NORNA-RAPPORTER 88 Binamn. Uppkomst, bildning, terminologi ...

154 Gudlaug Nedrelid
3.2.3. Hus- og skipsdelar og -utstyr
Ikkje so få namn har opphav i appellativ for hus- og skipsdelar og utstyr. I 2009
nemnde eg Bita-Kári og Dúra-Jón. Þorleifur tolkar Bita-Kári på same måten
som eg gjorde, men det må tilleggjast at der ogso finst ein variant Ríta-Kári
(ÞH s. 230). Þorleifur let Dúra-Jón stå ukommentert. I teksten møter me ogso
ein Óláfr Beitstokkr. Lind (Bin. sp. 18) skriv at det «Är kanske liktydigt med
beitiáss fsv. betas ett slags ‘bom til råsegel’». Þorleifur siterer Finnur Jónsson,
som har tolka det som bordstokken i skip, beit er skipsheiti. I eit handskrift står
det beitstæðskr (ÞH s. 208), i so fall er det innbyggjarnemning. Beitstad er i
Nord-Trøndelag (NG 15 s. 34 f.). Lind har kome med eit synonym til etterleddet,
og her skal eg drista meg til å koma med eit anna, nemleg skie. Då blir det
beitskie, ein kjend bygningsdel, «beitskie (av II beit og skie) loddrett trestykke
innfelt i lafteveggen ved vindaugs- el. døropninga» (Nynorskordboka). Eg hadde
ikkje tenkt på det, om det ikkje hadde vore andre bygningsdelar i materialet,
men det er der vitterleg. Om namnet til Ǫnundr Hlunnr skriv Lind (Bin. sp.150)
«kan ju vara trädnamnet hlynr ’lönn’». Vestenfor (1991 s. 10) tolkar det som
hlunnr, «lunn, stokk til underlag under skip ol. som skal dragast opp el. ned»
(Heggstad 2008 s. 277), og det må vera like sannsynleg. For alt me veit, kan
mannen ha snubla under eit skip ein gong, og fått namnet sitt av den grunn.
3.2.4. Mat og matemne
Mange tilnamn har med mat og matemne å gjera. Me finn det usamansette
Brynjólfr Blanda (mysedrykk), men dei fleste er samansette: Helgi Byggvǫmb,
Gunnarr Grjónbakr, Karl Kjǫtlær og Óláfr Smjǫrkollr (meir om han nedafor).
I Lind (Bin. sp. 343) står det at Gunnar Grjónbakr hadde sonen Einarr
Smjǫrbakr, som ikkje er nemnd i Sverre-soga. Då er dette òg døme på tilnamn
ved arv, «innafor forestillingssfæren til det opphavlege namnet» (Stemshaug
1984 s. 55). Den umiddelbare tolkingi er at dette har vore matglade karar, og
derfor har dei fått slike namn. Men sjølvsagt kan namni spela på hendingar me
ikkje veit noko om. Det er tilfeldig kva namn som festar seg (sjå døme i Meldgaard
1987).
4. Språkhistoriske anfektingar
Som alt nemnt ovafor er dette eit framhald av innlegget på sagakonferansen i
Uppsala i 2009 (Nedrelid 2009a).
For å få betre oversyn over variasjonen og
ulike synspunkt på kva namni betyr, har eg sett saman ein katalog over tolkingar
av desse tilnamni i Finnur Jónsson 1907, E. H. Lind Bin. og Þorleifur Hauksson
2007. I denne gjennomgangen vart eg vâr at dei lærde herrane har ulike og
til dels motstridande oppfatningar på somme punkt, og det er nettopp slike
punkt som byd seg fram for diskusjon og nytolking. Men i diskusjonen på slike
punkt kan det reisast ymse språkhistoriske innvendingar.