Hur man förstör ett liv med dokumentär... - Suecia Polonia
Hur man förstör ett liv med dokumentär... - Suecia Polonia
Hur man förstör ett liv med dokumentär... - Suecia Polonia
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1(11)<br />
2005<br />
<strong>Suecia</strong><br />
<strong>Polonia</strong><br />
tidskriften för kultur och information | kwartalnik kulturalno-informacyjny<br />
Jak zniszczyç komuÊ<br />
˝ycie za pomocà<br />
dokumentu ...<br />
<strong>Hur</strong> <strong>man</strong> <strong>förstör</strong> <strong>ett</strong><br />
<strong>liv</strong> <strong>med</strong> <strong>dokumentär</strong>...
WARSZAWA, KRAKOW OCH GDANSK.Tre storstäder <strong>med</strong><br />
nöjes<strong>liv</strong>, kultur, restauranger och hotell helt i klass <strong>med</strong> andra<br />
europeiska metropoler. Det som skiljer är priserna!<br />
I Polen kan du unna dig det mesta av det bästa utan att det<br />
lämnar avgrundsdjupa hål i plånboken. Välj någon av våra<br />
paketresor nästa gång du ska ut och resa.<br />
Är du ute efter en aktiv semester är golf och ridning självklara<br />
alternativ. Och varför inte avsluta de aktiva dagarna <strong>med</strong> lata<br />
spadagar?<br />
Polen – spännande och billigt!<br />
Res enskilt eller i grupp, välj mellan weekendresa och lång-<br />
semester. Med flyg eller båt. Vilka önskemål du än har kan vi<br />
hjälpa dig. Vi är specialister på Polen och har 30 års erfarenhet<br />
av att sälja resor dit.<br />
Är du nyfiken på Ungern, Tjeckien och Baltikum kan vi<br />
också hjälpa till.<br />
Tel 08–441 71 90, www.orbisresor.se<br />
www.orbisresor.se<br />
Välkommen <strong>med</strong> din förfrågan. Kontakta oss redan idag!
6 Dokumentaliści pokazują politykę w estetyce | Astrid Söderbergh Widding<br />
Dokumentärerna visar det politiska i estetiken | av Astrid Söderbergh Widding 6<br />
11 Zanim wrócę do Szwecji | Leo Kantor<br />
Innan jag återvänder hem | av Leo Kantor 11<br />
12 Teresa Lewandowska | Józef Lewandowski<br />
Teresa Lewandowska | av Józef Lewandowski 12<br />
16 Jak zniszczyć komuś życie za pomocą dokumentu ...| wywiad z Jerzym Śladkowskim<br />
<strong>Hur</strong> <strong>man</strong> <strong>förstör</strong> <strong>ett</strong> <strong>liv</strong> <strong>med</strong> en <strong>dokumentär</strong>... | intervju <strong>med</strong> Jerzy Sladkowski 16<br />
24 Smalec wieprzowy lub gęsi | Zbigniew Bidakowski<br />
Fläsk- eller gåsflott | av Zbigniew Bidakowski 24<br />
25 Nowy polski prom na Bałtyku | Zbigniew Bidakowski<br />
Ny polsk färja på Östersjön |av Zbigniew Bidakowski 25<br />
26 Nowy Konsulat Honorowy RP w Szwecji<br />
Nytt polskt honorrkonsulat i Uppsala | 26<br />
28 Woda, krew Ziemi | Michał Haykowski<br />
Vattnet, jordens blodomlopp | av Michal Haykowski 28<br />
Przesłanie Kantora, wraz z leżącą u jego<br />
podstaw wiarą w wartości hu<strong>man</strong>istyczne,<br />
przekonaniem o godności człowieka, ma<br />
jednocześnie głębokie korzenie w historii<br />
filmu: tutaj właśnie, od najwcześniejszych<br />
lat, obok sensacji i widowisk rozrywkowych,<br />
istniała zawsze tradycja, wykorzystująca<br />
zdolność tego <strong>med</strong>ium do przywracania<br />
związków człowieka ze światem zewnętrznym,<br />
wracania mu wiary w życie.<br />
Kantors budskap, <strong>med</strong> dess grundmurade<br />
tilltro till hu<strong>man</strong>istiska värden, dess hyllning<br />
till människans värdighet, har samtidigt djupa<br />
rötter i filmhistorien: här har det från tidiga<br />
år, vid sidan av sensationerna och spektaklen,<br />
också funnits en tradition som förlitat sig på<br />
<strong>med</strong>iets förmåga att på <strong>ett</strong> unikt sätt inte bara<br />
återge, utan också återupprätta människans<br />
förbindelser till omvärlden, hennes tro på<br />
världen och <strong>liv</strong>et.<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong><br />
nr 1 (11)/2005<br />
”<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>” utges av Föreningen<br />
Forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Ansvarig utgivare: Zbigniew Bidakowski<br />
Redaktör: Zbigniew Bidakowski<br />
Översättning: Malgorzata Grabarczyk,<br />
Stefan Ingvarsson, Lisa Mendoza Åsberg<br />
Grafisk form: Anna Bidakowska.<br />
Foto: Anna Bidakowska,<br />
Ignacy Skwarcan<br />
Adress:”<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>”, Himlabacken 8,<br />
170 78 Solna<br />
Tel/fax:+46-(0)8-85 72 62,<br />
+46-(0)704 868 225<br />
e-mail: sueciapolonia@sueciapolonia.com.<br />
Alla inbetalningar till Postgiro: 194 626-8<br />
Föreningen forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Redaktionen tar inget ansvar för innehåll<br />
i annonser, återsänder inte obeställd<br />
materiall och har inga möjligheter att svara<br />
på alla insända brev.<br />
Vi förbehåller oss rätter att förkorta och<br />
redigera texter samt ändra rubriker<br />
ISSN 1651-0658<br />
„<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>” jest pismem wydawanym<br />
przez Stowarzyszenie Forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Wydawca odpowiedzialny: Zbigniew<br />
Bidakowski<br />
Redaktor: Zbigniew Bidakowski<br />
Tłumaczenia: Małgorzata Grabarczyk,<br />
Stefan Ingvarsson, Lisa Mendoza Åsberg<br />
Opracowanie graficzne:<br />
Anna Bidakowska<br />
Foto: Anna Bidakowska, Ignacy Skwarcan<br />
Adres:„<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong>”, Himlabacken 8,<br />
170 78 Solna<br />
Tel/fax:+46-(0)8-85 72 62,<br />
+46-(0)704 868 225<br />
e-mail: sueciapolonia@sueciapolonia.com<br />
Wszystkie wpłaty na Postgiro: 194 626-8<br />
Föreningen Forum <strong>Suecia</strong>-<strong>Polonia</strong><br />
Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń,<br />
nie zwraca materiałów nie zamówionych i nie<br />
ma możliwości odpowiadania na wszystkie<br />
nadsyłane listy. Zastrzegamy sobie prawo<br />
skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich<br />
tytułów.<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong> finns på<br />
<strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong> jest na<br />
www.poloniainfo.se<br />
ISSN 1651-0658<br />
zdjęcie na okładceomslagsfoto<br />
gnacy kwarcan
W marcu odbywa się w Sztokholmie festiwal filmów dokumentalnych, którego ambitnym<br />
założeniem jest przywrócenie zerwanej więzi między człowiekiem a otaczającym go światem.<br />
I mars hålls i Stockholm en festival för <strong>dokumentär</strong>film som eftersträvar att återupprätta bandet<br />
mellan människa och omvärld.| av Astrid Söderbergh Widding<br />
Dokumentaliści pokazują<br />
politykę w estetyce<br />
Dokumentärerna visar<br />
det politiska i estetiken<br />
W czasach, kiedy relatywizm etyczny zdaje się być jedynie<br />
słusznym podejściem nie na miejscu wydaje się mówienie o war<br />
tościach wiecznych i absolutnych – o poszukiwaniu prawdy o czło<br />
wieku lub piękna w prawdzie iedy więc eo antor stojący na<br />
czele komitetu organizacyjnego czwartego międzynarodowego<br />
festiwalu filmów dokumentalnych w ztokholmie zatytułowanego<br />
złowiek w świecie – marca ośmiela się wypowiadać<br />
te słowa rodzi to pewną niepewność co do ich zasadności zy<br />
naprawdę można tak powiedzieć – a co więcej czy można tak powie<br />
dzieć o filmie <strong>med</strong>ium wiodącym prym w sztuce <strong>man</strong>ipulacji est<br />
to co najmniej problematyczne le przesłanie antora wraz z leżącą<br />
u jego podstaw wiarą w wartości hu<strong>man</strong>istyczne przekonaniem o god<br />
ności człowieka ma jednocześnie głębokie korzenie w historii<br />
filmu tutaj właśnie od najwcześniejszych lat obok sensacji i wido<br />
wisk rozrywkowych istniała zawsze tradycja wykorzystująca<br />
zdolność tego <strong>med</strong>ium do przywracania związków człowieka ze<br />
światem zewnętrznym wracania mu wiary w życie<br />
ilmy festiwalowe dotyczyły cierpienia ludzkiego ukazywanego<br />
z różnych perspektyw jak w filmie ycie przed tobą <br />
o polskim internacie dla niewidomych dzieci dzięki któremu<br />
dowiadujemy się czegoś nowego kto przedtem orientował się że<br />
świat jest śliski stromy i ciemny le w wielu filmach poruszane<br />
są również trudne współczesne konflikty jak na przykład w fil<br />
mie lad wojna między erbami i ośniakami zyskuje<br />
symboliczny wymiar dzięki prezentacji meczu siatkówki dwóch<br />
drużyn niepełnosprawnych zawodników którzy stracili nogi przez<br />
miny lądowe<br />
ilm iesłan należy również do filmów komentujących<br />
aktualne problemy społeczne rwa zaledwie minut i został<br />
zrobiony przez trzy nastolatki z okolic szkoły zaatakowanej przez<br />
terrorystów podczas inauguracji roku szkolnego edna<br />
z dziewcząt alina ogazova sama była uczennicą szkoły numer<br />
jeden tam straciła mamę i siostrę le struktura tego filmu jest<br />
zupełnie zaskakująca ziennikarstwo obecnie stara się – całkiem<br />
zasadnie gdyż takie jest jego zadanie – zrekonstruować<br />
6<br />
I en tid när värderelativismen står högt i kurs i samhället kan det<br />
te sig föga opportunt att tala om eviga och absoluta värden – om<br />
sökandet efter sanningen om människan eller skönheten i san<br />
ningen är eo antor i spetsen för organisationskommittn<br />
bakom den ärde internationella <strong>dokumentär</strong>festivalen i tock<br />
holm änniskan i världen – mars vågar ta sådana ord<br />
i sin mun föder det därför lätt en viss osäkerhet kring hur de bör<br />
uppfattas an <strong>man</strong> verkligen säga så och vad mera är säga det om<br />
film<strong>med</strong>iet d<strong>ett</strong>a <strong>man</strong>ipulationens <strong>med</strong>ium framför andra et är<br />
knappast oproblematiskt en antors budskap <strong>med</strong> dess grund<br />
murade tilltro till hu<strong>man</strong>istiska värden dess hyllning till männis<br />
kans värdighet har samtidigt djupa rötter i filmhistorien här har<br />
det från tidiga år vid sidan av sensationerna och spektaklen också<br />
funnits en tradition som förlitat sig på <strong>med</strong>iets förmåga att på <strong>ett</strong><br />
unikt sätt inte bara återge utan också återupprätta människans<br />
förbindelser till omvärlden hennes tro på världen och <strong>liv</strong>et<br />
et urval filmer som visas vid festivalen griper sig an det<br />
mänskliga lidandet ur olika aspekter som i filmen ivet framför<br />
dig om en polsk internatskola för blinda barn där vi får<br />
lära oss något nytt vem visste tidigare att världen är hal sträv och<br />
mörk en i flera filmer behandlas också svåra samtidskonflikter<br />
som till exempel i ärkt där kriget mellan serber och bo<br />
snier skildras genom en match i handikappvolleyboll för spelare<br />
som b<strong>liv</strong>it benlösa av landminor<br />
ilmen ragedin i eslan hör också till de filmer som<br />
kommenterar dagsaktuella samhällsproblem en är bara mi<br />
nuter lång gjord av tre tonårsflickor från trakten kring den skola<br />
som drabbades av <strong>ett</strong> terrordåd i samband <strong>med</strong> skolstarten <br />
n av dem alina ogazova var själv elev i skola nummer och<br />
förlorade där sin mamma och sin syster en vad filmen berättar är<br />
något helt annat än det <strong>man</strong> kunde förvänta sig ournalistiken för<br />
söker gärna – legitimt nog ty däri ligger dess uppdrag – för<strong>med</strong>la<br />
hela nyheten alla detaljer som står att uppbringa om en inträffad<br />
katastrof ärgångna reportage hör till allmängodset fta talas
całość wydarzeń uwzględniając wszystkie szczegóły jakie można<br />
odnaleźć na temat zaistniałej katastrofy eportaż dochodzeniowy<br />
staje się tym samym częścią własności publicznej zęsto mówi się<br />
o potrzebie zdobycia dokładnej wiedzy o tym co się stało o tym<br />
że osoby dotknięte tragedią oczekują dokładnych informacji w jaki<br />
sposób zginęli ich najbliżsi aby móc uporać się ze stratą ak<br />
jakby uzyskana post faum wiedza o tragedii mogła zmniejszyć<br />
niepowetowaną stratę<br />
iesłaniu alina ogazova przyjmuje zaskakującą wręcz<br />
przeciwną perspektywę ie chce jak sama mówi dowiedzieć się<br />
jak dokładnie zginęły jej mama i siostra iedza ta niczemu by nie<br />
służyła po prostu dlatego że w niczym nie mogłaby pomóc nie<br />
prowadziłaby do niczego edyne co liczy się teraz tak naprawdę<br />
to tęsknota i przeświadczenie że mimo wszystko ona sama<br />
musi żyć dalej utorka pokazuje głęboki szacunek dla równie<br />
fundamentalnego co często ignorowanego faktu że i śmierć i ży<br />
cie to tajemnice wymykające się całkowicie poznaniu człowieka<br />
ym natomiast nad czym człowiek ma kontrolę będzie to co<br />
zrobi ze swą żałobą i tęsknotą – te trzy nastolatki postanowiły więc<br />
zrobić swój film jako swój własny wkład w walkę z terroryzmem<br />
latego ta miniatura filmowa przedziwnie tchnie optymizmem<br />
mimo tragedii której daje świadewo<br />
olejne pytanie które można – jak sądzę – zadać w związku z festi<br />
walem to na ile potrzebne jest kolejne szwedzkie forum filmowe<br />
poświęcone olocaustowi yprodukowano niezliczoną ilość<br />
filmów na ten temat zarówno fabularnych jak i dokumentalnych<br />
okazywano je w kinach na festiwalach w telewizji i podczas<br />
różnych szczególnych okazji zarówno w zwecji jak i za granicą<br />
otrzeba przypominania o rzeczywistości olocaustu staje się<br />
jednak oczywista w świetle tendencji rewizjonistycznych i prób<br />
zaprzeczania historii le pytanie jest następujące – czy nie mamy<br />
obecnie do czynienia ze zbyt wieloma obrazami zy nie staje się<br />
realnym ryzyko że skutek może być wręcz odwrotny – historia<br />
ulegnie fabularyzacji poprzez te wszystkie obrazy w których<br />
dokument i fikcja tak chętnie<br />
są ze sobą mieszane<br />
uszę się przyznać że<br />
» Potrzeba<br />
przypominania<br />
o rzeczywistości<br />
Holocaustu staje się<br />
jednak oczywista<br />
w świetle tendencji<br />
rewizjonistycznych<br />
i prób zaprzeczania<br />
historii.<br />
ja sama ze strachu przed<br />
wypaleniem – aby nie utracić<br />
wrażliwości – raczej unikam<br />
filmów o drugiej wojnie<br />
światowej i o olocauście<br />
oc i mgła lain esnais<br />
hoah laude anz<strong>man</strong>na<br />
kilka filmów które utkwiły<br />
mi w pamięci tworząc obraz<br />
olocaustu w mojej świado<br />
mości a wizja którą noszę<br />
w sobie jest tak nasycona<br />
konturami i szczegółami że<br />
nie zostawia już miejsca dla<br />
wrażeń jakie mogą przynieść<br />
nowe realizacje oże jednak wystarczy latego filmy festiwalowe<br />
na ten temat oglądałam z pewnym wahaniem le moje niepokoje<br />
były bezzasadne<br />
ilm otwierający festiwal nosi tytuł yżeczka życia <br />
polskiego reżysera ichała ekandarepki ierwsza scena filmu<br />
pokazuje łyżeczkę z wygrawerowanym imieniem i datą <br />
filmie poznajemy właścicielkę łyżeczki lżbietę icowską<br />
kazuje się że jest to jedyna pamiątka po jej biologicznej matce<br />
która włożyła tę łyżeczkę do drewnianej skrzynki w jakiej<br />
det om behovet att få veta exakt vad som hänt om de drabbades<br />
krav på att i detalj få kunskap om hur deras närstående dött för<br />
att kunna komma till <strong>ett</strong> avslut om om en i efterhand förvär<br />
vad kunskap om <strong>ett</strong> ogripbart skeende skulle kunna motverka den<br />
ohjälpliga förlusten<br />
ragedin i eslan intar alina ogazova överraskande den rakt<br />
motsatta hållningen on vill inte veta exakt hur hennes mamma<br />
och hennes syster dog et skulle inte längre tjäna någonting till<br />
helt enkelt därför att det inte hjälper henne inte leder framåt et<br />
enda som just nu räknas är saknaden och insikten att hon själv<br />
trots allt måste gå vidare on visar här djup respekt för det lika<br />
fundamentala som ignorerade faktum att såväl död som <strong>liv</strong> är <strong>ett</strong><br />
mysterium som ytterst undflyr mänsklig kontroll et enda män<br />
niskan kan kontrollera är vad hon själv gör <strong>med</strong> den egna sorgen och<br />
saknaden e tre flickorna har valt att göra sin film som <strong>ett</strong> bidrag<br />
till kampen mot terrorismen enna miniatyrfilm är därför också<br />
märkligt hoppingivande mitt i sin tragik<br />
n annan fråga som lätt kan inställa sig i samband <strong>med</strong> festi<br />
valen är graden av relevans för ännu <strong>ett</strong> svenskt filmforum vigt åt<br />
örintelsen tt snart sagt oräkneligt antal filmer på d<strong>ett</strong>a tema<br />
såväl fiktiva som <strong>dokumentär</strong>a har ju redan producerats och vi<br />
sats i varje tänkbart sam<strong>man</strong>hang på biografer och festivaler i<br />
televisionen och vid olika specialevene<strong>man</strong>g såväl i verige som<br />
internationellt tt det är nödvändigt att påminna om örintelsens<br />
verklighet står i och för sig klart som motvikt mot revisionism och<br />
historieförnekelse en frågan är om det inte kan bli för mycket<br />
bilder an inte effekten riskera att bli den motsatta – att historien<br />
fiktionaliseras genom alla dessa bilder när dokument och fiktion<br />
så gärna blandas sam<strong>man</strong><br />
jälv måste jag tillstå att jag av rädsla för utnötning – för att inte<br />
bli avtrubbad – gärna undviker filmer om andra världskriget och<br />
örintelsen lain esnais att och dimma laude anz<strong>man</strong>ns<br />
hoah <strong>ett</strong> fåtal filmer har för alltid etsat sig fast på näthinnan och<br />
format en inre bild av örintelsen i mitt <strong>med</strong>vetande enna inre<br />
bild ter sig både mer konturskarp och detaljrik än det mesta som<br />
kan tillföras genom nya yttre intryck an det inte vara nog et<br />
är därför inte utan viss tvekan jag nu ser <strong>ett</strong> urval festivalfilmer på<br />
temat en mina farhågor kommer på skam<br />
en film som får inviga festivalen bär titeln ilverskeden <br />
och har regisserats av polacken ichal ekandarepka en in<br />
leds <strong>med</strong> bilden av en sked <strong>med</strong> <strong>ett</strong> namn och <strong>ett</strong> datum ingraverat<br />
filmen möter vi så lzbieta icowska skedens ägare en<br />
visar sig vara det enda minne hon har kvar av sin biologiska mor<br />
som skickade <strong>med</strong> den i trälådan som användes för att smuggla<br />
ut lzbieta från g<strong>ett</strong>ot vid sex månaders ålder till en ny identitet<br />
som kristen polsk flicka <strong>med</strong> en ny mor oeten erzy icowskis<br />
7
zacząć nowe życia jako katolicka polska dziewczynka pod opieką<br />
nowej matki rzejmujący wiersz erzego icowskiego woje dwie<br />
matki przetłumaczony na szwedzki w roku przez itę i rika<br />
ornborgów przy współpracy era rnego odina w zbiorze<br />
ochać w popiele poświęcony jest jego żonie lżbiecie właśnie<br />
lżbieta dowiedziała się prawdy swoim pochodzeniu dopiero w wieku<br />
lat ej los jest losem wielu bo aż żydowskich dzieci w olsce<br />
które w podobny sposób uratowane zostały od śmierci ale które<br />
najczęściej nic nie wiedzą ani o swoich biologicznych rodzicach<br />
ani nawet o swojej dacie urodzenia ż tych dzieci zostało<br />
uratowanych z warszawskiego g<strong>ett</strong>a przez obecnie letnią ko<br />
bietę renę endler którą portretuje film i w którym ona sama<br />
występuje ie mamy tu do czynienia z jakimś nowym zjawiskiem<br />
w kategoriach sztuki filmowej le w tej prostocie i szczerości<br />
przekazu jest coś fascynującego zruszający jest opis spotkania<br />
z młodymi merykankami które po przygotowaniu szkolnego<br />
przedstawienia na temat reny endler postanowiły odszukać jej<br />
grób w arszawie – a zamiast grobu odnalazły ją przy życiu e<br />
młode dziewczęta dzielą ograniczenia widzów nie doświadczyły<br />
osobiście tego co przedstawiają i są całkowicie uzależnione od<br />
opowieści innych od przekazu innych na temat rzeczywistości nie<br />
do pojęcia którą tamci przeżyli<br />
ilm otograf amator w reżyserii osjanki riny edrovich<br />
ponownie podejmuje tę samą problematykę w całkiem<br />
odmiennym świetle filmie opowiedziana zostaje historia szere<br />
gowca erhardta który podobnie jak wielu mu współczesnych<br />
zaangażował się jako młody chłopiec w ruch itlerjugend żeby<br />
następnie kontynuować karierę w wojsku rzeciej zeszy rafia<br />
do owieckiej osji czarowuje go okolica i marzy o spokojnym<br />
życiu na wsi wraz z ukochaną o dnia dzisiejszego pewnie o nim<br />
zapomniano gdyby nie dwie rzeczy zawsze mu towarzyszące<br />
w podróży – aparat fotograficzny i dziennik rzy ich pomocy<br />
dokumentował i relacjonował swój dzień powszedni opisując i za<br />
trzymując w kadrze zarówno krajobrazy jak i ludzi – zwłaszcza<br />
dramatyczne szokujące przemocą sytuacje jak ta kiedy zastrzelił<br />
starego yda który wyszedł z nosidłami po wodę do studni ale<br />
zapomniał dowodu tożsamości ilm w dużej części bazuje na<br />
takich zatrzy<strong>man</strong>ych obrazach zafoliowanych zdjęciach w dzien<br />
niku offu odczytywane są fragmenty dziennika surowy pozba<br />
wiony wszelkich ozdobników tekst rzeczowy trzeźwy w tonie<br />
a przez to – szokujący rochę przeszkadzała mi dwujęzyczność<br />
przekazu która przyczynia się do pewnej rozwlekłości – fragmenty<br />
pamiętnika odczytywane są najpierw po niemiecku a potem w<br />
rosyjskim tłumaczeniu le w swej całej konstrukcji film wiernie<br />
odtwarza specyfikę dnia codziennego wojny gdzie strzelanina jest<br />
czymś trywialnym gdzie zabijanie jest obowiązkiem a jednocześnie<br />
tęsknota za normalnym życiem nie pozwala umrzeć nadziei ycie<br />
które bohater filmu stworzył dla siebie w erlinie schodnim po<br />
8<br />
dikt ina två mödrar tolkad till svenska av ita och rik<br />
ornborg <strong>med</strong> errne odins <strong>med</strong>verkan i samlingen tt läsa i<br />
ska är tillägnad hustrun lzbieta<br />
örst vid års ålder förstod hon sanningen om sitt ursprung<br />
on delar sitt öde <strong>med</strong> många judiska barn i olen som på<br />
liknande sätt räddades undan örintelsen men som oftast ingen<br />
ting vet om sin biologiska familj eller ens om sitt födelsedatum nte<br />
mindre än av dessa barn räddades ur arszawas g<strong>ett</strong>o av en<br />
i dag årig kvinna rena endler som porträtteras och själv är<br />
närvarande i filmen är rör det sig knappast om något filmspråk<br />
ligt nyskapande en det finns en oerhörd enkelhet och äkthet i<br />
framställningen som frapperar örande är skildringen av mötet<br />
<strong>med</strong> de amerikanska flickor som efter att ha skrivit en skolpjäs om<br />
endler beslutat söka efter hennes grav i arszawa och i stället<br />
funnit henne levande e delar de flesta åskådarnas predikament<br />
att inte ha varit <strong>med</strong> att sakna förstahandserfarenhet och där<strong>med</strong><br />
också vara beroende av andras berättelser andras för<strong>med</strong>ling av den<br />
ofattbara verklighet som varit deras<br />
ilmen matörfotografen åter regisserad av ryskan rina edro<br />
vich ställer samma problematik i starkt kontrasterande be<br />
lysning är berättas historien om menige erhardt som efter att<br />
tidigt ha engagerat sig i itlerjugend som så många andra samtida<br />
tyskar fortsätter sin bana som soldat i redje rikets arm denna<br />
egenskap hamnar han så småningom i ovjetryssland an blir<br />
förtjust i trakten och drömmer om en lantlig framtid där <strong>med</strong> sin<br />
käresta en i dag hade han <strong>med</strong> all sannolikhet varit glömd om<br />
det inte varit för hans bägge följeslagare på färden – kameran och<br />
dagboken ed deras hjälp dokumenterade han och återberättade<br />
sin vardag han beskrev och fångade i bild både miljöer och män<br />
niskor – inte minst de dramatiska och våldsamma mötena som när<br />
han sköt en äldre jude som gick ut <strong>med</strong> sitt ok över axlarna för att<br />
hämta vatten men saknade pass ilmen bygger till stor del på dessa<br />
stillbilder interfolierade <strong>med</strong> foton av dagboken å ljudspåret läses<br />
utdrag från texten där den oförblommerade skildringen <strong>med</strong> sin<br />
närmast olidligt nyktra ton ibland kan te sig chockerande ag är<br />
en smula tveksam till tvåspråkigheten som skapar en viss lång<br />
dragenhet i framställningen – dagboksutdragen återges nämligen<br />
först på tyska och sedan i rysk översättning en i all sin sakliga<br />
vardaglighet ger filmen en unik inblick i krigets verklighet där<br />
skjutandet b<strong>liv</strong>it trivialt där dödandet är en plikt samtidigt som<br />
längtan efter <strong>ett</strong> normalt <strong>liv</strong> någonstans på andra sidan håller<br />
modet uppe en det <strong>liv</strong> som dess huvudperson efter kriget trodde<br />
sig ha förverkligat i stberlin visade sig vara illusoriskt och slutet<br />
helt logiskt – tillfångatogs och avrättades erhardt av rys<br />
sarna ad matörfotografen lyckas <strong>med</strong> är en nästan skakande
wojnie okazało się jednak iluzją i koniec był całkiem logiczny – w <br />
roku erhardt został ujęty i stracony przez osjan o co stanowi<br />
siłę otografa amatora to niemal szokująca neutralność narracji<br />
prowadzonej z punktu widzenia głównej postaci sytuującej się poza<br />
dobrem i złem będącej jednocześnie ofiarą i katem<br />
śród filmów o iemcach hitlerowskich najbardziej chyba<br />
spektakularnym jest obraz <strong>liv</strong>era xera i usanny enze arada<br />
ku czci itlera – w każdym razie jest to zdecydowanie film<br />
najbardziej oryginalny ie jest to tradycyjny dokument raczej<br />
– zgodnie zresztą z podtytułem – kompozycja obrazu i dźwięku<br />
okazany jest collage wyjątkowych materiałów filmowych z ie<br />
miec hitlerowskich począwszy od monumentalnych występów<br />
artystycznych po filmy rysunkowe jak karykatura starego yda<br />
który idzie do lasu żeby ograbić drzewa ze złotych jesiennych<br />
liści ścieżce dźwiękowej słyszymy muzykę z tamtych czasów<br />
arah eander śpiewa słynne piosenki – ch weiss es wird einmal<br />
ein under geschehn i rei terne sah ich scheinen – oba tyle<br />
klasyczne co rzadko odtwarzane nagrania z onfilm le w fil<br />
mie obecne są też ówczesne melodie we współczesnej interpretacji<br />
eksty – w tym kilka doskonale znanych w tamtych czasach slo<br />
ganów jak raft durch reude lub lűhendes and – stanowią<br />
ilustrację do zdjęć lub też funkcjonują jako ich kontrapunkt<br />
d samego początku film arada na cześć itlera plasuje się<br />
w samym centrum zdarzeń a tym samym daje widzom wyjątkowy<br />
i bezpośredni wgląd w estetykę rzeciej zeszy ile wcześniej<br />
publikowane książki koncentrowały się raczej na zagadnieniach<br />
architektury czy sztuki – czyli tego wszystkiego co można z powo<br />
dzeniem zatrzymać w statycznej formie – o tyle ruchome zdjęcia<br />
dają zupełnie nową perspektywę zczególnie uwypuklony zostaje<br />
kult maszyny uwielbienie dla prędkości i nowoczesności – zjawisk<br />
które najczęściej kojarzone są z faszystowskimi łochami a które<br />
jak się okazuje są równie ważne w nazistowskim przemyśle kultu<br />
ralnym znajdującym się w fazie technologicznej i kulturowej<br />
ekspansji gdzie nowoczesność i sztuka – muzyka taniec film<br />
i teatr zajmują miejsce główne jak słyszymy w prezentacji<br />
ednocześnie wyraźnie widać że ewolucja kultury daleka jest od<br />
neutralności i niewinności rok za kroku wkradają się wartości<br />
narodowosocjalistyczne i powoli zajmują całą przestrzeń<br />
unktem zwrotnym filmu jest fragment który wydaje się<br />
początkowo nieistotny parku na ławce siedzi kobieta i czyta<br />
książkę i nie zauważa jak jej pies ucieka z przywiązanym wózkiem<br />
dziecięcym auważa to młody żołnierz przyprowadza z powrotem<br />
wózek i psa do lekko zawstydzonej matki następnym kadrze<br />
widzimy inną kobietę która pcha identyczny wózek – tylko że<br />
ta scena rozgrywa się w getcie a kobieta ma naszytą gwiazdę<br />
awida<br />
neutralitet i skildringen just därför att den sker <strong>med</strong> utgångspunkt<br />
i <strong>ett</strong> berättarjag en huvudperson bortom gott och ont själv både<br />
offer och förövare<br />
land filmerna om itlertyskland är nog ändå <strong>liv</strong>er xers och<br />
usanne enzes itlers hitparad den mest spektakulära och<br />
definitivt den mest originella et är knappast någon konventionell<br />
<strong>dokumentär</strong> snarare som en underrubrik anger en komposition<br />
i bild och ljud är presenteras <strong>ett</strong> collage av unikt bildmaterial<br />
från itlertyskland alltifrån glamorösa artistframträdanden till<br />
tecknade filmer som nidporträttet av den gamle juden som går ut i<br />
skogen och plundrar trädet på<br />
dess gyllene löv å ljudspåret<br />
åter spelas tidens musik arah<br />
» Att det är<br />
nödvändigt att påminna<br />
om Förintelsens<br />
verklighet står<br />
i och för sig klart,<br />
som motvikt mot<br />
revisionism och historieförnekelse.<br />
eander sjunger kända sånger<br />
– ch weiss es wird einmal ein<br />
under geschehín och rei<br />
terne sah ich scheinen – <br />
bägge lika klassiska som sällan<br />
visade inspelningar från <br />
onfilm en här finns också<br />
en rad dåtida melodier i nytolk<br />
ning exter – flera välkända<br />
slogans från tiden som raft<br />
durch reude eller l¸hendes<br />
and – presenterar samtidigt<br />
bilderna eller fungerar som<br />
kontrapunkt till dem<br />
edan från början placerar sig itlers hitparad in <strong>med</strong>ias res och<br />
ger där<strong>med</strong> åskådaren unika och oför<strong>med</strong>lade inblickar i redje ri<br />
kets estetik m de böcker som tidigare publicerats på temat gärna<br />
uppehållit sig vid exempelvis arkitektur eller konst sådant som <strong>med</strong><br />
fördel låter sig fångas i stillbildens form ger den rörliga bilden här<br />
nya infallsvinklar nte minst lyfts maskinkulten fram dyrkan av<br />
hastighet och modernitet företeelser som oftare brukar förknippas<br />
<strong>med</strong> fascismens talien men som visar det sig här är minst lika<br />
viktiga i nazismens kulturindustri som befinner sig mitt uppe i<br />
<strong>ett</strong> teknologiskt och kulturellt uppsving där modernitet och kultur<br />
som musik dans film och teater intar en huvudplats som det he<br />
ter i presentationen amtidigt är det påtagligt att utvecklingen är<br />
långtifrån neutral eller oskyldig teg för steg smyger sig nazismens<br />
värderingar in och tar över hela scenen<br />
tt stycke in i filmen inträffar också en avgörande vändpunkt<br />
till synes lika omärklig som fatal n kvinna sitter och läser på en<br />
parkbänk <strong>med</strong>an hunden smiter <strong>med</strong> hennes barnvagn n soldat<br />
upptäcker det hela och återbördar barn och hund till den lätt skam<br />
sna modern nästa bild ser <strong>man</strong> så en annan kvinna dra en exakt<br />
likadan barnvagn men nu i stället i g<strong>ett</strong>ot och <strong>med</strong> avidsstjärnan<br />
fäst utanpå kappan rån och <strong>med</strong> d<strong>ett</strong>a ögonblick skymtar också<br />
effekterna av nazismens skenbart så allmänt hållna visuella retorik<br />
allt oftare fram i berättelsen ffekten blir stundtals grymt ironisk<br />
i sin kontrastverkan som när reklamen för den tyska järnvägen<br />
– illionen fahren eichsbahn – förknippas <strong>med</strong> bilden av tåg<br />
transporterna till lägren<br />
en ena efter den andra av festivalens filmer påminner om att es<br />
tetik och politik är och förblir oerhört intimt sam<strong>man</strong>flätade en<br />
som inbillar sig att estetiken är en harmlös företeelse någonstans<br />
vid sidan av de centrala samhälleliga skeendena har tagit grundligt<br />
miste et är den lärdom som måste dras av filmer som itlers<br />
hitparad ch det svenska samhällets allmänna nedrustning av<br />
9
na płaszczu d tej pory pojawiają się też w opowieści filmowej<br />
coraz częściej elementy wyraźnej i powszechnej nazistowskiej<br />
retoryki wizualnej fekt jest chwilami okrutnie ironiczny w swych<br />
kontrastach jak w reklamie niemieckich kolei – illionen fahren<br />
eichsbahn – która skojarzona zostaje ze zdjęciami transportów<br />
kolejowych do obozów koncentracyjnych<br />
ilm za filmem uzmysławia widzowi że estetyka i polityka<br />
są i pozostaną intymnie ze sobą powiązane toś kto wmawia<br />
sobie że estetyka jest niewinnym zjawiskiem usytuowanym<br />
gdzieś na marginesie ważnych procesów społecznych popełnia<br />
zasadniczy błąd aka lekcja staje się naszym udziałem dzię<br />
ki filmom jak arada ku czci itlera zisiejsza ogólna ten<br />
dencja w społeczeństwie szwedzkim do odchodzenia od nauk<br />
hu<strong>man</strong>istycznych – a zwłaszcza od nauk estetycznych – na<br />
rzecz dyscyplin pozornej użyteczności publicznej jawi się<br />
jako coś katastrofalnego jest to objaw po równo łatwowierności<br />
i ahistoryczności<br />
Astrid Söderbergh Widding jest komentatorką wydarzeń<br />
kulturalnych dziennika Svenska Dagbladet, profesor<br />
filmoznawstwa na Uniwersytecie w Sztokholmie<br />
Artykuł publikowany był w czasopiśmie Axess nr 2 w marcu<br />
2005 roku.<br />
Nagrodzone filmy tegorocznego festiwalu oraz<br />
najlepsze filmy z ostatnich trzech festiwali<br />
będą dodatkowo prezentowane w Instytucie<br />
Polskim w dniach 21- 22 maja. Pokazom będą<br />
towarzyszyć dyskusje na temat tolerancji,<br />
godnosci ludzkiej i Holocaustu.<br />
Są to najlepsze filmow dokumentalne o tej<br />
tematyce z całego świata nagrodzone na wielu<br />
międzynarodowych festiwalach.<br />
Pokazy organizowane są przy współpracy Internationellt<br />
Kulturforum, Instytutu Polskiego, Forum för levande<br />
historia oraz Stockholms Kulturförvaltning.<br />
Szczegółowe informacje można będzie znaleźć<br />
wkrótce na http://www.interkulturforum.org,<br />
www.levandehistoria.se, www.polskainstitutet.se jak<br />
również w prasie sztokholmskiej.<br />
Organizacje pozarządowe (stowarzyszenia), szkoły oraz<br />
instytucje mogą się zgłaszać do organizatorów festiwalu<br />
w sprawie dodatkowych pokazów u siebie na miejscu<br />
bez dodatkowych większych kosztów.<br />
Zgłoszenia na icf@interkulturforum.org lub<br />
Internationellt Kulturforum, Box 5001 61, 104 05<br />
STOCKHOLM Tel 08-756 67 08, Fax 08-732 39 39<br />
10<br />
hu<strong>man</strong>iora i dag – och då inte minst de estetiska vetenskaperna<br />
– till förmån för den skenbara samhällsnyttan framstår där<strong>med</strong><br />
till sist också som helt fatal tecken på en hållning till lika delar<br />
aningslös och historielös<br />
estivalen bistås ekonomiskt av xel och argaret xson<br />
ohnsons stiftelse för allmännyttiga ändamål<br />
esök wwwinterkulturforumorg för filmfestivalens program<br />
Astrid Söderbergh Widding är kulturskribent i SvD och<br />
professor i filmvetenskap vid Stockholms universitet.<br />
Publicerades i Axess nr 2 mars 2005.<br />
Prisbelönade filmer från årets festival<br />
samt de bästa filmerna från tidigare tre<br />
festivaler kommer att visas på Polska<br />
Institutet den 21–22 maj.<br />
Visningarna kommer följas upp av samtal<br />
kring tolerans, mänsklig värdighet<br />
och Holocaust. De visade filmerna hör<br />
till världens främsta <strong>dokumentär</strong>filmsproduktioner<br />
kring dessa te<strong>man</strong> och har belönats på internationella<br />
festivaler runt om i hela världen.<br />
Filmvisningarna organiseras i <strong>ett</strong> samarbete mellan<br />
Internationellt kulturforum, Polska institutet och Forum<br />
för levande historia inom Stockholms Kulturförvaltning.<br />
Närmare information finns snart tillgänglig på<br />
www.interkulturforum.org, www.levandehistoria.se och<br />
www.polskainstitutet.se samt i stockholmspress.<br />
Föreningar, skolor och institut är välkomna att<br />
anmäla sitt intresse för visningar utöver det ordinarie<br />
programmet (ex på plats i föreningslokalen eller på<br />
skolan). Dessa kommer inte innebära några större extra<br />
kostnader.<br />
Anmälan görs per mail: icf@interkulturforum.org,<br />
eller Internationellt Kulturfprum Box 50061, 104 05<br />
Stockholm<br />
tel: 08-756 67 08, fax: 08-732 39 39.
Leo Kantor organizator festiwalu Człowiek w Świecie<br />
w Sztokholmie 17-20 marca 2005 opowiedział na<br />
otwarciu 15 Otwartego Rosyjskiego Festiwalu Filmów<br />
Dokumentalnych w Jekaterynburgu, 1 października 2004:<br />
<br />
roku iemcy byli około siedmiu kilo<br />
metrów od harkowa kiedy młoda piękna<br />
kobieta wybiegła z pracy w miejskiej obronie<br />
cywilnej gdzie pracowała jako sekretarka<br />
atrudnieni tam ewakuowani byli na końcu<br />
biegła do mieszkania wzięła swojego małego synka kilka foto<br />
grafii popędziła na dworzec wkoczyła do ostatniego wagonu<br />
ostatniego pociągu i odjechała na ral w kierunku ekaterynburga<br />
jciec chłopca poległ na początku wojny<br />
ociąg zatrzymał się w pobliżu ekaterynburga w mieście<br />
łpajewsk obieta poznała tam polskiego podoficera który<br />
uciekł z niemieckiej niewoli i przywędrował pieszo do rosyjskiej<br />
granicy ponieważ był inżynierem nie został roztrzelany przez<br />
sowietów lecz wysłany do pracy w fabryce broni w łpajewsku koło<br />
ekaterynburga aadoptował on chłopca i zabrał go razem z mamą<br />
do olski w r<br />
hłopiec rósł w atmosferze matczynej tęsknoty za harkowem<br />
i poczuciu stałego zagrożenia<br />
os rzucił go później na achód ałe swoje dorosłe życie<br />
poświęcił pracy z ludźmi między ludźmi dla ludzi óźniej<br />
będzie organizatorem festiwali filmowych poświęconych ludzkiej<br />
godności<br />
życiu miał szczęście racuje na uniwersytecie pisze artykuły<br />
do europejskich gazet reprezentuje organizację z wieloma tysią<br />
cami członków<br />
eraz kiedy tamten chłopiec nie jest już taki młody odwiedza<br />
on was w ekaterynburgu i nie robi tego tylko po to by obejrzeç<br />
filmy ale również i może przede wszystkim by pokłonić się i<br />
podziękować tej ziemi która sama wycierpiała tak niesłychanie<br />
dużo ale mimo to mogła jeszcze uratowaç tę młodą kobietę i jej<br />
małego syna <br />
Zanim wrócę do Szwecji<br />
chciałbym opowiedzieć Wam<br />
inną historię, o chłopcu i jego<br />
matce.<br />
Innan jag återvänder hem till<br />
Sverige skulle jag vilja berätta<br />
en annan historia för er, om en<br />
annan pojke och hans mor<br />
Leo Kantor, organisatör av festivalen Människan i världen<br />
i Stockholm 17-20 mars 2005 sade vid invigningen av den<br />
15:e Öppna Ryska Nationella Dokumentärfilmfestivalen i<br />
Jekaterinburg, den 1 oktober 2004:<br />
ch innan jag återvänder hem till verige skulle jag<br />
vilja berätta en annan historia för er om en annan<br />
pojke och hans mor r befann sig tyskarna<br />
ungefär sju kilometer utanför staden harkov när<br />
en vacker ung kvinna sprang iväg från sitt jobb<br />
vid stadens civilförsvar där hon arbetade som sekreterare e som<br />
arbetade på dessa institutioner evakuerades sist av alla on hann<br />
fram till sin lägenhet hann ta <strong>med</strong> sig sin lille son samt några foto<br />
grafier skyndade iväg till stationen kastade sig på sista tågets sista<br />
vagn och åkte iväg mot ralbergen i rikting mot ekaterinburg<br />
ojkens far stupade precis i början av kriget<br />
åget stannade i närheten av ekaterinburg i staden lapa<br />
jevsk är mötte kvinnan en polsk underofficer som hade rymt<br />
ur tyskt fångenskap och som klokt nog hade tagit sig till fots<br />
från yskland ända till den ryska gränsen ch eftersom han var<br />
ingenjör blev han inte skjuten av talinanhängarna utan skickad<br />
till arbete i en vapenfabrik i lapajevsk nära ekaterinburg an<br />
adopterade pojken och förde både honom och modern till olen år<br />
ojken växte upp <strong>med</strong> moderns längtansfulla känslor efter<br />
harkov dessutom i en atmosfär av ständigt överhängande hot<br />
det förde honom senare till äst ela sitt vuxna <strong>liv</strong> har han ägnat<br />
åt arbete <strong>med</strong> människor bland människor för människor an<br />
blev senare arrangör av filmfestivaler om människan och mänsklig<br />
värdighet llt fogade sig väldigt lyckligt i hans <strong>liv</strong> an arbetar<br />
numera vid universitetet skriver artiklar för europeiska tidningar<br />
företräder en organisation <strong>med</strong> flera tusen <strong>med</strong>lemmar som arbetar<br />
för människovärde och deltar i opinionsbildande arbete<br />
u då han inte längre är helt ung besöker han er i ekaterinburg<br />
och det gör han inte bara för att se på filmer men även och kanske<br />
framförallt för att böja sig ner och tacka den plats på jorden som<br />
själv fått lida så oändligt mycket men trots allt kunnat rädda den<br />
unga kvinnan och hennes lille son <br />
11
Mitt Atlantis / Moja Atlantyda<br />
olen olska <br />
egież ndrzej os<br />
rod oninski om ultury min<br />
istr anmos@koninlmpl<br />
ózef ewandowski był częścią żydo<br />
wskiej wspólnoty w oninie w olsce<br />
iedy miał lat w roku żydowskie korzenie zostały wyrwane<br />
z miasta a ludzie deprtowani lub wymordowani rzed drugą wojną świa<br />
tową ydzi stanowili jedną trzecią mieszkańców miasta przeżyło %<br />
czasie swojej wizyty w rodzinnym mieście ewandowski mija fasady<br />
domów które przetrwały odwiedza starą szkołę bibliotekę i resztki żydo<br />
wskiego cmentarza mieście przeżył pierwszą miłością miłość do sztuki<br />
i do polskiej literatury zrastał w skromnych warunkach materialnych<br />
z jedną nogą w żydowskiej kulturze a drugą w polskiej imo to iasto<br />
stało się dlań solidnym gruntem gruntem który teraz zaczyna wymykać<br />
mu się spod stóp<br />
ózef ewandowski mieszka w zwecji jest emerytowanym profesorem<br />
historii niwersytetu w ppsali<br />
ilm otrzymał nagrodę na festiwalu ozstaje uropy w ublinie<br />
w kwietniu r<br />
ózef ewandowski pisze o swojej zmarłej żonie eresie ewandowski<br />
wybitnej malarce i wystawie jej prac w oninie<br />
12<br />
ozef ewandowski var en del av en omfattande judisk gemenskap<br />
i staden onin i olen är han är år dras de judiska<br />
rötterna upp ur hemstaden och människor avrättas eller deporteras<br />
öre andra världskriget är en tredjedel av stadens invånare judar<br />
av dem överlever fem procent nder <strong>ett</strong> återbesök i hemstaden<br />
vandrar ewandowski längs återstående husfasader besöker sin<br />
gamla skola bibliotek och resterna av den judiska kyrkogården<br />
är upplevde han den första kärleken kärleken till det estetiska<br />
och till den polska litteraturen rots en fattig uppväxt <strong>med</strong> ena<br />
foten i den judiska kulturen och den andra i den polska utgjorde<br />
staden ändå en fast grund en grund som nu börjat röra sig under<br />
hans fötter<br />
ozef ewandowski bor i verige och är professor i historia på<br />
ppsala universitet<br />
ilmen fick pris vid nternationella okumentärfilmfestivalen<br />
uropas gränser i ublin i april <br />
ozef ewandowski berättar om sin fru eresa ewandowska<br />
utomstående konstnär och en utställning i staden onin<br />
Teresa Lewandowska
”...dessa illa ramade och tätt hängda teckningar drabbar en som <strong>ett</strong> klubbslag...”<br />
„…źle oprawione i gęsto powieszone rysunki biją obuchem w łeb…”<br />
Urodziła się 2 maja roku w arszawie jciec inży<br />
nierarchitekt ichał l<strong>ett</strong>e był synem administratora peters<br />
burskiego raju pisma do rewolucji odgrywającego dużą<br />
rolę w polskiej kulturze atka oanna z domu ossowska<br />
była córką lekarza wojskowego w rosyjskiej służbie generała<br />
odziców eresy rewolucja rosyjska uczyniła rozbitkami wrócili<br />
do olski jako młodzi ludzie bez dachu nad głową wykształcenia<br />
zawodu <br />
sierpniu ojciec został zmobilizowany ampania<br />
była krótka ichał l<strong>ett</strong>e dostał się do niewoli sowieckiej o<br />
śmierci eresy otrzymałem stwierdzenie środka arta że ppor<br />
Hon föddes i arszawa den maj ennes far arkitekten och<br />
ingenjören ichal l<strong>ett</strong>e var son till direktören för raj en tidskrift<br />
i etersburg som före revolutionen spelade en viktig roll i den polska<br />
kulturen ennes mor oanna född ossowska var dotter till en mi<br />
litärläkare i rysk tjänst en general evolutionen hade drivit eresas<br />
föräldrar på flykt de återvände till olen unga människor utan tak<br />
över huvudet utan utbildning och yrke<br />
augusti inkallades ichal l<strong>ett</strong>e et polska fälttåget blev<br />
kortvarigt han hamnade i sovjetisk fångenskap fter eresas död<br />
fick jag bekräftat från entrum arta att underlöjtnant ichal<br />
l<strong>ett</strong>e stod som nummer på ukrainska listan över polska <strong>med</strong><br />
13
ichał l<strong>ett</strong>e figuruje pod numerem na iście kraiń<br />
skiej obywateli polskich zamordowanych na mocy decyzji władz<br />
sowieckich z marca <br />
eresa wówczas letnia była z matką u krewnych koło<br />
ilna o arszawy eresa wraz z matką wróciły w <br />
ie miały kąta ani z czego żyć aopiekowali się nimi<br />
spłacając jakiś dawny dług wdzięczności architekt ichał<br />
ossowski i jego żona łoszka ciocia ata atiana co nie<br />
bez znaczenia wnuczka ichaiła akunina<br />
ieszkanie ossowskich było kryjówką również kurierów<br />
z nglii iocia ata chroniła też jakąś rodzinę żydowską kole<br />
gów męża eapolitanka i wnuczka wielkiego anarchisty miała<br />
konspirację we krwi traktowała ją poważnie<br />
ossowscy mieszkali we własnej kamienicy koło placu ea<br />
tralnego okna piątego piętra eresa widziała zamurowaną<br />
część arszawy g<strong>ett</strong>o<br />
oczątkowo eresa z matką żyły na łasce ossowskich ale im<br />
się też nie przelewało rzeba było znaleźć źródła utrzy<strong>man</strong>ia<br />
atka uczyła w szkole na argówku ale zarobek nie starczał<br />
nawet na głodową egzystencję eresa wymyśliła broszki ze<br />
skrawków kwiatopodobne kolorowe cacka ierwszą zrobiła na<br />
imieniny cioci aty dy się udała następne były na sprzedaż<br />
hwyciło rodukcja broszek stała się zajęciem kilku osób i niez<br />
łym źródłem utrzy<strong>man</strong>ia roszki ujawniły wrażliwość plasty<br />
czną i wytyczyły drogę zawodową<br />
ierpień owstanie arszawskie tym razem polskie<br />
kolice placu eatralnego stały się terenem zaciętych walk<br />
przypomnę opisy związane z tu poległym rzysztofem<br />
14<br />
borgare som avrättats i enlighet <strong>med</strong> de sovjetiska myndigheternas<br />
beslut av den mars <br />
eresa som då var år vistades <strong>med</strong> sin mor hos släktingar<br />
i trakten av ilnius en sovjetisktyska gränsen som nu följde olens<br />
gräns hindrade dem från att återvända till arszawa ill arszawa<br />
återvände hon och hennes mor e hade ingenstans att bo ing<br />
enting att leva av om betalning för någon gammal tacksamhetsskuld<br />
tog arkitekten ichal ossowski och hans hustru hand om dem ant<br />
ata atiana var italienska och barnbarn till ichail akunin et<br />
sistnämna hade sin betydelse<br />
on älskade sin far var känslomässigt bunden till honom starkare<br />
än till sin mor men hon kunde inte acceptera hans ideologi är hon<br />
senare konfronterades <strong>med</strong> örintelsen hade hon skuldkänslor för sin<br />
fars antisemitism et blev många år senare en av de saker som bidrog<br />
till vår vänskap och sedermera till vårt äktenskap<br />
tt annat komplex var den otillfredsställda pliktkänslan hon ville<br />
ju kämpa mot tyskarna on visste inte att det avtvungna löftet inte<br />
kom sig av likgiltighet ó tant ata var rädd för att eresa på grund av<br />
barnsligt lättsinne hemlighetsmakeri för spänningens skull kunde<br />
dra olycka över familjen ossowskis bostad var gömställe även för<br />
kurirer från ngland ch tant ata beskyddade dessutom en judisk<br />
familj kolleger till maken eapolitanska och barnbarn till den store<br />
anarkisten som hon var hade hon konspirationen i blodet och tog den<br />
på allvar<br />
ossowskis bodde i sitt ägandes hyreshus nära eaterplatsen rån<br />
sitt fönster på femte våningen såg eresa den igenmurade delen av<br />
arszawa g<strong>ett</strong>ot<br />
ill en början levde eresa och hennes mor på nåder hos ossowskis<br />
men de hade det inte heller f<strong>ett</strong> et gällde att hitta <strong>ett</strong> sätt att försörja<br />
sig ennes mor var lärare i en skola i utkanten av arszawa men<br />
inkomsten räckte inte ens till svältkost eresa började göra broscher<br />
av överb<strong>liv</strong>et skräp färggranna små smycken som liknade blommor<br />
e första gjorde hon till tant atas födelsedag är det väl lyckats bjöd<br />
hon ut de följande till försäljning e gick som smör roschtillverk<br />
ningen sysselsatte flera personer och bidrog avsevärt till försörjningen<br />
roscherna hade blottat <strong>ett</strong> konstnärligt handlag hos henne och där<br />
<strong>med</strong> stakat ut en yrkesbana<br />
ugusti återigen uppror nu det polska arszawaupproret<br />
varteren runt eaterplatsen blev skådeplats för förbittrade strider jag<br />
vill påminna om skildringarna av poeten rzysztof amil aczynski<br />
som stupade där eresa hade b<strong>liv</strong>it god vän <strong>med</strong> en flicka som läste<br />
<strong>med</strong>icin och h<strong>ett</strong>e arlowicz i efternamn on var förlamad i båda<br />
benen sedan barndomen vilket inte hindrade henne att delta i upp<br />
roret som läkare och kirurg on opererade och amputerade <strong>med</strong>an<br />
eresa assisterade e hade kökskniv sax och lite förbandsmaterial<br />
nget bedövnings<strong>med</strong>el<br />
n gång mot slutet av upproret slog en kraftig projektil ner i skydds<br />
rummet där eresa satt on kastades upp i luften och slog huvudet<br />
genom en glasvägg ycklig över att vara vid <strong>liv</strong> kände hon ingen<br />
smärta men läkarna menade sedermera att hjärnskakningen kan ha<br />
varit orsaken till hennes sjukdomar och förtidiga död<br />
fter upproret deporterades hon och hennes mor till yskland nå<br />
gonstans i närheten av rankfurt an der der snart det blev möjligt<br />
återvände de till olen en de hade ingenting att återvända till huset<br />
på anilowiczowskagatan hade brunnit ned ossowskis hade fått<br />
sätta <strong>liv</strong>et till på väg till lägret llt de ägde eresa och hennes mor<br />
var kläderna de gick och stod i vid slutet av arszawapproret ånga<br />
år senare sade eresa att det hade varit klokare att försöka ta sig till väst<br />
men då hade hon ännu inte förlorat hoppet att som genom <strong>ett</strong> under<br />
återfinna sin far e hittade <strong>ett</strong> krypin i raków ndret inträffade<br />
inte hennes far återfanns aldrig
amilem aczyńskim eresa przyjaźni się z studentką <strong>med</strong>ycyny<br />
arłowiczówną a po paraliżu dzieciecym ma bezwładne nogi<br />
co jednak nie przeszkadza jej przystąpić do powstania jako lekarz<br />
chirurg eresą jako asystentką operuje i amputuje ają nóż<br />
kuchenny nożyczki trochę środków opatrunkowych żadnych<br />
środków znieczulających<br />
od koniec powstania w schron trafił pocisk wielkiego kalibru<br />
eresę rzuciło w powietrze głową przebiła szklaną ścianę zczę<br />
śliwa że żyje nie odczuwała bólu ale zdaniem lekarzy doznany<br />
wstrząs mózgu mógł być przyczyną późniejszych chorób i wczesnej<br />
śmierci<br />
o powstaniu wywieziona została z matką do iemiec koło<br />
rankfurtu nad drą dy można było wróciły do olski ie<br />
miały do czego dom na aniłowiczowskiej spłonął ossowscy<br />
w drodze do obozu stracili życie ały majątek jej i matki to<br />
odzież w której wyszły z owstania yłoby mądrzej – mówiła<br />
po latach – przedostać się na achód ale eresę nie opuszczała<br />
nadzieję że cudem odnajdzie się ojciec nalazły kąt w rakowie<br />
ud nie nastąpił ojciec się nie odnalazł<br />
eresa nadal robiła broszki z tego się utrzymywała ale zdołała<br />
ukończyć liceum plastyczne i kademię ztuk ięknych a studia<br />
uczęszczała nieregularnie jak dużo ludzi po wojnie ybaczano jej<br />
absencję bo robiła dobre prace<br />
istoryk rosyjski ron urewicz pisał o szczególnej zdolności<br />
średniowiecznych er<strong>man</strong>ów myślenia obrazami o ile rozumiem<br />
szło mu o teksty których myśl była wyrażana w sposób obrazowy<br />
le wychodząc z tej obserwacji doszedłem kiedyś do wniosku że<br />
niektórzy ludzie rzeczywiście potrafią wyrażać się głównie jeśli<br />
nie wyłącznie poprzez obraz o właśnie przypadek eresy rzy<br />
jej sposobie pracy życia odczuwania wszelkie względy formalne<br />
konwencje cudze doświadczenia tracą znaczenie ażna jest myśl<br />
odczucie przeżycie które artysta nosi w sobie i które chce a czasem<br />
nawet musi wyrazić<br />
eresa nie zastanawiała się jaki kolor przy jakim położyć albo<br />
jakie linie i płaszczyzny z jakimi będą się właściwie komponować<br />
wszem uczyła się tego stosowała te kryteria oglądając cudze<br />
dzieła ale nie pamiętała o nich przystępując do pracy imo to<br />
zestawienie kolorystyczne było niemal zawsze bezbłędne a płasz<br />
czyzna skomponowana całościowo o raczej ja starałem się zro<br />
zumieć kompozycję płótna czy rysunku jedna cecha szczególna<br />
jej wczesnej twórczości wszystko co robiła miało jakiś dramat<br />
i koncentrację awet gdy próbowała malować współcześnie<br />
wychodziły rzeczy których kontekstu uczuciowego i odniesienia<br />
do realności niesposób było nie odczuć<br />
yników ówczesnej z lat ych pracy nie traktowała z nad<br />
mierną powagą yła zaskoczona gdy krytycy mówili że mało kto<br />
potrafi tak wrażliwie i tak prosto wyrazić pejzaż czy roślinność<br />
race te jednak nie były tym co uważała za cel życiowy tym<br />
celem – wiem teraz – było utrudnić ludziom to co im tak łatwo<br />
przychodzi zapomnienie o cierpieniach innych <br />
rzekład nders odegård<br />
eresa fortsatte att göra sina broscher det försörjde hon sig på<br />
<strong>med</strong>an hon gick på konstnärliga gymnasiet och onstakademien<br />
on deltog oregelbundet i undervisningen som så många andra<br />
efter kriget an såg mellan fingrarna på hennes frånvaro eftersom<br />
hon gjorde väl ifrån sig<br />
en ryske historikern ron urevitj har skrivit om <strong>med</strong>eltida<br />
ger<strong>man</strong>ers speciella förmåga att tänka i bilder så vitt jag förstår<br />
menade han texter där tanken var uttryckt i bild ed den ob<br />
servationen som utgångspunkt kom jag en gång till slutsatsen att<br />
somliga människor verkligen kan uttrycka sig huvudsakligen om<br />
än inte uteslutande genom bilder et var eresas fall ennes sätt<br />
att arbeta leva och uppleva var främ<strong>man</strong>de för alla slags formella<br />
hänsyn konventioner och andras erfarenheter förlorade i betydelse<br />
uvudsaken var de tankar känslor och upplevelser som konstnären<br />
bär inom sig och som han vill och ibland mste uttrycka<br />
eresa tänkte aldrig efter vilken färg som skulle läggas till vilken<br />
eller vilka linjer och fält som skulle passa ihop aturligtvis hade<br />
hon lärt sig d<strong>ett</strong>a hon använde sådana kriterier när hon tittade på<br />
andras bilder men hon mindes dem inte när hon tog itu <strong>med</strong> sitt<br />
eget arbete rots det var den koloristiska kompositionen nästan<br />
alltid perfekt och bildytan verkade som en helhet et var snarare<br />
jag som försökte förstå kompositionen i en målning eller teckning<br />
ch i hennes tidiga konstnärskap märktes att allt hon gjorde präg<br />
lades av <strong>ett</strong> drama en koncentration ven när hon försökte måla<br />
modern konst framträdde saker vilkas känslomässiga kontext och<br />
koppling till verkligheten var omisskännliga<br />
rukterna av sitt arbete från den tiden sextiotalet såg hon sedan<br />
på <strong>med</strong> något av en axelryckning on var förvånad över att kri<br />
tikerna kunde säga att ytterst få målade landskap och växter lika<br />
enkelt och känsligt en dessa bilder motsvarade inte det som hon<br />
betraktade som målet i sitt <strong>liv</strong> umera vet jag att det målet var att<br />
försvåra för människor att göra det som händer så lätt óglömma<br />
andras lidande<br />
versattning nders odegård<br />
15
»<br />
Verkligheten är mitt verksamhetsfält<br />
och jag har en<br />
stor respekt inför den<br />
16
Jak zniszczyć komuś<br />
życie za pomocą<br />
dokumentu ...<br />
Rozmowa z Jerzym Śladkowskim – reżyserem<br />
<strong>Hur</strong> <strong>man</strong> <strong>förstör</strong> <strong>ett</strong> <strong>liv</strong><br />
<strong>med</strong> en <strong>dokumentär</strong>...<br />
Samtal <strong>med</strong> regissören Jerzy Sladkowski<br />
Jak długo jest Pan w Szwecji?<br />
Przyjechałem w 81 roku. Nie przyjechałem na fali Solidarności,<br />
ale na tej fali zostałem. Ja byłem w Solidarności w Polsce. Ale z<br />
Polski wyjechałem w związku z projektem filmowym. A po stanie<br />
wojennym zdecydowałem się zostać.<br />
Dlaczego?<br />
Ja zawsze chcialem wyjechać. Wiedziałem, że zostanę, nie<br />
wiedziałem tylko gdzie i w jaki sposób. Z Mieczysławem<br />
Siemieńskim, moim przyjacielem, mieliśmy robić serial Kościoły<br />
i religie współczesnego świata”. Ten projekt mieliśmy już bardzo<br />
rozgrzany” dzięki zaangażowaniu różnych stacji niemieckich<br />
i wielu kościołów europejskich. Ale po stanie wojennym nasi<br />
kontrahenci powiedzieli nam, ze strona polska przestała być<br />
gwarantem i zaproponowali nam prace w Niemczech. Ja nie bardzo<br />
chciałem zostawać w Niemczech i tak wylądowałem w Szwecji. Ja<br />
nawet nie mogę powiedzieć, że to było z powodów politycznych.<br />
Po prostu czułem, że czas mi w drogę.<br />
No to daleko Pan nie ujechał, skoro tylko do Szwecji...<br />
bjechałem całą uropę w związku ze wspomnianym projektem<br />
o stanie wojennym w iemczech spotkałem przyjaciół anutę<br />
aworską i jej męża arka i oni zachęcili mnie żeby pojechać do<br />
zwecji razem z nimi<br />
ztokholmie zacząłem zastanawiać się co dalej ale zanim<br />
zdążyłem cokolwiek postanowić to zadzwoniono do aworskich z poli<br />
cji albo z socjalu z zapytaniem czy mieszka tam ladkowski aworscy<br />
niepewni odpowiadają jednak że tak jak dobrze – cieszą się<br />
tamci ostatnich miesiącach zanim wyjechałem z olski <br />
kręciło film o telewizji polskiej ponieważ ja w robiłem film<br />
ranica o narko<strong>man</strong>ach pierwszy taki film w uropie wschodniej<br />
i na swoim koncie miałem jeszcze film o więźniach – więc dużą<br />
część tego filmu poświęcili mnie<br />
trochę się o mnie niepokoiło ponieważ nikt nie wiedział<br />
gdzie się podziewam zlecili więc działowi researchu żeby mnie<br />
<strong>Hur</strong> länge bo du bott i Sverige?<br />
ag kom hit ag kom inte hit som en del av flyktingvågen<br />
efter olidaritet men jag blev kvar som en del av den själva<br />
verket var jag utomlands i samband <strong>med</strong> <strong>ett</strong> filmprojekt är<br />
krigstillståndet bröt ut valde jag att stanna<br />
Varför då?<br />
ag har alltid utgått ifrån att jag en dag skulle komma att lämna<br />
olen men utan att veta riktigt var eller hur det skulle gå till ag<br />
och min vän ieczyslaw iemienski arbetade <strong>med</strong> en teveserie som<br />
skulle heta îamtida kyrkor och religionerî rojektet var ganska<br />
îh<strong>ett</strong>î eftersom några tyska tevestationer och flera europeiska tros<br />
samfund hade visat intresse en efter krigstillståndet tyckte våra<br />
uppdragsgivare att den polska sidan inte längre var att lita på som<br />
producent så de erbjöd oss jobb i yskland ag hade ingen större<br />
lust att stanna i yskland och därför hamnade jag i verige ag kan<br />
inte påstå att det var <strong>ett</strong> politiskt beslut ag kände bara att det var<br />
dags att ge mig av<br />
Men du kom inte särskilt långt utan stannade i Sverige...<br />
ag reste runt hela uropa <strong>med</strong> det där projektet edan råkade jag<br />
träffa konstnären anuta aworska och hennes <strong>man</strong> arek i ysk<br />
land rigstillståndet hade brutit ut och de övertalade mig att resa<br />
till verige <strong>med</strong> dem äl framme i tockholm började jag tänka<br />
över vad jag skulle göra härnäst men då ringde de upp anuta och<br />
arek från socialen eller om det nu var polisen och frågade om en<br />
ladkowski bodde hos dem e tvekade <strong>ett</strong> ögonblick men svarade<br />
till slut ja ad bra fick de till svar trax innan jag lämnade olen<br />
höll på att filma en <strong>dokumentär</strong> om olens statliga television<br />
ch eftersom jag just höll på <strong>med</strong> en <strong>dokumentär</strong> om narkotika<br />
missbrukare för teve ñ den första <strong>dokumentär</strong>en i sitt slag i st<br />
europa ñ kom en stor del av deras <strong>dokumentär</strong> att handla om mig<br />
var oroliga eftersom ingen verkade veta var jag befann mig<br />
så de gav sin researchavdelning i uppdrag att hitta mig ch det<br />
gjorde den e bad socialen ta hand om mig tills de kunde hämta<br />
17
znaleźli o i znaleźli oprosili w socjalu aby się tym facetem zająć<br />
dopóki oni nie załatwią aby mnie do nglii sprowadzić oszedłem<br />
do socjalu a nigdy w życiu nie byłem w żadnym socjalu i tam<br />
kobieta mówi do mnie pomożemy i zanim oni tam znajdą i<br />
miejsce w nglii ale – mówi – wiesz co a właściwie dlaczego ty<br />
masz jechać do nglii my tu też potrzebujemy zdolnych ludzi<br />
skąd wiesz że jestem zdolny – pytam a ona na to jeśli <br />
mowi o kimś że jest zdolny to znaczy że zdolny o i załatwili<br />
mi szkołę mieszkanie i pieniądze na życie ostałem wyjątkowy<br />
zupełnie prezent od zwecji i w pół roku później robiłem swój<br />
pierwszy tutaj film usiałem się zwalniać z kursu językowego<br />
żeby jechać na zdjęcia<br />
Co to był za film?<br />
zwecji znali tylko jeden mój film – ten o narko<strong>man</strong>ach który<br />
telewizja szwedzka zresztą zakupiła a festiwalu w rakowie dos<br />
tał nagrodę za zdjęcia i i przedstawicielka zwecji zapamiętała mnie<br />
jakoś o przyjeździe do zwecji spotkałem się z nią a było to jeszcze<br />
zanim mnie znalazło i nie miałem jeszcze wtedy zamiaru<br />
zostać w zwecji iałem jakiś już dorobek ale nie taki wielki dla<br />
nich byłem nikim dało mi się spotkać z kilkoma osobami które<br />
w elewizji decydowały o zakupach a samym końcu spotkałem się<br />
z szefem redakcji dokumentu ozmawialiśmy godziny efektem tej<br />
rozmowy była informacja że projekty biorą udział w przetargu<br />
projekty a nie autorzy którzy w związku z tym mogą być całkowicie<br />
nieznani tak jak ja dybym ja złożył taki projekt to będzie potra<br />
ktowany jak wszystkie inne o tygodniu złożyłem projekt<br />
oznałem osephine yskind malarkę uczennicę iego iviery<br />
która wtedy projektowała malowidło ścienne w ensta i zapro<br />
ponowałem film o tym malowidle elewizja zaakceptowała pro<br />
jekt i – nie znając szwedzkiego – zacząłem go robić iał tytuł<br />
rzewo otrzymał nawet niezłe recenzje iałem dźwiękowca<br />
zweda który sobie podkpiwał znałem wielu reżyserów którzy<br />
robili swój pierwszy film w zwecji i ostatni owiedział mi w zwe<br />
cji jest dość łatwo zacząć ale utrzymać się później jest bardzo trudno<br />
iedy będziesz miał za sobą co najmniej filmów i trzy kolejne<br />
w produkcji to wtedy będziesz mógł powiedzieć że jesteś zawo<br />
dowym reżyserem<br />
Czy jest Pan gdzieś zatrudniony, czy zupełnie niezależny?<br />
estem frilanserem<br />
ajgorsze jest musieć robić film opiero od paru lat mam takie<br />
18<br />
över mig till ngland ag begav mig till socialen det var första<br />
gången jag var på <strong>ett</strong> sådant ställe vinnan som tog emot mig sa<br />
att de visst skulle hjälpa mig men sedan frågade hon varför jag<br />
egentligen ville åka till ngland i behöver också kunniga män<br />
niskor sa hon ur vet du att jag är kunnig undrade jag ch<br />
då svarade hon att om hävdar att någon är kunnig då är han<br />
det å de satte mig i språkskola gav mig någonstans att bo och<br />
pengar till uppehälle <strong>ett</strong>a var en generös gåva från svenskarnas<br />
sida och <strong>ett</strong> halvår senare var jag i full gång <strong>med</strong> att spela in min<br />
första film i det här landet ag var tvungen att få ledigt från min<br />
kurs för att kunna vara <strong>med</strong> på inspelningen<br />
Vad var det för film?<br />
verige kände de bara till en av mina filmer ñ den om missbru<br />
kare veriges television hade köpt in den en hade fått <strong>ett</strong> pris på<br />
festivalen i raków och på så sätt hade den svenska inköparen lagt<br />
mig på minnet ag stämde träff <strong>med</strong> henne när jag hamnade här<br />
d<strong>ett</strong>a var innan hade spårat upp mig och jag hade ännu inte<br />
för avsikt att stanna i verige ag hade ju redan åstadkommit en del<br />
inte så mycket men här räknades jag inte alls ag lyckades träffa<br />
några inköpare från ill slut fick jag träffa chefen för doku<br />
mentärredaktionen i pratade i fyra timmar och han förklarade<br />
att <strong>man</strong> handlar upp projekt inte människorna bakom dem et<br />
innebar att <strong>man</strong> i princip kunde vara lika okänd som jag lade <strong>man</strong><br />
bara fram <strong>ett</strong> projekt skulle det komma att beaktas tillsam<strong>man</strong>s<br />
<strong>med</strong> alla andra n vecka sedan hade jag <strong>ett</strong> färdigt projekt<br />
ag hade lärt känna konstnären osephine yskind som var en av<br />
iego ivieras elever och som gjorde väggmålningar i ensta itt<br />
filmförslag handlade om dem godkände projektet och jag<br />
satte igång <strong>med</strong> att filma utan att ens kunna svenska ilmen h<strong>ett</strong>e<br />
îrädetî och fick rätt hyfsade recensioner ag hade en sarkastisk<br />
ljudtekniker som hävdade att han s<strong>ett</strong> många göra sin första och<br />
sista film i verige î verige är det lätt att börja men svårt att hålla<br />
sig kvarî hävdade han et är först när du har fem filmer bakom<br />
dig och tre nya på gång som du kan se dig själv som en etablerad<br />
regissör<br />
Är du anställd någonstans eller är du helt oberoende?<br />
ag frilansar et värsta som finns är när <strong>man</strong> tvingas göra en film<br />
et är först på senare tid som jag en sådan framförhållning i pro<br />
duktionerna att jag inte behöver göra filmer som jag inte brinner för<br />
ör närvarande har jag en producent i inland en i verige och en i
wyprzedzenie produkcyjne które daje mi pewien komfort czyli że<br />
nie muszę robić filmów do których nie mam przekonania<br />
tej chwili mam jednego producenta w inlandii jednego w zwe<br />
cji i jednego w olsce<br />
o są moi przyjaciele starzy znajomi ja się w ogóle tylko tymi<br />
kanałami poruszam ie buduję nowych konstelacji mam kilku<br />
wspaniałych przyjaciół i utrzymuję z nimi kontakty właśnie w ten<br />
sposób że coś razem robimy<br />
le dbam o dopływ świeżej krwi tzn o kontakt z młodymi<br />
ludźmi tam gdzie mogę wprowadzam młodych ludzi<br />
rilans był moim świadomym wyborem ostanowiłem sobie po<br />
pracy w elewizji olskiej że już nigdy więcej nie będę zatrudniony<br />
a już na pewno nie w telewizji państwowej chociaż w gruncie<br />
rzeczy respekt mam tylko do telewizji państwowej do telewizji<br />
prywatnych nie mam go w ogóle ą wyjątki np w olsce <br />
w niektorych innych pracuja wybitnie zdolni ludzie ale na ogół te<br />
stacje są obrzydliwe bardzo populistyczne nastawione wyłącznie<br />
komercyjnie ryncypialnie pracuję z państwowymi d roku<br />
z elewizja zwedzka a od roku takze z fińska duńską i norwe<br />
ską ze zwedzkim nstytutem ilmowym arte czasami<br />
z teraz pojawiaja sie nowi kontrahenci nawet za oceanem<br />
anim pojawił się inny kontrahent niż państwowa telewizja szwe<br />
dzka minęło lat zasadzie tego nie potrzebowałem bo i tak<br />
nie byłem w stanie zrobić więcej niż mi dawano le teraz moge<br />
sobie pozwolic na większy rozmach większy komfort pracy<br />
Kiedy patrzy się wstecz to zawsze jest błękitne niebo,<br />
a w przód – czarne chmury – tak Pan kiedyś powiedział.<br />
Czy dzisiaj też tak Pan widzi?<br />
Nie czarne chmury tylko przelotne zachmurzenie.<br />
Jakie doświadczenia z pracy w telewizji w Polsce są dla<br />
Pana ważne?<br />
Mozliwosc bezkarnego probowania najrozniejszych form. Wtedy<br />
bylo w TVP kilka wybitnych indywidualnosci – wybitnych w sensie<br />
rzemiosla dokumentalnego. Podgladalem ich i uczylem sie. Ja juz<br />
wtedy interesowalem sie ludzmi wystawionymi na probe, przez los,<br />
otoczenie, siebie samych. To mi zostalo.<br />
Ile filmów zrobił Pan w Polsce?<br />
Nie wiem, jak to liczyć. Bo jeśli liczyć reportaże to bardzo dużo, na<br />
pewno kilkadziesiat, ale filmów dokumentalnych to 5. Od wyjazdu<br />
olen e är gamla vänner allihop det är det enda sättet jag arbetar<br />
på ag knyter sällan nya kontakter jag har många underbara vän<br />
ner och vi håller kontakten genom att göra saker tillsam<strong>man</strong>s en<br />
jag försöker alltid ta in nya unga <strong>med</strong>arbetare när det går<br />
rilansandet är <strong>ett</strong> <strong>med</strong>vetet val från min sida fter tiden vid<br />
den statliga televisionen i olen bestämde jag mig för att aldrig mer<br />
vara anställd särskilt inte på <strong>ett</strong> statligt tevebolag d<strong>ett</strong>a säger jag<br />
fastän jag egentligen bara har förtroende för public service privata<br />
tevestationer har jag inte mycket till övers för et finns undantag<br />
till exempel i olen där det jobbar många kunniga personer<br />
men rent generellt är sådana tevebolag avskyvärda populistiska och<br />
helt och hållet kommersiella ärför jobbar jag huvudsakligen <strong>med</strong><br />
public service ag arbetar <strong>med</strong> veriges television sedan e<br />
dan jobbar jag även <strong>med</strong> finsk dansk och norsk teve venska<br />
filminstitutet rte <strong>med</strong> polsk teve och det händer även att<br />
jag har uppdragsgivare från andra världsdelar<br />
et tog tio år innan jag fick uppdrag från någon annan än <br />
ag behövde egentligen inte fler uppdrag för jag kunde inte göra<br />
mer än jag redan gjorde en nu kan jag kosta på mig en större<br />
budget och bekvämare arbetsvillkor<br />
Du har sagt att himmelen alltid är blå när <strong>man</strong> ser bakåt,<br />
men blickar <strong>man</strong> framåt ser <strong>man</strong> bara svarta moln. <strong>Hur</strong><br />
ser du på det idag?<br />
nga svarta moln bara övergående molnighet<br />
Vad har du haft för nytta av din erfarenhet i Polen?<br />
i fick testa olika formspråk helt utan krav et fanns några fram<br />
stående personer inom den statliga televisionen på den tiden per<br />
soner som verkligen förstod <strong>dokumentär</strong>en som hantverk ag såg<br />
hur de jobbade och lärde mig edan då var jag främst intresserad<br />
av människor som genomgår svåra prövningar som testas av ödet<br />
omgivningen sig själva ag har fortsatt på den vägen<br />
<strong>Hur</strong> många filmer har du gjort i Polen?<br />
et beror på hur <strong>man</strong> räknar ar <strong>man</strong> <strong>med</strong> alla reportage så blir<br />
det en hel del mer än <strong>ett</strong> dussin men jag hann bara göra fem do<br />
kumentärfilmer edan flytten till verige har jag gjort <strong>ett</strong> fyrtiotal<br />
till ag har filmat över hela världen men pengarna har kommit från<br />
orden yskland och till viss del från olen<br />
ag har inte gått ut någon filmskola varken den i odz eller någon<br />
annanstans ag hade foto och teveinriktning på journalistutbild<br />
19
do Szwecji zrobiłem ok. 40 filmów. Miejsce filmowania to był cały<br />
świat, natomiast jeśli chodzi o finanse to były to Skandynawia,<br />
Niemcy i w niewielkim zakresie Polska.<br />
adnych szkół filmowych w odzi czy gdzie indziej nie koń<br />
czyłem am za soba pracownię fotograficznotelewizyjną<br />
w nstytucie ziennikarstwa ojciech arczewski powiedział<br />
mi kiedyś chcesz być dokumentalistą to zapomnij o odzi i idź na<br />
dziennikarstwo chyba miał rację bo rok po rozpoczeciu pracy w ele<br />
wizji robiłem pierwsze materialy filmowe a gdybym regularnie<br />
studiował to bym zrobił pierwszy film może po siedmiu osmiu<br />
latach akładając że dostałbym się na studia<br />
zisiaj sam czasami uczę innych to w ztokholmskiej zkole<br />
ilmowej a to w oteborskiej na roznych warsztatach przy<br />
festiwalach le nie rwę się do tego ie czuje sie pedagogiem<br />
am swój sposob czy sposoby na film dokumentalny i najbardziej<br />
bawi mnie sprawdzanie na sobie czy miałem artystycznie rację czy<br />
nie zy mnie intuicja nie zawiodla rzeczywistnianie wlasnych<br />
idei – to mi daje satysfakcję śród studentów spotykam zbyt<br />
wielu życiowych ignorantów którzy mylą film z telewizją a kamerę<br />
z własnym organem płciowym ie chce mi się z nimi użerac a<br />
nie muszę mieć racji<br />
zwecji nadużywane jest uganianie się z kamerą za niesz<br />
częśliwymi ludźmi najchętniej w trzecim świecie a się wtedy<br />
dobre samopoczucie i dobry odbiór społeczny no bo proszę<br />
bardzo ujmuję się za nieszczęśliwymi i robię to przy pomocy ka<br />
mery a więc jestem filmowcem – prestiżowy zawód o nie ma<br />
nic wspólnego z robieniem filmów ani nawet z dziennikarstwem<br />
użo natomiast z hipokryzją le oczywiście pojawiają się wybitni<br />
młodzi ludzie np ukas oodyson czy osef ares est też grupa<br />
bardzo utalentowanych młodych dokumentalistów rik andini<br />
jest jednym a nich<br />
zkoły filmowe które znam nie<br />
są najlepsze łabi nauczyciele klo<br />
nują słabych uczniów szkole<br />
»<br />
Moim terenem<br />
działania jest<br />
rzeczywistość<br />
i mam dla niej<br />
najwyższy<br />
respekt<br />
20<br />
filmowej w ztokholmie dział<br />
fabularny jest bardzo dobry<br />
a dokumentalny wyjątkowo<br />
kiepski ział dokumentalny<br />
odrywa sie od fabularnego<br />
bo w takim wydaniu jak dziś<br />
nie ma żadnego związku ze<br />
światem filmu o tragiczne<br />
ważam że taki podział<br />
jest szkodliwy arodowa<br />
szkoła filmowa powinna nie<br />
dostarczać mięsa dla telewizji<br />
tym zajmują się niezliczone<br />
szkoły telewizyjne a umożliwiać rozwój artystom filmowcom<br />
kłaść nacisk na estetykę na filmowe a nie dziennikarskie środki<br />
wyrazu na eksperymenty formalne na pogłębienie wiedzy o sztu<br />
ce i filmie opiero jak się ma podstawy warsztu i elementarne<br />
pojęcie o profesji przychodzi właściwy czas wyboru środka prze<br />
kazu czy chce się uprawiać fabułę czy dokument czy dokument<br />
kreacyjny czy może własnie robić telewizję le moim zdaniem<br />
taki wybór jest konsekwencją procesu edukacji filmowej a nie jego<br />
początkiem<br />
Jakby Pan sam siebie scharakteryzował, czy należy Pan<br />
do jakiejś szkoły, nurtu, co jest charakterystyczne dla<br />
Pańskiego stylu?<br />
zy ja przynależę do polskiej szkoły dokumentu a za mało<br />
ningen ilmregissören ojciech arczewski sa åt mig att strunta<br />
i filmskolor och läsa journalistik istället om jag ville bli dokumen<br />
tärfilmare an hade nog rätt för jag fick göra de första inslagen <strong>ett</strong><br />
år efter att jag började jobba på teve hade jag läst på filmskola hade<br />
jag i bästa fall fått göra min första film efter sju åtta år örutsatt<br />
att de hade antagit mig det vill säga<br />
dag undervisar jag själv tockholm öteborg på olika work<br />
shops och festivaler en det är inget jag eftersträvar ag ser inte<br />
mig själv som lärare ag har mitt eget sätt eller kanske några egna<br />
sätt att göra <strong>dokumentär</strong>film på och jag är mest intresserad av att<br />
ut<strong>man</strong>a mitt eget omdöme rent konstnärligt ar min känsla rätt<br />
ag tycker om att förverkliga mina egna ider land studenterna<br />
finns det många som inte vet något om <strong>liv</strong>et som inte kan skilja film<br />
från teve och kameran från sitt eget könsorgan ag har ingen lust att<br />
käbbla <strong>med</strong> dem et är inte säkert att det är jag som har rätt<br />
verige är det alltför många som jagar olycksdrabbade män<br />
niskor <strong>med</strong> sin kamera helst i tredje världen et ger <strong>ett</strong> gott<br />
samvete och <strong>ett</strong> välvilligt mottagande <strong>man</strong> visar ju <strong>med</strong>lidande<br />
och gör det <strong>med</strong> kameran alltså är <strong>man</strong> filmskapare och det är ju<br />
<strong>ett</strong> prestigefullt yrke <strong>ett</strong>a har inget <strong>med</strong> filmskapande eller ens<br />
journalistik att göra äremot handlar det till stor del om hyckleri<br />
en givetvis dyker det upp unga begåvningar till exempel ukas<br />
oodyson eller osef ares et finns även <strong>ett</strong> gäng unga begåvade<br />
<strong>dokumentär</strong>filmare rik andini till exempel<br />
ilmskolorna som jag har kommit i kontakt <strong>med</strong> är inte så bra<br />
edelmåttor till lärare klonar <strong>med</strong>elmåttiga elever tockholm<br />
är spelfilmsutbildningen ovanligt bra och <strong>dokumentär</strong>filmsut<br />
bildningen ovanligt dålig okumentärfilmarna går sin egen väg<br />
eftersom de inte ser sig själva som en del av filmvärlden et är<br />
sorgligt ag tycker att den uppdelningen inte för något gott <strong>med</strong><br />
sig n nationell filmskola ska inte utbilda nytt tevefolk det gör<br />
redan oräkneliga teveutbildningar den ska ge konstnärliga filmare<br />
en chans att utvecklas den ska poängtera estetiska filmmässiga<br />
och inte journalistiska uttrycks<strong>med</strong>el en ska ge utrymme för<br />
formexperiment och fördjupa studenternas kunskaper om konst<br />
och film et är först när <strong>man</strong> kan de hantverksmässiga grunderna<br />
och har en grundläggande inblick i yrket som <strong>man</strong> kan börja välja<br />
mellan olika uttryck mellan spelfilm <strong>dokumentär</strong> och drama<br />
<strong>dokumentär</strong> eller teve för den delen om jag ser det borde det<br />
här ställningstagandet vara resultat av en filmutbildning och inte<br />
inledningen på den<br />
<strong>Hur</strong> skulle du beskriva dig själv. Tillhör du någon skola,<br />
någon grupp? Vad kännetecknar din stil?<br />
illhör jag en polsk <strong>dokumentär</strong>filmarskola ag har arbetat för lite<br />
i olen för att kunna sälla mig till en sådan tradition en bland<br />
mina förebilder finns <strong>dokumentär</strong>filmare som arcel ozinski<br />
ast den som verkligen lärde mig det här yrket var gnieszka oja<br />
nowska som är klippare å om hon tillhör någon skola då tillhör<br />
väl jag också den on har format mig som filmskapare et är jag<br />
väldigt tacksam för ynd bara att jag lärde känna henne så sent<br />
ag antar att rollbesättning ñ casting ñ är min specialitet ela<br />
mitt tänkande kring film utgår från valet av huvudpersoner<br />
<strong>Hur</strong> väljer <strong>man</strong> <strong>ett</strong> bra ämne?<br />
tt bra ämne är <strong>ett</strong> fascinerande människoöde n passionerad<br />
berättelse om en människa en jag vill inte begränsa mig till att<br />
bara spela in huvudpersonens berättelse in uppgift är en känslo<br />
mässig gestaltning av hans eller hennes budskap uvudpersonen<br />
är utgångspunkten hans eller hennes handlingar ger den narrativa<br />
stommen den hänger jag sedan upp filmens budskap på ag ägnar
pracowałem w olsce aby się do takiej szkoły przypisywać śród<br />
moich idoli są dokumentaliści jak np arcel oziński ale osobą<br />
która naprawdę nauczyła mnie profesji jest gnieszka ojanowska<br />
– montażystka eśli więc ona należy do jakiejś szkoły to i ja należę<br />
ani gnieszka – mogę to śmiało powiedzieć – ukształtowała<br />
mnie jako filmowca estem jej za to bardzo wdzięczny zkoda że<br />
spotkałem ją dość późno<br />
oją specjalnością – jak sądzę – jest dobór bohaterów casting<br />
ałe moje myślenie o filmie zaczyna się od doboru bohaterów<br />
Co to jest świetny temat?<br />
wietny temat to jest fascynujący los ludzki asjonująca opowieść<br />
o człowieku le ja nie poprzestaję na zarejestrowaniu opowieści<br />
bohatera oim celem jest emocjonalne sformulowanie przesłania<br />
które niesie ze sobą bohater ohater jest punktem wyjścia jego<br />
działanie daje dramaturgiczną konstrukcję na tej konstrukcji<br />
zawieszam przesłanie filmu ie obiektywna relacja a subiektywna<br />
interpretacja wydarzen – to jest to czym się zajmuję le ja nie<br />
tworzę wydarzeń i nie zmieniam faktów oim terenem działania<br />
jest rzeczywistość i mam dla niej najwyższy respekt<br />
Czy Pańska ewolucja pójdzie więc drogą, jaką poszedł<br />
Kieślowski: od dokumentu do fabuły? Już dzisiaj robi<br />
Pan dokumenty długie, z aktorami, nawet jeśli są to<br />
naturszczycy, mające wyraźną fabułę...<br />
a tymi kategoriami nie rozumuję dlatego że film to jest dla mnie<br />
film iedy wiem co chcę powiedzieć i mam bohatera który jest<br />
nośnikiem mojej historii wybieram sobie odpowiednie środki<br />
wyrazu<br />
tej chwili nawiasem mówiąc dyskutuję różne projekty<br />
prawy są jednak jeszcze na takim etapie że nie chcę o tym szerzej<br />
mówić eden to jest projekt będący kontynuacją jednego z moich<br />
wcześniejszych dokumentow istoria w nim opowiedziana ma<br />
jeszcze bardzo duży potencjał ale nie wiem czy da się on dalej<br />
zgłębiać przy pomocy srodków dokumentalnych<br />
rugi projekt to jest historia którą znam bardzo dobrze i która<br />
zawiera tak wielki ładunek emocji że nie da się poruszyć przy po<br />
mocy dokumentu bo zniszczyłoby to życie wielu ludziom rzejście<br />
do fabuły ma tu więc aspekt nie tyle artystyczny co moralny<br />
en aspekt moralny polegający na ochronie życiowej równowagi<br />
pokazywanych w filmie bohaterów jest obecnie coraz ważniejszy<br />
kończyły się czasy kiedy można było gdzieś pojechać nakręcić<br />
coś bardzo drastycznego i prezentować to swojej publiczności będąc<br />
pewnym że środowisko pokazywanych w dokumencie bohaterów<br />
nigdy go nie obejrzy eraz jest tyle kanałów przekazu że nie można<br />
już na to liczyć oże się okazać że człowiek który się otworzył<br />
ujawnił coś pod wpływem nastroju chwili nieumyślnie rani np<br />
swoich bliskich udzie otwierając się przed nami w czasie zdjęć<br />
czesto nie zdają sobie sprawy z konsekwencji tego co robią my<br />
nie zawsze im to uswiadamiamy<br />
a dostaję za film pieniądze albo nawet nagrody czyli mnie płacą<br />
bohaterowie wracają do swoich środowisk i nieraz to oni płacą<br />
wysoką cenę za to co mi powiedzieli darza się wobec nich zawiść<br />
nienawiść agresja pretensje – jak mogłeś szydzi sie z nich<br />
rzykładem jest mój film end<strong>ett</strong>a oj bohater – urat z któ<br />
rym się zaprzyjaźniłem postawił warunek ten film nie może być<br />
pokazywany w albańskiej telewizji biecałem to telewizji<br />
albańskiej pokazany nie byl le za to pokazywany był razy<br />
w innych telewizjach które są odbierane w lbanii na co już nie<br />
miałem żadnego wplywu zyli ja dotrzymałem słowa formalnie<br />
le to nie poprawia mi dzis samopoczucia w tej sprawie<br />
mig inte åt objektiva skildringar utan subjektiva tolkningar av hän<br />
delseförloppet et är inte samma sak som att påverka handlingen<br />
eller vända på fakta erkligheten är mitt verksamhetsfält och jag<br />
har en stor respekt inför den<br />
Kommer du att gå samma väg som Kieslowski som gick<br />
från <strong>dokumentär</strong>er till spelfilm? Du har redan börjat göra<br />
långa <strong>dokumentär</strong>er <strong>med</strong> tydliga roller, även om det oftast<br />
rör sig om amatörer, och en tydlig handling...<br />
ag tänker inte i de banorna för enligt mig är film helt enkelt film<br />
örst när jag vet vad jag vill berätta och hittat en person som kan<br />
för<strong>med</strong>la d<strong>ett</strong>a väljer jag vilka <strong>med</strong>el jag ska använda<br />
ör närvarande undersöker jag en rad olika projekt en det är<br />
för tidigt för att gå in på detaljer tt projekt är en fortsättning på<br />
en av mina tidigare <strong>dokumentär</strong>er et finns mycket mer att berätta<br />
om den historien men jag vet inte om <strong>dokumentär</strong>formen är rätt<br />
väg att gå<br />
tt annat projekt handlar om en historia som är så personlig<br />
att den inte går att göra som <strong>dokumentär</strong>film den skulle kunna<br />
<strong>förstör</strong>a många människors <strong>liv</strong> bland är valet mellan spelfilm och<br />
<strong>dokumentär</strong> snarare moraliskt än konstnärligt<br />
enna moraliska aspekt skyddandet av folks privat<strong>liv</strong> är allt<br />
viktigare idag et går inte längre att åka någonstans filma rätt<br />
drastiska scener åka hem och räkna <strong>med</strong> att de inblandade och<br />
deras omgivning ändå aldrig får se det dag finns det så många<br />
olika <strong>med</strong>ier <strong>man</strong> kan inte vara säker längre ågon som öppnar sig<br />
helt spontant i en viss situation kan i själva verket komma att skada<br />
personer i sin närhet ågon som öppnar sig för oss har väldigt svårt<br />
att uppskatta konsekvenserna av sitt eget deltagande ch vi är inte<br />
alltid så bra på att förklara d<strong>ett</strong>a för dem<br />
jälv får jag ju betalt för mitt arbete ag kan rent av få priser för<br />
det en de som figurerar i filmen återvänder till sitt vanliga <strong>liv</strong><br />
där de kan komma att betala <strong>ett</strong> högt pris för sin <strong>med</strong>verkan e<br />
kan drabbas av avundsjuka hat våld anklagelser ur kunde du<br />
<strong>man</strong> hånar dem<br />
21
urat nie chciał vend<strong>ett</strong>y nie chciał mordować kogoś kto zre<br />
sztą ciężko zawinił wobec jego rodziny le nie pomścić to jest<br />
hańba n więc wybrał hańbę by jednak zachować jakieś po<br />
zory nie chciał tego ogłaszać chciał trzymać tę rodzinę wrogą w sza<br />
chu resztą nie znał jej chociaż mieszkali dwadzieścia parę kilo<br />
metrów od niego obaczył ich właściwie po raz pierwszy w moim<br />
filmie a szczescie dla mnie do dziś nic złego się tam nie stało<br />
a z uratem pozostaliśmy w przyjaźni le dla mnie endet<br />
ta stała sie border case ostanowiłem że nie będę więcej robił<br />
dokumentów wchodzących tak głęboko w ludzkie tragedie ie<br />
chcę być postawiony wobec faktu że mój film nie poprawił czyjegoś<br />
losu tylko go pogorszył ednym z rozwiązan jest fabularyzacja<br />
dystans a też humor a też inne rozwiązania nad którymi się<br />
obecnie zastanawiam rosty opis rzeczywistości nigdy mnie nie<br />
interesował raczej odkrywanie mechanizmów które ją tworza<br />
o modnego obecnie telewizyjnego ekshibicjonizmu czuję głęboką<br />
odrazę am więc dylemat jak się w tym wszystkim odnaleźć<br />
jak utrzymać więź z widzem nie naruszajac jego zaufania ale też<br />
nie przestając być sobą o prawie wszystko się zmieniło we mnie<br />
i wokół mnie – z wyjatkiem jednego – mojej głębokiej sympatii do<br />
bohaterow moich filmów dopóki tak jest ciągle znajduję w sobie<br />
energię i motywację aby ruszyć na kolejne zdjęcia<br />
Dziękuję za rozmowę.<br />
Jerzy Sladkowski<br />
22<br />
Rozmawiał Zbigniew Bidakowski<br />
Urodzony w 1945 r. w Radomiu. W Szwecji od 1982.<br />
Reporter, producent, reżyser filmów dokumentalnych.<br />
Född 1945 i Radom, Polen. I Sverige sedan 1982. Reporter,<br />
producent, regissör av <strong>dokumentär</strong>er.<br />
Wykształcenie: Filologia Klasyczna w Uniwerystecie Toruńskim<br />
Fotografia, film i TV na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu<br />
Warszawskiego. Utbildning: Klassisk Filologi vid Torun<br />
Universitet, foto, film och TV vid Warszawa Universitet.<br />
Filmografia/Filmografi:<br />
1984 The conductor<br />
1984 Business<br />
1985 FAJ att flyga<br />
1985 Peters weekend<br />
1986 CCCC – carat, cut, clarity, colour – a report from the diamond<br />
fields in Brazil.<br />
1986 The gold of Sierra Pelada – gold fever in the middle of<br />
Brazilian jungle.<br />
1987 Korsbäraren – a portrait of the Cardinal of Paris Jean Marie<br />
Lustiger.<br />
1988 Bortom hagen<br />
1990 The triangle of death – ecological inferno in the south of<br />
Poland.<br />
1991 Den drunknande simmerskan - dramadocumentary<br />
1991 Aral – the vanishing lake.<br />
1991 Kärleksnatten – a feature short film.<br />
1992 The Laplander – The portrait of a Swedish ski champion.<br />
1992 Behind illusions<br />
1992 Kalix 1992<br />
1993 Ingen gick säker – Albanien.<br />
1993 Den svarta damen – Albanien.<br />
1994 Gårdagens fångar – Albanien.<br />
a min film end<strong>ett</strong>a som exempel uvudpersonen och min<br />
vän urat ställde <strong>ett</strong> villkor när vi spelade in filmen får aldrig<br />
visas i albansk teve ag lovade honom det och den har aldrig visats i<br />
albansk teve äremot har den gått minst tio gånger på andra teve<br />
kanaler som går att se i lbanien och jag har inte haft någon möjlig<br />
het att påverka d<strong>ett</strong>a ent formellt har jag hållit mitt ord en det<br />
ger mig inte något lättare samvete urat ville inte hämnas han<br />
ville inte mörda någon som skadat hans familj an valde att leva<br />
<strong>med</strong> skammen istället men upprätthöll samtidigt en sorts fasad<br />
han ville ligga lågt <strong>med</strong> sitt beslut och hålla motståndarna i schack<br />
e hade inte ens träffats fastän de bara bodde <strong>ett</strong> tjugotal kilometer<br />
ifrån varandra et var egentligen först i min film som han fick se<br />
dem på bild yckligtvis har urat inte kommit till skada och vi<br />
har förb<strong>liv</strong>it vänner men end<strong>ett</strong>a blev en vattendelare för mig<br />
ag bestämde mig för att inte gå så långt in i mänskliga tragedier i<br />
mina filmer igen ag vill inte leva <strong>med</strong> tanken att min film kan ha<br />
försämrat någons <strong>liv</strong> istället för att förbättra det ramatiseringar<br />
distans och humor är en utväg et finns även andra lösningar<br />
som jag funderar på just nu ag har aldrig varit intresserad av enkla<br />
verklighetsbeskrivningar jag är snarare ute efter att lära känna me<br />
kanismerna som ligger bakom en form av blottande som är så<br />
populär på teve idag känner jag en djup avsky inför ärför står<br />
jag inför <strong>ett</strong> dilemma hur ska jag behålla kontakten <strong>med</strong> tittaren<br />
och deras förtroende och samtidigt förbli mig själv llt omkring<br />
mig och inom mig har förändrats utom en sak den djupa sympati<br />
jag hyser inför huvudpersonerna i mina filmer å länge den finns<br />
har jag inte svårt att finna nya krafter och motivera mig själv till<br />
nya filmer<br />
Tack för samtalet.<br />
ntervjun genomfördes av bigniew idakowski<br />
1993-4 Wild Siberia – 5 documentary film series from the northern Siberia.<br />
1995 Vend<strong>ett</strong>a – blood feud in the north of Albania.<br />
1996 Secret Russia – 3 documentary film series.<br />
1997 The Rise and Fall of a Genius – drama documentary.<br />
1998 Secret Russia - 2 – 3 documentary film series.<br />
1999 Swedish tango<br />
2000 Lappsjukan<br />
2000 Gawrylos sista frestelse (Gawrilo's last temptation).<br />
2001 Captured.<br />
2002 Noble Virgins.<br />
2003 My American Family<br />
W produkcji/Under production:<br />
Grabbarna from Hjorthagen<br />
Bästisarna (Girlfriends)<br />
Nagrody/Priser<br />
The triangle of death – Sweden 1991 – Journalists Great Prize of the Year.<br />
The triangle of death – Special commendation 1991, Prix Italia<br />
The triangle of death – Don Quijote–1991, Leipzig. Documentary Film<br />
Festival.<br />
The triangle of death – I Prize.Munchen International Documentary Film.<br />
Festival 1991<br />
Vend<strong>ett</strong>a – II prize Palermo International Documentary Film.Festival, 1996<br />
Vend<strong>ett</strong>a – Felix – Prix arte, 1996<br />
The Rise and Fall of a Genius – finalist award – New York F.F. 1998<br />
Swedish Tango – finalist award New York F.F. 2000<br />
Swedish Tango – Adolf Grimme Award – Ger<strong>man</strong>y. 2000<br />
Swedish Tango – IDA prize Los Angeles 2000<br />
Noble Virgins – Finnish Film Art Council Quality Prize 2003<br />
Noble Virgin – Special commendation Prix Europa 2003
Kapela ze wsi Warszawa<br />
ierwsze swoje tourné koncertowe w Skandynawii Kapela<br />
ze wsi Warszawa rozpoczęła 24 lutego w Sztokholmie<br />
w Sodra Teater, który dobrze się kojarzy bywalcom<br />
„polskich” imprez w Sztokholmie. Przez całą jesień<br />
2004 odbywały się tam co dwa tygodnie imprezy<br />
gombrowiczowskie. Na kapelę przyszła ta sama inteligentna<br />
publiczność i nie żałowała.<br />
gra muzykī z azowsza w tym m in z okolic<br />
ombrowicza adom ielce ale właściwie z całej wschodniej<br />
olski est to muzyka wyrafinowana i egzotyczna nie mniej<br />
od muzyki góralskiej najłatwiej rozpoznawalnej spośród<br />
polskich regionalnych stylów<br />
ard cory z obory – takie określenie ich stylu<br />
znaleść moźna na ich stronie internetowej<br />
ugeruje ono połączenie tradycyjnego<br />
materiału z nowoczesnym opracowaniem<br />
i zelektryfikowanym wykonaniem<br />
grają jednak wyłącznie na<br />
akustycznych instrumentach tradycyjnych<br />
skrzypce wiolonczela cymbały strunowe<br />
i różne perkusyjne niekiedy nawet<br />
odrestaurownych zabytkowych jak <br />
wieczna fidel płocka – chłopska viola da<br />
gamba<br />
rają muzykę z polskiej wsi a więc również<br />
żydowską aniec chasydzki wykonywany<br />
na koncercie przypomina krzypka na dachu<br />
z jednej strony i taneczną muzyką np z odlasia z drugiej<br />
o ta sama muzyka podobnie jak potrawy – tylko nazwy nieraz<br />
mają inne ciasto z kartofli w brytfannie czy na blasze wyrabiane<br />
przez gospodynie na urpiach nazywało się rejbak a u ydów<br />
z tamtych okolic – kugiel tych pierwszych smalec w cieście był<br />
wieprzowy u drugich – gęsi to cała różnica<br />
uzyka folkowa etniczna nie zna granic wykonuje<br />
mazowieckoluizjański blues w innym znowu utworze pobrzmie<br />
wają tony japońskie oże po wizycie w kandynawii zainspirują<br />
się lapońskim jojkiem<br />
24<br />
Smalec wieprzowy<br />
lub gęsi<br />
Fläsk- eller gåsflott<br />
Warsaw Village Band<br />
arsaw illage and inledde sin första nord<br />
iska turné <strong>med</strong> en spelning på ödra teatern<br />
i tockholm en plats som redan förknippas<br />
<strong>med</strong> lyckade polenrelaterade evene<strong>man</strong>g n<br />
der hösten höll <strong>man</strong> ombrowiczkvällar<br />
var annan måndag i dessa lokaler andet drog delvis samma kräsna<br />
publik och de hade ingen anledning att ångra besöket arsaw<br />
illage and spelar främst folkmusik från azowszeregionen<br />
däribland ombrowicz hemtrakter adom och ielce men<br />
deras repertoar hämtas egentligen från hela östra olen usiken<br />
är minst lika distinkt och färgstark som den mer kända<br />
folkmusiken från olens bergtrakter<br />
ard core från stian ordlek på polska övers<br />
anm är <strong>ett</strong> av många uttryck som de använ<br />
der för att beskriva sin spelstil et syftar<br />
på blandningen av traditionellt låtmate<br />
rial <strong>med</strong> nya arrange<strong>man</strong>g och modern<br />
produktion äremot spelar de bara på<br />
traditionella instrument fiol cello och<br />
olika sorters cembalon ibland rör det<br />
sig rent av om renoverade antikviteter<br />
som en lockfidel från talet eller<br />
en folklig viola da gamba<br />
land musiken från den polska lands<br />
bygden finner <strong>man</strong> även judisk musik åten<br />
assidisk dans som de spelade under konser<br />
ten låter som en blandning av pel<strong>man</strong>nen på taket<br />
och dansmusik från odlesieregionen et handlar ofta<br />
om samma musik – eller samma maträtter – fast under olika namn<br />
n potatisdeg som <strong>man</strong> bakar på plåt eller i en bakform kallar hus<br />
mödrarna i nordöstra olen rejbak <strong>med</strong>an judarna från samma<br />
område kallar det kugiel en enda skillnaden var att fyllningen<br />
i de första var fläskflott <strong>med</strong>an de senare innehöll gåsflott<br />
tnisk musik eller folkmusik är gränslös arsaw illage and<br />
spelar en blues <strong>med</strong> rötter i både azowsze och ouisiana i en an<br />
nan låt hör <strong>man</strong> japanska inslag esöket i orden kanske lämnar<br />
spår av samisk jojk efter sig
espół wymyślił aciej zajkowski w roku i pierwszy skład<br />
to był on i pięć dziewczyn yła to działalność hobbystyczna było<br />
tak wiele lat dlatego skład sie wykruszał łaściwie jak twierdzi<br />
aciek ekonomicznie – dopiero całkiem niedawno stanęli niepe<br />
wnie na własnych nogach<br />
grają teraz w składzie pierwsza linia na scenie od lewej ylwia<br />
wiątkowska aya leszcz agda obczak ruga linia iotr<br />
liński ojtek rzak aciej zajkowski<br />
eden iotr liński jest wykształconym muzykiem pozostali<br />
mówią o sobie amatorzy entuzjaści ale jest w tym trochę kokie<br />
terii bo kobiety mają za sobą średnie szkoły muzyczne jeśli nawet<br />
nie zawsze pokończone aprzeczają żeby mieli kierownika muzy<br />
cznego nowy utwór w repertuarze powstaje według ich słów tak<br />
kto przynosi wyjściowy materiał jest to prawie zawsze tradycyjna<br />
piosenka ludowa i wszyscy ją wspólnie opracowują i aranżują<br />
pracowania te prawie zawsze są niezwykle udane i coraz bardziej<br />
wyrafinowane ykonywany na sztokholmskim koncercie na bis<br />
nowy utwór grany w trio dwoje skrzypiec i wiolonczela używana<br />
jako bas był majstersztykiem<br />
piewają tylko kobiety mają świetne silne ostre głosy ale aya<br />
leszcz potrafi zaśpiewać i lirycznie ie ulegają pokusie łatwizny<br />
czyhającej właściwie za każdym z prezentowanych utworów czyli<br />
obsunięcia się w nastrojowy folkowy nastrój warda zasada – zero<br />
komercji – jednak okazuje się popłaca iosenki apeli są mimo<br />
nieobecności komercji a może dzięki temu komunikatywne i atrak<br />
cyjne apela ze wsi arszawa traktuje poważnie wykonywaną<br />
muzykę siebie i słuchaczy<br />
Nowy polski prom na Bałtyku<br />
Ny polsk färja på Östersjön<br />
15 lutego 2005r Polska Żegluga Bałtycka SA–Polferries wprowadziła do<br />
eksploatacji na linii Świnoujście-Ystad nową jednostkę. Jest to prom pasażersko -<br />
samochodowy zarejestrowany pod nazwą WAWEL. Będzie pływał w barwach Polferries,<br />
ale pod banderą Wysp Bahama, z portem macierzystym w Nassau. Klasyfikatorem<br />
statku jest Ger<strong>man</strong>ischer Lloyd. Prom WAWEL został zbudowany w szwedzkiej stoczni<br />
Kockums AB w Malmö w 1980 roku. W 1989 roku statek gruntownie przebudowano.<br />
Po zakupie przez PŻB S.A. jednostka przeszła remont modernizacyjny w Gdańskiej<br />
Stoczni Remontowej im. J.Piłsudskiego, gdzie dostosowano prom do potrzeb linii<br />
Świnoujście –Ystad. Prom spełnia wymogi wszystkich obowiązujących Konwencji<br />
oraz zalecenia IMO, a także wszystkie inne wymagania dotyczące żeglugi.<br />
Statek ma wiele zalet, w tym obszerne pokłady samochodowe, oraz atrakcyjne<br />
wyposażenie części pasażerskiej ze sklepem, barami, restauracją, kawiarnią,<br />
dyskoteką oraz salą konferencyjną. WAWEL może jednorazowo zabrać na pokład<br />
1000 osób. Ma 126 kabin z pełnym węzłem sanitarnym dwu- lub czteroosobowych,<br />
4 kabiny typu LUX i 1 kabinę armatorską – razem 480 miejsc kabinowych oraz 110<br />
foteli lotniczych. Na trzech pokładach samochodowych m/f WAWEL może przewieźć<br />
75 lor 17 metrowych lub 500 samochodów osobowych.<br />
Dla zainteresowanych kilka danych technicznych:<br />
Długość: 163,96 m<br />
Szerokość: 27,63 m<br />
Tonaż brutto: 25.275 t<br />
Długość linii ładunkowej: 1765 lm<br />
– pokład główny 37 lor 17m<br />
– pokład górny 36 lor 17m<br />
– pokład dolny 2 lory 17m<br />
andet grundades av aciej zajkowski och i början bestod<br />
det av honom och fem tjejer et rörde sig om <strong>ett</strong> rent hobbyprojekt<br />
och var det i många år därför var det många som hoppade av ent<br />
ekonomiskt är det bara rent nyligen som bandet står på egna ben<br />
dag är <strong>med</strong>lemmarna första raden på scenen från vänster yl<br />
wia wiatkowska aya leszcz agda obczak och andra raden<br />
iotr linski ojtek rzak aciej zajkowski<br />
ndast iotr linski är utbildad musiker de övriga kallar sig<br />
själva för glada amatörer men det är mest en pose eftersom de flesta<br />
har gått på musikgymnasier även om inte alla har en examen e<br />
hävdar att allt material uppstår kollektivt efter följande princip<br />
någon tar <strong>med</strong> sig <strong>ett</strong> nytt material det är nästan alltid en polsk<br />
folkmelodi och tillsam<strong>man</strong>s bearbetar de och arrangerar låten<br />
lutresultatet har b<strong>liv</strong>it ovanligt bra en nya låten som de spelade<br />
som extranummer i tockholm var <strong>ett</strong> mästervek en bygger på<br />
en trio <strong>med</strong> två fioler och en cello som används som bas<br />
et är bara tjejerna i bandet som sjunger och de har bra starka<br />
och kraftiga röster men aya leszcz röst gör sig även i mer lyriska<br />
låtar e undviker enkel folknostalgi och är stenhårt ickekommer<br />
siella en denna hållning visar sig paradoxalt nog lönsam deras<br />
låtar rycker <strong>med</strong> och griper tag arsaw illage and tar sig själva<br />
sin musik och sina lyssnare på allvar<br />
bigniew idakowski<br />
Den 15 februari 2005 satte Polish Baltic Shipping Co, Polferries, in en ny färja<br />
på sträckan Swinoujscie - Ystad. Det är en passagerar- och bilfärja registrerad under<br />
namnet WAWEL. Färjan har Polferries färger men seglar under Bahamas flagg, <strong>med</strong><br />
hemmahamn i Nassau. Fartyget är klassat av Ger<strong>man</strong>ischer Lloyd. Wawel byggdes på<br />
Kockums varv AB i Malmö 1980. 1989 genomfördes omfattande ombyggnadsarbeten<br />
och efter att Polferries köpt färjan byggdes den åter om på Pilsudskivarvet i Gdansk,<br />
där den anpassades till den nya färjeförbindelsens behov.<br />
Färjan uppfyller alla rådande konventioner samt rekommendationer från IMO (Interna-<br />
tional Maritime Organization), liksom alla andra krav beträffande sjöfart.<br />
Färjan har många faciliteter såsom rymliga bildäck och till passagerarnas förfogande<br />
finns affärer, barer, en restaurang, en kafeteria, <strong>ett</strong> diskotek och en konferenssal.<br />
Wawel har plats för 1000 passagerare. Det finns 126 moderna tvåbädds- och fyra-<br />
bäddsshytter, 4 lyxhytter samt en redarhytt - sam<strong>man</strong>lagt 480 hyttplatser samt 110<br />
vilstolar.<br />
M/f Wawel har tre bildäck <strong>med</strong> plats för 75 17-meters lastbilar eller 500 personbi-<br />
lar.<br />
Några tekniska data för de intresserade:<br />
Längd: 163,96 m<br />
Bredd: 27,63 m<br />
Bruttodräktighet: 25,275 ton<br />
Lastmeter: 1765 lm<br />
huvuddäck 37 lastbilar 17 m<br />
övre däck 36 lastbilar 17 m<br />
undre däck 2 lastbilar 17 m.<br />
25
Nowy Konsulat Honorowy RP w Szwecji<br />
Nytt polskt honorrkonsulat i Uppsala<br />
Pani Ann-Catrin agglund została konsulem honorowym <br />
w ppsali tej okazji wojewoda nders jörck wydał lutego na<br />
zamku uppsalskim przyjęcie na które przybyli ambasador pan<br />
arek rawda naukowcy z niwersytetu ppsalskiego ludzie<br />
kultury i biznesmeni oraz dziennikarze czyli ci wszyscy których<br />
działalność na rzecz rozwoju stosunków naukowych i kulturalnych<br />
gospodarczych i turystycznych między olską a zwecją nowy<br />
urząd ma wspierać<br />
est to już czwarty konsulat honorowy zeczpospolitej olskiej<br />
w zwecji otychczas działały konsulaty w arlskronie meå<br />
i od maja ubiegłego roku w isby na otlandii<br />
onsulaty honorowe uzupełniają sieć zawodowych konsulatów<br />
danego kraju w państwach obcych onsulowie honorowi nie mają<br />
typowych urzędowych uprawnień do wydawania wiz i paszportów<br />
legalizacji dokumentów poświadczania dokumentów notarialnych<br />
itp ogą za to funkcjonować jako pośrednicy w nawiązywaniu<br />
kontaktów gospodarczych propagować turystykę inspirować<br />
wydarzenia kulturalne i podobnie jak to robią zawodowe<br />
konsulaty pomagać będącym w potrzebie obywatelom przeby<br />
wającym na obszarze ich działania<br />
óżne kraje przywiązują różną wagę do instytucji konsulatów<br />
honorowych krajnym przykładem są tany jednoczone które<br />
u siebie chętnie goszczą tego rodzaju konsulaty innych krajów – jest<br />
ich w tanach ponad – ale same nie mają swoich honorowych<br />
konsulatów za granicą<br />
ajwięcej konsulatów na świecie mają kraje skandynawskie<br />
anię reprezentuje konsulów zwecję – pierwszej<br />
lidze jest jeszcze np iszpania – konsulatów ielka rytania<br />
ma ich zaś olska bserwujemy tendencję wzrostową<br />
w zwecji na przykład w najbliższej przyszłości planowane jest<br />
otwarcie dwóch kolejnych urzędów w almstad i w öteborgu<br />
tatus i działalność konsulów honorowych reguluje zarzą<br />
dzenie inistra praw agranicznych z marca r onsul<br />
honorowy musi być obywatelem kraju urzędowania i powinien<br />
mieć dobre stosunki z władzami kraju urzędowania z administracją<br />
lokalną i biznesem<br />
ciąg dalszy str. 28<br />
26<br />
Teraz Uppsala<br />
Nu Uppsala<br />
Ann-Catrin Hgglund har b<strong>liv</strong>it polsk honorrkonsul i ppsala<br />
ed anledning av d<strong>ett</strong>a hade landshövding nders jörk den <br />
februari en bjudning på ppsala slott för olens ambassadör arek<br />
rawda forskare från ppsala universitet folk från kultur och<br />
affärs<strong>liv</strong> samt för journalister det vill säga alla de vars verksamhet<br />
inom vetenskap kultur ekonomi och turism det nya konsulatet är<br />
tänkt att stödja<br />
et är det ärde polska honorrkonsulatet i verige e öv<br />
riga finns i arlskrona meå och sedan förra året i isby på<br />
otland<br />
onorrkonsulaten kompl<strong>ett</strong>erar olika länders karriärkonsulat<br />
utomlands onorrkonsulerna har inga typiska myndighetsbe<br />
fogenheter såsom att utfärda visum och pass ge laga kraft åt<br />
dokument vidimera juridiska dokument o dyl äremot kan de<br />
verka som för<strong>med</strong>lare av affärskontakter verka för turism initiera<br />
kulturella evene<strong>man</strong>g och liksom karriärkonsulat bistå hjälpbehö<br />
vande polska <strong>med</strong>borgare som befinner sig utomlands <br />
lika länder lägger olika vikt vid honorrkonsulat tt extremt<br />
exempel är som gärna hyser den här typen av konsulat – det<br />
finns över olika honorrkonsulat i – men själva har de inga<br />
honorrkonsulat utomlands<br />
lest konsulat i världen har de skandinaviska länderna anmark<br />
representeras av konsuler och verige av rämst ligger även<br />
panien <strong>med</strong> konsulat torbritannien har <strong>med</strong>an olen<br />
har i kan se en tendens till en ökning i verige planerar <strong>man</strong><br />
tex att inom den närmaste framtiden öppna två nya konsulat <strong>ett</strong><br />
i almstad och <strong>ett</strong> i öteborg<br />
et är den polska utrikesministerns förordning från mars<br />
som reglerar honorrkonsulatens status och verksamhet n<br />
hederskonsul måste ha verksamhetslandets <strong>med</strong>borgarskap och<br />
bör ha goda kontakter <strong>med</strong> makthavare regional förvaltning och<br />
<strong>med</strong> affärs<strong>liv</strong><br />
onorrkonsulen uppbär ingen ersttning från den polska staten<br />
an eller hon står själv för alla kostnader i samband <strong>med</strong> sin verk<br />
fortsättning sid. 28
27
onsul honorowy nie otrzymuje za swą pracę żadnego<br />
wynagrodzenia od państwa polskiego onosi również wszelkie<br />
koszty związane z wykonywaniem swej funkcji ak formułuje to<br />
wyżej wymienione zarządzenie dotyczy to zwłaszcza kosztów<br />
najmu lokalu oraz zatrudnienia przez niego personelu<br />
onsulem honorowym w arlskronie jest pani agdalena<br />
urczewska – vensson onsulat ten nastawiony jest przede<br />
wszystkim na umacnianie współpracy między dynią i dańskiem<br />
a arlskroną ak stwierdza onsul eneralny w almö<br />
ani onsul dawała wielokrotnie dowody swojej życzliwości<br />
i umiejętności wykorzystywania swoich kontaktów na rzecz<br />
olaków będących w trudnej sytuacji<br />
meå funkcję konsula sprawuje pan ikołaj ladzki<br />
rowincja ästerbotten jest bardzo oddalona od ztokholmu który<br />
nie jest w stanie udzielać obywatelom polskim tam przebywającym<br />
efektywnej pomocy konsularnej rzybywają tam co roku liczni<br />
pracownicy sezonowi na uczelniach zatrudnieni są polscy<br />
nauczyciele akademiccy jest też sporo polskich studentów<br />
rzędująca w isby pani nger arlevi ma – według słów<br />
onsula eneralnego w almö – znaczące osiągnięcia w<br />
rozwijaniu wymiany turystycznej między omorzem a otlandią<br />
i bierze aktywny udział w przygotowywaniu ni olskich na<br />
otlandii które będą miały miejsce w sierpniu r<br />
28<br />
samhet om det står formulerat i ovan nämnda förordning rör det<br />
sig i synnerhet om lokalhyra samt anstllning av personal<br />
olsk honorrkonsul i andskrona är agdalena urczewska<br />
vensson onsulatet där är framför allt inriktat på att stärka<br />
samarbetet mellan dyniadansk och andskrona om olens<br />
generalkonsul i almö har konstaterat onsulen har flera gånger<br />
visat prov på sin välvilja och sin förmåga att utnyttja sina kontakter<br />
för att hjälpa nödställda polacker<br />
meå är det ikolaj ladzki som innehar funktionen som<br />
konsul ästerbotten ligger väldigt långt från tockholm där <strong>man</strong><br />
inte är i stånd att ge de polska <strong>med</strong>borgare som vistas i ästerbotten<br />
effektiv konsulär hjälp it kommer varje år oräkneliga säsongsar<br />
betare finns många polska akademiker och det finns även åtskilliga<br />
polska studenter<br />
nger arlevi som tjänstgör i isby har enligt den polske gene<br />
ralkonsulen i almö uppnått avsevärda framgångar när det gäller<br />
att främja turistutbytet mellan omorze och otland och hon tar<br />
aktiv del i förberedelserna av olendagarna på otland som ska äga<br />
rum i augusti
Rolno – leśny Nobel dla profesora Piotra Kowalika<br />
Woda, krew Ziemi<br />
Vattnet,<br />
Nobelpriset i jord- och skogsbruk till polacken Piotr Kowalik<br />
jordens blodomlopp<br />
Co dwa lata szwedzka Królewska Akademia Leśna i Rolna<br />
– Kungliga skogs och Lantbruksakademien – KSLA, przyznaje<br />
nagrody nazywane często w środowiskach naukowych leśnym lub<br />
rolnym Noblem. Dyplomy nagród wręcza w imieniu Akademii król<br />
lub przedstawiciel rodziny królewskiej.<br />
olejna edycja wyróżnień przypadła w tym roku a jedną z nich<br />
prestiżową tzw agrodą ertebos obdarzono polskiego naukowca<br />
profesora iotra owalika rofesor jest od czterdziestu lat związany<br />
z olitechnika dańską gdzie kieruje atedrą nzynierii anitarnej<br />
est członkiem olskiej kademii auk oraz szwedzkiej <br />
ełni też szereg funkcji w naukowych towarzystwach zespołach<br />
i komisjach le nie tylko nauka jest jego pasja bo interesuje się też<br />
życiem spolecznym i kulturą hociaż pochodzi z południa olski<br />
to jest aktywnym członkiem leżącego na północy kraju rzeszenia<br />
aszubsko omorskiego<br />
trzy<strong>man</strong>a przez niego nagroda jest wysokości tys <br />
a przyznaje się ją za otworzenie nowych dróg i zaproponowanie<br />
nowych twórczych metod w dziedzinie produkcji żywności<br />
rolniwa weterynarii albo ekologii agrodę ufudowali rita<br />
i lof tenstrom przemysłowcy i właściciele min znanej wytwórni<br />
ekologicznych lodów ia las<br />
lutego br podczas specjalnej uroczystości zorganizowanej<br />
w ztokholmie nagrodę wręczała księżna ilian ernadotte ro<br />
czystość ta była równocześnie gim posiedzeniem kademii<br />
o nim odbył sie tradycyjny bankiet w łotej ali sztokholmskiego<br />
atusza ak to określił ambasador w zwecji arek rawda<br />
atmosfera uroczystości i sposób przyjęcia polskiego laureata był<br />
niezwykle serdeczny i ciepły<br />
w krótkim uzasadnieniu decyzji podkreśliła zasługi prof<br />
owalika prowadzącego interdyscyplinarne i pionierskie badania<br />
nad metodami wykorzystania wody w rolniwie i leśniwie które<br />
pozwoliły na znaczący postęp w tych dziedzinach związku<br />
z tym polski naukowiec jako laureat nagrody ma obowiazek<br />
przygotować program i głowny referat na zwoływaną w maju<br />
przyszłego roku do ztokholmu międzynarodową konferencje<br />
której tematem ma być właśnie oda w rolniwie<br />
rofesor owalik sprawami wody zajmuje sie od wielu lat yni<br />
kiem jego pracy na holenderskim uniwersytecie rolniczym w la<br />
tach była książka napisana wspólnie z holenderskim<br />
naukowcem ainderem eddes oraz polskim kolegą profesorem<br />
Vart annat år delar ungliga skogs och lantbruksakademien<br />
ut en rad priser som i akademiska kretsar brukar benäm<br />
nas nobelpriset i jord och skogsbruk risutdelningen förestås av<br />
kungen eller någon annan företrädare för kungafamiljen år var<br />
det dags för en ny omgång och <strong>ett</strong> av priserna det presigefulla<br />
ertebos pris tilldelades den polske forskaren iotr owalik an<br />
är professor vid ekniska högskolan i dansk där han förestår<br />
institutionen för sanitär teknik an är ledamot i både den polska<br />
vetenskapsakademien och i svenska essutom har<br />
han en rad uppdrag inom olika organisationer forskningsprojekt<br />
och komissioner och vid sidan av forskningen är han starkt engage<br />
rad i samhälls och kulturfrågor astän han själv härstammar från<br />
södra olen är han aktiv i den ommerskasjubiska föreningen<br />
som verkar vid stersjökusten rissum<strong>man</strong> på kronor är<br />
<strong>ett</strong> erkännade för hans välmeriterade banbrytande utvecklingsme<br />
toder inom <strong>liv</strong>s<strong>med</strong>elsproduktion jordbruk veterinär<strong>med</strong>icin och<br />
miljö riset är instiftat av makarna rita och lof tenström som<br />
bland annat återfinns bakom den ekologiska glassen ia<br />
iotr owalik mottog utmärkelsen från rinsessan ilian vid<br />
en särskild ceremoni i tockholm den februari en sam<br />
<strong>man</strong>föll <strong>med</strong> akademiens a sam<strong>man</strong>träde och efterföljdes av<br />
en traditionsenlig galamiddag i den gyllene salen på tockholms<br />
stadshus olens ambassadör i tockholm arek rawda säger<br />
att den polske pristagaren fick <strong>ett</strong> synnerligen varmt och hjärtligt<br />
mottagande<br />
sin kortfattade prismotivering poängterar iotr owa<br />
liks meriter bland annat hans tvärvetenskapliga och banbrytande<br />
forskning om vattenanvändning inom jord och skogsbruk om en<br />
följd av d<strong>ett</strong>a har <strong>man</strong> b<strong>ett</strong> den polske professorn att förbereda <strong>ett</strong><br />
föredrag och en dagordning för den internationella konferens om<br />
just vattenanvändning inom jordbruket som ska hållas i tockholm<br />
i maj nästa år<br />
iotr owalik har ägnat sig åt vattenfrågor i många år tt resultat<br />
av hans forskning på antbruksuniversitetet i olland åren <br />
var en bok som han skrev tillsam<strong>man</strong>s <strong>med</strong> holländaren ainder<br />
eddes och polacken enryk aradny <strong>med</strong> titeln imulation of<br />
ield ater se and rop ield oken gavs ut i och är<br />
än idag det viktigaste arbetet inom d<strong>ett</strong>a område nder sitt tacktal<br />
citerade pristagaren eonardo da inci och påminde att vattnet är<br />
för jorden vad blodet är för kroppen den andan har han bland an<br />
29
ield siążka ta wydana w r w stała się używanym<br />
do dzisiaj w wielu krajach podstawowym podręcznikiem w tej<br />
dziedzinie<br />
aureat przemawiając podczas uroczystosci wreczenia nagród<br />
przypomniał słowa eonarda da inci że woda jest tym samym<br />
dla ziemi czym krew dla ludzkiego organizmu ierując się takim<br />
rozumowaniem prof owalik położył duże zasługi w stworzeniu<br />
i przeprowadzeniu np polskowłoskofrancuskiego programu bada<br />
wczego nad wykorzystaniem roślin w procesach oczyszczania<br />
wody zięki niemu w olsce powstalo kilkadziesiąt oczyszczalni<br />
w których rosnace w wodzie trzciny zastępują preparaty chemiczne<br />
i kosztowne urządzenia techniczne<br />
nnym obszarem zainteresowań profesora są paliwa bioener<br />
getyczne tej dziedzine prof owalik wspóldziałał z naukowcami<br />
szwedzkimi min z profesorami ustafem iren i enrikiem<br />
ckerstenem pracując nad wyborem rośliny mającej zarastać tzw lasy<br />
energetyczne o wyboru były olcha topola brzoza i wierzba tą<br />
ostatnią własnie wybrano jako optymalną ze względu na łatwośc<br />
hodowli koszty produkcji wydajność itp ltuna koło ppsali<br />
tam gdzie mieści się andsruksuniveristet powstał z inicjatywy<br />
prof owalika pierwszy i pokazowy wierzbowy las energetyczny<br />
polskich warunkach profesor postuluje min wykorzystanie do<br />
opalania pieców elektrowni mieszankę tanich gatunków węgla<br />
z biomasą tworzoną przez np słomę wierzbę i malwę a temat<br />
biologicznych i naturalnych paliw profesor razem z fińskim kolegą<br />
prof urthem erttu napisali ksążke pt odeling of energy fore<br />
sts czyli odelowanie lasów energetycznych" która ukazała sie<br />
najpierw olandii a następnie w w ndiach odręcznik ten<br />
stał sie w wielu krajach zji podstawowym kompendium wiedzy<br />
i praktyki w tej dziedzinie<br />
statnią publikacją książkową profesora jest podręcznik ch<br />
rona środowiska glebowego wydany w olsce rofesor owalik<br />
mówi że w olsce w ostatnich latach zauważa się ogromny postęp<br />
w świadomości ekologicznej społeczeństwa idać to szczególnie<br />
wyraźnie wśród młodego pokolenia owodem na to jest choćby<br />
masowy napływ kandydatów na kierunki związane z ochroną<br />
środowiska na najróżniejszych wyższych uczelniach latego też<br />
wydawca podręcznika szykuje jego nowe wydanie<br />
rofesor owalik był też promotorem co najmniej doktoratów<br />
w tym prowadzonych równiez i za granicą ielu jego wychowanków<br />
pracuje w polskich i zagranicznych uczelniach podczas ostatniego<br />
pobytu w zwecji laureat nagrody nieraz słyszał od spoty<br />
kanych naukowców że jako studenci musieli uczyć sie z książęk jego<br />
autorstwa lub współautorstwa<br />
czasie tej sztokholmskiej wizyty profesorowi towarzyszyła<br />
żona arbara która jest lekarzem i też naukowcem<br />
30<br />
ichał aykowski<br />
anvädning av växter för vattenrening ack vare denna forskning<br />
har det uppstått en rad reningsverk i olen där vass ersätter dyrbara<br />
tekniska och kemiska anordningar<br />
tt annat av owaliks intresseområden är biobränslen nom<br />
d<strong>ett</strong>a område samarbetar han <strong>med</strong> de svenska forskarna ustaf<br />
iren och enrik ckersten illsam<strong>man</strong>s har de bestämt den mest<br />
lämpade trädsorten för energiskogsbruk e valde mellan al pop<br />
pel björk och pil ill slut valde de den sistnämnda som är både<br />
lättskött billig att odla och ger bra avkastning id antbruksuni<br />
versitetet i ltuna har owalik planterat en första energiskog <strong>med</strong><br />
pil i undervisningssyfte de polska elverken förespråkar owalik<br />
däremot en biomassa av halm pil och malva som blandas <strong>med</strong> kol<br />
illsam<strong>man</strong>s <strong>med</strong> sin finska kollega urth erttu har owalik<br />
skrivit en bok om biobränslen som heter odeling of nergy o<br />
rests och som g<strong>ett</strong>s ut både i olland och ndien många asiatiska<br />
länder är den en viktig lärobok inom d<strong>ett</strong>a område<br />
owaliks senaste bok handlar om skyddandet av jordmånen och<br />
är skriven på polska an gläds åt de enorma framstegen inom mil<br />
jötänkandet i olen under de senaste åren <strong>ett</strong>a har varit särskilt<br />
tydligt bland ungdomar och en indikation på d<strong>ett</strong>a är de många<br />
sökande till olika miljörelaterade utbildningar runt om i olen<br />
om en effekt av d<strong>ett</strong>a ska hans bok nu komma ut i en andra upp<br />
laga owalik har handl<strong>ett</strong> <strong>ett</strong> tjugotal avhandlingar i olen och<br />
utomlands ans adepter arbetar runt om i världen är han kom<br />
till tockholm för att ta emot sitt pris fick han ofta höra att hans<br />
svenska kollegor hade hans böcker som kurslitteratur under sin stu<br />
dietid ed honom i tockholm var hans hustru arbara som är<br />
läkare och tillika forskare<br />
ichal aykowski
Priser Karlskrona - Gdynia 2005<br />
KARLSKRONA - GDYNIA 2005<br />
BILJETTPRISER - ENKEL RESA 7/1 - 18/12 2005<br />
A B C D E F<br />
Bil + 5 Max 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 805 1 285 890 1 450 965 1 530<br />
Bil + 1 Max 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 605 965 680 1 085 725 1 130<br />
Husbil + 5 Maxlängd 10 m. 1 285 1 995 1 410 2 330 1 530 2 450<br />
Husbil +1 Maxlängd 10 m. 885 1 410 965 1 605 1 045 1 690<br />
Släp Max 2 m hög, 4 m långt 360 560 405 645 440 680<br />
Husvagn / Släp Maxlängd 10 m. 885 1 410 965 1 605 1 045 1 690<br />
Motorcykel +1 405 645 445 725 485 765<br />
Vuxen 305 485 335 545 370 580<br />
Barn 4 - 14 år, student, pensionär 240 390 260 435 290 460<br />
BILJETTPRISER - T/R 7/1 - 18/12 2005<br />
Begränsat antal platser / Alternativ = Bilj<strong>ett</strong>priser enkel resa A B C D E F<br />
Bil + 5 SEAPEX 1) Max 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 1 210 1 930 1 335 2 175 1 450 2 295<br />
Bil + 5 SPECIALPAKETET 2) Max 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 1 420 2 260 1 565 2 550 1 700 2 690<br />
Husbil + 5 SEAPEX 1) Maxlängd 10 m. 1 930 2 990 2 115 3 495 2 295 3 675<br />
Husbil + 5 SPECIALPAKETET 2) Maxlängd 10 m. 2260 3510 2480 4100 2695 4315<br />
HYTTPRISER 2005<br />
Priset avser hela hytten<br />
HYTTPRISER STENA BALTICA 2005<br />
Däck Nattsegling Dagsegling<br />
Lyxhytt, 2-bäddshytt utsides 9 1600 800<br />
Business Class, 2-bäddshytt utsides 9 1090 545<br />
Comfort Class, 4-bäddshytt utsides 9 1120 560<br />
4-bäddshytt utsides 7 & 8 960 480<br />
2-bäddshytt* utsides 4 - 7 880 440<br />
1-bäddshytt utsides 6 500 250<br />
4-bäddshytt** insides 8 800 400<br />
4-bäddshytt* insides 4 - 7 800 400<br />
2-bäddshytt* insides 4 - 8 660 330<br />
Vilstol 4 & 5 100/stol gratis<br />
HYTTPRISER STENA NORDICA 2005<br />
Däck Nattsegling Dagsegling<br />
Club Class, 4 bäddshytt insides 4 1120 560<br />
4-bäddshytt utsides 4 & 5 1120 560<br />
2-bäddshytt utsides 5 960 480<br />
4-bäddshytt insides 4 880 440<br />
2-bäddshytt* insides 5 720 360<br />
2-bäddshytt** insides 4 720 360<br />
Vilstol 100 gratis<br />
HYTTPRISER STENA STENA CHALLENGER 7/2 - 25/4 2005<br />
Däck Nattsegling Dagsegling<br />
Lyxhytt, 2-bäddshytt utsides 9 1600 800<br />
4-bäddshytt utsides 5,7,9 1120 560<br />
2-bäddshytt utsides 4 960 480<br />
Boka 4-bäddshytt på telefon 031-704 insides 7,9 00 00 880 eller www.stenaline.se<br />
440<br />
2-bäddshytt* insides 9 720 360<br />
HYTTPRISER 2005<br />
Priset avser hela hytten<br />
1) Betalas direkt i samband <strong>med</strong> bokning, ordinarie avbokningsregler, ordinarie återbetalningsregler<br />
Ombokningsbar fram till dagen före avresa i mån av plats. Begränsat antal platser.<br />
HYTTPRISER STENA BALTICA 2005<br />
Vid utresa och hemresa i olika perioder räknas halva t/r-priset i respektive period.<br />
Däck Nattsegling Dagsegling<br />
Lyxhytt, 2-bäddshytt utsides 9 1600 800<br />
Business Class, 2-bäddshytt<br />
2) Ordinarie betalningsregler, ordinarie avbokningsregler, ordinarie återbetalningsregler.<br />
Comfort Class, 4-bäddshytt<br />
Ombokningsbar fram till dagen före avresa i mån av plats. Begränsat antal platser.<br />
4-bäddshytt<br />
utsides<br />
utsides<br />
utsides<br />
9<br />
9<br />
7 & 8<br />
1090<br />
1120<br />
960<br />
545<br />
560<br />
480<br />
Vid utresa och hemresa i olika perioder räknas halva t/r-priset i respektive period. 2-bäddshytt* utsides 4 - 7 880 440<br />
1-bäddshytt utsides 6 500 250<br />
Cykel/Moped fritt - ordinarie personbilj<strong>ett</strong>spris.<br />
Cykel på bil fritt om de ej transporteras på biltaket - I dessa fall är Bil = Husbil<br />
4-bäddshytt**<br />
4-bäddshytt*<br />
2-bäddshytt*<br />
insides<br />
insides<br />
insides<br />
8<br />
4 - 7<br />
4 - 8<br />
800<br />
800<br />
660<br />
400<br />
400<br />
330<br />
Stena Baltica läggs på varv i perioden 7/2 - 25/4<br />
Vilstol 4 & 5 100/stol gratis<br />
I perioden 7/2 – 25/4 kommer Stena Baltica att ligga på varv för ombyggnad och renovering. HYTTPRISER STENA NORDICA 2005<br />
Stena Challenger ersätter Stena Baltica i perioden 7/2 - 25/4 och kommer att trafikera enligt<br />
Däck Nattsegling Dagsegling<br />
Stena Balticas turlista.<br />
Club Class, 4 bäddshytt<br />
4-bäddshytt<br />
insides<br />
utsides<br />
4<br />
4 & 5<br />
1120<br />
1120<br />
560<br />
560<br />
2-bäddshytt utsides 5 960 480<br />
4-bäddshytt insides 4 880 440<br />
2-bäddshytt* insides 5 720 360<br />
2-bäddshytt** insides 4 720 360<br />
Vilstol 100 gratis<br />
HYTTPRISER STENA STENA CHALLENGER 7/2 - 25/4 2005<br />
Däck Nattsegling Dagsegling<br />
Lyxhytt, 2-bäddshytt utsides 9 1600 800<br />
4-bäddshytt utsides 5,7,9 1120 560<br />
2-bäddshytt utsides 4 960 480<br />
4-bäddshytt insides 7,9 880 440<br />
2-bäddshytt* insides 9 720 360<br />
2-bäddshytt, ej dusch** insides 4 620 310<br />
Vilstol, Club Class*** 7 200 gratis<br />
Vilstol 7, 8 100 gratis<br />
Samtliga hytter har dusch och toal<strong>ett</strong> och är rökfria.<br />
Hytten måste vara tillgänglig för städning en timme<br />
före ankomst till resp. hamn.<br />
* Plats i 2-bäddshytt = "pris/hytt"/2 (halva hyttpriset)<br />
** Handikapphytt.<br />
*** Inkl. kaffe/te, softdrinks, tidningar, kudde & filt (endast nattsegling)<br />
Stena Nordica och Stena Challenger är i första hand fraktfärjor <strong>med</strong> begränsat utbud. För mer information<br />
om fartygen, se vår fartygsbeskrivning.<br />
Stena Baltica läggs på varv i perioden 7/2 - 25/4<br />
I perioden 7/2 – 25/4 kommer Stena Baltica att ligga på varv för ombyggnad och renovering.<br />
Stena Challenger ersätter Stena Baltica i perioden 7/2 - 25/4 och kommer att trafikera enligt<br />
Stena Balticas turlista.
Posttidning B<br />
Avsändare: <strong>Suecia</strong> <strong>Polonia</strong><br />
Himlabacken 8, 170 78 Solna<br />
Turlista Karlskrona - Gdynia<br />
7 januari - 18 december 2005<br />
TIDTABELL KARLSKRONA - GDYNIA 2005<br />
çPriser<br />
Avgång Ankomst Mån Tis Ons Tors Fre Lör Sön<br />
09.00 19.30 Baltica Baltica Baltica Nordica Nordica<br />
19.30* 07.30 Baltica<br />
21.00* 07.30 Nordica Nordica Nordica Baltica<br />
21.00* 09.00 Nordica Baltica<br />
*Nattsegling, ankomst dag 2<br />
Avgång Ankomst Mån Tis Ons Tors Fre Lör Sön<br />
09.00 19.30 Nordica Nordica Nordica Baltica Baltica<br />
19.30* 07.30 Baltica Nordica<br />
21.00* 07.30 Baltica Baltica Nordica Nordica<br />
21.00* 09.00 Baltica<br />
*Nattsegling, ankomst dag 2<br />
Avgång Ankomst Mån Tis Ons Tors Fre Lör Sön<br />
09.00 19.30 Baltica Baltica Baltica Nordica Nordica<br />
19.30* 07.30 Baltica<br />
21.00* 07.30 Nordica Nordica Nordica Baltica<br />
21.00* 09.00 Nordica Baltica<br />
*Nattsegling, ankomst dag 2<br />
Avgång Ankomst Mån Tis Ons Tors Fre Lör Sön<br />
09.00 19.30 Nordica Nordica Nordica Baltica Baltica<br />
19.30* 07.30 Baltica Nordica<br />
21.00* 07.30 Baltica Baltica Nordica Nordica<br />
21.00* 09.00 Baltica<br />
*Nattsegling, ankomst dag 2<br />
Avgång Ankomst Mån Tis Ons Tors Fre Lör Sön<br />
09.00 19.00 Nordica Nordica Nordica Nordica Nordica Nordica Nordica<br />
21.00* 07.00 Baltica Baltica Baltica Baltica Baltica Baltica Baltica<br />
GDYNIA 27/6 - 28/8<br />
Avgång Ankomst Mån Tis Ons Tors Fre Lör Sön<br />
09.00 19.00 Baltica Baltica Baltica Baltica Baltica Baltica Baltica<br />
21.00* 07.00 Nordica Nordica Nordica Nordica Nordica Nordica Nordica<br />
*Nattsegling, ankomst dag 2<br />
Stena Baltica läggs på varv i perioden 7/2 - 25/4<br />
I perioden 7/2 – 25/4 kommer Stena Baltica att ligga på varv för ombyggnad och renovering.<br />
Stena Challenger ersätter Stena Baltica i perioden 7/2 - 25/4 och kommer att trafikera enligt<br />
Stena Balticas turlista.<br />
FRÅN KARLSKRONA 7/1 - 22/5 + 26/9 - 18/12<br />
FRÅN GDYNIA 7/1 - 22/5 + 26/9 - 18/12<br />
FRÅN KARLSKRONA 23/5 - 26/6 + 29/8 - 25/9<br />
FRÅN GDYNIA 23/5 - 26/6 + 29/8 - 25/9<br />
FRÅN KARLSKRONA 27/6 - 28/8<br />
Boka på telefon 031-704 00 00 eller www.stenaline.se<br />
Priser ð
Change language