NORNA-RAPPORTER 88 Binamn. Uppkomst, bildning, terminologi ...

Nokre personlege tilnamn i Sverresoga 153
Áskell kussa», medan Linds tolking er komi inn i tilleggsbandet (s. 206). Enno
i dag blir «kussa, kussa» og «kussa kalven» brukt når me kallar på kyr og kalvar.
Men Lind har fleire variantar med ‹t›, ‹d› og ‹z› (som reflekterer dental),
og derfor går han bort frå kuforklaringi.
Ein notidslesar kan ikkje unngå å få andre assosiasjonar til namnet Kuza. Appellativet
kuse, kusse (kvinneleg kjønnsorgan) er ikkje belagt med dental i dei
moderne ordbøkene, 14 men Torp (1919 s. 338) forklarer kuse som «avledning
av kuta, se kunta». Om det faktisk er dette ordet, er skrivemåten med dental eller
‹z› forklarleg og upåfallande. Kan so ein mann bli kalla kuse? Det kunne dei
i alle fall i nyare tid. I heimbygdi mi (Jostedal) var det ein mann som bar utnemnet
Kuse i førre hundreåret.
I mellomalderen var dei ikkje særleg mykje finslegare, sjølv om Finnur Jónsson
(1907 s. 367) skriv at «i og for sig er tilnavnene som sådanne yderst kyske,
for så vidt som der er forholdsvis meget få, der angår legemets mindst nævnte
eller nævnelige dele». I Heimskringla finn me ein Rǫgnvald Kunta (Lind Bin.
sp. 226). På runepinnane frå Bryggen i Bergen møter me Jón silkifuð,
Guðþormr fuðsleikir og Jón fuðkúla (Seim 1997 s. 185). Appellativet fuð blir
ogso brukt om rauvhol, men Seim (1997 s. 183) skriv: «Det som fins av sammensetninger
med fuð (jf. både ovenfor og nedenfor), peker i retning av at ordet
normalt helst ble brukt om den kroppsåpningen som bare kvinner har.» Seim
siterer Liestøl, som har peikt på at Jon Silke og Guttorm Sleikar er kjende frå
andre kjeldor (s. 185 f.). Jon Kula har både Liestøl og Seim oversett, men han
finst i Sverresoga, mellom dei lendmennene som fall i slaget på Ilevollane (ÞH
s. 75). «Så kan vi spekulere på om de historiske personene i virkeligheten ble
kalt ‘silkefud’ og ‘fudsleiker’, men at det ble ansett for så grovt og uanstendig
at tilnavnene måtte sensureres før de havnet i sagaen og på gravsteinen.» (Seim
1997 s. 186). Det finst i alle fall døme på at nemne for kjønnsorgan i tilnamn
er skriftfesta på pergament, eg har alt nemnt Rǫgnvald Kunta i Heimskringla,
og i Sverresoga er ein mann kalla Árni Skaðareðr, «der gør skade med sin penis,
el. den, der har fåt sin p. beskadiget» (FJ s. 218), «ofstopamaður um kvennafar»
(ÞH s. 211).
Andre namn som må karakteriserast som «vulgære», er slike som inneheld
ord for skit og lort. Her finn me Þrándr Lyrta, Einarr Skitinbeini, Sveinn Sveitarskítr
og Þorgils Þúfuskítr. Den siste er den same som Inge Baglarkonge, og
det er birkebeinarane som kallar han for Tuveskit. So kan ein fort tenkja seg at
slike namn er gjevne og brukte av motstandarane, men Einarr Skitinbeini var
ein birkebein (ÞH s. 212).
14 Oppslagsformer kuse og kusse i NO 6 (sp. 1313), kusa i Føroysk orðabók 1998 (s. 645), kússa i
Íslensk orðabók 2007 ( s. 557), kusse i Ordbog over det danske sprog, elektronisk versjon, og kussa
SAOB, elektronisk versjon (med dialektform kusa).