2 не
2 не 2 не
ц е н т р л е р і н і ң а р а к а ш ы қ т ы ғ ы н е к і г е б ө л с е к , б е р і л г е н а т о м н ы ң р а д и у с ы н т а б а м ы з . М е т а л л а т о м д а р ы н ы н р а д и у с т а р ы 1 4 - к е с т е д е к е л т і р і л г е н . Металл атомдарынын, радиустары 14-кесте Металл гат.нм Металл гат.нм Металл гат им Металл Гат HM Li 0,155 Cu 0,128 C s 0,268 P r 0,182 Be 0,113 Zn 0,139 Ba 0,221 Ей 0,202 N a 0,189 Rb 0,248 .La 0,187 G d 0,179 M g 0,160 S r 0,215 Hf 0,159 Tb 0,177 Al 0,143 Y 0,181 Ta 0,140 Д у 0,176 К 0,236 Zr 0 ,160 W 0,137 Ho 0,175 C a 0,197 Nb 0,145 Re 0,135 E r 0,174 Sc 0,164 Mo 0,139 O s 0,138 Tm 0,174 Ti 0,146 Tc 0,136 Ir 0,135 Yb 0,193 V 0,134 Ru 0,134 Rt 0,138 Lu 0,174 C r 0,127 Rh 0,134 Au 0,144 Th 0,180 • M n ’ 0,130 P d 0,137 H g 0,160 P a 0,162 Fe 0,126 A g 0,144 TI 0,171 U 0,153 Co 0,125 C d 0,156 Pb 0,175 N p 0,150 Ni 0,124 Jn 0,166 Ce 0,183 А л 1 8 - с у р е т т е н а т о м р а д и у с т а р ы н ы н , э л е м е н т т е р д і н , р е т н ѳ м і - р і н е п е р и о д т ы т ү р д е т ә у е л д і е к е н д і г і к ө р і н е д і . Е ң ү л к е н р а д и у с с і л т і л і к м е т а л д а р ғ а т э н . А л п е р и о д б о й ы н ш а р а д и у с к і ш і р е й е б а с т а й д ы , с о д а н б а р ы п е н , к і ш і р а д и у с ( с у р е т т е г і м и н и м у м д а р ) б е й м е т а л д а р д а б о л а д ы . Б і р п е р и о д і ш і н д е а т о м - д а р д ы ң э л е к т р о н қ а б а т ы н ы ң с а н ы б і р д е й б о л ғ а н ы м е н я д р о з а р я д ы ө с е б е р е д і , с о н д ы к т а н э л е к т р о н д а р о ғ а н к ү ш т і т а р т ы л а д ы д а , а т о м н ы ң к ө л е м і ж и ы р ы л ы п , р а д и у с ы к і ш і р е й е д і . Б і р а қ , б ұ л қ а с и е т к о в а л е н т т і р а д и у с ы б а р п е р и о д т ы ц с о ң ы н д а ғ ы б е й м е т а л л э л е - м е н т т е р г е к е л г е н д е с а қ т а л м а й д ы . Ү л к е н п е р и о д т а р д а ғ ы d ж ә н е f э л е м е н т т е р д і ң р е т т і к н ө м і р і ө с к е н с а й ы н р а д и у с т а р ы б і р к е л к і б а я у к і ш і р е й д і , м ү н ы rf л а н т а н о и д т ы к ж э н е / а к т и н о и д - т ы к с ы ғ ы л у д е п а т а й д ы . • Беи метал дар дың ковалентті радиустары о 15-кесте Э лем ент H В С N О F Si Р r, HM 0,037 0,080 0,077 0,055 0,060 0,071 0,118 0,095 Э лем ент ■ s Cl G e A s Se B r Те J г, нм 0,102 0,099 0,115 0,125 0,116 0,114 0,136 0,133 Т о п т а р і ш і н д е э л е м е н т а т о м д а р ы н ы н , р а д и у с т а р ы ж о ғ а р ы д а н т ө м е н к а р а й ү л к е й е д і , ѳ й т к е н і о с ы б а ғ ы т т а э л е к т р о н к а б а т - т а р ы н ы н с а н ы а р т а д ы . Б і р а к н е г і з г і т о п ш а л а р д а ( s ж э н е р- 96
ПеРИ0ДТАР0'26- 6 7 0 , 2 2 - 0 , 1 8 - 5 0 ,Н - V £ 0 .1 0 - 0 , 0 2 - 10 20 30 40 50 60 70 80 90 18-сурет. А том р ад и у стар ы н ы н элем ен ттер д іқ рет нѳм іріне периодты т э у е л д іл іг і. элементтер) бірінші косымша топшалармен (rf-элементтер) салыстырғанда радиустыц улкеюі басымырак, мысалы, I негізгі топшадағы К-ден Cs-re дейін атом радиусы 0,032 нм ұлғайса, сондағы косымша мыс топшасындағы Cu-нан Au-ға дейін 0,016 нм ғана үлкейеді екен. Бірінші косымша топша элементтерінін, атом радиустарынын, ұлғаюы монотонды, яғни біркалыпты болмайды (III В ұксастар тобын есептемегенде), әдетте топшадағы бірінші элементтен екіншісіне көшкенде радиус біршама артады, ал екіншіден үшіншіге ауысканда радиустың мәні айтарлыктай өзгермейді. Мысалы, IV В тобындағы металдарды алайык. Ті — 0,146 нм, Zr = 0,160 нм, Hf = 0,160 нм. Соңғы екі d-элементтің квант кабаттарының саны бірдей болмағанына қарамастан атом радиустарынын өзара жуык болуы лантаноидтык сығылумен түсіндіріледі. Шынында да цирконий мен гафнийдін арасында лантаноидтар орналаскан, сондыктан гафнийден кейінгі d-элементтердіц радиусы лантаноидтардан соң бірден үлкейіп кете алмай, жоғарыдағы /-катпары толмаған d -элементтерден алыс кетпейді. Ал III В тобындағы элементтерге (Sc, Y, La алғанда) сығылудың әсері болмаған соң, радиустары бір калыпты артып отырады. Л антаноидтык сығылуды жеке карасак, ондағы 63 Еи мен 70 Ү-діц радиустарынын күрт артып кететінін көреміз. Мұндай жағдай оның /-орбитальдарыныц жартылай (f 7) не толык (f14) толуымен сол себептен олардың симметриялы болып үлкеюінің негізінде түсіндіріледі. Х и м и я л ы к б а й л а н ы с т ү з у д е а т о м р а д и у с т а р ы н ы н ш а м а с ы а с а м а ц ы з д ы р о л ь а т к а р а д ы , ө й т к е н і р а д и у с ы ү л к е н э л е м е н т т е р э л е к т р о н д а р ы н б о с а ң ұ с т а й д ы , к е р і с і н ш е р а д и у с ы к і ш і р е й г е н с а й ы н э л е к т р о н д а р я д р о ғ а к ү ш т і р е к т а р т ы л а д ы . Сонымен катар ион радиустары жайындағы түсінік те элемент- 4- -2065 97
- Page 48 and 49: X V III ғасырда ашылға
- Page 50 and 51: § 2. ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ М
- Page 52 and 53: «Химия негіздері»
- Page 54 and 55: 5-кесте 3 CJ 00 О II ҺО < 1
- Page 56 and 57: 54 шеңберлер сиякты
- Page 58 and 59: Сутектің сызыкты с
- Page 60 and 61: Пьер Кюри (1859— 1906) Э
- Page 62 and 63: 0,12 0,14 0,16 0,18 0,200,22 0,24 0
- Page 64 and 65: Электронный, қозға
- Page 66 and 67: 2 л ■е\ • е 2 1 Ѵп = -г
- Page 68 and 69: - " П — о о -13,5 эВ г п=8
- Page 70 and 71: Рентгенография қаз
- Page 72 and 73: Е / / е>Е ( э н е р г и я
- Page 74 and 75: 13-сурет. Д иф ракция
- Page 76 and 77: тесінде электрон 1
- Page 78 and 79: z 15-сурет. s, p, d элект
- Page 80 and 81: кабаттары мен қатп
- Page 82 and 83: тронның басқаларда
- Page 84 and 85: принципін колдана
- Page 86 and 87: І7 Rb £ К 1 L 1 М 1 - " 5S 38 S
- Page 88 and 89: 8 , 0 iS22S22p‘‘ 10. Ne 1ss2ss2
- Page 90 and 91: Li Na К Rb сілтілік мет
- Page 92 and 93: р е а к ц и я ғ а б ұ л
- Page 94 and 95: Д . И . М е н д е л е е
- Page 96 and 97: г е н : I B — V I I I B . Б
- Page 100 and 101: т е р д і н , х и м и я
- Page 102 and 103: 3 . Э л е к т р о н д ы
- Page 104 and 105: Б і р і н ш і т о п т а
- Page 106 and 107: 17-к.есте К ей б ір э
- Page 108 and 109: н е 1 - д е н 7 - г е д е
- Page 110 and 111: П е р и о д т ы қ с и с
- Page 112 and 113: XIX ғасырдың аяғында
- Page 114 and 115: В а л е н т т і к б а й
- Page 116 and 117: м о л е к у л а т ү з г
- Page 118 and 119: Қ о з ғ а н к ү й д е г
- Page 120 and 121: VI негізгі топшадағ
- Page 122 and 123: 27-сурет. А м м иак м
- Page 124 and 125: т е н , э н е р г и я л
- Page 126 and 127: ( S + P x + P „ ) ЗІ-сурет
- Page 128 and 129: 35-сурет. а) ж а з ы қ
- Page 130 and 131: п а й д а л а н ы л м а
- Page 132 and 133: §6. КОВАЛЕНТТІК БАЙ
- Page 134 and 135: ^ ғ ков = = 130 ,9 + „1 5 4 =
- Page 136 and 137: о р б и т а л ь д а р ы
- Page 138 and 139: 1 ) Ж а к ь ш д а с у ш
- Page 140 and 141: ө з а р а б ү р к е с у
- Page 142 and 143: 41-сурет. Н2+ ионында
- Page 144 and 145: Б ұ л ф о р м у л а б о
- Page 146 and 147: С о н ы м е н , е к і н
ПеРИ0ДТАР0'26-<br />
6 7<br />
0 , 2 2 -<br />
0 , 1 8 -<br />
5 0 ,Н -<br />
V<br />
£ 0 .1 0 -<br />
0 , 0 2 -<br />
10 20 30 40 50 60 70 80 90<br />
18-сурет. А том р ад и у стар ы н ы н элем ен ттер д іқ рет нѳм іріне периодты<br />
т э у е л д іл іг і.<br />
элементтер) бірінші косымша топшалармен (rf-элементтер) салыстырғанда<br />
радиустыц улкеюі басымырак, мысалы, I негізгі топшадағы<br />
К-ден Cs-re дейін атом радиусы 0,032 нм ұлғайса,<br />
сондағы косымша мыс топшасындағы Cu-нан Au-ға дейін 0,016 нм<br />
ғана үлкейеді екен.<br />
Бірінші косымша топша элементтерінін, атом радиустарынын,<br />
ұлғаюы монотонды, яғни біркалыпты болмайды (III В ұксастар<br />
тобын есептемегенде), әдетте топшадағы бірінші элементтен<br />
екіншісіне көшкенде радиус біршама артады, ал екіншіден үшіншіге<br />
ауысканда радиустың мәні айтарлыктай өзгермейді. Мысалы,<br />
IV В тобындағы металдарды алайык. Ті — 0,146 нм, Zr = 0,160 нм,<br />
Hf = 0,160 нм. Соңғы екі d-элементтің квант кабаттарының<br />
саны бірдей болмағанына қарамастан атом радиустарынын өзара<br />
жуык болуы лантаноидтык сығылумен түсіндіріледі. Шынында<br />
да цирконий мен гафнийдін арасында лантаноидтар орналаскан,<br />
сондыктан гафнийден кейінгі d-элементтердіц радиусы<br />
лантаноидтардан соң бірден үлкейіп кете алмай, жоғарыдағы<br />
/-катпары толмаған d -элементтерден алыс кетпейді. Ал III В<br />
тобындағы элементтерге (Sc, Y, La алғанда) сығылудың әсері<br />
болмаған соң, радиустары бір калыпты артып отырады. Л антаноидтык<br />
сығылуды жеке карасак, ондағы 63 Еи мен 70 Ү-діц<br />
радиустарынын күрт артып кететінін көреміз. Мұндай жағдай<br />
оның /-орбитальдарыныц жартылай (f 7) не толык (f14) толуымен<br />
сол себептен олардың симметриялы болып үлкеюінің негізінде<br />
түсіндіріледі.<br />
Х и м и я л ы к б а й л а н ы с т ү з у д е а т о м р а д и у с т а р ы н ы н ш а м а с ы<br />
а с а м а ц ы з д ы р о л ь а т к а р а д ы , ө й т к е н і р а д и у с ы ү л к е н э л е м е н т т е р<br />
э л е к т р о н д а р ы н б о с а ң ұ с т а й д ы , к е р і с і н ш е р а д и у с ы к і ш і р е й г е н<br />
с а й ы н э л е к т р о н д а р я д р о ғ а к ү ш т і р е к т а р т ы л а д ы .<br />
Сонымен катар ион радиустары жайындағы түсінік те элемент-<br />
4- -2065 97
Change language