poezją”. Od 1996 jest 

redaktorem działu poezji najstarszego polskiego miesięcznika literackiego „Twórczość”. Od 2005 jest redaktorem naczelnym 

wydawnictwa „Czytelnik”. 

Jest autorem pięciu zbiorów wierszy i wielu książek krytyczno-literackich. Jego wiersze były tłumaczone na języki: angielski, 

niemiecki, szwedzki, czeski, węgierski i rumuński. Laureat wielu nagród literackich.

Intervju/wywiad 

Polska jako narzędzie i warsztat pracy 

Polen som arbetsredskap 

och arbetsplats 

Illustr.: Joanna Ocias 

Zbigniew Bidakowski: Niedawno zakończyła Pani swoją misję 

jako attaché kulturalny przy Ambasadzie Szwecji w Warszawie, 

ale następca Pani nie został wyznaczony. Czy Szwecja nie jest 

już zainteresowana wymianą kulturalną z Polską? 

Mika Larsson: yślę że nie chodzi o to czy zwecja jest 

zainteresowana wymianą kulturalną z olską tylko o różnice w 

stosunku do kultury w obu krajach 

la zweda kultura to jest hobby jak każde inne biera się 

znaczki albo jeździ konno czy na łyżwach albo interesuje się 

kulturą atomiast dla olaków kultura i sztuka są niezbywalnymi 

składnikami życia ą nieodłączne od życia 

łumaczę zwedom że wynika to z polskiej nieszczęśliwej 

historii iedy olski nie było na mapie olska wypowiadała 

18 

ett samtal med Mika Larsson 

wywiad z Miką Larsson 

Zbigniew Bidakowski: Du har nyligen slutat som kulturråd 

vid Sveriges Ambassad i Warszawa och ingen efterträdare 

har utsetts. Är Sverige inte längre intresserat av kulturutbyte 

med Polen? 

Mika Larsson: ag tror att det har mindre att göra med veriges 

intresse för kulturutbyte med olen än de två ländernas förhål 

lande till kulturen 

ör en svensk är kultur en hobby som andra hobbies man 

samlar frimärken man rider på hästar åker skridskor eller man 

ägnar tid åt kulturen historiskt perspektiv är konsten och kul 

turen för polacker däremot en oumbärlig del av livet självt e 

är integrerade med livet självt 

ag brukar säga till svenskarna att det har att göra med olens 

olyckliga historia är olen inte existerade på kartan då tala

des olen i konsten olen överlevde i konsten bekräftades 

genom konsten och konstnärer e var vid sidan om kyrkan det 

som höll nationen vid liv verige har generation efter genera 

tion levt i fred medan i olen generation efter generation varit 

ockuperad i krig eller deporterad eller under olika diktaturer 

onsten impregnerades under sekler av ofrihet i blodet hos po 

lackerna blev en oumbärlig del av identiteten och därmed av livet 

självt onsten har därför en annan tyngd en annan roll än för 

en svensk 

u ser vi när marknadsekonomin regerat i nästan 20 år 

förändringar i olen i ser bl a hur förhållandet till konsten 

förändras en jag tror inte att svenskarna i relationer med 

polacker förstår konstens betydelse ch svenskarna förstår inte 

heller vilken roll kulturen kan ha för oss själva för verige 

ZB: Varför avskaff ade man kulturrådstjänsten. Kulturutbyte 

fungerar i två riktningar. Kulturråd i Warszawa ska dock inte 

hämta polsk kultur till Sverige utan tvärtom. Tycker Sverige att 

Polen och polacker inte är intresserade av svensk kultur, att det 

är ”olönsamt” att försöka introducera svensk kultur i Polen. 

ML: verige är unikt i världen på så vis att vi rekryterar våra 

kulturråd externt nte från ud utan ute från kulturlivet ch 

vi har ett begränsat antal kulturråd vi har sju tjänster ch de 

tjänsterna fl yttar verige runt världen jänsten förfl yttades 

till olen efter förändringarna 1989 en svenska regeringen 

resonerade kanske så olen är ett stort grannland i dramatisk 

förändring vi förstår inte vad som händer men olen är nu en 

demokratisk stat och vi bör knyta kontakter mellan våra svenska 

konstnärer och kulturarbetare och det fria olens kulturarbetare 

och konstnärer å fi ck jag tjänsten i olen för första gången 

ag tillträdde sensommaren 1992 

är jag slutade efter nästan 5 år ville utrikesdepartementet 

lägga ner tjänsten och fl ytta den nån annanstans en dåva 

rande ambassadören arl ilhelm öhler arrangerade ett möte 

om frågan med veriges dåvarande utrikesminister ena jelm 

allén när hon var på ministerbesök i olen i satt en dryg 

timme och när ministern kom hem tog hon upp frågan och jag 

fi ck en efterträdare nders odegård var först utsedd men hop 

pade av i sista minuten han ville fortsätta att översätta och då 

utsågs arinne altz från venska nstitutet fter arinne 

ville ud ånyo lägga ner tjänsten en då hade verige en mycket 

stark ambassadör i olen ats taff ansson som verkligen kan 

olen och som med sin auktoritet lyckades försvara kulturråds 

tjänsten i fi ck ett tredje varv och med ambassadörens stöd 

blev jag för andra gången kulturråd i olen 

en tredje gången gillt – hösten 2008 efter 16 år lades tjäns 

ten ner en här gången fanns ingen tillräckligt stark vilja som 

kunde försvara dess fortsättning och personligen anser jag att 

det beror på otillräcklig förståelse och otillräckligt intresse för 

olen dag har vi kulturråd i oskva aris erlin ondon 

ashington och okyo sen även ilnius entraleuropas andra 

fäste utöver arszawa också det dras in sommaren 2008 

veriges regering anser att olen nu kommit så långt i sin 

demokratiska utveckling att kulturarbetarna inte behöver gå 

via regeringen i sina kontakter utan kan ta direktkontakt med 

varandra 

ZB: Vilken roll spelar egentligen kulturrådet på en svensk 

ambassad? 

19 

się w sztuce przeżyła w sztuce potwierdzała się przez sztukę 

i przez artystów ztuka była obok kościoła tym co utrzymało 

naród przy życiu zwecji pokolenie za pokoleniem żyło 

w pokoju podczas gdy w olsce pokolenie za pokoleniem 

przeżywało okupacje wojny deportacje lub żyło pod różnymi 

dyktaturami ztuka wrosła w olaków przez wieki niewoli stała 

się niezbywalną częścią narodowej tożsamości i przez to samego 

życia ztuka dla olaka ma więc inny ciężar odgrywa inną rolę 

niż dla zweda 

eraz po prawie dwudziestu latach gospodarki rynkowej 

widzimy zachodzące w olsce zmiany idzimy między innymi 

jak zmienia się stosunek do sztuki ie wydaje mi się jednak by 

zwedzi rozumieli znaczenie sztuki dla olaków zwedzi nie 

rozumieją również jaką rolę kultura mogłaby odgrywać dla nas 

dla zwecji 

ZB: Dlaczego zlikwidowano stanowisko attaché kulturalnego? 

Zadaniem attaché w Warszawie nie jest jednak importowanie 

kultury polskiej do Szwecji lecz przeciwnie. Czy Szwecja uważa, 

że Polska i Polacy nie są zainteresowani kulturą szwedzką, że 

jest „nieopłacalne” wprowadzać kulturę szwedzką do Polski? 

ML: zwecja jest może jedynym krajem na świecie który 

kandydatów na posadę attaché kukturalnego poszukuje nie 

w resorcie spraw zagranicznych lecz w środowisku twórców 

kultury liczba attachatów jest ograniczona – jest ich siedem 

e etaty wędrują po świecie tat attaché kulturalnego został 

przeniesiony do olski po przemianach roku ząd szwedzki 

rozumował zapewne tak olska jest naszym dużym sąsiadem na 

etapie dramatycznych przemian nie rozumiemy wszystkiego 

co się tam dzieje ale olska jest teraz demokratycznym 

krajem i powinniśmy zorganizować kontakty między naszymi 

szwedzkimi twórcami i działaczami kultury i twórcami wolnej 

olski tedy otrzymałam tę posadę w olsce po raz pierwszy 

bjęłam ją późnym latem roku 

iedy kończyłam moją misję po prawie pięciu latach 

ministerstwo spraw zagranicznych chciało zlikwidować stanowisko 

attaché w arszawie i przenieść je gdzie indziej ednak ówczesny 

ambasador arl ilhelm öhler zorganizował spotkanie w tej 

sprawie z ówczesną minister spraw zagranicznych eną jelm 

allén gdy była ona z ofi cjalną wizytą w olsce iedzieliśmy 

ponad godzinę i gdy pani minister wróciła do domu zajęła się 

sprawą i otrzymałam następcę ajpierw wyznaczono ndersa 

odegårda jednak zrezygnował on w ostatniej chwili chciał 

dalej pracować jako tłumacz i wtedy wybrano arinne altz 

z nstytutu zwedzkiego o odejściu arinne ministerstwo 

znowu chciało zlikwidować stanowisko le wtedy zwecja miała 

bardzo silnego ambasadora w olsce atsa tafanssona który 

naprawdę znał olskę i dzięki swojemu autorytetowi udało mu 

się obronić stanowisko attaché kulturalnego ostaliśmy zatem 

trzecią kadencję i z pomocą ambasadora zostałam po raz drugi 

attaché kulturalnym w olsce 

le do trzech razy sztuka esienią po szesnastu latach 

etat został zlikwidowany ym razem zabrakło wystarczająco 

silnej woli dla obrony stanowiska i osobicie uważam że jest to 

efektem niewystarczającego zrozumienia i niewystarczającego 

zainteresowania olską zisiaj mamy attachaty kulturalne w 

oskwie aryżu erlinie ondynie i okio a także w ilnie

drugim centrum środkowoeuropejskim poza arszawa 

również i ta placówka zostanie jednak zlikwidowana latem 

 

ząd szwedzki uważa że olska zaszła wystarczająco daleko 

w swoim demokratycznym rozwoju że działacze kultury nie 

muszą nawiązywać kontaktów za pośredni wem rządów lecz 

mogą robić to bezpośrednio 

ZB: Jaką właściwie rolę odgrywa attaché kulturalny w 

szwedzkiej ambasadzie? 

ML onieważ zwecja zatrudnia swoich attaché spoza resortu 

spraw zagranicznych najwięcej pracy wkłada się w sam proces 

rekrutacji iedy już attaché zostanie wybrany ma bardzo 

dużą swobodę w formułowaniu swojego programu działania 

ormalnie zadaniem jest otwieranie kanałów kontaktów i bu 

dzenie zaciekawienia szwedzką kulturą w kraju pobytu ola 

attaché zaczyna być jednak coraz bardziej formalizowana i regu 

lowana i dzisiaj stawia mu się konkretne cele do osiągnięcia 

iedy pracowałam w olsce w połowie lat tych nie było 

żadnych reguł mogłam robić dokładnie to co chciałam nie 

miałam żadnych konkretnych dyrektyw o ale z grubsza 

zadaniem jest zawsze że attaché ma prezentować w kraju swojego 

pobytu to co mamy najlepszego w szwedzkiej kulturze 

iedy wybiera się attaché z różnych obszarów kultury jest naturalne 

że skupiają się oni na tym co potrafi ą najlepiej ilnie orsten 

chenlaer który całe życie zajmował się tańcem zrobił fantastyczną 

robotę i roztańczył itwę ondynie mieliśmy ohannę arpe 

niesłychanie utalentowaną kobietę która zaj mowała się wcześniej 

teatrem i operą co odcisnęło piętno na jej działalności jako 

attaché erlinie mieliśmy w tym czasie kiedy ja byłam 

w olsce pisarza risa ioretosa który zajmował się głównie 

literaturą ziałamy przede wszystkim w dziedzinach które 

są dla nas pasją w których mamy sieć kontaktów w których 

jesteśmy kompetentni 

oje zadanie jako attaché określiłam tak mam stworzyć 

długotrwałe osobiste relacje między szwedzkimi i polskimi 

artystami ałożeniem jest że artyści sami będą te kontakty 

kontynuować bo będą sobą nawzajem zaciekawieni eśli 

organizujesz tylko różne imprezy – znikają one jak bańki mydlane 

u jest różnica między naszymi krajami olska wierzy w wielkie 

imprezy ale zwecja nie bo zżerają one tylko masę pieniędzy y 

wolimy przeznaczać te pieniądze na artystów i kontakty między 

nimi tego powodu szwedzkie wysiłki są mniej widoczne a polski 

sposób pracy – bardziej 

ZB: A jednak geogra a attachatów dowodzi, że Szwecja uważa, 

iż pewne kraje są bardziej interesujące niż inne. Niektóre 

etaty attaché są ruchome, ale niektóre są stałe, tak jak są stali 

członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ, tzn. USA, Francja, 

Wielka Brytania, Rosja i dodatkowo Japonia i Niemcy. 

ML: ie zupełnie tak nie jest tanowisko w erlinie jest nowe 

przez jakiś czas nie było żadnego attaché kulturalnego w ondynie 

przenoszeni oni byli z iszpanii z łoch itd w okio jest dzisiaj 

pierwszy attaché kulturalny w historii stanowisko powstało parę 

lat temu tanowiska który były o ile wiem cały czas to etaty w 

aryżu gdzie zwecja ma zwedzki nstytut ultury odpowiednik 

nstytutu olskiego w ztokholmie w oskwie i aszyngtonie 

adna inna stolica nie miała stałego attaché kulturalnego 

20 

ML: och med att verige rekryterar sina kulturråd externt läggs 

arbetet ner framför allt i urvalsprocessen är verige har valt 

ett kulturråd får det stor frihet att själv utforma sitt program 

ormellt är uppgiften att öppna kontakter och öka medveten 

heten och nyfi kenheten på den svenska kulturen i det land där 

man arbetar en kulturrådets roll börjar alltmer att formuleras 

och regleras och det fi nns idag ett antal uppställda mål är jag 

var i olen i mitten av 90talet fanns inga regler alls utan jag 

fi ck göra allt precis som jag ville jag hade inga konkreta direktiv 

en grovt sett är uppgiften fortfarande att kulturrådet ska visa 

det som fi nns inom svensk kultur i sitt värdland 

är man väljer kulturråd från olika kulturområden blir det 

naturligt att vi foku 

» 

Moje zadanie, jako attaché 

określiłam tak: mam 

stworzyć długotrwałe, osobiste 

relacje między szwedzkimi 

i polskimi artystami. 

Założeniem jest, że artyści 

sami będą te kontakty 

kontynuować bo będą sobą 

nawzajem zaciekawieni. Jeśli 

organizujesz tylko różne imprezy 

– znikają one jak bańki 

mydlane. Tu jest różnica 

między naszymi krajami. 

serar på de världar vi 

kan bäst ilnius 

har orsten chenlaer 

som arbetat hela sitt 

liv med dans gjort ett 

fantastiskt arbete och 

faktiskt dragit igång 

dansen i itauen 

ondon har vi haft 

ohanna arpe en 

oerhört begåvad 

kvinna som före sitt 

tillträde på kultur 

rådstjänsten hade 

arbetat mycket med 

teater och opera vil 

ket satte spår i hennes 

verksamhet som kul 

turråd erlin hade 

vi under min olentid författaren ris ioretos som ägnade stor 

uppmärksamhet åt litteraturen an satsar nog framför allt där 

man har sin passion där man har sitt nätverk där man har sin 

kompetens 

tt sätt att formulera mitt uppdrag är att jag som kulturråd 

skulle skapa långsiktiga personliga relationer mellan polska och 

svenska konstnärer anken är att konstnärerna själva fortsätter 

därför att de blir nyfi kna på varandra m du bara genomför 

olika evenemang så försvinner de som luftbubblor är fi nns 

en skillnad mellan våra länder olen tror ganska mycket på det 

stora evenemanget men det gör inte verige eftersom det egent 

ligen bara slukar enorma pengar i lägger hellre de pengarna 

på konstnärerna och utbytet dem emellan en det gör också 

att det svenska sättet att arbeta syns mindre edan det polska 

sättet att arbeta syns mer 

ZB: Men den geogra ska bilden visar att Sverige tycker 

att vissa länder är mer intressanta än andra. Vissa kulturrådstjänster 

är rörliga men vissa tjänster är fasta, liksom 

fasta medlemmar i FNs säkerhetsrådet, dvs USA, Frankrike, 

England, Ryssland och så Japan och Tyskland. 

ML: ej det är inte alls så jänsten i erlin är nyinrättad 

ett tag fanns det inget kulturråd i ondon de fl yttades från 

panien från talien osv ch okyo har idag sitt första kultur 

råd någonsin det tillkom för några år sen e som såvitt jag

vet dock har funnits hela tiden är tjänsterna i aris där vi har 

venska ulturinstitutet en motsvarighet till olska nstitutet i 

tockolm i oskva och ashington ngen annan huvudstad 

har oavbrutet haft en kulturrådstjänst 

ZB: Du har skrivit, att nu, när kulturrådstjänsten i Warszawa 

är avskaff ad, ”är det svenskpolska kultursamarbetet i hög 

grad beroende av Polska Institutet i Stockholm”. På vilket 

sätt kan PI driva det? Det försöker ju introducera polsk kultur 

i Sverige, hur ska det fungera i motsatt riktning dvs att sälja 

Sverige i Polen? 

ML: ag var väldigt expansiv när jag var i olen och tror att jag 

i viss mån då spelade en roll i båda riktningarna en den dri 

vande rollen ligger nu i praktiken på pi och de jobbar med den 

insikten e har ju t ex haft svenska bildkonstnärer och teater 

makare på studie och kontaktresor till olen nder besök på 

teatrar och gallerier samt hos polska konstnärer skapas också 

personliga relationer mellan svenska och polska konstnärer e 

har haft möten mellan grupper av svenska och polska författare 

i arszawa dansk och oznan et här är tror jag det bästa 

sättet att fördjupa och utveckla kulturella kontakter lltfl er 

konstnärer blir nyfi kna på varandra och vill göra något tillsam 

mans m man däremot står med en taktpinne och försöker 

dirigera projekten kan lätt kontakterna dö när taktpinnarna 

försvinner et är min absoluta övertygelse att om kulturen och 

kultursamarbetet ska leva måste nyfi kenhet och attraktionskraft 

konstnärerna och kulturarbetarna emellan fi nnas ara i det 

skapas någonting som bär över tiden 

ZB: Med det gäller också att ”sälja” det som Sverige är bäst 

på. Vad var det under Din tid i Polen? 

ML: ag ville att konsten skulle vara med i det inhemska polska 

off entliga samtalet et innebär att jag både på 90talet och på 

2000talet intensivt lyssnade på debatten polacker emellan om 

vilket samhälle de ville skapa och försökte hitta en svensk kom 

mentar via konsten 

in bakgrund är 

journalistiken och jag 

tillhör inte dem som 

brinner för en viss 

konstart och därför 

vill visa upp den 

ag tillhör dem som 

liksom journalisten 

försöker fånga upp 

och kroka fast vid det 

som pågår inne i mitt 

värdland och som jag 

tror driver fram dess 

samhällsutveckling 

ch där i det samta 

let vill jag att verige 

ska vara med 

är jag var i olen 

senast ägnade jag de 

två sista åren huvud 

» 

Ett sätt att formulera 

mitt uppdrag är att jag som 

kulturråd skulle skapa långsiktiga, 

personliga relationer 

mellan polska och svenska 

konstnärer. Tanken är att 

konstnärerna själva fortsätter 

därför att de blir nyfi kna på 

varandra. Om du bara genomför 

olika evenemang så 

försvinner de som luftbubblor. 

Här fi nns en skillnad mellan 

våra länder. 

sakligen åt svensk barnkultur et pågick en debatt i olen om 

olika rättighetsfrågor t ex homosexuellas rättigheter kvinnans 

21 

ZB: Napisała Pani, że teraz, kiedy stanowisko attaché w Warszawie 

jest zlikwidowane „współpraca polsko-szwedzka 

spoczywa, w wysokim stopniu, na barkach Instytutu Polskiego 

w Sztokholmie”. Jak Instytut Polski ma to robić? Zajmuje się on 

przecież wprowadzaniem kultury polskiej na rynek szwedzki, 

w jaki sposób miałby działać w odwrotnym kierunku tj. 

propagować szwedzką kulturę w Polsce? 

ML: a byłam bardzo ekspansywna kiedy byłam w olsce i myślę 

że w pewnym stopniu działałam w obu kierunkach ak czy 

inaczej funkcja sprawcza należy dziś do nstytutu olskiego 

i pracuje on z tym założeniem a przykład zorganizował 

studyjną podróż do olski szwedzkich malarzy i ludzi teatru 

odczas wizyt w teatrach galeriach i u polskich artystów tworzą 

się osobiste relacje między olakami i zwedami pracującymi 

w sztuce nstytut organizował spotkania między szwedzkimi 

i polskimi grupami pisarzy w arszawie dańsku i oznaniu 

yślę że to najlepszy sposób pogłębiania i rozwijania kul 

turalnych kontaktów oraz więcej artystów jest ciekawych 

siebie nawzajem i i chcą robić coś wspólnie atomiast jeśli 

stoisz i próbujesz wszystkim dyrygować – kontakty umierają 

gdy tylko batuta znika estem absolutnie przekonana że jeśli 

kultura i współpraca kulturalna mają żyć musi być ciekawość i 

siła przyciągania pomiędzy artystami ylko w ten sposób można 

stworzyć coś co trwa 

ZB: Chodzi o to, by „sprzedać” to, w czym Szwecja jest 

najlepsza. W czym była najlepsza, kiedy Pani była w Polsce? 

ML: hciałam osiągnąc żeby sztuka znalazła się w polskiej 

publicznej debacie znacza to że w latach tych jak i na 

początku xxi wieku intensywnie wsłuchiwałam się w debatę 

między olakami na temat jaki kraj chcą właściwie zbudować 

i próbowałam znaleźć szwedzki komentarz do tego – poprzez 

sztukę oja przeszłość to dziennikarstwo i nie należę do tych 

co to są entuzjastami czegoś i chcą pokazywać tylko to ależę 

raczej do tych którzy jak dziennikarze próbują uchwycić to co 

dzieje się w kraju pobytu i co jest najważniejsze w jego rozwoju 

w takiej właśnie debacie chciałam aby zwecja uczestniczyła 

iedy byłam w olsce drugim razem poświęciłam dwa ostatnie 

lata mojego pobytu szwedzkiej kulturze dziecięcej olsce 

toczyła się wówczas ożywiona debata na temat praw różnych 

grup np praw homoseksualistów kobiet i dzieci ytano na 

przykład czy to jest w porządku bić dzieci sytuowanie dziecka 

w społeczeństwie wzbudzało coraz większe zainteresowanie 

ówczas zainicjowaliśmy razem z grupą fantastycznych pol 

skich partnerów duże przedsięwzięcia w kulturze dziecięcej 

i pop rowadziliśmy kilkaset imprez w różnych miejscach w olsce 

zwedzkie wsparcie fi nansowe było oczywiście niewy starczające 

i przedsięwzięcia mogliśmy zrealizować dzięki imponującemu 

wkładowi polskich sponsorów przede wszystkich attenfall 

olska i ydziału ultury arszawy jak również fi rmy 

ukowski esign rwałym efektem starań jest fakt że udało mi 

się zachęcić wydawni wo abén jögren do zainwestowania 

w wydawni wo dla dzieci i młodzieży w olsce d ponad 

roku istnieje wydawni wo akamarki z siedzibą w oznaniu 

początku ambicją było by w trzy lata wydać tytułów 

literatury dziecięcej i młodzieżowej ie wydaje mi się by to już 

osiągnęli ale z pewnością robią fantastyczną długofalową robotę 

dla kultury dziecięcej i praw dziecka

amy projektu kultury dziecięcej i młodzieżowej wpro 

wadziliśmy taniec nowoczesny utaj zwecja ma duże osiąg nięcia 

i zainteresowanie w olsce jest bardzo gorące racowałam sporo 

z teatrem ontownia w arszawie który chciał zaistnieć jako 

teatr tańca i zaczęli z tańcem ze zwecji en projekt taneczny 

był możliwy dzięki attaché kukturalnemu zwecji w ilnie 

orstenowi chenlaerowi który poświęcił tańcowi całe swoje 

życie i jest fantastycznym organizatorem omyślałam sobie 

że przecież pracuje on w sąsiednim kraju i zna się na tańcu 

jak nikt ięc udało mi się wciągnąć go do tego szwedzko 

polskolitewskiego projektu omiędzy olską a itwą są jak 

wiadomo liczne historyczne związki anim opuściłam olskę 

jesienią roku mieliśmy w ramach tego projektu tanecznego 

festiwale w ilnie i w arszawie na których główną rolę 

odgrywały nasze trzy kraje am nadzieję że ta współpraca 

będzie kontynuowana 

ZB: Jakie Pani ma związki z Polską? Powiedziała Pani, że 

Polska towarzyszyła Pani przez całe życie. Dlaczego Polska? 

Przypadek? 

ML: pewnym sensie przypadek ok po skończeniu liceum 

w roku przeniosłam się do aryża chciałam po prostu 

zmienić miejsce na jakiś czas ednym z pierwszych ludzi jakich 

poznałam w aryżu był olak ył matematykiem i profesorem 

na orbonie a poza tym pianistą koncertowym był erudytą jeśli 

chodzi o poezję i fi lozofi ę renesansowy człowiek fantastyczna 

osobowość n obudził moje zainteresowanie olską anim 

pojechałam do aryża myślę że z trudem potrafi łabym pokazać 

olskę na mapie yła dla mnie tylko krajem gdzieś w uropie 

arek nastawił mnie na olskę kończyłam właśnie lat nim 

zaczęlo się moje spotkanie z olską la mnie było czymś 

fantastycznym bycie z człowiekiem który ma pasję do nauk 

ścisłych i do sztuki jednocześnie ochodzę z kraju gdzie te 

światy są od siebie wyraźnie oddzielone utaj siedzi się w jednej 

szufl adce albo w drugiej 

ZB: To samo jest w Polsce... 

ML: edług szwedzkich pojęć była różnica arek miał w sobie 

obie szufl adki 

o co będę jeszcze robić w moim życiu zawodowym w przy 

szłości będzie związane z olską o wiem na pewno olska 

będzie moim narzędziem i warsztatem pracy 

ziękuję za rozmowę 

22 

rättigheter och barnets an frågade t ex är det rätt att slå 

barn arnens plats i samhället började väcka allt större intresse 

å organiserade vi tillsammans med en grupp fantastiska pols 

ka partners en stor satsning på barnkultur och genomförde fl era 

hundra evenemang på olika platser runtom i olen et svenska 

stödet var klart otillräckligt och satsningen kunde genomföras 

tack vare ett imponerande stöd från polska sponsorer framför 

allt polska attenfall och arszawas kulturförvaltning men 

även ukowski esign n bestående eff ekt är att jag lyckades 

inspirera abén jögren att öppna ett förlag för barn och 

ungdomslitteratur i olen edan drygt ett år fi nns idag förlaget 

akamarki med säte i oznan mbitionen var inledningsvis 

att under tre år ge ut 100 titlar för barn och ungdomar ag tror 

inte att de nådde hela vägen men de gör ett fantastiskt och lång 

siktigt arbete för barnkulturen och barnens rättigheter 

nom ramen för barn och ungdomskulturprojektet introdu 

cerade vi den moderna dansen är har verige kommit väldigt 

långt och nyfi kenheten i olen är ganska färsk ag har jobbat 

väldigt mycket med teater ontownia i arszawa som nu 

vill etablera sig som dansteater ch de började med dans från 

verige ansprojektet var möjligt tack vare det svenska kultur 

rådet i ilnius orsten chenlaer som ägnat dansen hela sitt liv 

och är en fantastisk doer in tanke var han arbetar i olens 

grannland och han kan dans och jag lyckades inspirera honom 

till ett svenskpolsklitauiskt samarbetsprojekt ellan olen 

och itauen fi nns som bekant många historiska länkar nnan 

jag lämnade olen hösten 2008 hade vi inom ramen för projek 

tet festivaler i både ilnius och arszawa med våra tre länder i 

fokus ag hoppas att det samarbetet fortsätter 

ZB: Vad har Du för anknytning till Polen. Du sa att Polen följt 

dig nästan hela ditt liv. Varför blev det Polen? Var det en 

slump? 

ML: et var en slump på sätt och vis tt år efter studenten 

fl yttade jag 1965 till aris jag ville bort ett tag n av de första 

människor som jag träff ade i aris var en polack an var mate 

matiker och gästprofessor vid orbonne och dessutom konsert 

pianist oerhört beläst i poesi och fi losofi nästan renässansmän 

niska en fantastisk person an väckte mitt intresse för olen 

nnan jag åkte till aris tror jag att jag knappt kunde peka ut 

olen på kartan et var ett land nånstans i uropa 

arek satte min inre blick på olen ag var nyss fyllda 21 

ed honom började mitt möte med olen ör mig var det 

fantastiskt med en människa som både har passion för naturve 

tenskapen och för konsten jälv kommer jag från ett land där 

man delar på de två världarna är satt vi antingen i den ena 

lådan eller i den andra 

ZB: Det är detsamma i Polen... 

ML: ör ett svenskt sinne fanns där en skillnad ör arek hade 

båda lådorna i sig 

et jag kommer att göra i mitt yrkesverksamma liv framöver 

blir kopplat till olen et har jag förstått olen blir mitt ar 

betsredskap och min arbetsplats 

ack för samtalet

Ewa Teodorowicz-Hellman 

Biblioteka jezuicka z Braniewa 

– łup wojenny Gustawa II Adolfa 

Jesuitbiblioteket från Braniewo 

– Gustav II Adolfs krigsbyte 

Zainteresowanie łupami wojsk szwedzkich z czasów wojen 

toczonych w Europie w xvii wieku jest w ostatnich latach duże i 

to nie tylko ze strony państw, które utraciły wówczas część swojej 

kultury na rzecz szwedzkiego najeźdźcy, ale także ze strony samej 

Szwecji. Nie jest to przypadkiem. Powtarzające się co jakiś czas 

żądania o zwrot dawnych łupów wojennych są tematem trudnym 

i drażliwym. Restrykcyjne stanowisko Szwecji w sprawie zwrotu 

łupów wojennych jest wyraźnie manifestowane na niedawno 

otwartej wystawie w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie. Trofea 

wojenne, przedmioty sakralne, dzieła sztuki i książki z krajów, 

z którymi Szwecja prowadziła długie i grabieżcze wojny uważane 

są tu za wspólne, europejskie dziedzi wo kulturowe, które 

przechowywane jest obecnie w szwedzkich muzeach i archiwach. 

Temat łupy wojenne zaktualizował się również ostatnio, kiedy 

w bibliotece universyteckiej w Uppsali, Carolina Rediviva, 

nastąpiła promocja katalogu biblioteki zrabowanej z Braniewa 

w roku 1626. W tym miejscu warto przypomnieć losy biblioteki 

oraz pokrótce scharakteryzować zawartość księgozbioru, 

który bezsprzecznie należy do wysoko cenionych europejskich 

zbiorów bibliotecznych z początku xvii wieku. 

Braniewo (niem. Braunsberg), najstarsze miasto Warmii, 

powstało we wczesnym średniowieczu w pobliżu twierdzy 

Krzyżaków, którzy sprowadzeni zostali na te ziemie w roku 1226 

w celu chrystianizacji Prus Wschodnich. Położenie miasta u ujścia 

Wisły sprzyjało jego rozwojowi w ważny ośrodek handlowy. 

Kiedy w połowie xvi wieku klasztor franciszkanów zaczął 

podupadać w mieście, sytuacja ta okazała się niezwykle korzystna 

dla nowopowołanego przez papieża w roku 1539 Towarzystwa 

Jezusowego, zwanego potocznie zakonem jezuitów. Celem zakonu 

było w czasach wzrastającej reformacji bronienie i szerzenie wiary 

katolickiej oraz prowadzenie nauczania publicznego. Łączenie 

działalności misyjnej (misja skierowana była przede wszystkim na 

wschód, ale również na północ) z szeroką działalnością edukacyjną 

pozwoliło jezuitom silnie oddziaływać na rozwój kultury polskiej. 

Jezuici osiedlili się w Braniewie w 1565 roku, przejmując po 

franciszkanach kompleks budynków klasztornych i niewielką 

23 

Under de senaste åren har intresset för den svenska arméns 

krigsbyten från krigen som fördes i uropa under 1600talet va 

rit stort ch det inte bara från stater som då förlorade en del av 

sin kultur till den svenske inkräktaren utan också från verige 

självt et är inte någon tillfällighet raven om att lämna till 

baka gamla krigsbyten återkommer med vissa mellanrum och 

är ett svårt och känsligt ämne veriges restriktiva ståndpunkt 

i fråga om återlämnande av krigsbyten manifesteras tydligt 

i den nyligen öppnade utställningen på ivrustkammaren i 

tockholm rigstroféer sakrala föremål konstverk och böcker 

från länder som verige förde långa och plundrande krig med 

betraktas här som ett gemensamt europeiskt kulturarv som för 

närvarande förvaras i svenska muséer och arkiv 

emat krigsbyten har på sistone även aktualiserats genom 

att en kampanj för katalogen över det år 1626 plundrade bib 

lioteket i raniewo ägt rum i ppsalas niversitetsbibliotek 

arolina ediviva är kan det vara på sin plats att erinra om 

raniewobibliotekets öden samt i korta drag karakterisera bok 

samlingens innehåll vilken utan tvivel hör till uropas högt 

värderade bibliotekssamlingar från 1600talets början 

raniewo tyskraunsberg rmlands äldsta stad grundades 

under tidig medeltid i närheten av yska ordens fästning – orden 

hade förts till de markerna i syfte att kristna stpreussen 

tadens läge vid islas mynning bidrog till att den utveckla 

des till ett viktigt handelscentrum är franciskanerklostret i 

staden under mitten av talet började förfalla visade sig 

situationen vara ytterst gynnsam för esu sällskap som instiftats 

av påven vanligen kallat esuitorden rdens syfte var att 

försvara och sprida den katolska tron samt bedriva undervisning 

för allmänheten i en tid då reformationen växte sig allt starkare 

enom att förena missionsverksamhet missionen var framför 

allt riktad mot öst men också mot norr med en omfattande 

utbildningsverksamhet kunde jesuiterna i hög grad påverka den 

polska kulturens utveckling 

esuiterna bosatte sig i raniewo och tog över ett kloster 

byggnadskomplex samt ett tämligen litet bibliotek av fran

ciskanerna eras kollegium tog namnet ollegium 

osianum från biskopen sedermera kardinalen 

tanislus osius efternamn vilken enträget hade bemödat sig 

om att föra orden till rmland ollegiet utvecklades fort tack 

vare många fi nansiärer såväl inom som utanför landets gränser 

ollegiets verksamhet fi nansierades av ordern påven och 

åtskilliga privata givare 

et faktum att kollegiet i raniewo befann sig under speciellt 

eftersom det var direkt beskydd av igismund iii asa är av 

stor betydelse 

id ollegium osianum fanns ett antal utbildningssektio 

ner startades här ett katolskt prästseminarium och 

ett påveseminarium skolan i vilken undervisning och bostad 

var kostnadsfri för elever vars ändamål huvudsakligen var mis 

sionsverksamhet töver detta fanns det vid kollegiet även ett 

adligt konvikt den jesuitiska internatskolan för utländska adel 

synglingar ånga svenskar bland annat rik xivs son ustav 

riksson asa fi ck sin utbildning på den här skolan eftersom 

det saknades ett inhemskt lärosäte i och med att universitetet i 

ppsala hade börjat förfalla avsevärt och inte hade något lämp 

ligt bibliotek 

nom ramen för ollegium osianum bildades också 

en fi losofi sk avdelning skapad med avsikt att ombilda kollegiet 

till en akademi det vill säga ett universitet e försöken visade 

sig dock vara fruktlösa en det förändrar inte det faktum att 

ollegium osianum på 

och talet var 

ett viktigt religions och ut 

bildningscentrum som stolt 

kunde uppvisa ett för tiden 

framstående bibliotek 

början av talet 

ägde ollegium osianum 

en väldigt rik boksamling 

vilken innehöll franciska 

nerordens gamla boksam 

ling kardinal tanislaus 

osius gåvor påvens gåvor 

och böcker som inhandlats 

av skolan biblioteket 

fanns också böcker från 

den polsklatinske po 

eten ohannes antiscus 

samlingar r i det 

ögonblick som ustav ii 

dolfs armé lade beslag på 

biblioteket var det medelst 

ort i jämförelse med andra 

bibliotek i uropa ela 

raniewosamlingen fördes 

i stora trälårar och tunnor 

till verige där kungen 

överlät den åt universitetet 

i ppsala 

ånga polska och svens 

ka forskare bland dem sak 

24 

bibliotekę. Ich kolegium przyjęło nazwę Collegium 

Hosianum (1565–1780) od nazwiska biskupa, później kardynała, 

Stanisława Hozjusza, który usilnie zabiegał o sprowadzenie 

zakonu na Warmię. Kolegium rozwijało się szybko dzięki 

licznym sponsorom krajowym i zagranicznym. Jego działalność 

fi nansowana była przez zakon, papieża oraz licznych dawców 

prywatnych. Znaczącym jest fakt, iż kolegium w Braniewie 

znajdowało się pod szczególną, ponieważ bezpośrednią opieką 

króla Zygmunta iii Wazy. 

Przy Collegium Hosianum istniało kilka oddziałów edukacyjnych: 

w 1565 powstało tu seminarium katolickie, a w roku 

1567/1568 seminarium papieskie, (tzw. alumnat papieski), którego 

celem była przede wszystkim działalność misyjna. Oprócz tego 

przy kolegium istniał również konwikt szlachecki. W szkole tej, 

z braku własnej rodzimej uczelni, jako że Uniwersytet Uppsalski 

znacznie podupadł i nie posiadał odpowiedniej biblioteki, 

kształciło się wielu Szwedów, m.in. syn króla szwedzkiego Eryka 

xiv, xiv Gustaw Eriksson Waza. 

W ramach Collegium Hosianum powstało w roku 1592 

również studium fi lozofi i, utworzone z myślą o przekształceniu 

kolegium w akademię, czyli uniwersytet. Starania te okazały 

się jednak bezowocne. Nie zmienia to faktu, iż Collegium 

Hosianum było w xvi i xvii wieku ważnym ośrodkiem 

religijnym i edukacyjnym, który szczycił się znakomitą jak na 

owe czasy biblioteką. 

Na poczatku xvii wieku 

Collegium Hosianum 

posia dało bardzo bogaty 

księgozbiór, składający się 

z dawnego zbioru książek 

zakonu franciszkanów, 

z darów kardynała 

Stanisława Hozjusza, 

darów papieskich i 

książek zakupionych 

przez szkołę. W bibliotece 

znajdowały się także 

książki ze zbiorów polskołacińskiego 

poety Jana 

Dantyszka. W roku 1626, 

w momencie zagarnięcia 

biblioteki przez wojska 

Gustawa ii Adolfa, była 

to średnia co do wielkości 

książnica w Europie. 

Cały zbiór braniewski 

przewieziony został do 

Szwecji w drewnianych 

skrzyniach i beczkach i 

przeka zany został przez króla 

uniwersytetowi w Uppsali. 

Prace nad historią i zasobami 

biblioteki z Braniewa 

prowadziło wielu polskich 

i szwe dzkich uczonych, w

tym Isak Colljin, Otto Walde, Józef Trypućko. Szczególnie ważne 

są tu prace profesora Trypućki (1910–1983), który przez dziesięciolecia 

studiował zasoby biblioteki Carolina Rediviva i przy gotowywał 

rejestry bibliografi czne tamtejszych poloników. W roku 1958 wydał 

on książkę „Polonica vetera Upsaliensia”, a w 1977 wstępną próbę 

rekonstrukcji zbiorów Kolegium Jezuitów z Braniewa. Od tego 

czasu pracował nad zbiorem braniewskim właściwie do końca 

życia. Nigdy jednak nie ukończył tej ogromnej pracy. 

Profesor Trypućko na łożu śmierci przekazał swoje notatki i ręcznie 

przygotowane rejestry prof. Andrzejowi N. Uggli, prosząc 

o przesłanie tych materiałów do Biblioteki Narodowej w Warszawie. 

Zgodnie z wolą profesora Trypućki powstała polskoszwedzka 

komisja kontynuująca prace nad skatalogowaniem 

zbioru z Braniewa. W styczniu 2008 roku książka The 

Catalogue of the Book Collection of the Jesuit College in 

Braniewo held in the University Library in Uppsala (opr. 

Michał Spandowski, Sławomir Szyller) zaprezentowana 

została w Bibliotece Narodowej w Warszawie, a następnie, 

w kwietniu, na seminarium w bibliotece Carolina Rediviva 

w Uppsali. Po seminarium można było obejrzeć kilka eksponatów 

z Braniewa, między innymi dwa rękopiśmienne 

inwentarze zbioru bibliotecznego z Braniewa: jeden sporządzony 

przez prawowitych właścicieli, drugi spisany przez Szwedów 

w trakcie przygotywania książek do wywozu za morze. 

Biblioteka Collegium Hosianum obejmowała około 3000 

pozycji: 58 rękopisów, 336 inkunabułów oraz 2255 druków. 

Wstępna analiza tematyczna pozwala stwierdzić, że była to 

biblioteka służąca celom kształcenia teologicznego i klasycznego. 

Najobszerniejszym działem biblioteki jest bezsprzecznie zbiór 

tekstów o charakterze religijnym i teologicznym. Znajdujemy 

tu liczne egzemplarze Biblii w języku greckim, po łacinie i po 

hebrajsku, tłumaczenie Nowego Testamentu na język polski 

Wujka oraz – co może zadziwiać – Der kleine Catechismus 

(Mały katechizm) Marcina Lutra z 1590 roku. Poza tym, jedynym 

zresztą, tekstem reformacyjnym, zbiór świadczy o tym, że była 

to książnica katolicka. W jej skład wchodziły także liczne zbiory 

psalmów i kazań oraz różnego rodzaju teksty religijne o charakterze 

polemicznym. 

Colegium Hosianum, Braniewo Foto: Lestat. Wikipedia.com 

25 

olljin tto alde och ózef rypucko har bedrivit forskning 

på raniewobibliotekets samlingar och dess historia ärskilt 

betydelsefullt är här professor rypuckos arbete 

nder årtionden studerade han biblioteket arolina edivivas 

samlingar och gjorde i ordning bibliografi ska register av dess 

polonica r gav han ut boken olonica vetera psalensia 

och ett inledande rekonstruktionsförsök av jesuitkollegiets 

samlingar från raniewo edan den tiden arbetade han med 

samlingen från raniewo egentligen ända fram till sin död 

an avslutade emellertid aldrig detta enorma arbete 

å dödsbädden överlämnade professor rypucko sina an 

teckningar och de för hand förberedda registren till profes 

sor ndrzej ils ggla och bad honom att sända materialet 

till ationalbiblioteket i arszawa enlighet med professor 

rypuckos vilja bildades en polsksvensk kommission som 

fortsatte arbetet med att katalogisera samlingen från raniewo 

januari presenterades boken e catalogue of the 

ook olle ion of the esuit ollege in raniewo held in 

the niversity ibrary in ppsala red ichal pandowski 

lawomir zyller på ationalbiblioteket i arszawa och där 

efter i april presenterades den på ett seminarium i arolina 

ediviva i ppsala fter seminariet kunde man titta på några 

exponat från raniewo bland annat två handskrivna inventa 

rieförteckningar över bibliotekssamlingen från raniewo en 

upprättad av de rättmätiga ägarna den andra nerskriven av 

svenskarna under det att de förberedde böckerna för transport 

över havet 

ollegium osianums bibliotek omfattade ungefär 

poster handskrifter inkunabler samt tryck n 

inledande tematisk analys tillåter en att konstatera att bibliote 

kets funktion syftade till att ge en klassisk och teologisk utbild 

ning ibliotekets mest omfattande avdelning är otvivelaktigt 

samlingen av texter av religiös och teologisk karaktär i fi nner 

här talrika exemplar av ibeln på grekiska latin och hebreiska 

den polske jesuitprästen akob ujeks översättning av ya 

testamentet till polska samt – vilket kan förvåna – er kleine 

atechismus artin uthers lilla katekes från töver 

denna för övrigt enda reformerta text vittnar samlingen om att 

det var ett katolskt bibliotek dess innehåll ingick också talrika 

samlingar av psalmer och predikningar samt olika sorters reli 

giösa texter av polemisk karaktär 

ästa avdelning på biblioteket består av skrifter avsedda 

för studier av klassiska språk huvudsakligen latin et fi nns 

ganska många listor över främmande ord lexikon läroböcker i 

grammatik samt klassiska författares texter vilka användes för 

att utveckla språk och retorikelevernas färdigheter n separat 

avdelning utgör böcker i matematik astronomi och kartografi 

ämnade för praktisk undervisning i matematik läran om him 

lakropparna samt litteratur om principerna för utformandet av 

kalendrar bibliotekets sista avdelning fi nner vi skrifter om 

medicin och om medicinalväxter samt musiknotationsmaterial 

ematiken på samlingarna i biblioteket från raniewo åter 

speglar den utbildningsmodell som tillämpades vid övergången 

mellan medeltid och renässans vilken bestod av två grundläg

gande undervisningsnivåer en lägre kallad trivium som om 

fattade studier i grammatik retorik och dialektik dialektiken 

uppfattades då som läran om det logiska tänkandet samt den 

högre guadrivium på vilken man undervisade i matematik 

geometri snarare mätning och enkel kartografi musik och 

astronomi 

et kan inte heller vara en överraskning att vi i klosterbiblio 

teket även fi nner många handböcker i medicin och i läran om 

medicinalväxter å talet var användningen av medicinal 

växter en mycket utbredd behandlingsmetod och förutom att 

i klostren samla litteratur inom detta område tillredde mun 

karna själva olika sorters läkemedel tinkturer dekokter salvor 

eteriska oljor 

boksamlingen från iblioteket i raniewo upptäcker vi en 

total avsaknad av skönlitteratur ämnad för läsning de klassiska 

författarnas verk användes till praktiska studier i grekiska och 

latin raniewosamlingarna fi nner vi inte heller några sce 

niska texter skrivna för de jesuitiska skolteatrarna 

är man läser katalogen över biblioteket från raniewo 

bekräftas till fullo tesen att det var ett skolbibliotek ollegiet 

gav en solid klassisk utbildning lärde ut i grekiska språket 

och latin kanhända även hebreiska förberedde eleverna för 

bibelstudier samt till att föra lärda resonemang på teman om 

tro levernas kunskap berikades av information från andra 

vetenskapsområden som fanns representerade i biblioteket till 

exempel den tidigare nämnda astronomin och detta bidrog till 

deras allmänbildning vilket stämde väl överens med dåtidens 

utbildningskanon 

tarbetandet av katalogen över raniewosamlingarna är en 

viktig händelse i kulturvärlden katalogen kommer inte bara 

att göra det möjligt för forskarna att bekanta sig närmare med 

bibliotekets innehåll den kommer i framtiden även vara en bas 

för forskning om europeiska bibliotek på talet bland vilka 

biblioteket ollegium osianum innehade en viktig plats ❖ 

Noter 

1. Polonica är en term som betecknar föremål m. m som har med 

Polen eller polackerna att göra. ö. a 

2. Inkunabler är böcker tryckta före 1500. ö. a 

Ewa Teodorowicz-Hellman, professor i polska, Slaviska Institutionen 

vid Stockholms universitet. Studier i polsk och i tysk lologi. Har arbetat i 

Polen vid Jagiellonska universitetet och universitetet i Katowice. 

profesor w Instytucie Slawistyki Uniwersytetu Sztokholmskiego. 

Studiowała lologię polską i niemiecką. W Polsce pracowała w 

Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i w Uniwersy tecie Śląskim w 

Katowicach. 

26 

Kolejny dział biblioteki to pisma przeznaczone do nauki 

języków klasycznych, głównie łaciny. Sporo jest tu list słówek, 

słowników, gramatyk oraz tekstów autorów klasycznych, 

które wykorzystywane były do kształcenia umiejętności 

językowych i retorycznych uczniów. Osobny dział stanowią 

ksiażki z zakresu matematyki, astronomii i kartografii, 

poświęcone praktycznej matematyce, nauce o ciałach niebieskich 

i literaturze o zasadach opracowywania kalendarzy. W ostatnim 

dziale biblioteki znajdujemy pisma medyczne i zielarskie oraz 

muzykalia. 

Tematyka zbiorów biblioteki z Braniewa odzwierciedla model 

edukacyjny stosowany na przełomie średniowiecza i odrodzenia, 

składający się z dwóch podstawowych stopni nauczania: niższego, 

zwanego trivium i obejmującego naukę gramatyki, retoryki 

i dialektyki (dialektykę pojmowano wówczas jako naukę 

logicznego myślenia), oraz wyższego guadrivium, którego zadaniem 

było nauczanie matematyki, geometrii (raczej pomiarów 

i prostej kartografi i), muzyki i astronomii. 

Nie może też być zaskoczeniem, że w bibliotece klasztornej 

znajdujemy również wiele podręczników z dziedziny medycyny 

i zielarstwa. Zielarstwo było w xvii wieku szeroko stosowaną 

metodą leczenia, a mnisi nie tylko zbierali w klasztorach literaturę 

na ten temat, ale i sami przygotowywali różnego rodzaju 

medykamenta: nalewki, wyciągi, maście, olejki. 

W księgozbiorze biblioteki z Braniewa zauważamy całkowity 

brak literatury pięknej przeznaczonej do czytania (utwory 

autorów klasycznych były wykorzystywane do praktycznej nauki 

greki i łaciny). Nie znajdujemy też w zbiorach braniewskich 

tekstów scenicznych, pisanych z myślą o szkolnych teatrach 

jezuickich. 

Lektura katalogu biblioteki z Braniewa w pełni potwierdza 

tezę, że była to biblioteka szkolna. Kolegium dawało solidne 

wykształcenie klasyczne, kształciło znajomość greki i łaciny 

(być może także hebrajskiego), przygotowywało do studiów 

Biblii i do prowadzenia dyskursu na tematy wiary. Wiadomości 

z innych, reprezentowanych w bibliotece dziedzin nauki, np. ze 

wspomnianej wcześniej astronomii, wzbogacały wiedzę uczniów 

i przyczyniały się do ich wykształcenia ogólnego, które zgodne 

było z ówczesnym kanonem edukacyjnym. 

Opracowanie katalogu zbiorów braniewskich jest ważnym 

wydarzeniem w świecie kultury: katalog nie tylko pozwoli 

badaczom zapoznać się bliżej z zawartością biblioteki, ale będzie 

również stanowić w przyszłości podstawę badań na temat xviiwiecznych 

bibliotek europejskich, wśród których biblioteka 

Collegium Hosianum zajmowała ważne miejsce. ❖

Szwedzkim szlakiem po Polsce... 

I svenska spår i Polen 

Wojciech Łygaś 

pierwszych dziewięciu miesiącach roku granicę polską 

przekroczyło ok tys turystów z krajów skandynawskich 

użą ich część stanowili zwedzi którzy coraz częściej 

decydują się na podróż do olski rzybywa grup objazdowych 

miłośników golfa gości uzdrowiskowych i młodzieży adal 

dużą popularnością cieszą się imprezy w ramach których turyści 

zwiedzają miasta i zabytki 

olska od roku utrzymywała żywe kontakty polityczne i 

kulturalne ze zwecją ządy azów w olsce a potem wielka 

wojna północna zostawiły trwałe ślady w pamięci obu narodów 

a terenie olski istnieje nadal wiele miejsc zabytków i obiektów 

które związane są z tamtą epoką apraszam na krótką wycieczkę 

do przeszłości 

roku państwa skandynawskie utworzyły nię almarską 

a jej czele stanął król ryk omorski o kilkudziesięciu latach 

rządów ustąpił z tronu przeniósł się na otlandię gdzie zajmował 

się korsarstwem a potem osiadł w arłowie marł w roku 

i został pochowany w miejscowym kościele ozostał po nim 

niewielki zamek ryk jest jedynym królem skandynawskim 

pochowanym poza kandynawią 

roku przybył do olski inny król zwecji arl nutsson 

onde onfl ikt z hrystianem i i duchowieństwem szwedzkim 

zmusił go do opuszczenia kraju rzez siedem lat przebywał 

w ucku i dańsku a w roku powrócił do zwecji gdzie 

po raz drugi zasiadł na tronie onde udzielił pożyczki fi nansowej 

azimierzowi agiellończykowi która posłużyła polskiemu 

królowi do wykupu kilku zamków krzyżackich – w tym 

alborka – od ich załóg którym rzyżacy nie mogli wypłacić 

obiecanego żołdu 

ogata w pamiątki szwedzkie jest katedra w liwie prócz 

słynnej ali pokoju w której olska i zwecja w roku 

podpisały traktat kończący okres potopu szwedzkiego znajdziemy 

tam jeszcze baldachim królowej szwedzkiej rystyny dar dla 

cystersów oliwskich obraz ygmunta azy namalowany przez 

ermanna ahna na początku xvii wieku król był przez wiele 

lat szczodrym donatorem dla kościoła i zakonu a także ołtarz św 

ntoniego ufundowany w roku przez wdowę po zmarłym 

zwedzie er riksson zwany z łacińska etrus rici othus 

przez lat pracował dla mnichów jako wójt i za swe zasługi dla 

zakonu został pochowany na terenie katedry 

27 

nder de första nio månaderna år passerade ca 

skandinaviska turister den polska gränsen n stor del var 

svenskar som allt oftare beslutar sig för att resa till olen et 

kommer grupper med rundresenärer golfälskare kurortsgäster 

och ungdomar opulära är fortfarande arrangemang med be 

sök i städer och rundvandringar bland minnesmärken 

nda sedan har olen haft livliga politiska och kul 

turella kontakter med verige asatiden och därefter det 

stora nor diska kriget har lämnat bestående spår i båda folkens 

minne olen fi nns fortfarande många platser minnesmärken 

och föremål som är förbundna med den epoken älkomna på 

en kort utfl ykt till det förfl utna 

r bildade de tre skandinaviska länderna 

almarunionen rik av ommern kröntes till kung fter att 

ha regerat i några tiotal år avsattes han från tronen och fl yttade 

till otland där han ägnade sig åt sjöröveri och därefter slog 

han sig ner i arłowo an dog år och begravdes i en lokal 

kyrka tt litet slott fi nns kvar efter honom rik är den enda 

skandinaviska kungen som är begravd utanför kandinavien 

r kom en annan svensk kung arl nutsson onde till 

olen n konfl ikt med ristian och det svenska prästerskapet 

hade tvingat honom att lämna landet nder sju år vistades han 

i uck och dansk och år återvände han till verige där 

han för andra gången besteg tronen onde beviljade ett lån till 

azimierz agiellończyk ett lån som den polske kungen använ 

de till att köpa tillbaka några slott från yska orden däribland 

borgen i albork från deras besättning vilka yska orden inte 

hade kunna betala den utlovade solden 

ik på svenska minnessaker är katedralen i liwa örutom 

den berömda redssalen där olen och verige slöt ett freds 

fördrag som avslutade det krig som i olen går under benäm 

ningen den svenska syndafl oden fi nner vi även den svenska 

drottningen ristinas baldakin en gåva till cisterciensmun 

karna i liwa en tavla föreställande igismund asa målad 

av ermann ahn i början av talet kungen var under 

många år en givmild donator till kyrkan och munkorden och 

även ntonius remitens altare donerat av en änka efter 

en svensk er riksson känd på latin som etrus rici othus 

arbetade för munkarna som byfogde under fyrtio år och för sina 

insatser åt munkorden begravdes han vid katedralen

ariakyrkan i dansk är inte mindre rik på minnessaker av 

detta slag ram till slutet på talet utgjordes huvudin 

gången till kyrkan av t lovs kapell och uppstod i början av 

talet på initiativ av skandinaviska köpmän som på den 

tiden skapade sitt gille i staden vid otława apellet tillsam 

mans med all inredning brann ner i mars ör närvarande 

hänger där den så kallade arl s klocka en svenske 

kungen fi ck den i gåva av arvas borgare när han år räd 

dade dem från ryssarna som hade omringat staden ans 

soldater krossade trefaldigt den ryska armén som var större och 

tsar eter blev tvungen att ta till fl ykten 

ariakyrkan begravdes på talet svenska protestan 

ter – politiska fl yktingar som efter slaget vid tångebro var 

tvungna att lämna verige ver ingången till kapellet fi nns 

ett vackert epitafi um över ätten yllenstierna känd i dansk 

som uldenstern kapellet vilar bland andra ohan ilsson 

yllenstierna ustav rahe och rvid tenbock kyrkans si 

doskepp fi nner vi ett annat epitafi um till minne av öran osse 

an var ledare för en grupp politiska fl yktingar och en av dem 

som under rättegången i inköping dömdes till döden an 

undkom dock inköpings blodbad eftersom han benådades 

av domstolen an vilar också i ariakyrkan 

ågra hundra meter från ariakyrkan står irgittakyrkan 

v de forna klosterbyggnaderna ett manligt och ett kvinnligt 

kloster återstår bara själva kyrkan som i det protestantiska 

dansk var en av få katolska kyrkor irgittaklostret uppstod i 

slutet talet och var det andra klostret uppkallat efter heliga 

irgitta utanför verige umera kan man bese en vacker tavla 

av heliga irgitta målad på talet av ermann ahn samt 

ett epitafi um över eata parre on var hustru till abriel 

osse son till öran osse abriel rövade bort henne från ett 

Gdańsk 

28 

ie mniej bogaty w tego typu pamiątki jest kościół mariacki w 

dańsku łówne wejście do kościoła do końca xvii wieku było 

kaplicą pod wezwaniem św lafa owstała ona na początku xv 

wieku z inicjatywy kupców skandynawskich którzy utworzyli 

w tamtym okresie swój cech w grodzie nad otławą aplica 

spłonęła wraz z wyposażeniem w marcu roku becnie 

wisi w niej tzw dzwon arola xii ról zwecji otrzymał go 

w podarunku od mieszczan arwy kiedy w roku ocalił 

ich przed oblegającymi miasto osjanami ego tys żołnierzy 

rozbiło trzykrotnie większą armię rosyjską a car iotr i musiał 

salwować się ucieczką 

kościele mariackim chowano w xvii wieku zwedów 

wyznania protestanckiego – uchodźców politycznych którzy po 

bitwie pod tangebro musieli wyjechać ze zwecji ad wejściem 

do kaplicy znajduje się piękne epitafi um rodu yllenstierna 

znanego w dańsku jako uldenstern kaplicy spoczywają 

min ohan ilsson yllenstierna ustav rahe i rvid 

tenbock bocznej nawie kościoła odnajdujemy drugie 

epitafi um ku pamięci örana osse ył on przywódcą grupy 

uchodźców politycznych w dańsku jednym z tych których w 

czasie procesu w inköping skazano na śmierć niknął jednak 

krwawej łaźni w inköping ponieważ został ułaskawiony przez 

sąd n też spoczął po śmierci w kościele pod wezwaniem n m p 

ilkaset metrów od kościoła mariackiego stoi kościół św 

rygidy dawnego kompleksu dwóch klasztorów męskiego 

i żeńskiego pozostał tylko sam kościół który w protestanckim 

dańsku był jednym z niewielu kościołów katolickich espół 

klasztorny św rygidy powstał pod koniec xiv w w i był drugim 

takim zespołem pod wezwaniem św rygidy poza zwecją 

becnie można w nim oglądać piękny obraz św rygidy 

namalowany w xvii wieku przez ermanna ahna oraz 

Foto: Anna Bidakowska

epitafi um eaty parre yła ona żoną abriela osse syna 

örana osse abriel porwał ją z klasztoru w hełmnie i spro 

wadził do dańska iestety los okrutnie ich potraktował 

pierwsza ich córka zmarła w wieku kilku lat a w czasie drugiego 

porodu zmarła zarówno eata jak i niemowlę bie pochowane 

są w podziemiach kościoła bok nich spoczywa abriel który 

złamany tym nieszczęściem zmarł kilka lat później 

a terenie omorza jest jeszcze wiele innych miejsc związanych 

historycznie ze zwecją e romborku w roku zmarł nowy 

kanclerz zwecji rik xenstierna raniewie na przełomie 

xvi i xvii wieku do kolegium jezuickiego uczęszczało prawie 

studentów ze zwecji w tym słynny ohannes essenius 

klasztorze kartuzów koło dańska pochowano w roku 

rika rahe który musiał uciekać ze zwecji z powodu sympatii 

politycznych dla ygmunta iii azy oczątkowo osiadł w mę 

skim zakonie św rygidy w dańsku ale ostatecznie dokonał 

żywota wśród kartuzów ztumska ieś i tare ole to dwie 

miejscowości gdzie w i roku zwedzi i olacy podpisali 

zawieszenie broni kończące wojnę w rusach 

iekawa jest historia zamku w alborku a niezdobyta w śre d 

niowieczu twierdza ma swoje specjalne miejsce w historii stosunków 

polskoszwedzkich roku została zdobyta przez wojska 

szwedzkie dowodzone przez ustawa rikssona tenbocka 

lat później zamek zdobył jego syn ustaw tto tenbock a 

lat później namiestnikiem na zamku został syn ustawa tto – 

agnus tenbock który wraz z arolem xii pustoszył olskę 

Foto: Wikipedia 

ierując się dalej na południe docieramy na ujawy o też 

szwedzk ie miejsce a początku xvii wieku w rodnicy 

i olubiuobrzyniu mieszkała szwedz ka księżniczka nna 

azówna – siostra ygmunta azy mar ła w roku a lat 

później pochowano ją w kościele mariackim w oruniu 

aszą podróż szwedzkim szlakiem moglibyśmy kontynuować 

dalej na połu dnie odwiedzając arszawę zęstochowę raków 

ylsk czy ieszyn o już jednak temat na kolejny artykuł ❖ 

29 

Malbork 

Foto: www.zamkigotyckie.org.pl 

kloster i hełmno och tog henne till dansk yvärr behand 

lade ödet dem grymt deras första dotter dog vid några års ålder 

och under nästa förlossning dog både eata och barnet ägge 

fi nns begravda i en krypta i kyrkan redvid dem vilar abriel 

som nedbruten av sorg dog ett par år senare 

ommern fi nns många andra platser som är historiskt 

förbundna med verige rombork dog år veriges nye 

rikskansler rik xenstierna rån slutet av talet fram 

till början av talet gick nästan studenter från verige 

på jesuitkollegiet i raniewo däribland den berömde ohannes 

essenius ett kartusiankloster utanför dansk begravdes år 

rik rahe som var tvungen att fl y från verige på grund 

av sina politiska sympatier för igismund iii asa ill en början 

slog han sig ner i det manliga irgittaklostret i dansk men 

slutade sina dagar bland kartusianerna ztumska ieś och 

tare ole är två orter där svenskar och polacker år och 

skrev under det vapenstillestånd som avslutade kriget i 

reussen 

ntressant är alborkborgens historia enna fästning som 

under medeltiden var ointaglig har sin speciella plats i historien 

kring de svenskpolska förbindelserna r erövrades den av 

svenska armén under rik ustafsson tenbocks befäl rettio 

år senare erövrades borgen av hans son ustaf tto tenbock 

och sextio år senare blev ustaf ttos son agnus tenbock 

som tillsammans med arl xii ödelade olen ståthållare på 

borgen 

m man styr vidare mot söder kommer man till ujawy et 

är också en svensk plats början av talet bodde den 

svenska prinsessan nna asa – syster till igismund asa – i 

rodnica och olubobrzyń on dog och elva år senare 

begraves hon i ariakyrkan i oruń 

i skulle kunna fortsätta vår resa i svenska spår längre sö 

derut och besöka arszawa zęstochowa raków ylsk eller 

ieszyn en det får bli ämne för nästa artikel ❖ 

Wojciech Łygaś, studier i skandinavistik i Gdanski Universitetet, författare, 

journalist och översättare av bl a “Ofredsår”, “Poltava” och “Oövervinnerlige” 

av Peter Englund. 

skandynawista, absolwent Uniwersytetu Gdańskiego, pisarz, dziennikarz, 

tłumacz. 

Przełożył m. in. Petera Englunda „Lata wojen”, „Połtawa” i „Niezwyciężony”.

Szwecja kształci lekarzy na cudzy koszt 

Sverige utbildar läkare 

på andras bekostnad 

Wielu młodych zwedów który chcą zostać lekarzami 

musi wyjechać za granicę tudiują tam na koszt 

podatnika innego kraju albo na swój własny swoim 

kraju szanse na dostanie się na studia medyczne – bezpłatne jak 

wszystkie inne publiczne studia – mają bowiem bardzo nikłe 

otyczy to nawet tych którzy na świade wie ukończenia liceum 

mają wyłącznie najwyższe oceny ze wszystkich przedmiotów 

zwecji jak wiadomo egzaminów wstępnych na studia nie 

ma astępuje je konkurs świade w a medycynę już od wielu 

lat zgłasza się więcej kandydatów z najwyższymi ocenami niż 

szwedzkie uczelnie medyczne mają miejsc rzyszłych lekarzy 

wybiera się więc przez losowanie 

rymusi którzy nie mieli szczęścia w losowaniu wyjeżdżają 

do sąsiedniej anii gdzie podobnie jak w zwecji studia są dla 

kandynawów bezpłatne roku studiowało tam 

zwedów la porównania we wszystkich szwedzkich uczelniach 

a zwecja ma dwa razy więcej mieszkańców niż ania miejsc na 

medycynie jest zaledwie ierpliwość uńczyków zaczna się 

już jednak wyczerpywać 

zwedzi wybierają więc coraz cześciej olskę utaj za całe 

studia płacą kr ieniądze te mogą pożyczyć z csn 

roku studiowało w olsce medycynę zwedów 

głównie w arszawie rocławiu i rakowie jörn retman 

z dalekiej szwedzkiej północy po trzykrotnych nieudanych 

próbach podjęcia studiów medycznych w zwecji zdecydował 

się na rocław cio osobowej grupie w której studiuje 

jest ciu zwedów ożyczka państwowa starczy mu – na 

pierwszym roku który jest najdroższy – tylko na opłacenie 

czesnego a życie będzie musiał pieniądze dostać a ściśle 

mówiąc pożyczyć od rodziców u jest świetnie – mówi jednak 

jörn w rozmowie z dn omimo że studia są ułożone zupełnie 

inaczej niż w zwecji oza anatomią chemią i biologią uczy się 

również historii medycyny psychologii łaciny historii i polskiego 

jörn złożył ponownie papiery na studia medyczne w zwecji ale 

po kilku miesiącach w olsce mówi jeśli mnie nawet przyjmą 

będę się bardzo zastanawiał czy w ogóle chcę tam studiować 

utaj wszystko jest zupełnie inne trochę staroświeckie np 

ceremonia inauguracyjna podczas której składa się przysięgę że 

będzie się przestrzegało uczelnianych reguł ale uczy się człowiek 

tutaj rzeczywiście wszystkiego co jest potrzebne 

30 

Många svenska ungdomar som vill bli läkare tvingas åka 

utomlands är får de bekosta studierna själva eller stu 

dera på bekostnad av landets skattebetalare hansen 

att komma in på läkarlinjen i verige för att i likhet med andra 

högre utbildningar kunna studera avgiftsfritt är försvinnande li 

ten etta gäller även dem som i sitt avgångsbetyg från gymnasiet 

kan visa upp högsta betyg i varje ämne 

verige förekommer som bekant inte inträdesprov till högre 

utbildningar stället konkurrerar studenterna med avgångsbe 

tygen från gymnasiet äkarlinjen söks sedan många år av långt 

fl era studenter med högsta avgångsbetyg än vad det fi nns platser 

ramtidens läkare väljs följaktligen ut med hjälp av lottning 

ursettor som haft otur med lottningen åker till grannlandet 

anmark där studier för skandinaver är liksom i verige kost 

nadsfria studerade svenska medicinstudenter i an 

mark ör att få rätt proportioner – i verige som har dubbelt 

så många invånare fi nns det endast platser på läkarutbild 

ningen anskarnas tålamod har börjat tryta 

venskarna väljer därför allt oftare olen ör studierna betalar 

de där kr som de kan låna från csn 

studerade svenskar medicin i olen huvudsakligen 

i arszawa roclaw och rakow fter tre misslyckade försök 

att komma in på läkarlinjen i verige valde jörn retman från 

orrbotten att studera i roclaw i en grupp av utländska 

studenter varav svenskar tudielånet räcker under det första 

och dyraste året till skolavgiften ör att klara levnadsomkostna 

derna är han tvungen att låna från föräldrarna – et är jättebra 

här säger han ändå i en dnintervju – ven om jag har förstått 

att läkarutbildningen här är upplagd på ett helt annat sätt än i 

verige örutom anatomi kemi och biologi studerar han också 

medicinhistoria psykologi latin historia och polska jörn har 

förnyat sin ansökan i verige men efter några månader i olen 

säger han 

– ven om jag kommer in är jag inte säker å att jag vill gå där 

är är allting annorlunda lite gammalmodigt tex invignings 

ceremonin under vilken man avlägger ed att efterleva skolans 

reglemente men här lär man sig verkligen allt som man behöver 

lära 

ag vänder mig till erese allqvister fp politiskt sakkunnig 

på ögskole och forskningspolitiska enheten vid tbildningsde 

partement och undrar om det är eller har varit medveten

erese allqvister fp wiceszef gabinetu ministra oświaty 

na moje pytanie czy jest albo dotychczas było świadomą 

polityką szwedzkiego rządu kształcić swoich lekarzy na koszt 

innych państw jak ania albo na koszt ich samych odpowiada 

zdecydowanie że nie 

czywiście że tak – twierdzi ritta ergseth ekspert z arządu 

zkół yższych ögskoleverket o polityczna decyzja to rząd 

decyduje ile będzie miejsc d wielu lat sygnalizujemy rządowi 

że miejsc na medycynie jest zdecydowanie za mało – mówi las 

no rikholm dyrektor z arządu zkół yższych le my nie 

jesteśmy politykami tylko urzędnikami dostarczającymi rządowi 

ekspertyz i danych a później reali zującymi podejmowane przez 

rząd decyzje 

roku wydano w zwecji legitymacji lekarskich 

lekarzom wykształconym za granicą dla lekarzy wykształconych 

w jest to automatyczne i tylko legitymacji lekarzom 

którzy studiowali w zwecji 

erese allqvister mówi że w propozycji budżetowej postuluje 

się zwiększenie liczby miejsc na studiach o kspertyza 

arządu zkół yższych wykazuje że aby utrzymać w roku 

taką samą liczbę lekarzy na głowę ludności jak obecnie 

należy tworzyć rocznie nowych miejsc na medycynie 

rzeczywistości w przyszłym roku przybędą najwyżej miejsca 

ie ma pieniędzy na więcej edno miejsce na medycynie 

roku studiów kosztuje ponad mln koron 

eśli młodzi zwedzi wyjeżdżają do olski i płacą tam za studia 

to dlaczego nie wprowadzić płatnych studiów medycznych w 

zwecji – pytam erese allqvister o absolutnie sprzeczne 

z naszymi zasadami – odpowiada kategorycznie allqvister 

y w zwecji uważamy że prawo do wykształcenia ma każdy 

niezależnie od grubości portfela le – nalegam – dzisiaj prawie 

trzystu zwedów tylko w olsce 

31 

politik från veriges sida att utbilda sina läkare på andra länders 

bekostnad som anmarks eller på studenternas egen bekostnad 

– ej svarar hon bestämt 

– aturligtvis är det så konstaterar ritta ergseth expert på 

ögskoleverket – eslutet är politiskt det är regeringen som 

bestämmer antalet platser – i har under många år påtalat för 

regeringen att det fi nns alldeles för få platser på läkarlinjen säger 

las no rikholm avdelningschef på ögskoleverkets utvär 

deringsavdelning en vi är inga politiker utan tjänstemän som 

förser regeringen med expertis och underlag och sedan verkställer 

regeringens beslut 

nder utfärdades läkarlegitimationer till läkare 

utbildade utomlands läkare utbildade inom eu erhåller legiti 

mation automatiskt efter ansökan till ocialstyrelsen och endast 

legitimationer till läkare med svenska läkarexamen 

nligt erese allqvister har man i budgetpropositionen pla 

nerat för en ökning med utbildningsplatser ögskoleverkets 

prognos förutspår att om verige ska ligga på samma nivå 

av antal läkare per invånare som idag behöver man skapa nya 

platser varje år verkligheten tillkommer under nästa år endast 

nya platser på landets läkarutbildningar et fi nns inte pengar 

till fl era n utbildningsplats på läkarlinjen år kostar över 

miljon kronor 

– m svenska studenter reser till olen och betalar där för sina 

studier varför då inte införa avgiftsbelagda läkarstudier i verige 

frågar jag erese allqvister – et strider helt mot våra princi 

per svarar erese allqvister bestämt verige anser vi att alla 

ska ha rätt till utbildning oavsett plånbokens tjocklek – en 

invänder jag bara i olen fi nns det redan idag nästan svenska 

studenter som uppfyller alla behörighetskraven och som betalar 

dyrt för sina studier eftersom det inte fi nns tillräckligt med platser 

på svenska universitet arför

– i kan inte förbjuda någon att studera utomlands svarar 

allqvister 

– kronor är mycket pengar för en student men inte för 

en läkare säger essy cillion från tockholm som studerar 

ärde året på edicinakademin i arszawa ag tänker förstås 

inte på läkare i olen en ingen av mina studiekamrater planerar 

att arbeta i olen n så länge har vi det mycket bra här utbild 

ningen håller hög nivå och det är en skön stämning men efter 

studierna åker jag till orge där läkare tjänar ännu bättre än i 

verige så jag har snart tjänat ihop till att betala tillbaka lånet 

edan åker jag till usa för att få specialistkompetens 

vdelningen för psykologi vid arszawas niversitet erbjuder 

utländska studenter studier på engelska tefan från tockholm 

som tillsammans med ytterligare två studenter utmärkt sig med 

bästa inträdesprov berättar för sp – är jag började i den 

engelskspråkiga gruppen var vi stycken varav svenskar 

fter ett år har några fallit ifrån men vi är svenskar kvar och 

utgör den största nationalitetsgruppen på min avdelning 

trax före euutvidgningen myntade svenska politiker begrep 

pet social turism för att skrämma väljare et förutspåddes 

massinvandring av östeuropéer mest polacker som skulle över 

svämma verige för att här leva gott på bidrag dag konstaterar 

svenska kommentatorer att farhågorna inte besannades på långt 

när äremot reser svenskar för att utbilda sig i olen em ska 

nu skrämmas med medicinsk turism frågar agens yheters 

reporter ironiskt ❖ 

Inbjudan till studier i Polen 

bigniew idakowski 

I juni i år öppnades en ny engelskspråkig internetportal med 

syfte att presentera polska utbildningscentra utomlands, uppmuntra 

utländska studenter att stu dera i Polen och hjälpa dem 

att välja inriktning och lärosäte. 

Internetportalen www.studyinpoland.pl 

innehåller det bredaste utbudet av ständigt uppdaterad information 

om högskolor i Polen. Det är också det enda platsen på nätet där 

Polen presenteras för utländska studenter på ett samordnat sätt. 

Portalen utgör en viktig del av progra mmet ”Study in Poland” som 

genomförts sedan maj 2005 av Utbildningsstiftelsen ”Perspektiv” 

och Rektorskonferensen för Polska Högskolor ☛ fort. sid. 39 

32 

płaci ciężkie pieniądze za studia bo nie ma dla nich miejsca w 

uczelniach szwedzkich mimo że spełniają wszystkie wymagania 

laczego 

ikomu nie możemy zabronić wyjazdu za granicę na studia 

– odpowiada allqvister 

koron to ciężkie pieniądze dla studenta ale nie dla 

lekarza – mówi essy cillion ze ztokholmu studentka 

czwartego roku kademii edycznej w arszawie czywiście 

nie mam na myśli lekarza w olsce le nikt z moich znajomych ze 

studiów nie zamierza pracować w olsce óki co jest nam tutaj 

świetnie studia są na wysokim poziomie atmosfera wspaniała 

ale po studiach jadę do orwegii a tam lekarze zarabiają jeszcze 

więcej niż w zwecji więc się natychmiast odkuję i pożyczkę 

spłacę bardzo szybko później pojadę do tanów robić 

specjalizację 

ydział sychologii niwersytetu arszawskiego prowadzi 

anglojęzyczne studia dla cudzoziemców tefan ze ztokholmu 

– jeden z trzech studentów wyróżnionych za najlepiej zdany 

egza min wstępny – opowiada sp w roku razem ze 

mną rozpoczęło studia w anglojęzycznej grupie osób 

w tym zwedów zisiaj po roku część studentów się 

wykruszyła zwedów jest i stanowią dalej największą grupę 

narodowościową wśród cudzoziemców na moim wydziale 

uż przed ostatnim rozszerzeniem ue politycy szwedzcy wy 

myślili pojęcie turystyki socjalnej i straszyli nim wyborców 

ordy wschodnioeuropejczyków głównie olaków miały 

zalewać zwecję by żyć tutaj wygodnie z socjalnych zasiłków 

zwedzcy komentatorzy podkreślają że zjawisko takie nie wys 

tąpiło w najmniejszym stopniu a to zwedzi jadą do olski po 

naukę to kogo będzie teraz straszył turystyką medyczną – 

pytał szyderczo komentator dziennika agens yheter ❖ 

Zaproszenie na studia w Polsce 

bigniew idakowski 

W czerwcu br. uruchomiony został anglo języczny portal internetowy 

www.studyinpoland.pl, 

mający na celu promocję polskich uczelni za granicą, zachęcanie 

obcokrajowców do studiowania w Polsce oraz pomaganie im w 

wyborze kierunku studiów i uczelni. 

Plat forma internetowa www.studyinpoland.pl posiada najbogatszy 

zbiór aktualizowanych na bieżąco informacji o polskich 

uczelniach wyż szych. Jest to zarazem jedyne miejsce w inter necie, 

gdzie Polska prezentowana jest w zintegrowany sposób zagranicznym 

studentom. 

☛ cd. na str. 39

Agnes Franzén 

Bałtyk 

Mamo, 

stoję z nogami po przeciwnych stronach Bałtyku. 

Stać w rozkroku ponad granicami daje stabilność, mówią. 

Ale nieraz zakołyszę się. 

Wtedy wwiercam stopę głębiej 

w twój pierwszy ślad, 

ten na polskiej ziemi. 

Moja stopa nie pasuje dokładnie. Ale wokół jest gleba 

wilgotna, zwarta i ciepła. 

Kiedy robi się ciężko przenoszę ciężar na drugą nogę, 

co stoi wwiercona w szwedzką ziemię. 

Tu urodził się tata, 

i ja. 

Tu mogę stać nawet na jednej nodze, 

choć oczywiście czasem tracę równowagę. 

Wydeptuję jego ślady i innych, i twoje. 

W końcu stają się moimi własnymi. 

Stale kołyszę się nad Bałtykiem 

z jednej nogi 

na drugą. 

A razem ze mną mowa, 

walcuje po twoim języku, 

po jego języku. 

Moich dwóch językach. 

Przyjemnie mi, kiedy się kołyszę. 

Pode mną pluszcze morze 

Gdzie fale się łamią przepływają granice. 

❧ 

33 

Östersjön 

amma 

jag står med ett ben på var sida om stersjön 

tt stå bredbent över gränser ger stadga sägs det 

en ibland svajar jag till 

å borrar jag ner foten djupare 

i ditt första fotavtryck 

det som fi nns i den polska jorden 

in fot passar inte perfekt en runt den är myllan 

fuktig tät och varm 

är det blir tungt fl yttar jag över tyngden till mitt andra ben 

det som står nerborrat i svensk jord 

är föddes pappa 

också jag 

är kan jag till och med stå på ett ben 

men visst tappar jag balansen då och då 

ag trampar runt i hans och i andras och i dina fotavtryck 

ill slut blir de mina egna 

tändigt stampar jag över stersjön 

från ena foten 

till den andra 

ch tungan följer med 

valsar på ditt språk 

på hans språk 

ina två språk 

ag trivs när jag vaggar 

nder mig skvalpar havet 

är vågorna bryter fl yter igenom gränser

Przekroczyć drugą granicę... 

życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang 

Andrzej 

Olkiewicz, 

Konsten att 

vara invandare, 

Genista Förlag 

2008 

W ostatnich latach 

ukazało się 

sporo książek, 

które można 

zaliczyć do tzw. 

”literatury emigracyjnej”. 

Co jednak ukrywa się pod tym 

określeniem? Czy jest to literatura dla 

emigrantów? Czy może literatura pisana 

przez emigrantów mieszkających w 

Szwecji i piszących po szwedzku? 

Pytanie to nie jest bez znaczenia: fala 

emigracji wzrasta w Szwecji nieprzerwanie 

od zakończenia drugiej wojny 

światowej, obejmując w różnych okresach 

różne grupy narodościowe. Na temat losu 

emigrantów i poszukiwania przez nich 

tożsamości w nowym kraju napisano wiele. 

Do najbardziej znanych pisarzy w tym 

kontekście należy niewątpliwie Theodor 

Kallifatides, który często określany jest mianem 

„pisarza emigracyjnego” lub pisarza 

„grecko-szwedzkiego”. Sam Kallifatides 

niejednokrotnie i w różnych sytuacjach 

podkreślał, że pragnie być uważany 

wyłącznie za pisarza szwedzkiego. 

Niełatwo jednak zmyć z siebie piętno 

„emigranta”. Nie wystarczy pisać po 

szwedzku i w granicach tego państwa. 

Wymownym tego przykładem jest 

Zbigniew Kuklarz, urodzony i wychowany 

w Szwecji. Przed trzema laty debiutował 

on powieścią pt. Hjälp jag heter Zbigniew 

(Na Na pomoc! Nazywam się Zbigniew). Zbigniew W swo jej 

książce daje on sugestywny obraz zderzenia 

się dwóch tożsamości: polskiej i szwedzkiej. 

Mimo, że Kuklarz dobrze zakorzeniony 

jest w społeczeństwie szwedzkim, w 

każ dej niemal recenzji podkreślano jego 

emigranckie pochodzenie. Na szczęście 

zaoszczędzono mu określenia „egzotyczny 

ptak”, które nierzadko przypada w udziale 

pisarzom emigracyjnym, jak to było w przypadku 

chociażby Theodora Kallifatidesa 

czy szwedzkiej pisarki polskiego pochodzenia 

– Rity Tornborg - mimo że powieści 

obojga tych pisarzy napisane są w języku 

szwedzkim. 

Andrzej Olkiewicz nie napisał powieści 

lecz interkulturowy przewodnik-podręcznik 

dla tych wszystkich, którzy mieszkają 

lub zamierzają osiedlić się w innym kraju. 

Autor opuścił Polskę jako 19-latek w 1957 

roku, w ucieczce przed komunistyczną 

dyktaturą. Mieszkał potem tymczasowo 

w różnych krajach: początkowo w Danii, 

później w Szwecji, ale także – w związku ze 

swoją pracą geologa – w Arabii Saudyjskiej 

i w Abu Dhabi. Wszystkie te kontakty 

z obcymi kulturami i ludźmi z różnych 

stron świata tworzą barwne tło dla jego 

re eksji nad różnymi aspektami życia na 

obczyźnie. 

„Na każdego emigranta czekają dwie granice. 

Pierwsza z nich, to granica polityczna, 

jaką przekraczamy opuszczając swoją 

ojczyznę; druga z nich, to granica psychologiczna. 

Przekraczamy ją w momencie, 

gdy podejmujemy decyzję zbliżenia 

do nowego kraju ze zrozumieniem i 

ak ceptacją”, pisze Olkiewicz. Olkiewicz jest 

zaskakująco szczery w swoich komentarzach 

na ten temat, nie oszczędza też bynajmniej 

samego siebie: ”W trakcie mojej 

egzystencji emigranta popełniłem chyba 

większość możliwych błędów, jakie mogą 

stać się udziałem człowieka osiedlającego 

się w obcym kraju” – przyznaje otwarcie. 

W dzisiejszej Szwecji używa się często 

pojęcia „zderzenie” czy „kolizja kultur”. 

Mimo nie malejącej od lat fali imigra cji, 

kultura szwedzka nadal jest bardzo jednorodna 

i trudna do przeniknięcia dla 

34 

osób z zewnątrz. W ostatecznym przypadku 

i tak największą siłę przebicia 

ma to, co rdzennie szwedzkie. Stąd 

ważna jest znajomość szwedzkich kodów 

społecznych, czy – inaczej mówiąc 

– znajomość społecznego „puzzla”, jak 

Olkiewicz określa owe reguły społecznej 

gry. 

„Gdyby dane nam było żyć w otwartym, 

bezkon iktowym społeczeństwie, książka 

ta byłaby całkowicie zbędna” – pisze 

Olkiewicz. W obecnej sytuacji spełnia ona 

jednak ważną rolę w toczącej się aktualnie 

debacie na temat społecznej integracji. 

Stąd też powinna zostać przeczytana 

zarówno przez imigrantów, jak i przez 

Szwedów – właśnie jako przewodnik w 

na by waniu wiedzy na temat wzajemnego 

zrozumienia, wykraczającego daleko poza 

granice danych krajów, zarówno te rzeczywiste, 

jak i te istniejące w nas samych. 

Pamiętajmy bowiem o tym, że – jak czytamy 

w jednym z przytoczonych w książce 

Olkiewicza cytatów: „To, co najbardziej 

nas wszystkich przeraża, to perspektywa 

odrzucenia. To, czego wszyscy najbardziej 

pragniemy, to przede wszystkim akceptacji.” 

Niezależnie od pochodzenia czy obywatelstwa 

każdego z nas… 

Małgorzata Anna Packalén 

Tekst ten ukazał się w swojej pierwotnej 

szwedzkiej wersji jako recenzja w Uppsala 

Nya Tidning. 

Y

Två gränser 


Andrzej 

Olkiewicz, 

Konsten att 

vara invandare, 

Genista Förlag 

Under senare år 

har det utkommit 

ett ertal böcker 

som kunde klassi- 

ceras som s k ”invandrarlitteratur”. 

Men vad gömmer 

sig egentligen bakom denna term? Är det 

litteratur för invandrare? Eller litteratur skriven 

av till Sverige invandrade författare som 

skriver på svenska? 

Frågan är inte utan betydelse: migrationsvågen 

har i Sverige varit obruten sedan 

andra världskrigets slut, även om den 

under vissa perioder omfattat olika nationella 

grupper. Det har skrivits om många 

emigrantöden och sökande efter identitet 

i det nya landet. Till de mest kända i detta 

sammanhang är Theodor Kallifatides, som 

ofta beskrivs som ”invandrad författare” 

eller ”grekisk-svensk” författare. Själv har 

Kallifatides i era sammanhang däremot 

hävdat att han vill bli betraktad som enbart 

svensk författare. 

Men det är inte lätt att bli av med ”invandrarstämpeln”. 

Det räcker inte att man skriver 

på svenska och inom Sveriges gränser. 

Ett talande exempel på detta är Zbigniew 

Kuklarz som är född och uppvuxen i Sverige. 

För tre år sedan debuterade han med Hjälp 

jag heter Zbigniew. I sin bok ger han en träffande 

bild av kollisionen mellan två olika 

identiteter: den polska och den svenska. 

Trots att han är väl rotad i det svenska 

samhället drogs hans invandrarbakgrund 

upp i så gott som varenda recension. Han 

slapp dock benämningen ”främmande 

fågel” som ofta har använts i samband med 

invandrade författare såsom Kallifatides 

eller den polskfödda svenska författaren 

Rita Tornborg, trots att de ju båda skriver 

på svenska. Men lite av en ”främmande 

fågel” förblir man sannolikt alltid i Sverige 

- det är det många invandrare som fått 

känna på. 

Att dela med sig av sina erfarenheter i 

denna situation kan ofta ligga till grund för 

en skönlitterär roman med självbiogra ska 

inslag. Men det nns också andra sätt att 

förmedla sina upplevelser på: t ex i form av 

en handbok för invandrare. Just ett sådant 

verk har den polskfödde frilansskribenten 

Andrzej Olkiewicz nyligen gett ut under 

titeln Konsten att vara invandrare, ett slags 

interkulturell handledning för alla som bor 

eller tänker bosätta sig i ett annat land. 

Olkiewicz ydde 1957 som en nittonåring 

från Polen till väst undan den kommunistiska 

diktaturen. Sedan dess har han bott i 

olika länder, i Danmark (först) och i Sverige, 

men även - i samband med sitt arbete som 

geolog - i Saudiarabien och i Abu Dhabi. 

Alla dessa möten med främmande kulturer 

och människor från världens alla hörn utgör 

bakgrunden till hans re exioner över 

emigrantödets olika aspekter. 

”På varje emigrant väntar två gränser. Den 

första är den politiska gräns vi överskrider 

när vi lämnar hemlandet; den andra, den 

psykologiska, överskrider vi när vi fattat 

ett beslut om att närma oss det nya landet 

med förståelse och acceptans”, skriver 

Olkiewicz. Olkiewicz är befriande uppriktig 

i sina kommentarer och det gäller 

också honom själv: ”Under min emigranttillvaro 

har jag gjort de esta misstag en 

människa som bosätter sig i ett främmande 

land kan göra” - erkänner han öppet. 

I dagens Sverige använder man ofta uttrycket 

”kulturkrock”. Trots all invandring 

är den svenska kulturen fortfarande mycket 

homogen och svårtillgänglig för en 

utlänning. Det är till syvende och sist det 

svenska som gäller. Det gäller att känna 

till den sociala koden eller pusslet, som 

Olkiewicz kallar det sociala spelet. 

”Om vi levde i ett paradisiskt öppet, 

35 

kon iktlöst samhälle hade denna bok 

varit över ödig” - skriver Olkiewicz. Som 

det nu är, fyller den snarare ett viktigt 

tomrum i den pågående integrationsdebatten. 

Det är en bok som förtjänar att 

läsas av både invandrare och svenskar, 

just som en handledning i samförstånd 

över gränserna, verkliga eller inbillade, för 

som Olkiewicz anför i ett citat: ”Det alla 

människor först och främst fruktar är att 

bli avvisade. Det alla människor först och 

främst behöver är att bli accepterade”. 

Oavsett vederbörandens nationalitet och 

medborgarskap. 

Malgorzata Anna Packalén 

Y 

Tamara Ł. 

Tekst i reżyseria Kazimierz Braun 

Scena: TeaterStudio Lederman w 

Sztokholmie 

24 maja br. w Teatr Studio Lederman w 

Sztokholmie pokazano sztukę pt. Tamara 

Ł. Spektakl został przygotowany przez 

Teatr Polski w Toronto, który przyjechał 

do Szwecji na zaproszenie Radomira 

Wojciechowskiego, Konsula Generalnego 

Rzeczypospolitej Polskiej w Sztokholmie. 

Sztuka Tamara Ł. została napisana i 

wyreżyserowana przez Kazimierza Brauna 

specjalnie dla dwóch aktorek: Agata 

Pilitowska gra rolę malarki, Tamary Ł., a 

Maria Nowotarska rolę siostry zakonnej. 

Sztuka opowiada o wydarzeniu z życia 

znanej i cenionej w paryskich kręgach artystycznych 

malarki – Tamary Ł. (Tamary 

Łempickiej, 1898-1980). Przybywa ona do 

klasztoru, aby namalować portret zakonnicy. 

Artystka traktuje swój model wyniośle i 

nonszalancko. Zakonnica, matka przełożona 

w klasztorze, przyjmuje to z pokorą, 

cierpliwością i wyrozumieniem. Tamara Ł. 

podczas pracy opowiada o sobie i zwierza 

się ze swoich problemów osobistych. W trakcie 

kolejnego pozowania do portretu okazuje 

się, że zakonnica jest osobą wykształconą. 

Ma doktorat w dziedzinie architektury i do

skonale zna się na sztuce. Wygłasza krótki, 

ale treściwy wykład o współczesnych trendach 

w malarstwie. Zna twórczość Tamary 

Ł. Wysoko ceni jej osiągnięcia artystyczne 

pod względem formalnym. Uważa jednak, 

że modelom brakuje głębi duchowej. 

W ich oczach maluje się pustka, a każdy 

portret jest właściwie własnym portretem 

malarki, aczkolwiek z inną twarzą. 

Gra Agaty Pilitowskiej – wyrazistość i ekspresja 

wypowiedzi z akcentowaniem odcieni 

oraz kontrastów emocjonalnych – oddają 

złożoność charakteru, całej osobowości 

Tamary Ł: wielkość i małość. Wielkość pod 

względem artystycznym, małość pod 

względem duchowym. Malarka nie może 

się uporać z własnym życiem. Ciągle poszukuje 

czegoś nowego, co ma przynieść 

poczucie szczęścia, spokój, ukojenie, 

nirwanę, nadać sens istnieniu. A osiąga 

tylko niepokój i zagubienie we własnym 

świecie. 

Gra aktorska Marii Nowotarskiej w roli 

zakonnicy – o pokolenie starszej od 

malarki – jest kontrastem do gry Agaty 

Pilitowskiej: brak emocji, wyciszenie, 

re eksyjność, rzeczowość, konkretność 

replik, dystans, opanowanie. Na scenie 

niewiele się porusza, najczęściej siedzi, co 

jest oczywiste, ponieważ jest modelem. 

Tekst Kazimierza Brauna błyskotliwy, ciekawy... 

Temat ponadczasowy, ogólnoludzki. 

Świetne dialogi, żywe i dobitne repliki. 

Dekoracja oszczędna. Kostiumy niewyszukane 

– nawiązujące do współczesnej 

mody – krótka prosta suknia malarki 

podkreśla aktualność tematyki utworu, zaś 

tradycyjny strój zakonnicy, kontrastujący 

czernią z ubiorem Tamary Ł., akcentuje 

ważność i nieprzemijalność wartości duchowych. 

Tylko dwie role tworzą tworzą ten kameralny 

spektakl! Takie zadanie unieść 

mogą tylko znakomite aktorki jak Maria 

Nowotarska i Agata Pilitowska. ❏ 


Jolanta Szutkiewicz 

Tamara L. 

Text och regi: Kazimierz Braun 

Scen: TeaterStudio Lederman i Stockholm 

Den 24 maj i år spelades pjäsen Tamara L. 

på TeaterStudio Lederman i Stockholm. 

Föreställningen sattes upp av Polska Teatern 

i Toronto som hade blivit inbjuden till 

Sverige av Radomir Wojciechowski, Polska 

republikens generalkonsul i Stockholm. 

Kazimierz Braun har specialskrivit och regisserat 

pjäsen Tamara L för två skådespelerskor: 

Agata Pilitowska som spelar målarinnan 

Tamara L., och Maria Nowotarska 

som spelar nunnan. 

Tamara L. (Tamara Lempicka, 1898-1980) 

var en i parisiska konstnärskretsar känd 

och uppskattad målarinna och pjäsen 

berättar om en händelse i hennes liv. 

Hon anländer till ett kloster för att måla 

ett porträtt av en nunna. Konstnärinnan 

behandlar sin modell med överlägsenhet 

och nonchalans. Nunnan, klostrets abbedissa, 

bemöter detta med ödmjukhet, 

tålamod och överseende. Under arbetets 

gång berättar Tamara L. om sig själv och 

anförtror nunnan sina personliga problem. 

Följande gång som nunnan poserar visar 

det sig att hon är en person med högre utbildning. 

Hon har doktorsgrad i arkitektur 

och utmärkta kunskaper om konst. Nunnan 

håller ett kort men koncist föredrag 

om samtida trender inom måleriet. Hon 

36 

Foto: Wikipedia 

Wikipedia 

känner till Tamara L:s konstnärskap och 

sätter stort värde på det beträff ande hennes 

formmässiga prestationer. Dock anser 

hon att modellerna saknar andligt djup. I 

deras ögon målar sig en tomhet, och varje 

porträtt är egentligen målarinnans självporträtt, 

fastän med ett annat ansikte. 

Agata Pilitowskas spel - uttrycksfullhet och 

uttalets expressivitet med betoning av nyanser 

samt emotionella kontraster - återger 

karaktärens komplexitet, hela Tamara 

L:s personlighet: storhet och litenhet. Storhet 

beträff ande det konstnärliga, litenhet 

beträff ande det andliga. Målarinnan kan 

inte få bukt med sitt eget liv. Ständigt söker 

hon efter något nytt som kan föra med 

sig en känsla av lycka, lugn, lindring, nirvana, 

som kan skänka existensen mening. 

Men hon uppnår bara oro och vilsenhet i 

sin egen värld. 

Maria Nowatorskas skådespeleri i rollen 

som nunnan - en generation äldre än 

målarinnan- utgör en kontrast till Agata 

Pilitowskas spel: avsaknad av emotioner, 

dämpat, re ekterande, sakligt, med konkretion 

i replikerna, distanserat, behärskat. 

På scenen rör hon sig inte mycket, utan 

sitter mest, vilket är självklart, eftersom 

hon är modell. 

Kazimierz Brauns text är strålande, spännande... 

Temat är tidlöst, allmänmänskligt. 

Lysande dialoger, levande och träff ande 

repliker. 

Dekoren är sparsam. Kostymerna anspråkslösa 

- de knyter an till samtidens 

mode - målarinnans korta raka klänning 

understryker aktualiteten i verkets tematik, 

nunnans traditionella dräkt däremot, 

som med sin svärta kontrasterar mot Tamara 

L:s klädsel, accentuerar de själsliga 

värdenas betydelse och oförgänglighet. 

Endast två roller skapar detta kammarspel! 

En sådan uppgift kan bara två framstående 

skådespelerskor som Maria Nowatorska 

och Agata Pilitowska göra rättvisa. ❏ 

Jolanta Szutkiewicz

Nanas krönika 

Nanafelieton 

Nilsson, Alicki i Håkansson 

Nilsson, Alicki och Håkansson 

Do dwudziestego pierwszego roku życia mój kolega 

i przyjaciel nazywał się Niklas Nilsson. Zwykłe 

szwedzkie nazwisko, którego się nie zapamiętuje. 

Obecnie nazywa się Niklas Alicki – nazwisko, które niewielu 

zapomni, jeśli już raz nauczy się, jak się ono pisze i wymawia. 

Niklas ma polską mamę, która przed ślubem nazywała się 

Alicka, i stąd właśnie Niklas wziął swoje dzisiejsze nazwisko. 

Zmiana nazwiska nie była dla niego czymś specjalnie 

dramatycznym. Niklas uważał, po prostu, że Alicki to ładniejsze 

nazwisko niż Nilsson. – Alicki brzmi i wygląda bardzo 

eksluzywnie. Poza tym nie jest typowo polskie, raczej czuje się 

pochodzenie ogólnie wschodnioeuropejskie. I brak wyraźnej 

narodowości też jest eksluzywny. Kilka lat zastanawiałem się 

nad zmianą i kiedy zacząłem wyższą szkołę dziennikarstwa, 

zrozumiałem, że jeśli mam zmienić nazwisko – muszę to zrobić 

zanim skończę szkołę, tłumaczy Niklas kilka lat po zmianie. 

Jesienią wychodzi książka Klasa Ericssona i Andersa 

Rydella pt. „Zmień nazwisko! – i inne sposoby na sukces jako 

dziennikarz”. Autorzy uważają, że niektóre nazwiska są lepsze 

niż inne, w każdym razie, jeśli chcemy osiągnąc powodzenie 

w dziennikarstwie. Według nich szefowie redakcji lubią 

„interesujące nazwiska, które mają globalny zasięg”. Sam Klas 

Ericsson przez wiele lat z powodzeniem publikował artykuły 

pod pseudonimem, który, według niego samego, niesie powiew 

Europy Wschodniej. (Co to za pseudonim – nie chce powiedzieć, 

gazecie Göteborgsposten Klas Ericsson mówi, że nie chce 

ujawniać nazwiska, bo w dalszym ciągu go potrzebuje.) 

Co dla Niklasa znaczyła w dziennikarskiej karierze zmiana 

nazwiska z Nilssona na Alicki – on nie wie. 

– To jest trudne do określenia, tłumaczy, ale prawdopodobnie 

całkiem sporo. Człowiek odróżnia się trochę od tła i ludzie 

łatwiej go zapamiętują. 

Czy wiesz, pytam, dlaczego autorzy książki „Zmień 

nazwisko!” doradzają dziennikarzom taką zmianę? 

– Absolutnie, to jest bardzo dobra rada, jak można sobie 

ułatwić dziennikarską karierę. Być dziennikarzem oznacza 

często zrobienie ze swojego nazwiska znaku fi rmowego. Im 

bardziej eksponuje się to nazwisko i siebie samego, tym więcej 

ludzi go zapamiętuje i tym łatwiej dostać więcej zleceń. A jeśli 

37 

Fram tills han var 21 så hette min kollega och vän Niklas 

Nilsson. Ett vanligt svenskt namn som få lägger på minnet. 

Numera heter han Niklas Alicki – ett namn som få 

glömmer när de väl har lärt sig hur det stavas och uttalas. 

Niklas har en polsk mamma som ogift hade efternamnet 

Alicka, och det är alltså därifrån Niklas har tagit sitt namn. Och 

namnbytet var för honom inte särskilt drastiskt. Niklas tyckte 

helt enkelt att Alicki var ett vackrare namn än vad Nilsson var. 

– Alicki låter och ser väldigt fi nt ut. Dessutom är det inte typiskt 

polskt, mer en känsla av ett östeuropeiskt ursprung. Och bristen 

av tydlig nationalitet var också fi nt. Jag hade funderat på att 

byta i några år, och när jag började journalisthögskolan insåg 

jag att om jag ska byta efternamn så ska jag göra det innan jag är 

klar med skolan, förklarar Niklas några år efter namnbytet. 

I höst ger journalisterna Klas Ericsson och Anders Rydell ut 

boken ” Byt namn ! – och andra sätt att lyckas som journalist.” 

Författarna menar att vissa namn är bättre än andra, i alla fall 

om man vill lyckas som journalist. Det är enligt dem ett faktum 

att chefer och redaktörer gillar ”intressant namn som har en global 

spännvidd”. Klas Ericsson har själv, i fl era år framgångsrikt 

sålt artiklar under en pseudonym som enligt honom själv har en 

fl äkt av Östeuropa. (Vilket namnet är vill han inte berätta .Till 

Göteborgsposten säger Klas Ericsson att han inte vill avslöja 

namnet eftersom det fortfarande efterfrågas.) 

Vad Niklas namnbyte från Nilsson till Alicki har betytt för 

hans journalistkarriär vet han inte. 

– Det är omöjligt att säga, men antagligen ganska mycket. 

Både i att man står ut lite ur mängden, och att människor kommer 

ihåg en lättare, berättar Niklas. 

Kan du förstå varför författarna till boken ”Byt namn!” tipsar 

journalister om namnbyte? frågar jag. 

– Absolut, det är ett jättebra tips för hur man underlättar en 

framgångsrik journalistkarriär. Att vara journalist handlar ofta 

om att göra sitt namn till ett varumärke. Och ju mer man exponerar 

sitt namn och sig själv desto fl er kommer ihåg en, desto 

mer jobb har man chans att få. Och har man ett unikt efternamn 

underlättar det antagligen enormt mycket. Det är ingen 

slump att så många journalister på dags- och kvällstidningarna 

har annorlunda namn.

För Niklas Alicki har den enda nackdelen med namnbytet har 

varit att folk ibland inte kan stava eller uttala hans efternamn. 

Alitaski, Altiski och Alikki är vanliga felsägningar och felskrivningar. 

Men förutom en eventuell skjuts i journalistkarriären, vad har 

namnbytet betytt för Niklas personligen? 

– Inte jättemycket egentligen. Jag är väldigt stolt över mitt efternamn, 

och jag är förvånad hur snabbt jag vande mig vid mitt 

nya namn. Och det känns på alla sätt som mitt namn. Men annars 

har det inte förändrat mig på något särskilt sätt. 

Hur polsk känner du dig, frågar jag. 

– Inte så mycket alls egentligen, men jag är samtidigt väldig 

stolt över den historia jag har på mammas sida. Och det är ett 

intresse som föddes ungefär samtidigt som idén om att byta efternamn, 

förklarar Niklas som aldrig har bott i Polen och som 

inte heller har lärt sig sin mammas modersmål. 

Att heta Alicki - får det dig att känna dig mer polsk? 

– Absolut. Men det handlar mer om ett intresse än om något 

i min personlighet. 

Själv behåller jag nog Håkansson för resten av livet. Jag är 

stolt över att ha ett efternamn som precis som mitt ursprung 

doftar landsbygd och jordbruk. Och eftersom så många byter 

bort sina ”son”-namn så kommer Håkansson här i Sverige snart 

vara, nja inte riktigt lika exotiskt som Alicki, men nästan. 

Och oavsett våra namn hoppas jag att både Nana Håkansson 

och Niklas Alicki blir namn ni lägger på minnet. För att vi är 

bra journalister och inget annat. ❖ 

Nana Håkansson 

38 

ma się unikalne nazwisko ułatwia to prawdopodobnie jeszcze 

bardziej. To nie jest przypadek, że tak wielu dziennikarzy w 

dziennikach opinii i wieczornych ma oryginalne nazwiska. 

Jedyną wadą zmiany nazwiska jest dla Niklasa Alickiego to, że 

ludzie nieraz nie potrafi ą napisać albo wymówić jego nazwiska. 

Alitaski, Altiski i Alikki są częstymi niepoprawnymi wersjami . 

Ale, poza ewentualną pomocą w dziennikarskiej karierze, co 

dla Niklasa osobiście oznacza zmiana nazwiska? 

– Właściwie niewiele. Jestem bardzo dumny z tego, jak się 

nazywam i sam jestem zaskoczony, jak szybko przyzwyczaiłem 

się do nowego nazwiska. Pod każdym względem odbieram je 

jako moje, ale nie zmieniło to mnie w żaden sposób. 

Jak bardzo polski się czujesz? 

– Właściwie w ogóle nie, ale jednocześnie jestem bardzo 

dumny z tej historii, jaką mam ze strony matki. Zainteresowanie 

historią narodziło się mniej więcej wtedy, co pomysł zmiany 

nazwiska, mówi Niklas, który nigdy w Polsce nie mieszkał ani 

nie nauczył się języka swojej mamy. 

Nazywać się Alicki – czy czujesz się jednak przez to bardziej 

polski? 

– Absolutnie, ale chodzi tu bardziej o zainteresowanie niż o 

coś w mojej osobowości. 

Sama zachowam raczej nazwisko Håkansson na resztę życia. 

Jestem dumna z tego, że mam nazwisko, które, dokładnie jak 

moje pochodzenie, pachnie wsią i rolni wem. A ponieważ tak 

wielu zmienia swoje nazwiska kończące się na „-son” to wkrótce 

Håkansson, tu w Szwecji, stanie się, no, może nie całkiem tak 

egzotyczne, jak Alicki, ale prawie. 

Mam zresztą nadzieję, że, bez względu na nasze nazwiska, 

Nana Håkansson i Niklas Alicki staną się nazwiskami, które 

zapamiętacie. Bo jesteśmy dobrymi dziennikarzami. I tyle. ❖ 

Nana Håkansson

☛ cd. ze str. 32 

Portal stanowi istotną część wieloletniego 

programu „Study in Poland” 

poświęconego promocji polskiego szkolnictwa 

wyższego za granicą i Polski, jako 

miejsca studiów, który realizowany jest od 

maja 2005 r. przez Fundację Edukacyjną 

„Perspektywy“ i Konferencję Rektorów 

Akademickich Szkół Polskich. W programie 

Study in Poland uczestniczą wszystkie 

czołowe polskie uczelnie, które oferują 

programy studiów w języku angielskim. 

Portal uruchomili wspólnie: minister nauki 

i szkolnictwa wyższego prof. Barbara 

Kudrycka, przewodniczący Konferencji 

Rektorów Akademickich Szkół Polskich 

prof. Tadeusz Luty i prezes Fundacji 

Edukacyjnej „Perspektywy“ Waldemar 

Siwiński. 

Fundacja Edukacyjna „Perspektywy“ 

jest organizacją działająca na zasadzie 

non-profit na rzecz dobra publicznego 

w dziedzinie nauki, edukacji i 

kul tury. Jest polskim przedstawicielem 

w presti żowej Academic Cooperation 

Association (z siedzibą w Brukseli), która 

zrzesza 20 głównych instytucji na świecie 

zajmujących sie internacjonalizacją szkolnictwa 

wyższego, m.in. British Council, 

DAAD, CampusFrance, Nuffi c. 

Fundacja Edukacyjna „Perspektywy“ 

prosi czytelników SP o informacje na 

temat współpracy międzynarodowej w 

dziedzinie szkolnictwa wyższego (kontakt 

roboczy: 

dr Kazimierz Bilanow, e-mail: 

k.bilanow@perspektywy.pl). 

☛ fort. från sid.32 

Zaproszenie na studia w Polsce Inbjudan till studier i Polen 

och som syftar till att marknadsföra 

polska högskoleutbildningar utomlands 

och Polen som studieland. I programmet 

”Study in Poland” deltar alla betydande lärosäten 

som erbjuder studier på engelska. 

Portalen startades gemensamt av 

ministern för högre utbildning prof. 

Barbara Kudrycka, ordföranden för 

Rektorskonferensen för Polska Högskolor 

prof. Tadeusz Luty och presidenten för 

Utbildningsstiftelsen Waldemar Siwiński. 

Utbildningsstiftelsen ”Perspektiv” är en 

organisation utan vinstintressen som 

företräder allmänintresset inom kultur, 

vetenskap och utbildning. Stiftelsen representerar 

Polen i den aktade Academic 

Cooperation Association (med säte i 

Bryssel) som samlar 20 av världens viktigaste 

institutioner som arbetar med 

att internationalisera högre utbildningar, 

däribland British Council, DAAD, 

CampusFrance, Nuffi c. 

Utbildningsstiftelsen ”Perspektiv” uppmanar 

SP:s läsare att bistå med informationer 

om internationellt samarbete inom högskoleutbildning 

(kontakta: dr Kazimierz Bilanow, 

e-mail: k.bilanow@perspektywy.pl 

Y 

39 

Suecia Polonia 

nr 3(24)/2008 

”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum 

Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem 

wydawanym przez Stowarzyszenie Forum 

Suecia-Polonia 

Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny: 

Zbigniew Bidakowski 

Redaktör/Redaktor: 

Zbigniew Bidakowski 

Översättning/Tłumaczenia: Jarema 

Bielawski, Agnes Franzén, Lisa Mendoza 

Åsberg, 

Grafi sk form/Opracowanie grafi czne: 

Anna Bidakowska. 

Foto: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP, 

Anna Bidakowska, Erazm Ciołek, Lestat 

(Wikipedia), Ignacy Skwarcan, Wikipedia.org, 

www.zamkigotyckie.org.pl 

Adress/Adres:”Suecia Polonia”, 

Himlabacken 8, 170 78 Solna 

Tel/fax:+46-(0)8-85 72 62, 

+46-(0)704 868 225 

e-mail: 

info@sueciapolonia.se 

www.sueciapolonia.se 

Alla inbetalningar till Postgiro/ 

Wszystkie wpłaty na Postgiro: 

194 626-8 

Föreningen Forum Suecia-Polonia 

Redaktionen tar inget ansvar för innehåll 

i annonser, återsänder inte obeställd 

materiall och har inga möjligheter att svara 

på alla insända brev. Vi förbehåller oss 

rätter att förkorta och redigera texter samt 

ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada 

za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów 

nie zamówionych i nie ma możliwości 

odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy. 

Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji 

tekstów oraz zmiany ich tytułów. 

redaktionsrådet/rada redakcyjna: 

ordförande/przewodniczący: 

leo kantor, publicist, ordförande 

i internationellt kulturforum i 

sverige/ publicysta, przewodniczący 

międzynarodowego forum kultury w 

szwecji 

ledamöter/członkowie: 

kjell albin abrahamson, publicist och 

författare, utrikes korrespondent 

för sveriges radio i warszawa, wien 

och moskva/publicysta i pisarz, 

korespondent szwedzkiego radia 

w warszawie, wiedniu i moskwie 

piotr cegielski, journalist och f.d 

direktör för polska institutet i 

stockholm/dziennikarz, były dyrektor 

instytutu polskiego w sztokholmie 

katarzyna janowska, journalist 

vid veckotidningen polityka, 

programledare i polsk tv/dziennikarka 

tygodnika „polityka” i tvp 

anna m. packalén, professor i polska vid 

uppsala universitet/ profesor filologii 

polskiej uniwersytetu w uppsali

ZBIGNIEW HERBERT - Suecia Polonia

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?