NORNA-RAPPORTER 88 Binamn. Uppkomst, bildning, terminologi ...

Nokre personlege tilnamn i Sverresoga 155
4.1. Kor tidleg kan me rekna med nedertyske lån?
Som døme kan nemnast tilnamnet til Ívarr Horti. Det er eit rosande tilnamn i
Lind (Bin. sp. 155), for der står det som ‘käck, rask’. Finnur Jónsson set det i
samband med isl. hortugur ‘uforskammet’ (især om trodsige tjænestefolk, som
‘svarer’), horti altså ‘en som er trodsig, uvillig’ (FJ s. 330). Det er ikkje uvanleg
at Finnur Jónsson mest byggjer på islandske parallellar, medan Lind gjer meir
bruk av nynorsk material. Dømet viser at det same adjektivet har fått ulik betydning
i nynorsk og nyislandsk. I Torps (1992) Nynorsk etymologisk ordbok
er det ved oppslagsordet hortig vist til hyrtig, og ved hyrtig er det vist vidare til
hurtig, og der slepp endeleg katten utor sekken: hurtig er lån frå nedertysk. I
Blöndals (2008) Íslenzk orðsifjabók er ogso islandsk hortugur forklart som
«tökuorð» og det er vist til det nyn. hortig, hortug, hyrtig og da. hurtig. Her er
ogso fisl. hortigr forklart som ‘skjótur, röskur, hvatvís’. Dei to fyrste betydningane
her stemmer godt med den nynorske som nok ligg bak Linds tolking,
og dette er nok 1100-talsbetydningen (jf. termen fisl. i Íslenzk orðsifjabók), og
ÞH sluttar seg ogso til Linds tolking i dette tilfellet.
Men adjektivet i begge språk viser seg å gå attende på eit nedertysk låneord,
og korkje FJ eller Lind har problematisert dette. Her vil eg minna om Koht
(1910 s.101), som fyrst set appellativet dót i samband med nedertysk dôt, og
deretter langt på veg tek det i seg att pga det tidlege tilnamnet dottafinn «daa er
det vel ikkje godt aa tenke paa laan ifraa nedertysk». Dersom me fyrst kan tilllata
oss å tenkja på ord frå nedertysk so tidleg, noko Lind, og før han Finnur
Jónsson, ser ut til gjera med tilnamnet horti, må me ogso kunna tillata oss å sjå
ein gong til på namnet til Jón Trín. Det nynorske adjektivet trinn ‘rund, kraftig’
ville ha passa svært godt som tilnamn. Men adjektivet trinn stammar frå mnt.
trint (Falk & Torp 1903–06), sameleis fornsvensk trinder, «från mlty trint»
(Hellquist 1922 s. 1221). Det nedertyske opphavet er rimelegvis grunnen til at
korkje Finnur Jónsson eller E. H. Lind har trekt inn det adjektivet i diskusjonen
om tilnamnet. Finnur Jónson skriv «betydning uvis» (s. 357), medan Lind spør
seg om det «månne höra i hop med nyn. v. trena l. trina ‘växa trögt’?» (sp. 387),
og ÞH siterer Lind (s. 220). Min fyrste tanke om Jón Trín var at han var ein rund
kar, men eg slo det frå meg att pga det nedertyske opphavet. Etter å ha sett kva
som står om horti, dristar eg meg å nemna det. Den store nedertyske låneordsbylgja
kjem fyrst seinare, men sjølv om mange låneord fyrst syner seg i kjeldone
på 1200-talet, kan dei ha vore innkomne før (jf. Seip 1931 s. 201). Tyskarane
var allereie komne til Bergen, i store mengder («mikill fjǫldi ok með
stórum skipum»), det vitnar Sverresoga om (ÞH s. 159).
4.2. Kor gamle kan ord med seint belegg vera?
Tilnamnet til Gudlaug stallar (ogso kjend som Gudlaug Vale), 15 har det vore
mange ulike meiningar om, sjå ovafor. Teksten er eintydig på den måten at til-
15 Ogso dette namnet er det fleire, til dels sterkt motstridande forklaringar på, sjå Rygh 1871 s. 72,
FJ 1907 s. 358, Lind Bin. sp. 396, ÞH s. 86.